Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qeyri-üzvi kimya — kimyanın bütün kimyəvi elementlərin və onların qeyri-üzvi birləşmələrinin quruluşunu, reaksiya qabiliyyəti və xassələrini öyrənən sahəsi. Bu sahə üzvi maddələr istisna olmaqla, bütün kimyəvi birləşmələri əhatə edir (adətən qeyri-üzvi kimi təsnif edilən bir neçə sadə birləşmə istisna olmaqla, karbonu ehtiva edən birləşmələr sinfi). Tərkibində karbon olan üzvi və qeyri-üzvi birləşmələr arasındakı fərqlər, bəzi fikirlərə görə, ixtiyaridir. Qeyri-üzvi kimya kimyəvi elementləri və onların əmələ gətirdiyi sadə və mürəkkəb maddələri (üzvi birləşmələr istisna olmaqla) öyrənir. Ən son texnologiya materiallarının yaradılmasını təmin edir. 2013-cü ildə məlum olan qeyri-üzvi maddələrin sayı 500 minə yaxındır.
Qeyri-üzvi kimyanın nəzəri əsasını dövri qanun və ona əsaslanan D.İ.Mendeleyevin dövri sistemi təşkil edir. Qeyri-üzvi kimyanın ən mühüm vəzifəsi müasir texnologiya üçün zəruri olan xassələrə malik yeni materialların yaradılması üsullarının işlənib hazırlanması və elmi əsaslandırılmasıdır.
Tərifin tarixi
Tarixən qeyri-üzvi kimya adı canlı varlıqlar tərəfindən əmələ gəlməyən elementlərin, birləşmələrin və maddələrin reaksiyalarının öyrənilməsi ilə məşğul olan kimya hissəsinin ideyasından irəli gəlir. Bununla belə, 1828-ci ildə görkəmli alman kimyaçısı Fridrix Völer tərəfindən həyata keçirilən qeyri-üzvi birləşmə ammonium sianatdan (NH4OCN) karbamid sintezindən bəri cansız və canlı təbiətin maddələri arasındakı sərhədlər silindi. Beləliklə, canlılar da çoxlu qeyri-üzvi maddələr istehsal edirlər. Digər tərəfdən, demək olar ki, bütün üzvi birləşmələr laboratoriya şəraitində sintez edilə bilər. Bununla belə, kimyanın müxtəlif sahələrinə bölmə əvvəlki kimi aktual və zəruridir, çünki qeyri-üzvi və üzvi kimyada reaksiya mexanizmləri və maddələrin quruluşu fərqlidir. Bu, hər bir sənayedə tədqiqat metod və metodlarının sistemləşdirilməsini asanlaşdırır.
Kimyəvi elementlərin təsnifatı
Kimyəvi elementlərin dövri sistemi (dövri cədvəl) elementlərin müxtəlif xassələrinin atom nüvəsinin yükündən asılılığını təyin edən kimyəvi elementlərin təsnifatıdır. Sistem 1869-cu ildə rus kimyaçısı D.İ.Mendeleyev tərəfindən qoyulmuş dövri qanunun qrafik ifadəsidir. Onun orijinal versiyası 1869-1871-ci illərdə D.Mendeleyev tərəfindən hazırlanmış və elementlərin xassələrinin onların atom çəkisindən (müasir dillə desək, atom kütləsindən) asılılığını müəyyən etmişdir. Ümumilikdə dövri sistemin təsviri üçün bir neçə yüz variant (analitik əyrilər, cədvəllər, həndəsi fiqurlar və s.) təklif edilmişdir. Sistemin müasir versiyasında elementlərin hər bir sütunun (qrupun) əsas fiziki və kimyəvi xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirdiyi və sətirlərin müəyyən dərəcədə oxşar olduğu dövrləri təmsil etdiyi iki ölçülü bir cədvələ birləşdirildiyi güman edilir.
Bəsit maddələr
Onlar bir kimyəvi elementin atomlarından ibarətdir (onlar onun sərbəst vəziyyətdə mövcudluğunun bir formasıdır). Atomlar arasındakı kimyəvi rabitədən asılı olaraq, qeyri-üzvi kimyadakı bütün bəsit maddələr iki əsas qrupa bölünür: metallar və qeyri-metallar. Birincilər metal rabitə ilə, ikincilər isə kovalent rabitə ilə xarakterizə olunur. Bununla belə, qeyd etmək lazımdır ki, yuxarıda qeyd olunan bəsit maddələrin bir-birindən köklü və əhəmiyyətli fərqləri yoxdur. İki bitişik qrup da var: metal kimi və qeyri-metal kimi maddələr. Allotropiya fenomeni var: eyni elementin atomlarından bir neçə növ bəsit maddələrin əmələ gəlmə ehtimalından ibarətdir; bu növlərin hər biri allotropik modifikasiya adlanır. Əgər bu hadisə müxtəlif molekulyar tərkibdən qaynaqlanırsa, o zaman tərkibin allotropiyası kimi müəyyən edilir; əgər molekulların və atomların kristallarda yerləşdirilməsi yolu ilə - onda formanın allotropiyası kimi.
