Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dilağarda — Azərbaycan Respublikasının Füzuli rayonunun inzibati-ərazi vahidində kənd.
| Dilağarda | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Rayon | Füzuli rayonu |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Rəsmi dili | |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Poçt indeksi | AZ1918 |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
1820-ci ildə Rusiyanın Cənubi Azərbaycandan köçürüb gətirdiyi tayfalardan (Qasımlı, Zərgər, Mahrızlı, Şahsevən) biri Dilaqarda adlanırdı. Bu el 600 ailədən ibarət olmaqla ondan əvvəl Talış bölgəsində və Cənubi Azərbaycanda maldarlıqla məşğul olurdu. Köçürülmüş tayfalardan 24 kənd yaranmışdı ki, onlardan üçü (Dilaqarda, Araz Dilaqarda və Qobu Dilaqarda) Dilaqarda elinin adının eynidir. Digər məlumatlara əsasən isə (Baharlının "Azərbaycan" kitabi) bu kənd Nizami Gəncəvinin dövründə Cənubi Azərbaycanın (İndiki İran İslam Respublikasının ərazinin bir hissəsi) eyni adlı kəndinin köçəri əhalisinin buralarda yerləşməsindən sonra yaranmışdır. Bu ərazilərə nisbətən Cənubi Azərbaycan daha isti olduğundan otlaq əraziləri tez quruyur. Nəticədə əhali öz mal-qarasını buraların münbit torpaqlarının yaşıllıqlarında otarmaq üşün ilin müəyyən dövrlərində buralara gətirirlərmiş. Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarixi Arxivində saxlanılan 1823 ilə aid Qarabağ əyalətinin siyahıya alınmasına istinadən Dilağarda kəndi 20 tüstüdən ibarət olmuş, pul vergisi və başqa mükəlləfiyyətlər daşımışlar. Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarixi Arxivində saxlanılan müxtəlif illərdə aparılmış əhalinin, o cümlədən bəylərin, din xadimlərinin siyahıya alınması sənədlərinə istinadən Çar Rusiyası dövründə Dilağarda kəndi Yelizavetpol quberniyasının, Şuşa qəzasının kəndi kimi qeydə alınmışdır. Dilağarda da 1842, 1849, 1863, 1873, 1886 illərdə əhalinin siyahıya alınması aparılmışdır. Dilağarda da aparılmış 1842 il siyahıya alınması istisna olmaqla kişilərin adı ardıcıllıqla qeydə alınmış, qadınların yalnız sayı göstərilmişdir. Dilağarda 1842 ildə 50 tüstüdən ibarət olmuşdur. Əhalisinin ümumi sayı 165 nəfərdən ibarət Dilağarda da 96 kişi, 69 qadın yaşamışdır. 1849 ildə isə yalnız kişilərin siyahıya alınması aparılmışdır. Aparılmış siyahıya alınmaya görə, 142 nəfər sakini olmuş Dilağarda 54 tüstüdən ibarət idi. 1863 ilin siyahıya alınma sənədinə istinadən əhalisinin ümumi sayı 354 nəfər olmaqla 79 tüstüdən ibarət Dilağarda da 181 kişi, 173 qadın yaşamışdır. 1873 ildə Dilağarda 89 tüstüdən ibarət olmuşdur. Dilağarda da əhalinin ümumi sayı 673 nəfər olmaqla 328 kişi, 345 qadın yaşamışdır. 1886 ilə aid əhalinin siyahıya alınmasına görə, 710 sakini olmuş Dilağarda 107 tüstüdən ibarət idi. Həmin ildə Dilağarda da 380 kişi, 330 qadın sakin yaşamışdır. Dilağarda da müxtəlif illərdə bəylərin və din xadimlərinin, onların ailə üzvlərinin siyahıya alınması aparılmış, illərə görə yaşları göstərilmişdir. 1849-cu ildə Dilağarda da aparılmış bəylərin siyahıya alınmasına əsasən kənd 3 bəy ailəsi olmaqla 9 kişidən ibarət olmuşdur. 1863 ilə aid siyahıya alınmaya istinadən Dilağarda da 1 bəy ailəsi və onların ailə üzvləri yaşamışdır. 1886-cı ilin bəylərin siyahıya alınmasına görə, Dilağarda da 2 bəy, 1 din xadimi və 7 ailə üzvü yaşamışdır. Dilağarda, Qobu Dilağarda, Araz Dilağarda kəndləri 1993 ildə Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilmişdir.
