Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| ||||||
| Ümumi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ad, İşarə, Nömrə | selen, Se, 34 | |||||
| Qrup, Dövr, Blok | 16, 4, p | |||||
| Xarici görünüşü |  | |||||
| Atom kütləsi | 78.96 q/mol | |||||
| Elektron formulu | [Ar] 4s2 3d10 4p4 | |||||
| Fiziki xassələr | ||||||
| Halı | ||||||
| Sıxlığı | (0 °C, 101.325 kPa) q/L | |||||
| Ərimə temperaturu | 221 °C (494 K, 430 °F) | |||||
| Qaynama temperaturu | 685 °C (958 K, 1265 °F) | |||||
| Elektromənfiliyi | ||||||
| Oksidləşmə dərəcəsi | ||||||
| Spektr = | ||||||
| İonlaşma enerjisi | kCmol-1 | |||||
Selen (Se) – D.İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 34-cü element. Fotokeçirici xüsusiyyəti səbəbiylə fotokopiya aparatlarında istifadə edilir. Şüşə sənayesində, xüsusilə yaqut rəngli şüşə və mina istehsalında istifadə edilir. Həmçinin, foto tonik, fotoelektrik gözələr, televiziya kameraları və işıq ölçərlərin istehsalında; günəş gözələrində yarımkeçirici və polad istehsalında da qatqı maddəsi olaraq istifadə olunur. Bitkilərdə selenin miqdarı 0.000001% (kütlə ilə) təşkil edir.Bəzi bitkilər seleni torpaqdan mənimsəyərək toplamaq qabiliyyətinə malikdir, onların arasında payız astra çiçəyi də var. Selenin miqdarı sarımsaqda, zeytunda, dəniz yosunlarında, paxlalılarda , hind qozunda, püstədə və keşdə daha cox olur. Spirulin yosunu, dərman evkalipti, ural biyanı, səhra efedrası çöl qatırquyruğu selen ilə zəngindir. Lakin son yüz ildə torpaqda selenin azlığı müşahidə olunur və nəticədə tərəvəzdə də onun miqdarı az olur.Selen gübrələri lazımı səmərə vermir. Buna səbəb odur ki, nitratlar, xloridlər və fosfatlar seleni əlaqələndirərək həll olmayan birləşmələrə çevirirlər. Otuz dərman bitkisi seleni toplayır.Belə bitkilərə demirotu, meşə çiyələyi, yunlu üskükotu, aptek çobanyastığı, itburnu, çılpaq biyan, ağacabənzər aloe, qanqırmızı yemişan aiddir. Seleni olduqca güclü toplayan bitkilər çin limonniki, qara qarağat, evkalipt, şüyüt, cir havuc və s –dir. Bizim orqanizmimizdə elə bir orqan yoxdur ki, orada selen rast gəlməsin.Onun başlıca müsbət effekti şiş əleyhinə aktivlikdir.Selen hüceyrələrdə oksidləşdirici-reduksiyaedici detoksiyasiya reaksiyalarına cavabdeh ola p53 genin aktivləşdirir.Selen zülalların və nuklein turşularının mübadiləsində iştirak edir, fermentlərin və hormonların tərkibinə daxildir, immunitet, iltihab və regenerasiya proseslərində iştirak edir. Selene malik zülallar sümük və qığırdaq toxumalarını fotmaşlaşdırır, skelet ezələlərinin və yumşaq əzələlərin işini stabilləşdirir.Selen qalxanabənzər v əzin hormonu olan tiroksinin formalaşmasında iştirak edir, mədəaltı vəzin hüceyrələrinin böyüməsini stimulaşdırır.Heyvanın və insanın selena tələbatı bir kilo rasionda 50-100 mkq olur.Hər şeydən əvvəl böyrəklərdə, qara ciyətdə, sümük beynində, ürək əzələlərində, mədəaltı vəzdə, ağ ciyərlə, dəridə və saçlarda toplanır.Selen gözün tor qişasında olur.İnsan gözünün tor qışasında 7mkq, qartalda 780 mkq. O, işiq enerjinin gözün tor qişasının elektrik potensial enerjisinə çevrilməsində iştirak edir ki, bu da insanın ətraf mühiti görmə prosesinin başlanğıcıdır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına əsasən sağlamlığı qorumaq üçün olduqca az selen lazımdır. Kişiyə sutkada 70 mkq, qadına 55 mkq, uşağa onun hər kiloqram çəkisinə gorə 1 mkq. Preparatın icazə verilən həddi sutka üçün 400 mkq müəyyən olunmuşdur. Heyvan və insan orqanizmin selen çatışmazlığı E vitamini çatışmadıqda baş verən dəyişmələrə səbəb olur, ağır funksional pozuntulara gətirib çıxarır. Selen artıqlığı orqanizmdə oksidləşmə-reduksiya reaksiyasını ləngidir, metionun aminturşusu sitezini pozur.Bu zaman heyvanlarda yun tökülür, buynuz və dirnaqlar deformasiya olur.