Metallar
Metallar (lat. metallum - mədən) — yüksək istilik və elektrik keçiriciliyi, müsbət temperatur müqavimət əmsalı, yüksək plastikli və metal parıltı kimi xarakterik metal xüsusiyyətləri olan elementlər qrupu. Hal-hazırda aşkar edilmiş 118kimyəvi elementdən (onların hamısı rəsmi olaraq tanınmır) metallara aşağıdakılar daxildir:
- qələvi metal qrupunun 6 elementi,
- 6 qələvi torpaq metalları qrupunda,
- keçid metalları qrupunda 38,
- yüngül metallar qrupunda 11,
- yarımmetallar qrupunda 7,
- lantanid qrupunda 14,
- aktinidlər qrupunda 14 (bütün elementlər üçün fiziki xüsusiyyətlər öyrənilməmişdir).
Qeyri-metallar
Qeyri-metallar — dövri cədvəlin yuxarı sağ küncünü tutan, adətən qeyri-metal xassələri olan kimyəvi elementlərdir. Azot, oksigen və kükürd təbiətdə bəsit maddələr kimi molekulyar formada olur. Daha tez-tez qeyri-metallar kimyəvi cəhətdən bağlanmış formada olur: bunlar su, minerallar, qayalar, müxtəlif silikatlar, fosfatlar, boratlar . Qeyri-metallar yer qabığında bolluğuna görə əhəmiyyətli dərəcədə dəyişir. Ən çox yayılmışlar oksigen, silisium, hidrogen; ən nadirləri arsen, selen, yoddur . Qeyri-metalların xarakterik xüsusiyyəti, atomlarının xarici enerji səviyyəsində daha çox (metallarla müqayisədə) elektronların sayıdır. Bu, onların əlavə elektronlar əlavə etmək və metallara nisbətən daha yüksək oksidləşdirici fəaliyyət göstərmək qabiliyyətini müəyyənləşdirir. Qeyri-metallara hidrogen və helium da daxildir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- К неорганическим соединениям углерода обычно относят некоторые соли (, , , ) и соответствующие им кислоты, а также , и .
- Spencer L. Seager, Michael R. Slabaugh. Chemistry for Today: general, organic, and biochemistry. // Thomson Brooks/Cole, 2004. — Р. 342.
- В книге В. М. Потапов, Г. Н. Хомченко «Химия», М. 1982 (стр. 26) утверждается, что их более 400.
- "Международный химический союз признал 112-й химический элемент". 2012-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-03-21.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qeyri uzvi kimya kimyanin butun kimyevi elementlerin ve onlarin qeyri uzvi birlesmelerinin qurulusunu reaksiya qabiliyyeti ve xasselerini oyrenen sahesi Bu sahe uzvi maddeler istisna olmaqla butun kimyevi birlesmeleri ehate edir adeten qeyri uzvi kimi tesnif edilen bir nece sade birlesme istisna olmaqla karbonu ehtiva eden birlesmeler sinfi Terkibinde karbon olan uzvi ve qeyri uzvi birlesmeler arasindaki ferqler bezi fikirlere gore ixtiyaridir Qeyri uzvi kimya kimyevi elementleri ve onlarin emele getirdiyi sade ve murekkeb maddeleri uzvi birlesmeler istisna olmaqla oyrenir En son texnologiya materiallarinin yaradilmasini temin edir 2013 cu ilde melum olan qeyri uzvi maddelerin sayi 500 mine yaxindir Qeyri uzvi kimyanin nezeri esasini dovri qanun ve ona esaslanan D I Mendeleyevin dovri sistemi teskil edir Qeyri uzvi kimyanin en muhum vezifesi muasir texnologiya ucun zeruri olan xasselere malik yeni materiallarin yaradilmasi usullarinin islenib hazirlanmasi ve elmi esaslandirilmasidir Terifin tarixiTarixen qeyri uzvi kimya adi canli varliqlar terefinden emele gelmeyen elementlerin birlesmelerin ve maddelerin reaksiyalarinin oyrenilmesi ile mesgul olan kimya hissesinin ideyasindan ireli gelir Bununla bele 1828 ci ilde gorkemli alman kimyacisi Fridrix Voler terefinden heyata kecirilen qeyri uzvi birlesme ammonium sianatdan NH4OCN karbamid sintezinden beri cansiz ve canli tebietin maddeleri arasindaki serhedler silindi Belelikle canlilar da coxlu qeyri uzvi maddeler istehsal edirler Diger terefden demek olar ki butun uzvi birlesmeler laboratoriya seraitinde sintez edile biler Bununla bele kimyanin muxtelif sahelerine bolme evvelki kimi aktual ve zeruridir cunki qeyri uzvi ve uzvi kimyada reaksiya mexanizmleri ve