Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Müsavat Partiyası (qısaca Müsavat kimi də tanınır) – Azərbaycanda hal-hazırda fəaliyyət göstərən ən yaşlı siyasi partiya. Əsası 1911-ci ildə İstanbulda muhacirətdə olan Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin təlimatı ilə əmisi oğlu Məhəmməd Əli Rəsulzadə, habelə Abbasqulu Kazımzadə və Tağı Nağıyev tərəfindən Bakıda qoyulmuşdur.
Müsavat Partiyası | |
|---|---|
 | |
| Sədri | İsa Qəmbər |
| Qurucu | Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Abbasqulu Kazımzadə Məhəmməd Əli Rəsulzadə Tağı Nağıyev |
| Sədr müavinləri | Fərəc Kərimli Gülağa Aslanlı Mustafa Hacıbəyli Nüşabə Sadıxlı Razim Əmiraslanlı Səxavət Soltanlı |
| Quruluş tarixi | 1911 (quruluş) 6 noyabr 1992 (bərpası) |
| Qeydiyyat tarixi | 8 noyabr 1992 |
| Birləşən | Difai Partiyası (1917) Türk Ədəmi-Mərkəziyyət (1917) Ana Torpaq Partiyassı (1995) Doğru Yol Partiyası (1995) |
| Bölünmə | Milli Konqres Partiyası (1998-2023) Müasir Müsavat Partiyası (2001) Azərbaycan Demokratiya və Rifah Partiyası(2021) |
| Sələfi | Hümmət Partiyası |
| Baş qərargah | |
| İdeologiya | Liberalizm |
| Üzvlüyü | Demokratik Konqres (1994-1995) SİSDUH (1998) Birləşmiş Müxalifət Hərəkatı (1998-2000) Bizim Azərbaycan Bloku (2003-2005) Azadlıq Bloku (2005-2006) Beşlər (2007) AXCP-Müsavat Bloku (2010) İctimai Palata (2010-2014) Demokratik Qüvvələrin Milli Şurası (2013-2014) |
| Üzv sayı | 5 mindən çox(2023) |
| Şüar | Vaxtdır, Müsavat! Bu vətən bizimdir! |
| Milli Məclisdə | 0 / 125 |
| Ali Məclisdə | 0 / 45 |
| Bələdiyyə sədrləri | 0 / 1.605 |
| Bələdiyyə üzvləri | 0 / 15.156 |
| Saytı | musavat.org.az |
| Bayrağı |  |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Müsavat ərəb sözüdür və Azərbaycan dilinə bərabərlik kimi tərcümə olunur.
İlk dövr (1911–1920)
Müsavat Partiyası 1911-ci ildə Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin İstanbuldan göndərdiyi təlimata əsasən Abbasqulu Kazımzadə, Məhəmməd Əli Rəsulzadə və Tağı Nağıyev (qısaca bir neçə keçmiş Hümmət Partiyası üzvü) tərəfindən yaradılmışdır. 1911-ci ildə əsası qoyulandan 1917-ci ildə Fevral inqilabına qədər Müsavat Partiyası gizli olaraq fəaliyyət göstərmişdir. Bu ilk mərhələdə Müsavat Rusiya imperiyasında və Yaxın Şərqdə yaşayan müsəlman və türk-dilli millətləri milli azadlıq və demokratik müxtariyyət idealları ətrafında birləşdirməyə çalışmışdır.
Müsavat Partiyasının ilk proqramı 9 maddədən ibarət olub, İslami xarakter daşıyıb. 1913-cü ildən, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Bakıya qayıtdıqdan sonra Müsavat Partiyasının proqramı təkmilləşdirilib, Türkçülük fikirləri ilə dolğunlaşdırılıb. 1915-ci ilin oktyabr ayında Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin redaktorluğu ilə nəşrə başlayan "Açıq söz" qəzeti həm də Müsavat Partiyasının orqanı kimi çap olunub. Qəzet mətbuat tariximizdə "Türk ədəbi dili ilə" çap olunan ilk mətbu orqandır.
Müsavatın islamçı ideologiyası ətrafında qurulmasına və onun rəhbəri olan Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin türkçülük düşüncələrinə rəğbət bəsləməsinə baxmayaraq, Birinci dünya müharibəsinin ilk illərində Müsavat Partiyası Çar rejimini dəstəkləmişdir.
Birləşmə
1917-ci il iyunun 17-də müsavatçılar, Difai Partiyası Gəncə Milli Komitəsinin aparıcı şəxsləri Nəsib bəy Yusifbəylinin, Həsən bəy Ağayevin, Şəfi bəy Rüstəmbəylinin, Xasməmmədli və Şeyxzamanlı qardaşlarının yaratdıqları Türk Ədəmi-Mərkəziyyət Firqəsi ilə birləşərək "Türk Ədəmi-Mərkəziyyət Firqəsi Müsavat"ın əsasını qoymuşlar. Birləşmiş partiyanın gərərgahı 1918-ci il Bakıda baş verən qanlı mart hadisələrinədək bu şəhərdə yerlməşmişdir.
I Qurultay
Müsavatın ilk qurultayı 1917-ci il oktyabrın 26–31-də Bakıda, "İsmailiyyə" binasında keçirilib.
