Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Şuşa qəzası (rus. Шушинский уезд) — Rusiya imperiyası (Kaspi vilayəti, Şamaxı və Yelizavetpol quberniyaları tərkibində), Azərbaycan Demokratik Respublikası və Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikası (Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası tərkibində) tərkibində mövcud olmuş inzibati-ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Şuşa şəhəri idi. Şuşa qəzası 40°15’ və 39°15’ şimal enliyi ilə 64 və 65°30’ şərq uzunluğu arasında yerləşir. Onun qərbdən şərqə doğru ən uzun hissəsi 130, şimaldan cənuba doğru ən enli hissəsi isə 105 verstdir. Qəzanın sərhədləri şimal-qərbdə Şuşa qəzasını Yelizavetpodlan ayıran Xoçinka çayına, şimal-şərqdə Kür çayının çox da böyük olmayan hissəsinə; şərqdə Cavad qəzasına, Bakı quberniyasına, cənuba doğru qəzanı Persiyadan ayıran Araz çayına və qərbdə Şuşa qəzasını Zəngəzur qəzasından ayıran Qırxqız silsiləsinə qədər idi.
| Şuşa qəzası | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Ölkə |  Rusiya imperiyası AXC Azərbaycan SSR | ||||
| Quberniya | Yelizavetpol quberniyası | ||||
| Mərkəzi | Şuşa şəhəri | ||||
| Yaradılıb | 10 (22) aprel 1840 | ||||
| Ləğv edilib | 7 iyul 1923 | ||||
| Sahəsi | 4315,6 verst² (1897) | ||||
| Əhalisi | 138771 nəfər (1897) | ||||
| Xəritə | |||||
 | |||||
Qəzanın tarixi
Çar hökumətinin Qafqazda 1840-cı il 10 aprel tarixli inzibati islahatına əsasən Kaspi vilayətinin tərkibində yaradılmışdır. (1841, 1 yanvar).
Azərbaycan Rusiyaya birləşdikdən sonra Azərbaycan xanlıqları 6 əyalətə (Bakı, Quba, Şəki, Şirvan, Qarabağ, Talış), 2 dairəyə (Yelizavetpol, Car-Balakən) və 2 distansiyaya (Qazax, Şəmşədin) bölündü.
1846-cı il 14 dekabr tarixli əsasnaməyə görə həmçinin, Azərbaycan ərazisində olan bəzi qəzaların adları da dəyişdirildi. Belə ki, Şirvan qəzasının adı dəyişdirilərək Şamaxı qəzası, Şəki qəzası Nuxa qəzası, Qarabağ qəzası Şuşa qəzası, Talış qəzası Lənkəran qəzası adlandırıldı. Şuşa qəzası Cavanşir, Göyçay, Cavad, Cəbrayıl, Zəngəzur qəzaları ilə həmsərhəd idi. Mərkəzi Şuşa şəhəri idi. 1846-cı ildən ildən Şamaxı ( 1858-ci ildən Bakı) 1867-ci ildən isə Yelizavetpol quberniyasına na daxil edilmişdi. Şuşa qəzası Mehri, Kəbirli, Zəngəzur, Cavanşir, , Vərəndə sahələrinə bölünürdü. 1867-ci il dekabr tarixli fərmana əsasən, Zəngəzur və Cavanşir sahələri Şuşa qəzasından ayrılıb müstəqil qəzalara çevrildilər. Qəzanı qəza rəisi, onun müavini, xəzinədar, sahə iclasçıları və şəhər polisi idarə edirdi. Qəzada məhkəmə yaradılmışdı. Sahəsi 4911 km² , əhalisi 140740 nəfər olmuşdur (1897). Təsərüfatında əkinçilik, maldarlıq, ipəkçilik, üzümçülük, bağçılıq əsas yer tuturdu.
1846-cı ildə qəzanın rəisi podpolkovnik, kavaler Mixail Petroviç Kolyubakin, köməkçisi rotmeystr Pyotr Pyotroviç Tarnovski, katibi titulyar müşavir Filosof Abdomeviç Vinoqradov idi. murovu Andrey Mirkoviç Mokrtski, murovu knyaz Anton Yeqoroviç Şalikov, murovu kollej qeydyiyatçısı Cahangir İvanoviç Ağasərov, murovu əyalət katibi Dmitri Boqdanoviç Şahnəzərov,, murovu prapoşik Yusif Bəhramoviç Şahnəzərov,Vərəndə sahəsinin murovu Avət Matveyeviç Mamikanov idi.
