Neftin qiymətləri dedikdə bir qayda olaraq, fyuçers bazarında sərbəst satılan marka növlərindən birinin bir barel neftinin, adətən Şimali Dəniz Brent markalı və ya hərdən Amerika WTI markalı neftinin spot qiyməti kimi başa düşülür. Nadir hallarda və ya daha çox əvvəllər, Dubai Crude etalon qarışıqları və OPEC səbəti istifadə edilirdi.
Digər çeşidlərin qiymətləri, sıxlığı və kükürd tərkibi, habelə yatağın yerləşdiyi yerdən, keyfiyyətindən asılı ola bilər; lakin, onlar marker növlərindən birinə nisbətən tez-tez təyin olunur.
Bəzi təşkilatlar, xüsusən Enerji Məlumat İdarəsi (EIA, ABŞ) ABŞ neft emalı zavodları tərəfindən alınan neftin orta çəkili maya dəyərini “dünya neftinin qiyməti” kimi istifadə edir.
Neftə qlobal tələb elastikdir - qiymət dəyişkənliyi ilə praktiki olaraq dəyişmir. Bununla yanaşı, neftin etalon növlərinin spot qiymətləri əhəmiyyətli dərəcədə dəyişkənliyə məruz qalır və qlobal xarakterli bir çox siyasi və iqtisadi şərtlərlə müəyyən edilir.
Tarixi
XX əsrin birinci yarısına qədər dünya neft hasilatına, daşınmasına, ticarət və emalının təxminən 95% -nə "Yeddi bacı" adlandırılan Chevron, Esso, Gulf Oil, Mobil, Texaco, British Petroleum və Shell tərəfindən nəzarət edilirdi. Neftin qiymətləri tədarük müqavilələrinə əsasən iki ilə qədər müəyyən edilirdi. 1948-1970-ci illərdə qiymət Koreya müharibəsi (1950-1953) və Altı Günlük Müharibə (1967) dövründəki artımları nəzərə almasaq, bir barrel üçün 2.5-3 dollar arasında dəyişirdi .
1970-ci illərin əvvəllərində spot neft bazarının təməli qoyuldu.
Neft markalarının qiymətləri
Neft ticarətini asanlaşdırmaq üçün ya əsas neft yataqları, ya da bir qrup neft yatağı ilə əlaqəli və müəyyən xüsusiyyətlərə malik olan bir neçə standart (marker, etalon) neft növü istifadə olunur.
Əksər markaların qiymətləri birbaşa və ya dolayı yolla aşağıdakı əsas neft növləri üçün bazar qiymətləri ilə müəyyən edilir :
- West Texas Intermediate (1983-cü ildən bəri WTI və Light Sweet Crude Oil kimi də tanınır) Nyu-York ticarət birjasında satılan Texas neftdidir. Onun qiyməti ABŞ-nin Oklahoma ştatının Kuşninq şəhərindəki anbarlara və boru kəmərləri ilə çatdırılma vaxtı müəyyən edilir
- Brent Crude Oil (1980-ci illərdən bəri Brent Blend adlanır, London Brent ICE-də satılır) - Şimal dənizinin bir neçə yatağından çıxarılan (Böyük Britaniya və Norveç) neft qarışığı, Avropa və OPEC bazarları üçün qiymət standartını təyin edir
- Dubai / Oman (2007-ci ildən bəri, Dubay Ticarət Birjasında satılan Oman Crude) - Asiya bazarının əsas markasıdır.
Marker növlərinin istehsal həcmi nisbətən azdır, 2011-ci ildə Brent və WTI-nin istehsalı qlobal istehsalın təxminən 2% -ni təşkil etmişdir .
Neftlə aparılan əməliyyatların 90% -dən çoxu bazardankənar orta və uzunmüddətli müqavilələrin payına düşür.
PRA Platts, Argus Media və digərlərində dərc olunan WTI və Brent əsas marka çeşidlərinin qiymətlərinin kotirovkaları əsasən müəyyən bölgələr ilə əlaqəli olaraq müəyyən edilmişdir. Məsələn, Rusiyanın əsas ixrac neft növləri ağır Urals və yüngül tərkibli Sibir Lightdır. İraqda - Kərkük növü. Azeri light crude Azərbaycanın dünyada satdığı neft növüdür. Əsasən London ticarət birjasında satılır. Tərkibinə görə brent növünə yaxındı. Bəzi ölkələr bir neçə fərqli neft növləri istehsal edirlər. Məsələn, İran dünya bazarına yüngül İran Light və ağır İran Heavyni çıxarır.
Maya dəyəri
Böyük Britaniya | 52,50 $ |
Braziliya | 48,8 $ |
Kanada | 41,0 $ |
ABŞ | 36,2 $ |
Norveç | 36,1 $ |
Anqola | 35,4 $ |
Kolumbiya | 35,3 $ |
Nigeriya | 31,6 $ |
Çin | 29,9 $ |
Meksika | 29,1 $ |
Qazaxıstan | 27,8 $ |
Liviya | 23,8 $ |
Venesuela | 23,5 $ |
Əlcəzair | 20,4 $ |
Rusiya | 17,2 $ |
İran | 12,6 $ |
BƏƏ | 12,3 $ |
İraq | 10,7 $ |
Səudiyyə Ərəbistanı | 9,9 $ |
Küveyt | 8,5 $ |
Neftin maya dəyərinə neft istehsalçılarının neft istehsalında çəkdiyi bütün xərclərin pul baxımından ümumi dəyəri daxildir. Bu, neftin vahid həcminə görə hesablanır.
Qiymət bir neçə komponentdən asılıdır:
- istehsal xərcləri və vergilər (çıxarılma xərcləri, istehsal vergiləri) - mövcud quyuların və neft emalı avadanlıqlarının istismarı, faydalı qazıntıların istifadəsinə görə vergi və rüsumlar. 2009-cu ildə EIA görə neftin çıxarılma xərcləri neft və qaz hasilatı üçün bir barel neft ekvivalenti (BOE) üçün bölgədən və növündən asılı olaraq 5 dollardan 15 dollara qədər idi .
- kəşfiyyat və işləmə xərcləri (kəşfiyyat xərcləri, işləmə xərcləri) - torpaqların alınması, işçilərin məvacibi, yataqların kəşfiyyatı və işlənməsi xərclərini əhatə edir. 2007-2009-cu illərdə onlar EİA tərəfindən müxtəlif bölgələrdə 7 ilə 42 arasında neft və qaz üçün orta hesabla 18 ABŞ dolları səviyyəsində qiymətləndirilmişdir .
- əlavə olaraq nəqliyyat xərcləri də nəzərə alına bilər
- Dəniz yataqları üçün (dünyadakı bütün neftin təxminən 30%-i onlardan istehsal olunur), neft platforması və avadanlıqlarının istismardan çıxarılması bahalı bir proses təşkil edə bilər (2001-ci ildə 2 milyondan 100 milyon dollara qədər).
Neft və qaz hasilatının ümumi dəyəri müxtəlif bölgələr üçün 16 ilə 53 arasında, orta hesabla isə 29 ABŞ dolları səviyyəsində qiymətləndirilmişdir .
2014-cü ilin əvvəlində Morgan Stanley və Rystad bir barel neftin yatağından və bölgədən asılı olaraq, rentabellik qiymətlərini təqdim etmişdir : Yaxın Şərq - 24 dollar, Dənizdə - 41 dollar, Rusiya nefti - 47 dollar, Quruda - 51 dollar, Dəniz dərinliyində - 52 dollar, Həddən artıq dəniz dərinliyində - 56 dollar, Şimali Amerikadakı az keçirici şist rezervuarlarındakı neft - 65 dollar , Neft Qumlarında - 70 dollar; Arktika şelfində - 75 dollar.
2017-ci ildə Rusiyada bir barrel neft hasilatının orta dəyəri 10-15 dollar həcmində olmuşdur.
2017-ci ildə Azərbaycanda bir barel neftin hasilatının orta dəyəri 16-19 dollar həcmində hesablanmışdır [2]. Neftin maya dəyərinə bir sıra şərtlər də təsir göstərir:
- neft yatağının dərinliyi;
- iqlim şəraiti;
- yatağın dəniz yollarından uzaqlığı;
- yatağın əsas istehlakçılardan uzaqlığı;
- avadanlığın keyfiyyəti və müasirliyi.
İran körfəzi ölkələrində bir barel neftin ucuz olması səbəbi yataqların kontinental şelfdə və sahil zonasında yerləşməsi və dənizin kiçik dərinliyə malik olmasıdı. Həmçinin neft böyük limanların yaxınlığında çıxarıldığından uzun neft boru kəmərlərinin çəklməsinə və onun saxlanmasına ehtiyac yoxdur.
Rusiyada neftin daha yüksək maya dəyəri istehsal yerlərindəki çətin iqlim şəraiti və əsas istehlakçılardan, limanlardan uzaqlığı ilə əlaqədardır.
Dənizdə neft çıxarılması nisbətən yüksək istehsal dəyərinə malikdir. Belə çətin proyektləri Böyük Britaniya, Norveç və bir sıra digər Avropa ölkələri dayaz Şimali dənizində və ABŞ Meksika körfəzinin dərin şelfində həyata keçirir. Həmçinin Azərbaycanda Xəzər dənizinin dərin və dayaz hissəsində də neftçıxarmanı həyata keçirir. Dənizdə yüksək xərclər neft platformalarının qurulması və bahalı avadanlıqların istifadəsi ilə əlaqədardır.
Qiymətlərin müəyyənləşdirilməsi
Neft tələbatının özəlliyi, qısa müddətdə tələbin qeyri-sabit olmasıdır: qiymət artımı tələbə az təsir göstərir , çünki neft əsas enerji mənbələrindən biridir və heç bir digər ehtiyatla əvəz edilə bilməz, xüsusəndə ən çox istifadə edildiyi sahələrdə (nəqliyyatın əksər növləri üçün yanacaq, neft-kimya).
İqtisadçıların fikrincə neftin qiymətinə ən yüksək dərəcədə təsir göstərən (80-85%) tələbat və təklif tarazlığıdır .
Belə ki, 1973-cü ildə Yom Kippur müharibəsində məğlubiyyətə uğrayan ərəb ölkələri 1973-1974-cü illərdə Qərbi "cəzalandırmaq" üçün neft hasilatını gündə 5 milyon barel azaltmağı qərara aldılar. Amma digər ölkələr hasilatı gündə 1 milyon barel artırmağa müvəffəq olsalar da, ümumi istehsal 7% azaldı və qiymətlər 4 dəfə artdı (bax: 1973-cü il Neft Böhranı). Neft qiymətləri 70-ci illərin ortalarına qədər yüksək səviyyədə qaldı (boykot dövründə olduğu qədər yüksək olmasa da), İran inqilabı və İran-İraq müharibəsi qiymətlərin artmasına daha bir təkan verdi.