İnsanda dırnaqların asan qırılması, saçların topa-topa tökülməsi, artrit, əzələ ağrıları, dərinin vəziyyətinin pisləşməsi, dişlərin çürüməsi, qara ciyər və böyrəklərin funksiyasının zəiflənməsi, immunitet ilə problemlər, əsəb sistemində pozulmalar müşahidə olunur. Selenin orqanizmə daxil olmasının əsas mənbələri aşagıdakılardır. Bitki mənşəli məhsullar göyərti, bütöv buğda dənəsi, qarğıdalı, paxlalılar, meyvələr, zeytun yağı, keşyu, hind qozu, püstə. Heyvan mənşəli məsullar: ət, donuz piyi. Optimal miqdarda selen piyvə balatasında, sarımsaqda və ağ göbələklərdə olur. Selenin daha çox məlum olan və insanlar tərəfindən istifadə olunan birləşmələri aşağıdakılardır: Na2SeO3-natrium selenit H2Se-hidrogenselenid H2SeO4-selenat turşusu H2SeO3-selenit turşusu Selen 1817-ci ildə İsveç kimyaçıları Y.Bersellius və Q.Qan tərəfindən kəşv olunmuşdur.Berselius ayırdığı yeni elementin tellura çox oxşar olduğu müəyyən edərək ona Yerin tebii sputniki Ayın-Selenin şərəfinə selen adını verdi. İnsan bədənində selen atomlarının sayı 1,51020 bir insan hüceyrəsində 1,5-106 ədəddir. Selen birləsmələri tibbdə bir çox xəstəliklərin müalicəsi və profilaktikası üçün istifadə olunur, çünki selen tebii antioksidantdır. Selenli şampunlar, kremlər, sabunlar və gellər dermatoligiyada istifadə olunur.Selen həmçinin hepatitlərdə, pankreatitlərdə, qulaq, boğaz və burun xestəliklərində müalicəvi effekt göstərir. Bədxassəli şişlərin profilaktikası və müalicəsində selenin rolu geniş məlumdur. Kükürdə olduğu kimi selenin də müxtəlif allotropik şəkildəyişmələri mövcuddur: amorf qırmızı selen-qirmızı –boz toz, kristallik boz-daha çox davamlı modifikasiya.
İstinadlar
- Abbasov V.M,. Tağıyeva A.M Həsənov Z.Ə. Salmanzadə Ş.V Kimya və Həyat Bakı. Kövsər. 2011 seh 234.
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
34 arsen selen bromS Se Te dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre selen Se 34Qrup Dovr Blok 16 4 pXarici gorunusuAtom kutlesi 78 96 q molElektron formulu Ar 4s2 3d10 4p4Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa q LErime temperaturu 221 C 494 K 430 F Qaynama temperaturu 685 C 958 K 1265 F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1 Selen Se D I Mendeleyevin elementlerin dovri sisteminde 34 cu element Fotokecirici xususiyyeti sebebiyle fotokopiya aparatlarinda istifade edilir Suse senayesinde xususile yaqut rengli suse ve mina istehsalinda istifade edilir Hemcinin foto tonik fotoelektrik gozeler televiziya kameralari ve isiq olcerlerin istehsalinda gunes gozelerinde yarimkecirici ve polad istehsalinda da qatqi maddesi olaraq istifade olunur Bitkilerde selenin miqdari 0 000001 kutle ile teskil edir Bezi bitkiler seleni torpaqdan menimseyerek toplamaq qabiliyyetine malikdir onlarin arasinda payiz astra ciceyi de var Selenin miqdari sarimsaqda zeytunda deniz yosunlarinda paxlalilarda hind qozunda pustede ve kesde daha cox olur Spirulin yosunu derman evkalipti ural biyani sehra efedrasi col qatirquyrugu selen ile zengindir Lakin son yuz ilde torpaqda selenin azligi musahide olunur ve neticede terevezde de onun miqdari az olur Selen gubreleri lazimi semere vermir Buna sebeb odur ki nitratlar xloridler ve fosfatlar seleni elaqelendirerek hell olmayan birlesmelere cevirirler Otuz derman bitkisi seleni toplayir Bele bitkilere demirotu mese ciyeleyi yunlu uskukotu aptek cobanyastigi itburnu cilpaq biyan