maddelerin qurulusu ferqlidir Bu her bir senayede tedqiqat metod ve metodlarinin sistemlesdirilmesini asanlasdirir Kimyevi elementlerin tesnifatiKimyevi elementlerin dovri sistemi dovri cedvel elementlerin muxtelif xasselerinin atom nuvesinin yukunden asililigini teyin eden kimyevi elementlerin tesnifatidir Sistem 1869 cu ilde rus kimyacisi D I Mendeleyev terefinden qoyulmus dovri qanunun qrafik ifadesidir Onun orijinal versiyasi 1869 1871 ci illerde D Mendeleyev terefinden hazirlanmis ve elementlerin xasselerinin onlarin atom cekisinden muasir dille desek atom kutlesinden asililigini mueyyen etmisdir Umumilikde dovri sistemin tesviri ucun bir nece yuz variant analitik eyriler cedveller hendesi fiqurlar ve s teklif edilmisdir Sistemin muasir versiyasinda elementlerin her bir sutunun qrupun esas fiziki ve kimyevi xususiyyetlerini mueyyenlesdirdiyi ve setirlerin mueyyen derecede oxsar oldugu dovrleri temsil etdiyi iki olculu bir cedvele birlesdirildiyi guman edilir Besit maddelerOnlar bir kimyevi elementin atomlarindan ibaretdir onlar onun serbest veziyyetde movcudlugunun bir formasidir Atomlar arasindaki kimyevi rabiteden asili olaraq qeyri uzvi kimyadaki butun besit maddeler iki esas qrupa bolunur metallar ve qeyri metallar Birinciler metal rabite ile ikinciler ise kovalent rabite ile xarakterize olunur Bununla bele qeyd etmek lazimdir ki yuxarida qeyd olunan besit maddelerin bir birinden koklu ve ehemiyyetli ferqleri yoxdur Iki bitisik qrup da var metal kimi ve qeyri metal kimi maddeler Allotropiya fenomeni var eyni elementin atomlarindan bir nece nov besit maddelerin emele gelme ehtimalindan ibaretdir bu novlerin her biri allotropik modifikasiya adlanir Eger bu hadise muxtelif molekulyar terkibden qaynaqlanirsa o zaman terkibin allotropiyasi kimi mueyyen edilir eger molekullarin ve atomlarin kristallarda yerlesdirilmesi yolu ile onda formanin allotropiyasi kimi Metallar Metallar lat metallum meden yuksek istilik ve elektrik keciriciliyi musbet temperatur muqavimet emsali yuksek plastikli ve metal parilti kimi xarakterik metal xususiyyetleri olan elementler qrupu Hal hazirda askar edilmis 118kimyevi elementden onlarin hamisi resmi olaraq taninmir metallara asagidakilar daxildir qelevi metal qrupunun 6 elementi 6 qelevi torpaq metallari qrupunda kecid metallari qrupunda 38 yungul metallar qrupunda 11 yarimmetallar qrupunda 7 lantanid qrupunda 14 aktinidler qrupunda 14 butun elementler ucun fiziki xususiyyetler oyrenilmemisdir Qeyri metallar Qeyri metallar dovri cedvelin yuxari sag kuncunu tutan adeten qeyri metal xasseleri olan kimyevi elementlerdir Azot oksigen ve kukurd tebietde besit maddeler kimi molekulyar formada olur Daha tez tez qeyri metallar kimyevi cehetden baglanmis formada olur bunlar su minerallar qayalar muxtelif silikatlar fosfatlar boratlar Qeyri metallar yer qabiginda bolluguna gore ehemiyyetli derecede deyisir En cox yayilmislar oksigen silisium hidrogen en nadirleri arsen selen yoddur Qeyri metallarin xarakterik xususiyyeti atomlarinin xarici enerji seviyyesinde daha cox metallarla muqayisede elektronlarin sayidir Bu onlarin elave elektronlar elave etmek ve metallara nisbeten daha yuksek oksidlesdirici fealiyyet gostermek qabiliyyetini mueyyenlesdirir Qeyri metallara hidrogen ve helium da daxildir Hemcinin baxUzvi kimyaIstinadlarK neorganicheskim soedineniyam ugleroda obychno otnosyat nekotorye soli i sootvetstvuyushie im kisloty a takzhe i Spencer L Seager Michael R Slabaugh Chemistry for Today general organic and biochemistry Thomson Brooks Cole 2004 R 342 ISBN 0 534 39969 X V knige V M Potapov G N Homchenko Himiya M 1982 str 26 utverzhdaetsya chto ih bolee 400 Mezhdunarodnyj himicheskij soyuz priznal 112 j himicheskij element 2012 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2012 03 21