1983-cü ildə Nyu-York və Çikaqo birjalarında neft fyuçersləri təqdim edildi. Bu andan ildən-ilə daha çox qiymət bazarında maliyyə bazarının mövcudluğu hiss olunmağa başladı.
Qiymətlər 1980-ci illərin əvvəllərində kəllə-çarxa çıxdı. Bundan sonra, yuxarıda göstərilən səbəblərdən dolayı qiymətlər düşməyə başladı. Bir neçə il ərzində onlar üç dəfədən çox düşdülər. 1990-cı ildə İraqın Küveytə hücumundan sonra qiymətlər yenidən yüksəldi, lakin digər ölkələrin asanlıqla neft hasilatını artıra biləcəyi məlum olduqda onlar aşağı endi. 1991-ci ildə İraqın darmadağın edilməsindən sonra qiymətlər enməyə davam etdi və 1998-ci ildə bir barelə görə 11 dollar təşkil etdi. Bu inflyasiya nəzərə alınmaqla 1970-ci illərin əvvəlindəki səviyyəyə uyğun idi. Buna 1997-ci il Asiya iqtisadi böhranı səbəb oldu. Rusiyada bu, xüsusilə neft sənayesinin tənəzzülünə səbəb oldu və 1998-ci ildəki səbəblərindən biri idi.
OPEC ölkələri neft hasilatını azaltmaq barədə razılığa gələ bildilər və 2000-ci ilin ortalarında qiymətlər bir barrel üçün 30 dollara çatdı. 2003-cü ilin sonundan 2005-ci ilə qədər qiymətlərdə yeni kəskin artım oldu. 2008-ci ilin yanvar ayının əvvəllərində tarixdə ilk dəfə olaraq neft qiymətləri bir barel üçün 100 dolları keçdi (lakin 1970-ci illərin “enerji böhranı” dövründə inflyasiya nəzərə alınmaqla neft daha da baha idi ), mart ayında qiymətlərin yüksək artım templəri davam etdi (110 dollar) . 2008-ci ilin may ayında qiymətlər 135 dollara çatdı və sonra 100 dollardan yuxarı səviyyədə tutuldu. "Bazar yüksək gəlirli, eyni zamanda ABŞ-dəki aktivlərlə təmin edilən çox riskli, borclar olduqda, Amerikada ipoteka böhranı səbəbiylə əhəmiyyətli bir eniş yaşandı, hedc fondu pulları əmtəə bazarlarına töküldü, bu da neft fyuçers kotirovkalarının nəzarətsiz artmasına səbəb oldu ... ", – 2007-ci ilin dekabrında analitik Andrey Kochetkov qeyd edirdi . Bir gündə 2008-ci ilin 6 iyununda neft bir barrel üçün 10 dollar artdı. 1970-ci illərdəki böhrandan bəri bu ilk kəskin qiymət artımı idi . WTI (Light Sweet) markalı neftin maksimal qiyməti 2008-ci ilin 11 iyununda 147 dolları üstələdi . Lakin bundan sonra 2008-ci ilin dekabr ayına olan müddətə neft qiymətləri dörd illik minimuma bir barel üçün 36 dollar səviyyəsinə qədər kəskin bir eniş etdi.
2008-ci ilin oktyabrında qlobal iqtisadi böhranın sürətli inkişafı fonunda neftin qiyməti bir barel üçün 67 dollardan aşağı düşdü.
2009-cu ildə qiymətlər tədricən 60-80 dollar səviyyəsinə yüksəldi, sonra 2011-2013-cü illərdə 100-125 dollara qədər artım müşahidə edildi .
2014-cü ilin ortalarından bəri, bazarda xammalın həddən artıq çox olması səbəbindən, xüsusilə dünya istehlakının zəif böyüməsi və ABŞ-də şist neft istehsalının artması ilə əlaqədar olaraq, neft qiymətləri iki dəfə azalaraq ilin sonuna beşillik minimuma çatdı. Eniş üçün əlavə bir səbəb, OPEC-in 2014-cü ilin noyabr ayında istehsal kvotalarını azaltmaqdan imtina etməsi idi . 2014-cü ildə Brent markalı neftin orta qiyməti bir barel üçün $ 99,3 . Дополнительной причиной снижения стал отказ ОПЕК снизить квоты на добычу в ноябре 2014. Средняя цена нефти Brent в 2014 году составила $99,3. 2015-ci ildə isə 52 dollar / idi[. 2016-cı ilin yanvar ayında İrana qarşı sanksiyaların qaldırılması fonunda Brent markalı neftin qiyməti bir barel üçün 27,72 dollara düşdü və beləliklə 13 illik ən aşağı səviyyəni təzələdi .
Neft qiymətlərinin monitorinqi və proqnozlaşdırılması
Neft qiymətlərinin dinamikasını izləmək üçün müxtəlif məlumat mənbələrindən, xüsusən bazar xəbər bülletenlərindən istifadə edirlər. Ən əhəmiyyətli beynəlxalq kotirovka agentlikləri neft qiymətləriini dərc edir - Platts (Brent daxil olmaqla kotirovkalar dərc edir), Argus Media və Reuter, və çox da populyar olmayan Asiya Neft Qiymətləri İndeksi (APPI) və ICIS London Oil Report.
Neft məhsullarının maya dəyərinə təsir
Neft qiymətləri neft məhsullarının dəyərini müəyyənləşdirir - benzin, dizel yanacağı və s. Təbii qaz da neft qiymətlərindən əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır (məsələn, Avropa ölkələri ilə uzunmüddətli müqavilələr çərçivəsində Rusiya qazının dəyəri 6-9 aylıq neftin qiymətindən asılıdır ). Neft məhsullarının maya dəyərindəki dəyişikliklərin bir neçə səbəbləri ola bilər: mövsümilik, mal satışının azalması, emalı zavodlarının alqı-satqısı və ya əsaslı təmiri, neft məhsullarının aparıcı istehsalçılarının aktivlərindəki dəyişikliklər, təbii amillər, xarici iqtisadi amillər və digər amillər.
İqtisadiyyata təsir
ABŞ
ABŞ neft emalı zavodlarında neftin qiyməti aşağıdakı kimi dəyişmişdir: 1985-ci ildə Amerika neftinin 1 bareli 26,75 dollar, 1990-cı ildə - 22,22 dollar, 1995-ci ildə - 17,23 dollar, 2000-ci ildə - 28,26 dollar, 2005-ci ildə - 50,24 dollar, 2010-cu ildə - 76.69 dollar, 2013-cü ildə - 100.49 dollar . İdxal olunan xam neftin bir bareli ABŞ neft emalı zavodlarına demək olar ki, eyni qiymətə verilir: 1985-ci ildə - $ 26.69, 1990 - $ 21.76, 1995 - $ 17.14, 2000 - $ 27.70, 2005 - 48.86 dollar, 2010 - 75.86 dollar, 2013 - 98.11 dollar .
SSRİ
1973-cü ildə başlayan ərəb-İsrail qarşıdurması səbəbindən neftin qiymətində sürətli artım oldu. SSRİ-nin xarici ticarət dövriyyəsi 1970-ci illə 1975-ci il arasında 2.3 dəfə artdı . Əgər 1970-ci ildə maşın və avadanlıqların ixracdakı payı 21,5% idisə, 1987-ci ilə qədər 15.5% -ə qədər azalma qeydə alındı. 1970-ci ildə 15,6% təşkil edən yanacağın ixracı 1987-ci ildə 46.5% qədər artdı. Sosialist ölkələrinin ixracında enerji ehtiyatlarının payı 1971-1975-ci illərdə 14.5% idisə, 1979-cu ildə 58.8%-ə qədər artmışdı .
1980-ci illərdə qlobal neft hasilatının aşırı artması nəticəsində neftin qiymətləri bir barel üçün 10 dollara endi. Dünya neft qiymətlərinin çökməsi səbəbindən SSRİ-nin ixracat qazancının azalması, 1991-ci ildə Sovet İtttifaqının iqtisadi süqutunun və dağılmasının səbəblərindən biri idi.
Rusiya
BBC-nin "Novye İzvestiya" qəzetinə istinadən verdiyinə görə, neft və qaz gəlirləri Rusiyanın ÜDM-in əhəmiyyətli hissəsini və federal büdcə gəlirinin yarısından çoxunu təşkil edir (2014-cü ildə 52% ), buna görə də neft qiymətlərindəki dəyişmələr həm Rusiya büdcəsinin vəziyyətinə, həm də bütövlükdə iqtisadiyyata əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir .
2014-2016-cı illərdə neftin ucuzlaşması Rusiya rublunu inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında ən sürətli dəyərdən düşən valyutalardan biri halına gətirmişdir .
Rusiya ixracatının digər əsas elementi olan təbii qazın qiyməti neft və neft məhsullarının qiymətlərinin səviyyəsindən çox asılıdır .
Siyasi vasitə kimi
1973-cü ildə Yom Kippur müharibəsində məğlubiyyətə uğrayan ərəb ölkələri 1973-1974-cü illərdə Qərbi "cəzalandırmaq" üçün neft hasilatını gündə 5 milyon barel azaltmağı qərara aldılar. Amma digər ölkələr hasilatı gündə 1 milyon barel artırmağa müvəffəq olsalar da, ümumi istehsal 7% azaldı və qiymətlər 4 dəfə artdı (bax: 1973-cü il Neft Böhranı).
2011-ci ilin iyul ayında Fars körfəzindəki Kiş adasında İran Beynəlxalq Neft Birjası açıldı ki, orada hesablanması yalnız avro və əmirlik dirhəmləri ilə aparılır. Bu, ABŞ və Avropanın İrana qarşı sanksiyalarından yayınmaq cəhdidir. Buna paralel olaraq rəsmi Tehran İran nefti qarşılığında Çin mallarının tədarükünün təşkili ilə bağlı Pekinlə danışıqlar aparırdı. 2015-ci ilin yanvar ayının sonunda İran xarici tərəfdaşlarla hesablaşmalar üçün Amerika dollarından istifadə etməkdən imtina etdi və xarici müqavilələr bağlanarkən digər valyutalardan istifadə etməyə başladı, xüsusən də Avro, Türk Lirəsi, Rusiya rublu və Cənubi Koreya Vonu, Çin yuanına üstünlük verdi .