Qəza məhkəməsinin hakimi kollej asessoru Qriqor Markoviç Sakvarelidze, dövlət ittihamçısı titulyar müşavir Makari Alekseyeviç Bardovski, İvan Markoviç Şulşevski, Şəhər əhəlisindən nümayəndə Avin Antonoviç Nazarov, Kənd camaatından nümayəndə Məşədi Məsih Qarabaği, katib İvan İvanoviç Lenuar idi.
Qəza qazısı şiə camatına , sünnü təriqətinə İsa əfəndi idi.
Toxuculuq
Toxuculuq (xalça, ip, mahud və s.) geniş yayılmışdı.1872-ci ildə Moskva Politexnik sərgisində böyük müvəfəqiyyətlər nümayiş etdirilən Azərbaycan xalçaları, ipək malları və digər əl işləri ekspertler və Moskva universiteti nəzdindəki təbiətşünaslıq həvəskarlarının imperator cəmiyyəti şurası tərəfindən yüksək qiymətləndirildi. Sərgidə iştirak edən xalçaçıların böyük bir dəstəsi, o cümlədən Şuşa qəzasından Bayram Məşədi Qurban oğlu, Kərbəlayi Əhməd Dəmir oğlu, Cabbar Hacı Əhməd oğlu yüksək keyfiyyətli və çeşidli xalça nümayiş etdirdiklərinə görə sərginin qızıl medalı ilə təltif edildilər. Başqa qrup isə gümüş medala layiq görüldü.
İpəkəyirmə
Qarabağın ipəkçilik müəssisələri əsasən Şuşa və Cəbrayıl qəzalarında yerləşirdi. XX əsrin əvvəllərində Şuşa qəzasında 12, Cəbrayıl qəzasında isə 5 ipəkəyirən fabrik var idi. Bu fabriklərin bəziləri maşınla, buxar qazanları ilə təchiz edilmiş iri fabriklər idi. Qarabağın ipəkçilik sənayesində hətta səhmdar cəmiyyətlər də fəaliyyət göstərirdi. Belə səhmdar cəmiyyətlərdən biri hələ XX əsrin başlanğıcında Şuşa qəzasında yaradılmışdı. Bu səhmdar cəmiyyətin 6 ipəkəyirən, 2 ipəkeşən və 3 baramaboğan fabriki var idi. Bu fabriklər əsas etibarilə Şuşa qəzası ərazisində yerləşmişdi.
Əhali
1851-ci ildə Rusiyada əhali sayının araşdırılması üçün həyata keçirilmiş IX təftişə əsasən, inzibati cəhətdən Bakı, Şamaxı, Lənkəran, Nuxa və Şuşa qəzalarını əhatə edən Şamaxı quberniyasının əhalisi 319.923 nəfəri kişilər, 283.083 nəfəri qadınlar olmaqla 603.006 nəfər idi. Əhalinin ümumi sayı haqqında məlumatlar imperiyanın Maliyyə Nazirliyinin Zaqafqaziya idarəsi tərəfindən təqdim olunmuşdu. Qəzalar üzrə qadınların ayrıca sayını müəyyən etmək münkün olmamışdır. Kişilərin qəzalar üzrə sayı haqqında məlumatlar isə Tiflisdən həqiqi dövlət məsləhətçisi Aleksey Fyodoroviç Kruzenştern tərəfindən təqdim olunmuşdu. Beləliklə, həmin məlumatlara əsasən Şuşa qəzasının bütün yaşayış yerlərində kişi cinsindən toplam 105.404 nəfər əhali yaşayırdı.
İnzibati bölgü
1903-cü ilin məlumatına görə Şuşa qəzasında Şuşa şəhəri və dörd polis məntəqəsi olub.
- 1.Xankəndi, bu polis məntəqəsinin sahəsi 1024,89 verst, 106759 desyatin, 21,18 mil, 1166, 34 kvadrat kilometr olmuşdur. Bu polis məntəqəsinə 16 kənd cəmiyyəti daxil idi.
- 2. Qacar, bu polis məntəqəsinin sahəsi 726,2 verst, 75646 desyatin, 15,01 mil, 826,44 kvadrat kilometr olmuşdur. Bu polis məntəqəsinə 16 kənd cəmiyyəti daxil idi.
- 3. Ağdam, bu polis məntəqəsinin sahəsi 821,54 verst, 85577 desyatin, 16,98 mil, 934,93 kvadrat kilometr olmuşdur. Bu polis məntəqəsinə 15 kənd cəmiyyəti daxil idi.