Dilağarda kəndi 2020-ci il noyabr ayının 9-u Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğaldan azad edilmişdir..
Toponimikası
Dilağarda Füzuli rayonunun eyniadlı inzibati ərazi vahidində kənd. Köndələnçayın (Arazın qolu) sol sahilindən bir qədər aralı, Qarabağ silsiləsinin ətəyindədir. Oykonim qaraqoyunlu tayfa ittifaqına daxil olan dilağarda tirəsinin adı ilə bağlıdır etnotoponimdir. Əsasən maldarlıqla məşğul olan dilağardalılar əvvəllər Cənubi Azərbaycan və Talış zonasında yaşayırdılar. Sonralar onların bir hissəsi Azərbaycanın şimalında məskunlaşmışdı. Yayı Talış silsiləsində, qışı isə Muğanda keçirən dilağardalılar Araz Dilağarda, Qobu Dilağarda kəndlərinin də bünövrəsini qoymuşlar.
Şəxsiyyətləri
XVIII–XIX əsrlərdə Dilağarda kəndində Kazım bəy Ağahəsən bəy oğlu (1811–1880), oğlanları Muradxan bəy (1836–), Ağahəsən bəy (1851–), nəvələri Murtuza bəy (1866-–), Hacıağa bəy (1871–), Ağa bəy (1876–), Kazım bəy (1881–), Kamran bəy (1874–), qardaşı proporşik Hacıağa bəy (1824–1848), Lütfəli bəy Məhəmmədhəsən bəy oğlu (1812–), qardaşı Abdulla bəy (1819–) adlı bəylər yaşamışlar. Əmirxan bəy Novruzxan bəy oğlu (1789–) Ağabəyim xanımla (1797–) ailə həyatı qurmuşdur. Onun Əbdülhüseyn bəy (1819–), Mirzəhüseyn bəy (1820–) adlı iki oğlu, Hüsnü xanım (1836–), Sənəm xanım (1836–) adlı iki qızı dünyaya gəlmişdir. Molla Məmmədbağır Molla Musa (1813–), Molla Rza Əmirxan oğlu (1824–) Dilağarda kəndinin din xadimlərindən sayılmışlar.
Mədəniyyət
Kənddə işğal oluna qədər orta məktəb, klub, kitabxana, tibb məntəqəsi fəaliyyət göstərmişdir.
Coğrafiyası və iqlimi
Kənd rayon mərkəzindən 13 km şimalda, Füzuli-Martuni şose yolundan 2 km Köndələnçayın (Arazın qolu) sol sahilindən 6 km aralı, Qarabağ silsiləsinin ətəyindədir.
İqtisadiyyatı
Üzümçülük, taxılçılıq və heyvandarlıq kəndin iqtisadiyyatının əsasını təşkil edirdi.
İstinadlar
- Azərpoçt. "İndekslər" (az.). www.azerpost.az. 2016-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-19.
- . 2013-10-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-18.
- Orxan Zakiroğlu (Baharlı). Qaraqoyunlular. I kitab. Bakı, 2015
- "Daha 23 kənd işğaldan azad edildi". report.az (az.). 9 noktyabr 2020. 2020-11-09 tarixində . İstifadə tarixi: 9 noyabr 2020.