SSRİ-nin sonu
1980-ci illərin ortalarında dünya bazarında neft qiymətlərinin düşməsi SSRİ iqtisadiyyatına mənfi təsir göstərdi. 1984-1987-ci illərdə neft və neft məhsullarının ixracından əldə olunan gəlirlərin azalması SSRİ ÜDM-nin 1,3% -i və dövlət büdcəsi xərclərinin təxminən 2.7% -i ilə bərabər idi.
Yeqor Qaydar 1980-ci illərin sonlarında SSRİ-də baş verən iqtisadi böhranda bu amili həlledici hesab edirdi:
SSRİ-nin dağılması tarixi ... hamıya yaxşı məlumdur. Bu, əlbəttə ki, Belavej Sazişi deyil, bunlar avqust hadisələri də deyil, bu 1985-ci ilin 13 sentyabrıdı. Bu o gündü ki, Səudiyyə Ərəbistanının neft naziri Yamani kralığın neft qiymətlərini saxlamaq siyasətinə son verdiyini və neft bazarındakı payını geri almağa başladığını söylədi. Növbəti 6 ay ərzində Səudiyyə Ərəbistanında neft hasilatı 3,5 dəfə artdı. Bundan sonra qiymətlər çökdü. Orada aylarla seyr edə bilərsiniz - 6.1 dəfə ... Bundan sonra, əslində, SSRİ tarixi tamamilə sona yetdi. Sovet imperiyası niyə çökdü? ("Tam Albat" "Exo Moskvı" radiosunda, 2 İyul 2006 |
Rusiya Elmlər Akademiyasının İqtisadi Proqnozlaşdırma İnstitutunun direktor müavini Dmitri Kuvalinin sözlərinə görə, SSRİ-nin neftin qiymətinin aşağı düşməsindəki itkiləri "makroiqtisadi fəlakət hesab edilə bilməzdi". Onun fikrincə, "dünya neft bazarındakı qiymət sarsıntısı Sovet iqtisadiyyatının böhranında həlledici amildən çox, əlavə təsir idi" .
Əgər 1988-ci ildə bütün SSRİ ildə 144 milyon ton xam neft ixrac etmişdisə,, Rusiya yalnız 2011-ci ildə 244 milyon ton xam neft ixrac etmişdir. Brookings İnstitutundakı Rusiya və Avrasiyanın öyrənilməsi üzrə proqram meneceri Klifford Gaddynin fikrincə, Rusiya və SSRİ-ni bu çərçivədə müqayisə etmək tamamilə düzgün deyil. SSRİ hakimiyyəti kəskin azalan ixrac gəlirlərinə uyğun olmayan dayanıqlı makroiqtisadi və büdcə siyasətini davam etdirərək neftin qiymətinin düşməsinə diqqət yetirməmişdi . .
Neft ehtiyatları
Karbohidrogen ehtiyatlar içində maye qazdan sonra ikinci ən yüksək istiliktörədən neft vә ondan alınan müxtәlif mәһsullardır. Belə ki, neftin istiliktörәtmә qabiliyyәti, yәni 1 kq neftin tamamilә yandıqda yaratdığı istiliyin miqdarı 10 500 – 11 000 kkal.-dir Halbuki yüksək kalorili әla növ daş kömür һesab olunan Antrasitin (yun. Anthrakítēs) istiliktörәtmә qabiliyyәti 7 500 – 8 000 kkal.-dir. Digər tərəfdən əgәr qış fәslindә bir mәnzilin qızdırılması üçün 5 ton odun, 4 ton torf, 3 ton daş kömür lazımdırsa, bu mәqsәd üçün sәrf olunacaq neftin miqdarı 1,2 tona bәrabәr olacaqdır. Neftin üstün cәһәtlәrindәn biri dә daş kömür vә torf kimi bәrk һalda olan yanacaqlarla müqayisәdә onun asan vә әlverişli şəkildə nәql edilmәsidir. Belə ki, maye һalında olan nefti bir yerdәn digər yerә nəql etmək üçün dәmir yol sisternlәri vә neft daşıyan gәmilәrdәn әlavә, neft kәmәrlәrindәn dә istifadә olunur.
Neft gəlirlərinə əsaslanan iqtisadiyyatın təməlində isə xam neftin dünya bazarında formalaşan qiyməti dayanır. Qiymət məsələsi isə əsasən satış bazarı mühitindəki mövcud vəziyyətdən və istehsal xərclərindən asılıdır. Bununla yanaşı qiymətin formalaşmasında digər amillər də vardır və bu amillərin əksəriyyəti obyektiv, təbii xarakter daşıyır. Lakin dünya bazarında neftin qiymətində təbii səbəblərlə yanaşı qeyri-təbii səbəblərdən də enmə və ya yüksəlmə halları kimi dalğalanmalar da müşahidə edilir. Ümumilikdə isə hər bir halda bu səbəblər neft ixrac edən və dövlət büdcəsinin formalaşmasında neft gəlirlərindən asılı olan ölkələrə təsirsiz ötüşmür. Bu səbəbdən gələcəkdə yarana biləcək hər hansısa risklərdən sığortalanmaq məqsədilə neft ixrac edən ölkələr tərəfindən 1960-cı ildə OPEK (The Organization of the Petroleum Exporting Countries) təşkilatı, yəni Neft İxrac Edən Ölkələr Birliyi yaradıldı. Təşkilat hazırda dünya bazarında neft qiymətlərinin idarə edilməsində və ümumdünya neft iqtisadiyyatının tənzimlənməsində ciddi qüvvə kimi fəaliyyət göstərməkdədir.
Ümumilikdə isə OPEK-in yaradılmasında əsas məqsədlər aşağıdakılardır:
• üzv dövlətlərin neft siyasətini əlaqələndirmək və əsasən eyniləşdirmək;
• daha səmərəli fərdi və kollektiv müdafiə vasitələri ilə üzv dövlətlərin maraqlarını qorumaq;
• dünya bazarında neftin qiymətinin sabitliyinin təmin edilməsi yollarını və vasitələrini araşdırmaq;
• neft istehsal edən ölkələrin gəlirlərinin sabit artmasını təmin etmək;
• istehlakçı ölkələri səmərəli və fasiləsiz olaraq neftlə təmin etmək;
• ətraf mühiti qorumaq.
Hazırda təşkilatın 12 üzvü var ki, dünya üzrə neft ehtiyatlarının 70,1%-i, neft istehsalının isə 35,4%-i məhz bu təşkilatın payına düşür.
Ənənəvi enerji mənbələrinin bir növü kimi neft, əsasən yer kürəsinin Orta Şərq hissəsində böyük yataqlara malikdir. Belə ki, hazırda dünya üzrə neft ehtiyatlarının ümumi həcmi 1 732,4 mlrd/barel təşkil edir ki, bunun da 48,3%-i (835,9 mlrd/barel) Orta Şərqin, 18,7%-i (323,4 mlrd/barel) Cənubi və Mərkəzi Amerikanın, 14%-i (242,9 mlrd/barel) Şimali Amerikanın, 8,4%-i (146,2 mlrd/barel) Qərbi və Mərkəzi Asiyanın (Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB)), 7,2%-i (125,1 mlrd/barel) Afrikanın, 2,6%-i (45,2 mlrd/barel) Avstraliya və Şərqi Asiyanın, 0,8%-i (13,6 mlrd/barel) isə Avropanın payına düşür.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, hələ əlli il bundan öncə planetdə neft hasilatı illik 500 mln.t həddində olanda dünya ehtiyatları 20 mln.t həcmində qiymətləndirilirdi və yaxın 20-25 il ərzində ehtiyatların tükənəcəyi ehtimal edilirdi. Lakin sonralar yeni perspektivli nəhəng yataqların kəşfi bu cür proqnozları doğrultmadı. Doğrudur quru sahələrdəki ehtiyatların demək olar ki, əksər hissəsi mənimsənilmişdir. Bununla yanaşı, müstəqil hesablamalara görə, müəyyən ərazi və şelfdə potensial neft ehtiyatlarının 40-50%-i, təbii qazın 80%-i hələ də kəşf edilməmiş qalır.
Dünya ölkələri üzrə təsdiq edilmiş neft ehtiyatlarına görə Cənubi Amerika ölkəsi olan Venesuella 303,8 mlrd/barel göstərici ilə ilk pillədə qərarlaşır. Belə ki, dünya ölkələri üzrə ümumi təsdiq edilmiş neft ehtiyatlarının təqribən 5/1 hissəsi məhz bu ökənin payına düşür. Sonrakı yerləri isə Səudiyyə Ərəbistanı (297,5 mlrd/barel), Kanada (168,1 mlrd/barel), İran (157,8 mlrd/barel) və İraq (145 mlrd/barel) tutur.
Statistik göstəricilərə əsasən, 2021-ci ildə ümumdünya üzrə illik neft hasilatı 4 221,4 mln/t olmuşdur. Bu sahədə ABŞ 711,1 mln/t göstərici ilə liderlik edir. Rusiya Federasiyası isə 536,4 mln/t göstərici ilə ikinci yerdə qərarlaşır. Sonrakı ilk yerləri isə Səudiyyə ərəbistanı (515 mln/t), Kanada (267,1 mln/t) və İraq (200,8 mln/t) tutur. Ümumilikdə isə 2020-ci il ilə müqayisədə 2021-ci ildə neft hasilatı 1,5% artmışdır. Fərdi yanaşdıqda isə ən böyük artım Liviya (198,9%) və Suriyada (134,8%), ən böyük azalma isə Yəmən (-26,5%) və Böyük Britaniyada (-16,3%) müşahidə edilmişdir.
Dünya üzrə 2021-ci ildə illik neft istehlakı isə 4 245,7 mln/t təşkil etmişdir. İllik neft istehlakında da ABŞ 803,6 mln/t göstərici ilə liderdir. Belə ki, dünyada illik neft istehlakının 1/5 hissəsi məhz ABŞ-ın payına düşür. Sonrakı ilk ilk beşlikdə isə Çin Xalq Respublikası (718,5 mln/t), Hindistan (220,5 mln/t), Rusiya Federasiyası (153,4 mln/t) və Səudiyyə Ərəbistanı (152,4 mln/t) tutur. Ümumilikdə isə 2020-ci il ilə müqayisədə 2021-ci ildə illik neft istehlakında 5,9% həcmində artım müşahidə edilmişdir. Ən böyük artım Ekvador (27,8%) və Kolumbiyanın (26,1%), ən böyük azalma isə Honkonq (Çin) və Vyetnamın (-5,7) payına düşür.
Ədəbiyyat
- Дэниел Ергин. Добыча: Всемирная история борьбы за нефть, деньги и власть = The Prize: The Epic Quest for Oil, Money, and Power. — М.: «Альпина Паблишер», 2011. — 960 с. — .