- 4. Ağcabədi, bu polis məntəqəsinin sahəsi 1850,65 verst, 192776 desyatin, 38,24 mil, 2106,08 kvadrat kilometr olmuşdur. Bu polis məntəqəsinə 12 kənd
cəmiyyəti daxil idi.
Qafqaz təqviminin 1906-ci il buraxılışında isə Şuşa qəzasında olan kənd cəmiyyətlərinin adları aşağıdakı kimi verilib:
- Ağdam (Aqdamskoe),
- Ağcabədi (Aqdjabedinskoe),
- Hindarx (Qindarskoe),
- (Qyülanlinskoe),
- Camiat (Djamiatskoe),
- Qacar (Kadjarskoe),
- Keşişkənd (Keşişkendskoe),
- Ləmbəran (Lemboranskoe),
- Naxçıvan (Naxiçevaniskoe),
- Nikolayev (Nikolayevskoe),
- Siznik (Siznikskoe),
- Taqaver (Taqaverskoe),
- Tuğ (Tuqskoe),
- Xankəndi (Xankendinskoe),
- Xındırıstan (Xinziristanskoe),
- Xocavənd (Xodjavendskoe),
- Çəmənli (Çemenlinskoe),
- Çertaz (Çertazskoe),
- Şıxlar — Qərvənd (Şıxlyar-Korvendskoe)
Malıbəyli nahiyəsi
Qacar nahiyəsi
Ağdam nahiyəsi
Əhatə etdiyi ərazilər
Qeydlər
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- "Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г." 2012-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-02-08. (rus.)
- Nikitin, K. «Очерк города Шуши и Шушинского уезда». səh. 11.
- [1][ölü keçid]
- О народонаселенiи Россiи по губернiямъ и уѣздамъ: LXII. Шемахинская губернiя, стр. 154. // Девятая ревизiя. Изслѣдованiе о числѣ жителей въ Россiи въ 1851 году Петра Кеппена. Санктпетербургь: Вь Типографiи Императорской Академiи наукь, 1857, 297 стр.
- (PDF). 2021-03-04 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-05.
- (PDF). 2021-03-04 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-05.
Mənbə
- О народонаселенiи Россiи по губернiямъ и уѣздамъ: LXII. Шемахинская губернiя, стр. 154. // Девятая ревизiя. Изслѣдованiе о числѣ жителей въ Россiи въ 1851 году Петра Кеппена. Санктпетербургь: Вь Типографiи Императорской Академiи наукь, 1857, 297 стр.
Xarici keçidlər
- Əhalisi
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Susa qezasi rus Shushinskij uezd Rusiya imperiyasi Kaspi vilayeti Samaxi ve Yelizavetpol quberniyalari terkibinde Azerbaycan Demokratik Respublikasi ve Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasi Azerbaycan Sovet Sosialist Respublikasi terkibinde terkibinde movcud olmus inzibati erazi vahidi Inzibati merkezi Susa seheri idi Susa qezasi 40 15 ve 39 15 simal enliyi ile 64 ve 65 30 serq uzunlugu arasinda yerlesir Onun qerbden serqe dogru en uzun hissesi 130 simaldan cenuba dogru en enli hissesi ise 105 verstdir Qezanin serhedleri simal qerbde Susa qezasini Yelizavetpodlan ayiran Xocinka cayina simal serqde Kur cayinin cox da boyuk olmayan hissesine serqde Cavad qezasina Baki quberniyasina cenuba dogru qezani Persiyadan ayiran Araz cayina ve qerbde Susa qezasini Zengezur qezasindan ayiran Qirxqiz silsilesine qeder idi Susa qezasiQezanin gerbi Quberniyanin gerbiOlke Rusiya imperiyasi AXC Azerbaycan SSRQuberniya Yelizavetpol quberniyasiMerkezi Susa seheriYaradilib 10 22 aprel 1840Legv edilib 7 iyul 1923Sahesi 4315 6 verst 1897 Ehalisi 138771 nefer 1897 XeriteQazax qezasi Gence qezasi Nuxa qezasi Eres qezasi Cavansir qezasi Susa qezasi Zengezur qezasi Cebrayil qezasiQezanin tarixiCar hokumetinin Qafqazda 1840 ci il 10 aprel tarixli inzibati islahatina esasen Kaspi vilayetinin terkibinde yaradilmisdir 1841 1 yanvar Azerbaycan