- Azərbaycan Toponimlərinin Ensiklopedik Lüğəti. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu. Şərq-qərb Bakı-2007. səh.427
Mənbə
- Orxan Zakiroğlu (Baharlı). Qaraqoyunlular. I kitab. Bakı, 2015
Xarici keçidlər
- Azərbaycan Respublikası Füzuli Rayon İcra Hakimiyyəti
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dilagarda Azerbaycan Respublikasinin Fuzuli rayonunun inzibati erazi vahidinde kend Dilagarda39 40 24 sm e 47 08 35 s u Olke AzerbaycanRayon Fuzuli rayonuTarixi ve cografiyasiSaat qursagi UTC 04 00EhalisiResmi dili Azerbaycan diliReqemsal identifikatorlarPoct indeksi AZ1918Xeriteni goster gizle Dilagarda Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixi1820 ci ilde Rusiyanin Cenubi Azerbaycandan kocurub getirdiyi tayfalardan Qasimli Zerger Mahrizli Sahseven biri Dilaqarda adlanirdi Bu el 600 aileden ibaret olmaqla ondan evvel Talis bolgesinde ve Cenubi Azerbaycanda maldarliqla mesgul olurdu Kocurulmus tayfalardan 24 kend yaranmisdi ki onlardan ucu Dilaqarda Araz Dilaqarda ve Qobu Dilaqarda Dilaqarda elinin adinin eynidir Diger melumatlara esasen ise Baharlinin Azerbaycan kitabi bu kend Nizami Gencevinin dovrunde Cenubi Azerbaycanin Indiki Iran Islam Respublikasinin erazinin bir hissesi eyni adli kendinin koceri ehalisinin buralarda yerlesmesinden sonra yaranmisdir Bu erazilere nisbeten Cenubi Azerbaycan daha isti oldugundan otlaq erazileri tez quruyur Neticede ehali oz mal qarasini buralarin munbit torpaqlarinin yasilliqlarinda otarmaq usun ilin mueyyen dovrlerinde buralara getirirlermis Azerbaycan Respublikasi Dovlet Tarixi Arxivinde saxlanilan 1823 ile aid Qarabag eyaletinin siyahiya alinmasina istinaden Dilagarda kendi 20 tustuden ibaret olmus pul vergisi ve basqa mukellefiyyetler dasimislar Azerbaycan Respublikasi Dovlet Tarixi Arxivinde saxlanilan muxtelif illerde aparilmis ehalinin o cumleden beylerin din xadimlerinin siyahiya alinmasi senedlerine istinaden Car Rusiyasi dovrunde Dilagarda kendi Yelizavetpol quberniyasinin Susa qezasinin kendi kimi qeyde alinmisdir Dilagarda da 1842 1849 1863 1873 1886 illerde ehalinin siyahiya alinmasi aparilmisdir Dilagarda da aparilmis 1842 il siyahiya alinmasi istisna olmaqla kisilerin adi ardicilliqla qeyde alinmis qadinlarin yalniz sayi gosterilmisdir Dilagarda 1842 ilde 50 tustuden ibaret olmusdur Ehalisinin umumi sayi 165 neferden ibaret Dilagarda da 96 kisi 69 qadin yasamisdir 1849 ilde ise yalniz kisilerin siyahiya alinmasi aparilmisdir Aparilmis siyahiya alinmaya gore 142 nefer sakini olmus Dilagarda 54 tustuden ibaret idi 1863 ilin siyahiya alinma senedine istinaden ehalisinin umumi sayi 354 nefer olmaqla 79 tustuden ibaret Dilagarda da 181 kisi 173 qadin yasamisdir 1873 ilde Dilagarda 89 tustuden ibaret olmusdur Dilagarda da ehalinin umumi sayi 673 nefer olmaqla 328 kisi 345 qadin yasamisdir 1886 ile aid ehalinin siyahiya alinmasina gore 710 sakini olmus Dilagarda 107 tustuden ibaret idi Hemin ilde Dilagarda da 380 kisi 330 qadin sakin yasamisdir Dilagarda da