- Bassam Fattouh, An Anatomy of the Crude Oil Pricing System — Oxford, 2011, (англ.)
- Hamilton, James D. Historical oil shocks. NBER Working Paper No. 16790. National Bureau of Economic Research, 2011. doi:10.3386/w16790
- Salvatore Carollo, Understanding Oil Price: A guide to what drives the price of oil in today’s markets // Wiley, 2012, , 224 pages
- Дэниел Амманн. Нефтяной король. Секретная жизнь Марка Рича = Daniel Ammann. The King of Oil: The Secret Lives of Marc Rich.. — М.: Альпина Нон-фикшн, 2018. — 236 p. — .
İstinadlar
- Определение и анализ коэффициентов эластичности спроса на сырую нефть в разных регионах мира за период 1982—2011 гг 2022-03-18 at the Wayback Machine // Экономические науки 12(109)2013, ISSN 2072-084X
- Аналитический обзор: Мировой рынок нефти 2014-12-22 at the Wayback Machine // Внешпромбанк, аналитическое управление, август 2011: «Крайне низкая эластичность спроса по цене на нефть привела к тому, что ценообразование на нефтяном рынке оторвано от баланса спроса и предложения в реальном секторе.»
- John C.B. Cooper, Price elasticity of demand for crude oil: estimates for 23 countries 2015-11-23 at the Wayback Machine // OPEC review 27.1 (2003): 1-8. «All estimated short-run elasticities suggest that oil demand is highly price-inelastic in the short run»
- Амманн, 2018
- Нужен ли России свой маркер? 2022-01-21 at the Wayback Machine // Нефть России, № 11 2012 стр. 94-98 «В США — это западнотехасская средняя (West Texas Intermediate — WTI), в Европе — смесь нефтей месторождений Brent, Forties и Ekofisk (Brent). Сегодня в мире используются три основных нефтяных бенчмарка (от англ. benchmark — ориентир, эталон), определяющих контрактную структуру рынка: американская WTI, европейская смесь Brent и ближневосточная смесь Dubai/Oman.»
- "Crude Oil Futures Contract Specs. Delivery" (ingilis). 2015-01-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-21.
Delivery shall be made free-on-board ("F.O.B.") at any pipeline or storage facility in Cushing, Oklahoma with pipeline access to Enterprise, Cushing storage or Enbridge, Cushing storage.
- Stephanie Dunn. "The Pricing of Crude Oil" (PDF). Bulletin. Reserve Bank of Australia. September 2012. 65–74. 2022-04-01 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2015-01-11.
- По оценкам Rystad Energy (UCube), учитываются капитальные и операционные затраты
- Petroff Alanna, Yellin Tal. "What it costs to produce oil" (ingilis). «en:CNN». 23.11.2015. 2022-04-07 tarixində . İstifadə tarixi: 17.07.2016.
- Office of Energy Statistics; Larry Spancake. "Oil and Natural Gas Production: Lifting Costs, Finding Costs, Upstream Costs" (PDF). Performance Profiles of Major Energy Producers 2009 (ingilis). US EIA. February 2011. 18. 2022-09-01 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2015-01-12.
- (PDF). Technology Brief P01. IEA ETSAP. May 2010. 4–5. 2015-09-24 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-01-12.
Costs
- "Oil falls below $60 a barrel: Who's in trouble?". 2018-09-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-21.
- . 2015-01-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-21.
- "Новак рассказал о себестоимости добычи нефти в России". МИА «Ru:Россия сегодня». 25.10.2017. 2018-09-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-21.
Себестоимость добычи нефти в России в среднем составляет от 10 до 15 долларов за баррель, сообщил министр энергетики Александр Новак в ходе правительственного часа в Госдуме
- Екатерина Грушевенко. "Текущее снижение цен на нефть: долгосрочная тенденция?". Слон.ру. 18.08.2014. 2016-08-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-01-11.
Исследования особенностей формирования нефтяных цен, проводимые в .. (ИНЭИ) РАН, показали, что на нефтяные цены наибольшее влияние – около 80–85% – оказывают фундаментальные факторы спроса и предложения, но даже в усредненной до среднегодовых значений цене 15–20% приходится на финансовые факторы: флуктуации курса доллара, ставки рефинансирования ФРС США, общая конъюнктура сырьевых и финансовых рынков. Во внутригодовых значениях цен нефти спекуляции, следует признать, значат гораздо больше. Так, флуктуации рынка способны существенно, на 15–20% (а иногда и с большей амплитудой), менять цены от месяца к месяцу.
- Анатомия цены на нефть: она только на треть зависит от спроса и предложения 2016-03-10 at the Wayback Machine // // forbes.ru
- "Мировые цены на нефть: перспективы роста". ЖУРНАЛ «НЕФТЬ РОССИИ». сентябрь 1999. 2011-12-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-11-20.
- . 2012-06-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-21.
- "Обзор рынков: нефть подорожала на пять долларов". Ru:Lenta.ru. 6 марта 2008. 2011-08-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-08-14.
- "Нефть как индикатор грядущей Первой глобальной Великой депрессии XXI века". 2022-03-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-21.
- "ВЕДОМОСТИ — Цена прогноза — Почему инвестбанк Morgan Stanley так сильно влияет на нефтяные цены". 2014-09-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-21.
- Цены на нефть упали до самого низкого уровня за семь с половиной недель 2017-07-30 at the Wayback Machine // РосБизнесКонсалтинг
- Oil prices Standard Note: SN/SG/2106[ölü keçid] // UK Parlament, 28 January 2014
- Цены на нефть сортов Brent и WTI опускались до самого низкого уровня за 5,5 года 2022-01-22 at the Wayback Machine // Ведомости, ТАСС, 03.01.2015
- (ingilis). Ru:Международное энергетическое агентство. 12 December 2014. 2014-12-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-12-26.
... the apparent gap that currently exists between supply and demand.
- (PDF) (ingilis). Ru:Международное энергетическое агентство. 14 November 2014. 2014-12-23 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-12-26.
With supply running ahead of demand
- Goldman Sachs on oil: US needs to cut, not OPEC 2015-04-04 at the Wayback Machine // CNBC, 2 Apr 2015 (ing.) «Michele Della Vigna, head of European energy research at Goldman Sachs, said non-OPEC oil producers had created the oversupply in the market which has weighed on prices. .. Weak global demand and booming U.S. shale oil production are seen as two key reasons»; Goldman Sachs: снижать добычу нефти должны США 2018-06-03 at the Wayback Machine // Вести Экономика, 02.04.2015 (перевод)
- Short-Term Energy Outlook. Market Prices and Uncertainty Report 2016-07-30 at the Wayback Machine // US EIA, December 2014 «Crude oil prices continued to move lower in November and recorded their fifth consecutive month of declines»
- OPEC Monthly Oil Market Report 2022-07-14 at the Wayback Machine 10 December 2014, Crude Oil Price Movements: «.. This is its longest losing streak since the 2008 financial crisis.» (ing.)
- "EIA понизило прогноз цен на нефть". 2020-08-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-21.
- "Стоимость Brent обновила 13-летний минимум". 2018-07-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-21.
- Oil Price Reporting Agencies 2015-01-08 at the Wayback Machine // Report by IEA, IEF, OPEC and IOSCO to G20 Finance Ministers, October 2011 (ing.): «Price Reporting Agencies (PRAs) .. report oil prices transacted in physical and some derivative oil markets, and give an informed assessment of oil price levels at distinct points in time… PRAs analysed .. Platts, Argus Media, Asia Petroleum Price Index (APPI), and ICIS London Oil Report … The two most significant PRAs in the oil market, Argus and Platts, use a combination of mechanistic analysis and judgement.»
- Китай создал серьезные проблемы для Газпрома в Европе 2022-05-15 at the Wayback Machine // Взгляд, 7 февраля 2019
- http://www.histant.ru/sites/default/files/inafran/Rassohin_disser.pdf 2015-07-10 at the Wayback Machine С. 177
- "Новый этап экономического сотрудничества СССР с развитыми капиталистическими странами. М. Наука 1978
- Есть поправка на то, что подсчёт был совершён в текущих на тот момент ценах и без учёта инфляции. Однако цифры не должны измениться кардинально
- М. М. Судо, Э. Р. Казанкова Энергетические ресурсы. Нефть и природный газ. Век уходящий 2018-10-24 at the Wayback Machine
- "Кризис, который уже был: когда восстановятся цены на нефть". РБК. 2017-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-01-03.
Принято считать, что обрушение цен на нефть в середине 1980-х было одной из главных причин падения Советского Союза. Как отмечал экономист Егор Гайдар, из-за обвала нефтяных цен СССР терял приблизительно $20 млрд в год, и без этих денег страна просто не могла выжить.
- «Пресса России: нефтяным иллюзиям России пришёл конец?» 2023-08-04 at the Wayback Machine // Би-Би-Си, 2015-01-13
- «Dependency on commodities: What Vlad can learn from Chad» 2016-12-07 at the Wayback Machine // The Economist, Jan 10 2015
- "Bloomberg причислил рубль к самым быстро обесценивающимся валютам". РБК. 2016-01-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-12-24.
- "Свободным курсом: как нефть влияет на рубль". ТАСС. 2017-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-01-03.
- От чего зависит цена российского газа? 2022-05-22 at the Wayback Machine // УНИАН, 06.02.2008
- «Ценовая формула такова, что в условиях резкого падения индексов цены на нефть цена на газ не снижается так сильно, как падает нефть. В формулу введена дополнительная экспонента, и если цены на нефтепродукты ниже определенной черты, то газ перестает так сильно дешеветь, как дешевеет нефть.» [1] 2016-04-23 at the Wayback Machine , 2016
- Иран пригрозил оставить Европу без нефти и газа 2016-03-05 at the Wayback Machine // Рамблер
- Иран пригрозил оставить Европу без нефти и газа 2016-03-05 at the Wayback Machine // 19 фев 2015
- Проблемы инфляции и дефицита в российской экономике 2013-11-05 at the Wayback Machine // eexperts.ru
- Кувалин Д. М. Экономическая политика и поведение предприятий: механизмы взаимного влияния. Главы 1-4 2016-03-06 at the Wayback Machine. — М.: МАКС Пресс, 2009. 320 с.
- Интервью с экономистом, руководившим в начале 90-х центром реформ при российском правительстве Сергеем Васильевым 2015-04-25 at the Wayback Machine к 30-летию Перестройки
- Народное хозяйство в СССР в 1988 г.
- Российский статистический ежегодник. 2012
Xarici keçidlər
- Oil price data, en:Federal Reserve Economic Data
- Gasoline and diesel fuel prices in Europe
- CME (formerly NYMEX) future prices for light sweet crude, Session Overview.