Rusiyaya birlesdikden sonra Azerbaycan xanliqlari 6 eyalete Baki Quba Seki Sirvan Qarabag Talis 2 daireye Yelizavetpol Car Balaken ve 2 distansiyaya Qazax Semsedin bolundu 1846 ci il 14 dekabr tarixli esasnameye gore hemcinin Azerbaycan erazisinde olan bezi qezalarin adlari da deyisdirildi Bele ki Sirvan qezasinin adi deyisdirilerek Samaxi qezasi Seki qezasi Nuxa qezasi Qarabag qezasi Susa qezasi Talis qezasi Lenkeran qezasi adlandirildi Susa qezasi Cavansir Goycay Cavad Cebrayil Zengezur qezalari ile hemserhed idi Merkezi Susa seheri idi 1846 ci ilden ilden Samaxi 1858 ci ilden Baki 1867 ci ilden ise Yelizavetpol quberniyasina na daxil edilmisdi Susa qezasi Mehri Kebirli Zengezur Cavansir Verende sahelerine bolunurdu 1867 ci il dekabr tarixli fermana esasen Zengezur ve Cavansir saheleri Susa qezasindan ayrilib musteqil qezalara cevrildiler Qezani qeza reisi onun muavini xezinedar sahe iclascilari ve seher polisi idare edirdi Qezada mehkeme yaradilmisdi Sahesi 4911 km ehalisi 140740 nefer olmusdur 1897 Teserufatinda ekincilik maldarliq ipekcilik uzumculuk bagciliq esas yer tuturdu 1846 ci ilde qezanin reisi podpolkovnik kavaler Mixail Petrovic Kolyubakin komekcisi rotmeystr Pyotr Pyotrovic Tarnovski katibi titulyar musavir Filosof Abdomevic Vinoqradov idi murovu Andrey Mirkovic Mokrtski murovu knyaz Anton Yeqorovic Salikov murovu kollej qeydyiyatcisi Cahangir Ivanovic Agaserov murovu eyalet katibi Dmitri Boqdanovic Sahnezerov murovu praposik Yusif Behramovic Sahnezerov Verende sahesinin murovu Avet Matveyevic Mamikanov idi Qeza mehkemesinin hakimi kollej asessoru Qriqor Markovic Sakvarelidze dovlet ittihamcisi titulyar musavir Makari Alekseyevic Bardovski Ivan Markovic Sulsevski Seher ehelisinden numayende Avin Antonovic Nazarov Kend camaatindan numayende Mesedi Mesih Qarabagi katib Ivan Ivanovic Lenuar idi Qeza qazisi sie camatina sunnu teriqetine Isa efendi idi ToxuculuqToxuculuq xalca ip mahud ve s genis yayilmisdi 1872 ci ilde Moskva Politexnik sergisinde boyuk muvefeqiyyetler numayis etdirilen Azerbaycan xalcalari ipek mallari ve diger el isleri ekspertler ve Moskva universiteti nezdindeki tebietsunasliq heveskarlarinin imperator cemiyyeti surasi terefinden yuksek qiymetlendirildi Sergide istirak eden xalcacilarin boyuk bir destesi o cumleden Susa qezasindan Bayram Mesedi Qurban oglu Kerbelayi Ehmed Demir oglu Cabbar Haci Ehmed oglu yuksek keyfiyyetli ve cesidli xalca numayis etdirdiklerine gore serginin qizil medali ile teltif edildiler Basqa qrup ise gumus medala layiq goruldu IpekeyirmeQarabagin ipekcilik muessiseleri esasen Susa ve Cebrayil qezalarinda yerlesirdi XX esrin evvellerinde Susa qezasinda 12 Cebrayil qezasinda ise 5 ipekeyiren fabrik var idi Bu fabriklerin bezileri masinla buxar qazanlari ile techiz edilmis iri fabrikler idi Qarabagin ipekcilik senayesinde hetta sehmdar cemiyyetler de fealiyyet gosterirdi Bele sehmdar cemiyyetlerden biri hele XX esrin baslangicinda Susa qezasinda yaradilmisdi Bu sehmdar cemiyyetin 6 ipekeyiren 2 ipekesen ve 3 baramabogan fabriki var idi Bu fabrikler esas etibarile Susa qezasi erazisinde yerlesmisdi Ehali1851 ci ilde Rusiyada ehali sayinin arasdirilmasi ucun heyata kecirilmis IX teftise esasen inzibati cehetden Baki Samaxi Lenkeran