muxtelif illerde beylerin ve din xadimlerinin onlarin aile uzvlerinin siyahiya alinmasi aparilmis illere gore yaslari gosterilmisdir 1849 cu ilde Dilagarda da aparilmis beylerin siyahiya alinmasina esasen kend 3 bey ailesi olmaqla 9 kisiden ibaret olmusdur 1863 ile aid siyahiya alinmaya istinaden Dilagarda da 1 bey ailesi ve onlarin aile uzvleri yasamisdir 1886 ci ilin beylerin siyahiya alinmasina gore Dilagarda da 2 bey 1 din xadimi ve 7 aile uzvu yasamisdir Dilagarda Qobu Dilagarda Araz Dilagarda kendleri 1993 ilde Ermenistan Silahli Quvveleri terefinden isgal edilmisdir Dilagarda kendi 2020 ci il noyabr ayinin 9 u Azerbaycan Silahli Quvveleri terefinden isgaldan azad edilmisdir ToponimikasiDilagarda Fuzuli rayonunun eyniadli inzibati erazi vahidinde kend Kondelencayin Arazin qolu sol sahilinden bir qeder arali Qarabag silsilesinin eteyindedir Oykonim qaraqoyunlu tayfa ittifaqina daxil olan dilagarda tiresinin adi ile baglidir etnotoponimdir Esasen maldarliqla mesgul olan dilagardalilar evveller Cenubi Azerbaycan ve Talis zonasinda yasayirdilar Sonralar onlarin bir hissesi Azerbaycanin simalinda meskunlasmisdi Yayi Talis silsilesinde qisi ise Muganda keciren dilagardalilar Araz Dilagarda Qobu Dilagarda kendlerinin de bunovresini qoymuslar SexsiyyetleriXVIII XIX esrlerde Dilagarda kendinde Kazim bey Agahesen bey oglu 1811 1880 oglanlari Muradxan bey 1836 Agahesen bey 1851 neveleri Murtuza bey 1866 Haciaga bey 1871 Aga bey 1876 Kazim bey 1881 Kamran bey 1874 qardasi proporsik Haciaga bey 1824 1848 Lutfeli bey Mehemmedhesen bey oglu 1812 qardasi Abdulla bey 1819 adli beyler yasamislar Emirxan bey Novruzxan bey oglu 1789 Agabeyim xanimla 1797 aile heyati qurmusdur Onun Ebdulhuseyn bey 1819 Mirzehuseyn bey 1820 adli iki oglu Husnu xanim 1836 Senem xanim 1836 adli iki qizi dunyaya gelmisdir Molla Memmedbagir Molla Musa 1813 Molla Rza Emirxan oglu 1824 Dilagarda kendinin din xadimlerinden sayilmislar MedeniyyetKendde isgal oluna qeder orta mekteb klub kitabxana tibb menteqesi fealiyyet gostermisdir Cografiyasi ve iqlimiKend rayon merkezinden 13 km simalda Fuzuli Martuni sose yolundan 2 km Kondelencayin Arazin qolu sol sahilinden 6 km arali Qarabag silsilesinin eteyindedir IqtisadiyyatiUzumculuk taxilciliq ve heyvandarliq kendin iqtisadiyyatinin esasini teskil edirdi IstinadlarAzerpoct Indeksler az www azerpost az 2016 04 19 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 04 19 2013 10 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 11 18 Orxan Zakiroglu Baharli Qaraqoyunlular I kitab Baki 2015 Daha 23 kend isgaldan azad edildi report az az 9 noktyabr 2020 2020 11 09 tarixinde Istifade tarixi 9 noyabr 2020 Azerbaycan Toponimlerinin Ensiklopedik Lugeti Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Nesimi adina Dilcilik Institutu Serq qerb Baki 2007 seh 427MenbeOrxan Zakiroglu Baharli Qaraqoyunlular I kitab Baki 2015Xarici kecidlerAzerbaycan Respublikasi Fuzuli Rayon Icra HakimiyyetiVikianbarda Dilagarda ile elaqeli mediafayllar var