- NYMEX:BZ is the most commonly quoted price for Brent crude oil
- "Monthly Oil Market Report". OPEC. İstifadə tarixi: 30 October 2020.
- Current and historical charts of NYMEX energy futures chains.
- Live oil prices NYMEX Crude oil price chart
- U.S. Energy Information Administration Part of the U.S. Department of Energy, official source of price and other statistical information
- Oil prices and outlook. U.S. Energy Information Administration (EIA) (Hesabat). 2020. İstifadə tarixi: 27 October 2020.
- "Energy & Financial Markets: What Drives Crude Oil Prices? - Energy Information Administration". İstifadə tarixi: 27 October 2020.
- "Crude Oil Prices - 70 Year Historical Chart". İstifadə tarixi: 27 October 2020.
- Williams, James L. "History and Analysis -Crude Oil Prices". WTRG Economics. London, Arkansas. 2 January 2008. 2 January 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 27 October 2020.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Neftin qiymetleri dedikde bir qayda olaraq fyucers bazarinda serbest satilan marka novlerinden birinin bir barel neftinin adeten Simali Deniz Brent markali ve ya herden Amerika WTI markali neftinin spot qiymeti kimi basa dusulur Nadir hallarda ve ya daha cox evveller Dubai Crude etalon qarisiqlari ve OPEC sebeti istifade edilirdi Brent markali neftin dollarla 1987 ci ilden beri orta ayliq spot qiymetleri Diger cesidlerin qiymetleri sixligi ve kukurd terkibi habele yatagin yerlesdiyi yerden keyfiyyetinden asili ola biler lakin onlar marker novlerinden birine nisbeten tez tez teyin olunur Bezi teskilatlar xususen Enerji Melumat Idaresi EIA ABS ABS neft emali zavodlari terefinden alinan neftin orta cekili maya deyerini dunya neftinin qiymeti kimi istifade edir Nefte qlobal teleb elastikdir qiymet deyiskenliyi ile praktiki olaraq deyismir Bununla yanasi neftin etalon novlerinin spot qiymetleri ehemiyyetli derecede deyiskenliye meruz qalir ve qlobal xarakterli bir cox siyasi ve iqtisadi sertlerle mueyyen edilir TarixiXX esrin birinci yarisina qeder dunya neft hasilatina dasinmasina ticaret ve emalinin texminen 95 ne Yeddi baci adlandirilan Chevron Esso Gulf Oil Mobil Texaco British Petroleum ve Shell terefinden nezaret edilirdi Neftin qiymetleri tedaruk muqavilelerine esasen iki ile qeder mueyyen edilirdi 1948 1970 ci illerde qiymet Koreya muharibesi 1950 1953 ve Alti Gunluk Muharibe 1967 dovrundeki artimlari nezere almasaq bir barrel ucun 2 5 3 dollar arasinda deyisirdi 1970 ci illerin evvellerinde spot neft bazarinin temeli qoyuldu Neft markalarinin qiymetleriNeft ticaretini asanlasdirmaq ucun ya esas neft yataqlari ya da bir qrup neft yatagi ile elaqeli ve mueyyen xususiyyetlere malik olan bir nece standart marker etalon neft novu istifade olunur Ekser markalarin qiymetleri birbasa ve ya dolayi yolla asagidaki esas neft novleri ucun bazar qiymetleri ile mueyyen edilir West Texas Intermediate 1983 cu ilden beri WTI ve Light Sweet Crude Oil kimi de taninir Nyu York ticaret birjasinda satilan Texas neftdidir Onun qiymeti ABS nin Oklahoma statinin Kusninq seherindeki anbarlara ve boru kemerleri ile catdirilma vaxti mueyyen edilir Brent Crude Oil 1980 ci illerden beri Brent Blend adlanir London Brent ICE de satilir Simal denizinin bir nece yatagindan cixarilan Boyuk Britaniya ve Norvec neft qarisigi Avropa ve OPEC bazarlari ucun qiymet standartini teyin edir Dubai Oman 2007 ci ilden beri Dubay Ticaret Birjasinda satilan Oman Crude Asiya bazarinin esas markasidir Marker novlerinin istehsal hecmi nisbeten azdir 2011 ci ilde Brent ve WTI nin istehsali qlobal istehsalin texminen 2 ni teskil etmisdir Neftle aparilan emeliyyatlarin 90 den coxu bazardankenar orta ve uzunmuddetli muqavilelerin payina dusur PRA Platts Argus Media ve digerlerinde derc olunan WTI ve Brent esas marka cesidlerinin qiymetlerinin kotirovkalari esasen mueyyen bolgeler ile elaqeli olaraq mueyyen edilmisdir Meselen Rusiyanin esas ixrac neft novleri agir Urals ve yungul terkibli Sibir Lightdir Iraqda Kerkuk novu Azeri light crude Azerbaycanin dunyada satdigi neft novudur Esasen London ticaret birjasinda satilir Terkibine gore brent novune yaxindi Bezi olkeler bir nece ferqli neft novleri istehsal edirler Meselen Iran dunya bazarina yungul Iran Light ve agir Iran Heavyni cixarir Maya deyeriEn boyuk neft hasil eden olkelerde 2015 ci ilde bir barel neft hasilatinin orta maya deyeri Boyuk Britaniya 0 52 50 Braziliya 0 48 8 Kanada 0 41 0 ABS 0 36 2 Norvec 0 36 1 Anqola 0 35 4 Kolumbiya 0 35 3 Nigeriya 0 31 6 Cin 0 29 9 Meksika 0 29 1 Qazaxistan 0 27 8 Liviya 0 23 8 Venesuela 0 23 5 Elcezair 0 20 4 Rusiya 0 17 2 Iran 0 12 6 BEE 0 12 3 Iraq 0 10 7 Seudiyye Erebistani 0 9 9 Kuveyt 0 8 5 Neftin maya deyerine neft istehsalcilarinin neft istehsalinda cekdiyi butun xerclerin pul baximindan umumi deyeri daxildir Bu neftin vahid hecmine gore hesablanir Qiymet bir nece komponentden asilidir istehsal xercleri ve vergiler cixarilma xercleri istehsal vergileri movcud quyularin ve neft emali avadanliqlarinin istismari faydali qazintilarin istifadesine gore vergi ve rusumlar 2009 cu ilde EIA gore neftin cixarilma xercleri neft ve qaz hasilati ucun bir barel neft ekvivalenti BOE ucun bolgeden ve novunden asili olaraq 5 dollardan 15 dollara qeder idi kesfiyyat ve isleme xercleri kesfiyyat xercleri isleme xercleri torpaqlarin alinmasi iscilerin mevacibi yataqlarin kesfiyyati ve islenmesi xerclerini ehate edir 2007 2009 cu illerde onlar EIA terefinden muxtelif bolgelerde 7 ile 42 arasinda neft ve qaz ucun orta hesabla 18 ABS dollari seviyyesinde qiymetlendirilmisdir elave olaraq neqliyyat xercleri de nezere alina biler Deniz yataqlari ucun dunyadaki butun neftin texminen 30 i onlardan istehsal olunur neft platformasi ve avadanliqlarinin istismardan cixarilmasi bahali bir proses teskil ede biler 2001 ci ilde 2 milyondan 100 milyon dollara qeder Neft ve qaz hasilatinin umumi deyeri muxtelif bolgeler ucun 16 ile 53 arasinda orta hesabla ise 29 ABS dollari seviyyesinde qiymetlendirilmisdir 2014 cu ilin evvelinde Morgan Stanley ve Rystad bir barel neftin yatagindan ve bolgeden asili olaraq rentabellik qiymetlerini teqdim etmisdir Yaxin Serq 24 dollar Denizde 41 dollar Rusiya nefti 47 dollar Quruda 51 dollar Deniz derinliyinde 52 dollar Hedden artiq deniz derinliyinde 56 dollar Simali Amerikadaki az kecirici sist rezervuarlarindaki neft 65 dollar Neft Qumlarinda 70 dollar Arktika selfinde 75 dollar 2017 ci ilde Rusiyada bir barrel neft hasilatinin orta deyeri 10 15 dollar hecminde olmusdur 2017 ci ilde Azerbaycanda bir barel neftin hasilatinin orta deyeri 16 19 dollar hecminde hesablanmisdir 2 Neftin maya deyerine bir sira sertler de tesir gosterir neft yataginin derinliyi iqlim seraiti yatagin deniz yollarindan uzaqligi yatagin esas istehlakcilardan uzaqligi avadanligin keyfiyyeti ve muasirliyi Iran korfezi olkelerinde bir barel neftin ucuz olmasi sebebi yataqlarin kontinental selfde ve sahil zonasinda yerlesmesi ve denizin kicik derinliye malik olmasidi Hemcinin neft boyuk limanlarin yaxinliginda cixarildigindan uzun neft boru kemerlerinin ceklmesine ve onun saxlanmasina ehtiyac yoxdur Rusiyada neftin daha yuksek maya deyeri istehsal yerlerindeki cetin iqlim seraiti ve esas istehlakcilardan limanlardan uzaqligi ile elaqedardir Denizde neft cixarilmasi nisbeten yuksek istehsal deyerine malikdir Bele cetin proyektleri Boyuk Britaniya Norvec ve bir sira diger Avropa olkeleri dayaz Simali denizinde ve ABS Meksika korfezinin derin selfinde heyata kecirir Hemcinin Azerbaycanda Xezer denizinin derin ve dayaz hissesinde de neftcixarmani heyata kecirir Denizde yuksek xercler neft platformalarinin qurulmasi ve bahali avadanliqlarin istifadesi ile elaqedardir Qiymetlerin mueyyenlesdirilmesiNeft telebatinin ozelliyi qisa muddetde telebin qeyri sabit olmasidir qiymet artimi telebe az tesir gosterir cunki neft esas enerji menbelerinden biridir ve hec bir diger ehtiyatla evez edile bilmez xususende en cox istifade edildiyi sahelerde neqliyyatin ekser novleri ucun yanacaq neft kimya Iqtisadcilarin fikrince neftin qiymetine en yuksek derecede tesir gosteren 80 85 telebat ve teklif tarazligidir Neft qiymetleri 1945 ci ilde ABS de neft qiymetleri 1985 ci ilden Arabian Light 1986 ci ilden qarisiq Brent Asagi eyri xett ABS dollarinda nominaq qiymet yuxari 2015 ci illerin qiymeti dollarla Bele ki 1973 cu ilde Yom Kippur muharibesinde meglubiyyete ugrayan ereb olkeleri 1973 1974 cu illerde Qerbi cezalandirmaq ucun neft hasilatini gunde 5 milyon barel azaltmagi qerara aldilar Amma diger olkeler hasilati