Nuxa ve Susa qezalarini ehate eden Samaxi quberniyasinin ehalisi 319 923 neferi kisiler 283 083 neferi qadinlar olmaqla 603 006 nefer idi Ehalinin umumi sayi haqqinda melumatlar imperiyanin Maliyye Nazirliyinin Zaqafqaziya idaresi terefinden teqdim olunmusdu Qezalar uzre qadinlarin ayrica sayini mueyyen etmek munkun olmamisdir Kisilerin qezalar uzre sayi haqqinda melumatlar ise Tiflisden heqiqi dovlet meslehetcisi Aleksey Fyodorovic Kruzenstern terefinden teqdim olunmusdu Belelikle hemin melumatlara esasen Susa qezasinin butun yasayis yerlerinde kisi cinsinden toplam 105 404 nefer ehali yasayirdi Inzibati bolgu1903 cu ilin melumatina gore Susa qezasinda Susa seheri ve dord polis menteqesi olub 1 Xankendi bu polis menteqesinin sahesi 1024 89 verst 106759 desyatin 21 18 mil 1166 34 kvadrat kilometr olmusdur Bu polis menteqesine 16 kend cemiyyeti daxil idi 2 Qacar bu polis menteqesinin sahesi 726 2 verst 75646 desyatin 15 01 mil 826 44 kvadrat kilometr olmusdur Bu polis menteqesine 16 kend cemiyyeti daxil idi 3 Agdam bu polis menteqesinin sahesi 821 54 verst 85577 desyatin 16 98 mil 934 93 kvadrat kilometr olmusdur Bu polis menteqesine 15 kend cemiyyeti daxil idi 4 Agcabedi bu polis menteqesinin sahesi 1850 65 verst 192776 desyatin 38 24 mil 2106 08 kvadrat kilometr olmusdur Bu polis menteqesine 12 kend cemiyyeti daxil idi Qafqaz teqviminin 1906 ci il buraxilisinda ise Susa qezasinda olan kend cemiyyetlerinin adlari asagidaki kimi verilib Agdam Aqdamskoe Agcabedi Aqdjabedinskoe Hindarx Qindarskoe Qyulanlinskoe Camiat Djamiatskoe Qacar Kadjarskoe Kesiskend Kesiskendskoe Lemberan Lemboranskoe Naxcivan Naxicevaniskoe Nikolayev Nikolayevskoe Siznik Siznikskoe Taqaver Taqaverskoe Tug Tuqskoe Xankendi Xankendinskoe Xindiristan Xinziristanskoe Xocavend Xodjavendskoe Cemenli Cemenlinskoe Certaz Certazskoe Sixlar Qervend Sixlyar Korvendskoe Malibeyli nahiyesi Malibeyli ve Xelifeli Xocali Quscular ZarisliQacar nahiyesi Veyselli Divanalilar Yaglevend Qacar Dilagarda Salaketin SiximliAgdam nahiyesi Qullar Perioglular Ehmedavar Qaradagli Sarihacili Bozpapaqlarla birlikde Elimerdanli Seyidli Muradbeyli Nesirbeyli Agdam Dargali Dasbulaq Xocali Xindiristan Pircamal Naxcivanli Xidirli Agdam Verende nahiyesiEhate etdiyi erazilerSusa rayonu Xankendi Xocali rayonu Agdam rayonu Agcabedi rayonu Xocavend rayonuQeydlerIstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Pervaya vseobshaya perepis naseleniya Rossijskoj Imperii 1897 g 2012 03 29 tarixinde Istifade tarixi 2011 02 08 rus Nikitin K Ocherk goroda Shushi i Shushinskogo uezda seh 11 1 olu kecid O narodonaselenii Rossii po guberniyam i uѣzdam LXII Shemahinskaya guberniya str 154 Devyataya reviziya Izslѣdovanie o chislѣ zhitelej v Rossii v 1851 godu Petra Keppena Sanktpeterburg V Tipografii Imperatorskoj Akademii nauk 1857 297 str PDF 2021 03 04 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 11 05 PDF 2021 03 04 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 11 05 MenbeO narodonaselenii Rossii po guberniyam i uѣzdam LXII Shemahinskaya guberniya str 154 Devyataya reviziya Izslѣdovanie o chislѣ zhitelej v Rossii v 1851 godu Petra Keppena Sanktpeterburg V Tipografii Imperatorskoj Akademii nauk 1857 297 str Xarici kecidlerEhalisi