agacabenzer aloe qanqirmizi yemisan aiddir Seleni olduqca guclu toplayan bitkiler cin limonniki qara qaragat evkalipt suyut cir havuc ve s dir Bizim orqanizmimizde ele bir orqan yoxdur ki orada selen rast gelmesin Onun baslica musbet effekti sis eleyhine aktivlikdir Selen huceyrelerde oksidlesdirici reduksiyaedici detoksiyasiya reaksiyalarina cavabdeh ola p53 genin aktivlesdirir Selen zulallarin ve nuklein tursularinin mubadilesinde istirak edir fermentlerin ve hormonlarin terkibine daxildir immunitet iltihab ve regenerasiya proseslerinde istirak edir Selene malik zulallar sumuk ve qigirdaq toxumalarini fotmaslasdirir skelet ezelelerinin ve yumsaq ezelelerin isini stabillesdirir Selen qalxanabenzer v ezin hormonu olan tiroksinin formalasmasinda istirak edir medealti vezin huceyrelerinin boyumesini stimulasdirir Heyvanin ve insanin selena telebati bir kilo rasionda 50 100 mkq olur Her seyden evvel boyreklerde qara ciyetde sumuk beyninde urek ezelelerinde medealti vezde ag ciyerle deride ve saclarda toplanir Selen gozun tor qisasinda olur Insan gozunun tor qisasinda 7mkq qartalda 780 mkq O isiq enerjinin gozun tor qisasinin elektrik potensial enerjisine cevrilmesinde istirak edir ki bu da insanin etraf muhiti gorme prosesinin baslangicidir Umumdunya Sehiyye Teskilatinin melumatina esasen saglamligi qorumaq ucun olduqca az selen lazimdir Kisiye sutkada 70 mkq qadina 55 mkq usaga onun her kiloqram cekisine gore 1 mkq Preparatin icaze verilen heddi sutka ucun 400 mkq mueyyen olunmusdur Heyvan ve insan orqanizmin selen catismazligi E vitamini catismadiqda bas veren deyismelere sebeb olur agir funksional pozuntulara getirib cixarir Selen artiqligi orqanizmde oksidlesme reduksiya reaksiyasini lengidir metionun amintursusu sitezini pozur Bu zaman heyvanlarda yun tokulur buynuz ve dirnaqlar deformasiya olur Insanda dirnaqlarin asan qirilmasi saclarin topa topa tokulmesi artrit ezele agrilari derinin veziyyetinin pislesmesi dislerin curumesi qara ciyer ve boyreklerin funksiyasinin zeiflenmesi immunitet ile problemler eseb sisteminde pozulmalar musahide olunur Selenin orqanizme daxil olmasinin esas menbeleri asagidakilardir Bitki menseli mehsullar goyerti butov bugda denesi qargidali paxlalilar meyveler zeytun yagi kesyu hind qozu puste Heyvan menseli mesullar et donuz piyi Optimal miqdarda selen piyve balatasinda sarimsaqda ve ag gobeleklerde olur Selenin daha cox melum olan ve insanlar terefinden istifade olunan birlesmeleri asagidakilardir Na2SeO3 natrium selenit H2Se hidrogenselenid H2SeO4 selenat tursusu H2SeO3 selenit tursusu Selen 1817 ci ilde Isvec kimyacilari Y Bersellius ve Q Qan terefinden kesv olunmusdur Berselius ayirdigi yeni elementin tellura cox oxsar oldugu mueyyen ederek ona Yerin tebii sputniki Ayin Selenin serefine selen adini verdi Insan bedeninde selen atomlarinin sayi 1 5 1020 bir insan huceyresinde 1 5 106 ededdir Selen birlesmeleri tibbde bir cox xesteliklerin mualicesi ve profilaktikasi ucun istifade olunur cunki selen tebii antioksidantdir Selenli sampunlar kremler sabunlar ve geller dermatoligiyada istifade olunur Selen hemcinin hepatitlerde pankreatitlerde qulaq bogaz ve burun xesteliklerinde mualicevi effekt gosterir Bedxasseli sislerin profilaktikasi ve mualicesinde selenin rolu genis melumdur Kukurde oldugu kimi selenin de muxtelif allotropik sekildeyismeleri movcuddur amorf qirmizi selen qirmizi boz toz kristallik boz daha cox davamli modifikasiya IstinadlarAbbasov V M Tagiyeva A M Hesenov Z E Salmanzade S V Kimya ve Heyat Baki Kovser 2011 seh 234 Xarici kecidlerHemcinin bax