gunde 1 milyon barel artirmaga muveffeq olsalar da umumi istehsal 7 azaldi ve qiymetler 4 defe artdi bax 1973 cu il Neft Bohrani Neft qiymetleri 70 ci illerin ortalarina qeder yuksek seviyyede qaldi boykot dovrunde oldugu qeder yuksek olmasa da Iran inqilabi ve Iran Iraq muharibesi qiymetlerin artmasina daha bir tekan verdi 1983 cu ilde Nyu York ve Cikaqo birjalarinda neft fyucersleri teqdim edildi Bu andan ilden ile daha cox qiymet bazarinda maliyye bazarinin movcudlugu hiss olunmaga basladi Qiymetler 1980 ci illerin evvellerinde kelle carxa cixdi Bundan sonra yuxarida gosterilen sebeblerden dolayi qiymetler dusmeye basladi Bir nece il erzinde onlar uc defeden cox dusduler 1990 ci ilde Iraqin Kuveyte hucumundan sonra qiymetler yeniden yukseldi lakin diger olkelerin asanliqla neft hasilatini artira bileceyi melum olduqda onlar asagi endi 1991 ci ilde Iraqin darmadagin edilmesinden sonra qiymetler enmeye davam etdi ve 1998 ci ilde bir barele gore 11 dollar teskil etdi Bu inflyasiya nezere alinmaqla 1970 ci illerin evvelindeki seviyyeye uygun idi Buna 1997 ci il Asiya iqtisadi bohrani sebeb oldu Rusiyada bu xususile neft senayesinin tenezzulune sebeb oldu ve 1998 ci ildeki sebeblerinden biri idi OPEC olkeleri neft hasilatini azaltmaq barede raziliga gele bildiler ve 2000 ci ilin ortalarinda qiymetler bir barrel ucun 30 dollara catdi 2003 cu ilin sonundan 2005 ci ile qeder qiymetlerde yeni keskin artim oldu 2008 ci ilin yanvar ayinin evvellerinde tarixde ilk defe olaraq neft qiymetleri bir barel ucun 100 dollari kecdi lakin 1970 ci illerin enerji bohrani dovrunde inflyasiya nezere alinmaqla neft daha da baha idi mart ayinda qiymetlerin yuksek artim templeri davam etdi 110 dollar 2008 ci ilin may ayinda qiymetler 135 dollara catdi ve sonra 100 dollardan yuxari seviyyede tutuldu Bazar yuksek gelirli eyni zamanda ABS deki aktivlerle temin edilen cox riskli borclar olduqda Amerikada ipoteka bohrani sebebiyle ehemiyyetli bir enis yasandi hedc fondu pullari emtee bazarlarina tokuldu bu da neft fyucers kotirovkalarinin nezaretsiz artmasina sebeb oldu 2007 ci ilin dekabrinda analitik Andrey Kochetkov qeyd edirdi Bir gunde 2008 ci ilin 6 iyununda neft bir barrel ucun 10 dollar artdi 1970 ci illerdeki bohrandan beri bu ilk keskin qiymet artimi idi WTI Light Sweet markali neftin maksimal qiymeti 2008 ci ilin 11 iyununda 147 dollari usteledi Lakin bundan sonra 2008 ci ilin dekabr ayina olan muddete neft qiymetleri dord illik minimuma bir barel ucun 36 dollar seviyyesine qeder keskin bir enis etdi Neft qiymetleri 1999 21 11 2008 2008 ci ilin oktyabrinda qlobal iqtisadi bohranin suretli inkisafi fonunda neftin qiymeti bir barel ucun 67 dollardan asagi dusdu 2009 cu ilde qiymetler tedricen 60 80 dollar seviyyesine yukseldi sonra 2011 2013 cu illerde 100 125 dollara qeder artim musahide edildi 2014 cu ilin ortalarindan beri bazarda xammalin hedden artiq cox olmasi sebebinden xususile dunya istehlakinin zeif boyumesi ve ABS de sist neft istehsalinin artmasi ile elaqedar olaraq neft qiymetleri iki defe azalaraq ilin sonuna besillik minimuma catdi Enis ucun elave bir sebeb OPEC in 2014 cu ilin noyabr ayinda istehsal kvotalarini azaltmaqdan imtina etmesi idi 2014 cu ilde Brent markali neftin orta qiymeti bir barel ucun 99 3 Dopolnitelnoj prichinoj snizheniya stal otkaz OPEK snizit kvoty na dobychu v noyabre 2014 Srednyaya cena nefti Brent v 2014 godu sostavila 99 3 2015 ci ilde ise 52 dollar idi 2016 ci ilin yanvar ayinda Irana qarsi sanksiyalarin qaldirilmasi fonunda Brent markali neftin qiymeti bir barel ucun 27 72 dollara dusdu ve belelikle 13 illik en asagi seviyyeni tezeledi Neft qiymetlerinin monitorinqi ve proqnozlasdirilmasi Neft qiymetlerinin dinamikasini izlemek ucun muxtelif melumat menbelerinden xususen bazar xeber bulletenlerinden istifade edirler En ehemiyyetli beynelxalq kotirovka agentlikleri neft qiymetleriini derc edir Platts Brent daxil olmaqla kotirovkalar derc edir Argus Media ve Reuter ve cox da populyar olmayan Asiya Neft Qiymetleri Indeksi APPI ve ICIS London Oil Report Neft mehsullarinin maya deyerine tesirNeft qiymetleri neft mehsullarinin deyerini mueyyenlesdirir benzin dizel yanacagi ve s Tebii qaz da neft qiymetlerinden ehemiyyetli derecede asilidir meselen Avropa olkeleri ile uzunmuddetli muqavileler cercivesinde Rusiya qazinin deyeri 6 9 ayliq neftin qiymetinden asilidir Neft mehsullarinin maya deyerindeki deyisikliklerin bir nece sebebleri ola biler movsumilik mal satisinin azalmasi emali zavodlarinin alqi satqisi ve ya esasli temiri neft mehsullarinin aparici istehsalcilarinin aktivlerindeki deyisiklikler tebii amiller xarici iqtisadi amiller ve diger amiller Iqtisadiyyata tesirABS ABS neft emali zavodlarinda neftin qiymeti asagidaki kimi deyismisdir 1985 ci ilde Amerika neftinin 1 bareli 26 75 dollar 1990 ci ilde 22 22 dollar 1995 ci ilde 17 23 dollar 2000 ci ilde 28 26 dollar 2005 ci ilde 50 24 dollar 2010 cu ilde 76 69 dollar 2013 cu ilde 100 49 dollar Idxal olunan xam neftin bir bareli ABS neft emali zavodlarina demek olar ki eyni qiymete verilir 1985 ci ilde 26 69 1990 21 76 1995 17 14 2000 27 70 2005 48 86 dollar 2010 75 86 dollar 2013 98 11 dollar SSRI 1973 cu ilde baslayan ereb Israil qarsidurmasi sebebinden neftin qiymetinde suretli artim oldu SSRI nin xarici ticaret dovriyyesi 1970 ci ille 1975 ci il arasinda 2 3 defe artdi Eger 1970 ci ilde masin ve avadanliqlarin ixracdaki payi 21 5 idise 1987 ci ile qeder 15 5 e qeder azalma qeyde alindi 1970 ci ilde 15 6 teskil eden yanacagin ixraci 1987 ci ilde 46 5 qeder artdi Sosialist olkelerinin ixracinda enerji ehtiyatlarinin payi 1971 1975 ci illerde 14 5 idise 1979 cu ilde 58 8 e qeder artmisdi 1980 ci illerde qlobal neft hasilatinin asiri artmasi neticesinde neftin qiymetleri bir barel ucun 10 dollara endi Dunya neft qiymetlerinin cokmesi sebebinden SSRI nin ixracat qazancinin azalmasi 1991 ci ilde Sovet Itttifaqinin iqtisadi suqutunun ve dagilmasinin sebeblerinden biri idi Rusiya BBC nin Novye Izvestiya qezetine istinaden verdiyine gore neft ve qaz gelirleri Rusiyanin UDM in ehemiyyetli hissesini ve federal budce gelirinin yarisindan coxunu teskil edir 2014 cu ilde 52 buna gore de neft qiymetlerindeki deyismeler hem Rusiya budcesinin veziyyetine hem de butovlukde iqtisadiyyata ehemiyyetli derecede tesir gosterir 2014 2016 ci illerde neftin ucuzlasmasi Rusiya rublunu inkisaf etmekde olan olkeler arasinda en suretli deyerden dusen valyutalardan biri halina getirmisdir Rusiya ixracatinin diger esas elementi olan tebii qazin qiymeti neft ve neft mehsullarinin qiymetlerinin seviyyesinden cox asilidir Siyasi vasite kimi1973 cu ilde Yom Kippur muharibesinde meglubiyyete ugrayan ereb olkeleri 1973 1974 cu illerde Qerbi cezalandirmaq ucun neft hasilatini gunde 5 milyon barel azaltmagi qerara aldilar Amma diger olkeler hasilati gunde 1 milyon barel artirmaga muveffeq olsalar da umumi istehsal 7 azaldi ve qiymetler 4 defe artdi bax 1973 cu il Neft Bohrani 2011 ci ilin iyul ayinda Fars korfezindeki Kis adasinda Iran Beynelxalq Neft Birjasi acildi ki orada hesablanmasi yalniz avro ve emirlik dirhemleri ile aparilir Bu ABS ve Avropanin Irana qarsi sanksiyalarindan yayinmaq cehdidir Buna paralel olaraq resmi Tehran Iran nefti qarsiliginda Cin mallarinin tedarukunun teskili ile bagli Pekinle danisiqlar aparirdi 2015 ci ilin yanvar ayinin sonunda Iran xarici terefdaslarla hesablasmalar ucun Amerika dollarindan istifade etmekden imtina etdi ve xarici muqavileler baglanarken diger valyutalardan istifade etmeye basladi xususen de Avro Turk Liresi Rusiya rublu ve Cenubi Koreya Vonu Cin yuanina ustunluk verdi SSRI nin sonu 1980 ci illerin ortalarinda dunya bazarinda neft qiymetlerinin dusmesi SSRI iqtisadiyyatina menfi tesir gosterdi 1984 1987 ci illerde neft ve neft mehsullarinin ixracindan elde olunan gelirlerin azalmasi SSRI UDM nin 1 3 i ve dovlet budcesi xerclerinin texminen 2 7 i ile beraber idi Yeqor Qaydar 1980 ci illerin sonlarinda SSRI de bas veren iqtisadi bohranda bu amili helledici hesab edirdi SSRI nin dagilmasi tarixi hamiya yaxsi melumdur Bu elbette ki Belavej Sazisi deyil bunlar avqust hadiseleri de deyil bu 1985 ci ilin 13 sentyabridi Bu o gundu ki Seudiyye Erebistaninin neft naziri Yamani kraligin neft qiymetlerini saxlamaq siyasetine son verdiyini ve neft bazarindaki payini geri almaga basladigini soyledi Novbeti 6 ay erzinde Seudiyye Erebistaninda neft hasilati 3 5 defe artdi Bundan sonra qiymetler cokdu Orada aylarla seyr ede bilersiniz 6 1 defe Bundan sonra eslinde SSRI tarixi tamamile sona yetdi Sovet imperiyasi niye cokdu Tam Albat Exo Moskvi radiosunda 2 Iyul 2006 Rusiya Elmler Akademiyasinin Iqtisadi Proqnozlasdirma Institutunun direktor muavini Dmitri Kuvalinin sozlerine gore SSRI nin neftin qiymetinin asagi dusmesindeki itkileri makroiqtisadi felaket hesab edile bilmezdi Onun fikrince dunya neft bazarindaki qiymet sarsintisi Sovet iqtisadiyyatinin bohraninda helledici amilden cox elave tesir idi Eger 1988 ci ilde butun SSRI ilde 144 milyon ton xam neft ixrac etmisdise Rusiya yalniz 2011 ci ilde 244 milyon ton xam neft ixrac etmisdir Brookings Institutundaki Rusiya ve Avrasiyanin oyrenilmesi uzre proqram meneceri Klifford Gaddynin fikrince Rusiya ve SSRI ni bu cercivede muqayise etmek tamamile duzgun deyil SSRI hakimiyyeti keskin azalan ixrac gelirlerine uygun olmayan dayaniqli makroiqtisadi ve budce siyasetini davam etdirerek neftin qiymetinin dusmesine diqqet yetirmemisdi Neft ehtiyatlariKarbohidrogen ehtiyatlar icinde maye qazdan sonra ikinci en yuksek istiliktoreden neft vә ondan alinan muxtәlif mәһsullardir Bele ki neftin istiliktorәtmә qabiliyyәti yәni 1 kq neftin tamamilә yandiqda yaratdigi istiliyin miqdari 10 500 11 000 kkal dir Halbuki yuksek kalorili әla nov das komur һesab olunan Antrasitin yun Anthrakites istiliktorәtmә qabiliyyәti 7 500 8 000 kkal dir Diger terefden egәr qis fәslindә bir mәnzilin qizdirilmasi ucun 5 ton odun 4 ton torf 3 ton das komur lazimdirsa bu mәqsәd ucun sәrf olunacaq neftin miqdari 1 2 tona bәrabәr olacaqdir Neftin ustun cәһәtlәrindәn biri dә das komur vә torf kimi bәrk һalda olan yanacaqlarla muqayisәdә onun asan vә әlverisli sekilde nәql edilmәsidir Bele ki maye һalinda olan nefti bir yerdәn diger yerә neql etmek ucun dәmir yol sisternlәri vә neft dasiyan gәmilәrdәn әlavә neft kәmәrlәrindәn dә istifadә olunur Neft gelirlerine esaslanan iqtisadiyyatin temelinde ise xam neftin dunya bazarinda formalasan qiymeti dayanir Qiymet meselesi ise esasen satis bazari muhitindeki movcud veziyyetden ve istehsal xerclerinden asilidir Bununla yanasi qiymetin formalasmasinda diger amiller de vardir ve bu amillerin ekseriyyeti obyektiv tebii xarakter dasiyir Lakin dunya bazarinda neftin qiymetinde tebii sebeblerle yanasi qeyri tebii sebeblerden de enme ve ya yukselme hallari kimi dalgalanmalar da musahide edilir Umumilikde ise her bir halda bu sebebler neft ixrac eden ve dovlet budcesinin formalasmasinda neft gelirlerinden asili olan olkelere tesirsiz otusmur Bu sebebden gelecekde yarana bilecek her hansisa risklerden sigortalanmaq meqsedile neft ixrac eden olkeler terefinden 1960 ci ilde OPEK The Organization of the Petroleum Exporting Countries teskilati yeni Neft Ixrac Eden Olkeler Birliyi yaradildi Teskilat hazirda dunya bazarinda neft qiymetlerinin idare edilmesinde ve umumdunya neft iqtisadiyyatinin tenzimlenmesinde ciddi quvve kimi fealiyyet gostermekdedir Umumilikde ise OPEK in yaradilmasinda esas meqsedler asagidakilardir uzv dovletlerin neft siyasetini elaqelendirmek ve esasen eynilesdirmek daha semereli ferdi ve kollektiv mudafie vasiteleri ile uzv dovletlerin maraqlarini qorumaq dunya bazarinda neftin qiymetinin sabitliyinin temin edilmesi yollarini ve vasitelerini arasdirmaq neft istehsal eden olkelerin gelirlerinin sabit artmasini temin etmek istehlakci olkeleri semereli ve fasilesiz olaraq neftle temin etmek etraf muhiti qorumaq Hazirda teskilatin 12 uzvu var ki dunya uzre neft ehtiyatlarinin 70 1 i neft istehsalinin ise 35 4 i mehz bu teskilatin payina dusur Enenevi enerji menbelerinin bir novu kimi neft esasen yer kuresinin Orta Serq hissesinde boyuk yataqlara malikdir Bele ki hazirda dunya uzre neft ehtiyatlarinin umumi hecmi 1 732 4 mlrd barel teskil edir ki bunun da 48 3 i 835 9 mlrd barel Orta Serqin 18 7 i 323 4 mlrd barel Cenubi ve Merkezi Amerikanin 14 i 242 9 mlrd barel Simali Amerikanin 8 4 i 146 2 mlrd barel Qerbi ve Merkezi Asiyanin Musteqil Dovletler Birliyi MDB 7 2 i 125 1 mlrd barel Afrikanin 2 6 i 45 2 mlrd barel Avstraliya ve Serqi Asiyanin 0 8 i 13 6 mlrd barel ise Avropanin payina dusur Onu da qeyd etmek lazimdir ki hele elli il bundan once planetde neft hasilati illik 500 mln t heddinde olanda dunya ehtiyatlari 20 mln t hecminde qiymetlendirilirdi ve yaxin 20 25 il erzinde ehtiyatlarin tukeneceyi ehtimal edilirdi Lakin sonralar yeni perspektivli neheng yataqlarin kesfi bu cur proqnozlari dogrultmadi Dogrudur quru sahelerdeki ehtiyatlarin demek olar ki ekser hissesi menimsenilmisdir Bununla yanasi musteqil hesablamalara gore mueyyen erazi ve selfde potensial neft ehtiyatlarinin 40 50 i tebii qazin 80 i hele de kesf edilmemis qalir Dunya olkeleri uzre tesdiq edilmis neft ehtiyatlarina gore Cenubi Amerika olkesi olan Venesuella 303 8 mlrd barel gosterici ile ilk pillede qerarlasir Bele ki dunya olkeleri uzre umumi tesdiq edilmis neft ehtiyatlarinin teqriben 5 1 hissesi mehz bu okenin payina dusur Sonraki yerleri ise Seudiyye Erebistani 297 5 mlrd barel Kanada 168 1 mlrd barel Iran 157 8 mlrd barel ve Iraq 145 mlrd barel tutur Statistik gostericilere esasen 2021 ci ilde umumdunya uzre illik neft hasilati 4 221 4 mln t olmusdur Bu sahede ABS 711 1 mln t gosterici ile liderlik edir Rusiya Federasiyasi ise 536 4 mln t gosterici ile ikinci yerde qerarlasir Sonraki ilk yerleri ise Seudiyye erebistani 515 mln t Kanada 267 1 mln t ve Iraq 200 8 mln t tutur Umumilikde ise 2020 ci il ile muqayisede 2021 ci ilde neft hasilati 1 5 artmisdir Ferdi yanasdiqda ise en boyuk artim Liviya 198 9 ve Suriyada 134 8 en boyuk azalma ise Yemen 26 5 ve Boyuk Britaniyada 16 3 musahide edilmisdir Dunya uzre 2021 ci ilde illik neft istehlaki ise 4 245 7 mln t teskil etmisdir Illik neft istehlakinda da ABS 803 6 mln t gosterici ile liderdir Bele ki dunyada illik neft istehlakinin 1 5 hissesi mehz ABS in payina dusur Sonraki ilk ilk beslikde ise Cin Xalq Respublikasi 718 5 mln t Hindistan 220 5 mln t Rusiya Federasiyasi 153 4 mln t ve Seudiyye Erebistani 152 4 mln t tutur Umumilikde ise 2020 ci il ile muqayisede 2021 ci ilde illik neft istehlakinda 5 9 hecminde artim musahide edilmisdir En boyuk artim Ekvador 27 8 ve Kolumbiyanin 26 1 en boyuk azalma ise Honkonq Cin ve Vyetnamin 5 7 payina dusur EdebiyyatDeniel Ergin Dobycha Vsemirnaya istoriya borby za neft dengi i vlast The Prize The Epic Quest for Oil Money and Power M Alpina Pablisher 2011 960 s ISBN 978 5 9614 1252 9 Bassam Fattouh An Anatomy of the Crude Oil Pricing System Oxford 2011 ISBN 978 1 907555 20 6 angl Hamilton James D Historical oil shocks NBER Working Paper No 16790 National Bureau of Economic Research 2011 doi 10 3386 w16790 Salvatore Carollo Understanding Oil Price A guide to what drives the price of oil in today s markets Wiley 2012 ISBN 978 1 119 96272 4 224 pages Deniel Ammann Neftyanoj korol Sekretnaya zhizn Marka Richa Daniel Ammann The King of Oil The Secret Lives of Marc Rich M Alpina Non fikshn 2018 236 p ISBN 978 5 9614 6391 0 IstinadlarOpredelenie i analiz koefficientov elastichnosti sprosa na syruyu neft v raznyh regionah mira za period 1982 2011 gg 2022 03 18 at the Wayback Machine Ekonomicheskie nauki 12 109 2013 ISSN 2072 084X Analiticheskij obzor Mirovoj rynok nefti 2014 12 22 at the Wayback Machine Vneshprombank analiticheskoe upravlenie avgust 2011 Krajne nizkaya elastichnost sprosa po cene na neft privela k tomu chto cenoobrazovanie na neftyanom rynke otorvano ot balansa sprosa i predlozheniya v realnom sektore John C B Cooper Price elasticity of demand for crude oil estimates for 23 countries 2015 11 23 at the Wayback Machine OPEC review 27 1 2003 1 8 All estimated short run elasticities suggest that oil demand is highly price inelastic in the short run Ammann 2018 Nuzhen li Rossii svoj marker 2022 01 21 at the Wayback Machine Neft Rossii 11 2012 str 94 98 V SShA eto zapadnotehasskaya srednyaya West Texas Intermediate WTI v Evrope smes neftej mestorozhdenij Brent Forties i Ekofisk Brent Segodnya v mire ispolzuyutsya tri osnovnyh neftyanyh benchmarka ot angl benchmark orientir etalon opredelyayushih kontraktnuyu strukturu rynka amerikanskaya WTI evropejskaya smes Brent i blizhnevostochnaya smes Dubai Oman Crude Oil Futures Contract Specs Delivery ingilis 2015 01 12 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 21 Delivery shall be made free on board F O B at any pipeline or storage facility in Cushing Oklahoma with pipeline access to Enterprise Cushing storage or Enbridge Cushing storage Stephanie Dunn The Pricing of Crude Oil PDF Bulletin Reserve Bank of Australia September 2012 65 74 2022 04 01 tarixinde PDF Istifade tarixi 2015 01 11 Po ocenkam Rystad Energy UCube uchityvayutsya kapitalnye i operacionnye zatraty Petroff Alanna Yellin Tal What it costs to produce oil ingilis en CNN 23 11 2015 2022 04 07 tarixinde Istifade tarixi 17 07 2016 Office of Energy Statistics Larry Spancake Oil and Natural Gas Production Lifting Costs Finding Costs Upstream Costs PDF Performance Profiles of Major Energy Producers 2009 ingilis US EIA February 2011 18 2022 09 01 tarixinde PDF Istifade tarixi 2015 01 12 PDF Technology Brief P01 IEA ETSAP May 2010 4 5 2015 09 24 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 01 12 Costs Oil falls below 60 a barrel Who s in trouble 2018 09 08 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 21 2015 01 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 11 21 Novak rasskazal o sebestoimosti dobychi nefti v Rossii MIA Ru Rossiya segodnya 25 10 2017 2018 09 09 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 21 Sebestoimost dobychi nefti v Rossii v srednem sostavlyaet ot 10 do 15 dollarov za barrel soobshil ministr energetiki Aleksandr Novak v hode pravitelstvennogo chasa v Gosdume Ekaterina Grushevenko Tekushee snizhenie cen na neft dolgosrochnaya tendenciya Slon ru 18 08 2014 2016 08 20 tarixinde Istifade tarixi 2015 01 11 Issledovaniya osobennostej formirovaniya neftyanyh cen provodimye v INEI RAN pokazali chto na neftyanye ceny naibolshee vliyanie okolo 80 85 okazyvayut fundamentalnye faktory sprosa i predlozheniya no dazhe v usrednennoj do srednegodovyh znachenij cene 15 20 prihoditsya na finansovye faktory fluktuacii kursa dollara stavki refinansirovaniya FRS SShA obshaya konyunktura syrevyh i finansovyh rynkov Vo vnutrigodovyh znacheniyah cen nefti spekulyacii sleduet priznat znachat gorazdo bolshe Tak fluktuacii rynka sposobny sushestvenno na 15 20 a inogda i s bolshej amplitudoj menyat ceny ot mesyaca k mesyacu Anatomiya ceny na neft ona tolko na tret zavisit ot sprosa i predlozheniya 2016 03 10 at the Wayback Machine forbes ru Mirovye ceny na neft perspektivy rosta ZhURNAL NEFT ROSSII sentyabr 1999 2011 12 21 tarixinde Istifade tarixi 2010 11 20 2012 06 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 11 21 Obzor rynkov neft podorozhala na pyat dollarov Ru Lenta ru 6 marta 2008 2011 08 08 tarixinde Istifade tarixi 2010 08 14 Neft kak indikator gryadushej Pervoj globalnoj Velikoj depressii XXI veka 2022 03 14 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 21 VEDOMOSTI Cena prognoza Pochemu investbank Morgan Stanley tak silno vliyaet na neftyanye ceny 2014 09 10 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 21 Ceny na neft upali do samogo nizkogo urovnya za sem s polovinoj nedel 2017 07 30 at the Wayback Machine RosBiznesKonsalting Oil prices Standard Note SN SG 2106 olu kecid UK Parlament 28 January 2014 Ceny na neft sortov Brent i WTI opuskalis do samogo nizkogo urovnya za 5 5 goda 2022 01 22 at the Wayback Machine Vedomosti TASS 03 01 2015 ingilis Ru Mezhdunarodnoe energeticheskoe agentstvo 12 December 2014 2014 12 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 12 26 the apparent gap that currently exists between supply and demand PDF ingilis Ru Mezhdunarodnoe energeticheskoe agentstvo 14 November 2014 2014 12 23 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 12 26 With supply running ahead of demand Goldman Sachs on oil US needs to cut not OPEC 2015 04 04 at the Wayback Machine CNBC 2 Apr 2015 ing Michele Della Vigna head of European energy research at Goldman Sachs said non OPEC oil producers had created the oversupply in the market which has weighed on prices Weak global demand and booming U S shale oil production are seen as two key reasons Goldman Sachs snizhat dobychu nefti dolzhny SShA 2018 06 03 at the Wayback Machine Vesti Ekonomika 02 04 2015 perevod Short Term Energy Outlook Market Prices and Uncertainty Report 2016 07 30 at the Wayback Machine US EIA December 2014 Crude oil prices continued to move lower in November and recorded their fifth consecutive month of declines OPEC Monthly Oil Market Report 2022 07 14 at the Wayback Machine 10 December 2014 Crude Oil Price Movements This is its longest losing streak since the 2008 financial crisis ing EIA ponizilo prognoz cen na neft 2020 08 05 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 21 Stoimost Brent obnovila 13 letnij minimum 2018 07 15 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 21 Oil Price Reporting Agencies 2015 01 08 at the Wayback Machine Report by IEA IEF OPEC and IOSCO to G20 Finance Ministers October 2011 ing Price Reporting Agencies PRAs report oil prices transacted in physical and some derivative oil markets and give an informed assessment of oil price levels at distinct points in time PRAs analysed Platts Argus Media Asia Petroleum Price Index APPI and ICIS London Oil Report The two most significant PRAs in the oil market Argus and Platts use a combination of mechanistic analysis and judgement Kitaj sozdal sereznye problemy dlya Gazproma v Evrope 2022 05 15 at the Wayback Machine Vzglyad 7 fevralya 2019 http www histant ru sites default files inafran Rassohin disser pdf 2015 07 10 at the Wayback Machine S 177 Novyj etap ekonomicheskogo sotrudnichestva SSSR s razvitymi kapitalisticheskimi stranami M Nauka 1978 Est popravka na to chto podschyot byl sovershyon v tekushih na tot moment cenah i bez uchyota inflyacii Odnako cifry ne dolzhny izmenitsya kardinalno M M Sudo E R Kazankova Energeticheskie resursy Neft i prirodnyj gaz Vek uhodyashij 2018 10 24 at the Wayback Machine Krizis kotoryj uzhe byl kogda vosstanovyatsya ceny na neft RBK 2017 01 03 tarixinde Istifade tarixi 2017 01 03 Prinyato schitat chto obrushenie cen na neft v seredine 1980 h bylo odnoj iz glavnyh prichin padeniya Sovetskogo Soyuza Kak otmechal ekonomist Egor Gajdar iz za obvala neftyanyh cen SSSR teryal priblizitelno 20 mlrd v god i bez etih deneg strana prosto ne mogla vyzhit Pressa Rossii neftyanym illyuziyam Rossii prishyol konec 2023 08 04 at the Wayback Machine Bi Bi Si 2015 01 13 Dependency on commodities What Vlad can learn from Chad 2016 12 07 at the Wayback Machine The Economist Jan 10 2015 Bloomberg prichislil rubl k samym bystro obescenivayushimsya valyutam RBK 2016 01 20 tarixinde Istifade tarixi 2016 12 24 Svobodnym kursom kak neft vliyaet na rubl TASS 2017 01 03 tarixinde Istifade tarixi 2017 01 03 Ot chego zavisit cena rossijskogo gaza 2022 05 22 at the Wayback Machine UNIAN 06 02 2008 Cenovaya formula takova chto v usloviyah rezkogo padeniya indeksov ceny na neft cena na gaz ne snizhaetsya tak silno kak padaet neft V formulu vvedena dopolnitelnaya eksponenta i esli ceny na nefteprodukty nizhe opredelennoj cherty to gaz perestaet tak silno deshevet kak desheveet neft 1 2016 04 23 at the Wayback Machine 2016 Iran prigrozil ostavit Evropu bez nefti i gaza 2016 03 05 at the Wayback Machine Rambler Iran prigrozil ostavit Evropu bez nefti i gaza 2016 03 05 at the Wayback Machine 19 fev 2015 Problemy inflyacii i deficita v rossijskoj ekonomike 2013 11 05 at the Wayback Machine eexperts ru Kuvalin D M Ekonomicheskaya politika i povedenie predpriyatij mehanizmy vzaimnogo vliyaniya Glavy 1 4 2016 03 06 at the Wayback Machine M MAKS Press 2009 320 s Intervyu s ekonomistom rukovodivshim v nachale 90 h centrom reform pri rossijskom pravitelstve Sergeem Vasilevym 2015 04 25 at the Wayback Machine k 30 letiyu Perestrojki Narodnoe hozyajstvo v SSSR v 1988 g Rossijskij statisticheskij ezhegodnik 2012Xarici kecidlerVikianbarda Neft qiymetleri ile elaqeli mediafayllar var Oil price data en Federal Reserve Economic Data Gasoline and diesel fuel prices in Europe CME formerly NYMEX future prices for light sweet crude Session Overview NYMEX BZ is the most commonly quoted price for Brent crude oil Monthly Oil Market Report OPEC Istifade tarixi 30 October 2020 Current and historical charts of NYMEX energy futures chains Live oil prices NYMEX Crude oil price chart U S Energy Information Administration Part of the U S Department of Energy official source of price and other statistical information Oil prices and outlook U S Energy Information Administration EIA Hesabat 2020 Istifade tarixi 27 October 2020 Energy amp Financial Markets What Drives Crude Oil Prices Energy Information Administration Istifade tarixi 27 October 2020 Crude Oil Prices 70 Year Historical Chart Istifade tarixi 27 October 2020 Williams James L History and Analysis Crude Oil Prices WTRG Economics London Arkansas 2 January 2008 2 January 2008 tarixinde Istifade tarixi 27 October 2020