Qurultayda partiyanln ilk Mərkəzi Komitəsinə üzvlər seçilmişdir:
125 deputatlıq Zaqafqaziya Seymində Müsavat 30 deputatla təmsil olunub.
1918-ci il mayın 28-də Tiflisdə Müsavat Partiyası bir neçə azsaylı partiya ilə birgə Azərbaycan İstiqlalını elan etdi. 44 nəfərlik Milli Şuranın sədri vəzifəsinə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə seçildi.
Partiyanın şöbələri nəinki Azərbaycanın bütün qəzalarında və hətta Rusiyanın Həştərxan, Stavropol şəhərlərində, Ukraynanın, Gürcüstanın və Ermənistanın paytaxtlarında, Türküstanın mərkəzi Daşkənddə, Cənubi Azərbaycanın mərkəzi Təbrizdə, İranın Gilan vilayətinin mərkəzi Rəştdə və Türkiyənin paytaxtı İstanbulda təşkil olundu.
II Qurultay
Müsavat Partiyasının II qurultayı 1919-cu ilin dekabrında keçirildi (qurultay dekabrın 2-dən 12-dək davam etmişdir). Respublikanın bütün bölgələrindən qurultayda 140 nümayəndə təmsil olunurdu. Qurultayı giriş sözü ilə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə açıb və partiyanın Mərkəzi Komitəsinin fəaliyyəti haqqında məruzə ilə çıxış edib.
Qurultayın Siyasi Komissiyasına Məmməd Yusif Cəfərov, Musa bəy Rəfiyev, Məmmədhəsən Hacınski, Nəsib bəy Yusifbəyli, Xəlil bəy Xasməmmədov və Məhəmməd Əmin Rəsulzadə seçilmişdir. Mandat Komissiyasına isə Cavad bəy Məlik-Yeqanov, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və Əbdülvahab Məmmədzadə seçilmişdir. Qurultayın birinci iclası gecə saat 10-a dək davam etmiş, ikinci gün isə qurultaya Şəfi bəy Rüstəmbəyli sədrlik etmişdir. İkinci gün qurultayın Rəyasət Heyəti aşağıdakı tərkibdə seçilmişdir:
- Məhəmməd Əmin Rəsulzadə (sədr)
- Şəfi bəy Rüstəmbəyli (sədarət)
- Məşədi Əli Rəfiyev (sədarət)
- Əbdül Qasım Rüstəmzadə (sədarət)
- İbrahim Yusif (sədarət)
- İslam bəy Qəbulzadə (katiblik)
- Mirzə Məhəmməd Axundzadə (katiblik)
- Cavad Axundzadə (katiblik)
- Mövsümzadə (katiblik)
II qurultayda müvafiq qərarlar qəbul edilib:
- Qafqaz konfederasiyası;
- Denikin təhlükəsi;
- Dağıstan məsələsi.
Qurultayda Partiya Proqramına baxılıb. 67 maddəlik Partiya Proqramı iki hissədən ibarət idi: Birinci hissə – Nəzəriyyə və uzaq məqsəd; İkinci hissə – Əməliyyə və yaxın məqsəd.
Proqramın birinci hissəsində göstərilirdi ki, əsas amalımız olan Azərbaycan İstiqlalını bütün namus və vicdanımızla qorumalıyıq.
Proqramın ikinci hissəsi Şəkli idarə; Həqqi-əhliyyət; İqtisad və maliyyə işləri; Torpaq məsələsi; İşçi məsələsi; Ədliyyə məsələsi; Ruhani idarəsi məsələsi; Maarif məsələsi. bölmələrindən ibarət idi:
İkinci qurultayda Məhəmməd Əmin Rəsulzadə yenidən Müsavat Partiyasının sədri seçilib.
Gizli Müsavat (1920–1926)
XI Qızıl Ordu Azərbaycanı işğal edən kimi, "Müsavatın" daxilində parçalanma baş verdi, solçular qolu üstünlüyü əldə etdilər, keçmiş rəhbərlik ölkəni işğaldan qurtara bilmədiyinə görə şiddətli tənqid edildi. Yeni solçu "Müsavatın" təşəbbüs qrupuna Əbdül Vahab Məmmədzadə (Yurtsevər), Məmməd Sadıq Quliyev, Rasim Qasımov, Seyid Zərgər və daha 21 nəfər daxil oldu.
29 aprel 1920 il tarixində Müsavat Partiyasının fövqəladə konqresi keçirildi. Orada Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpa edilməsi və işğalçıların ölkədən çıxarılması uğrunda mübarizəyə başlamaq qərarına gəlindi.
Birinci gizli təşkilat
İşğala qarşı gizli müqavimətin təşkil edilməsi üzrə iş 1920–1922-ci illər ərzində aparıldı. Fəaliyyət iki istiqamət üzrə aparılırdı: Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpasının təbliği və işğalçılara qarşı silahlı üsyanın təşkili.
1922-ci ildən başlayaraq, gizli təşkilat "İstiqlal" adlı qəzet yayımlamağa başlamışdır. Onun cəmi 18 nömrəsi işıq üçün görmüş, hər sayı 30–50 nüsxədən ibarət idi. Bundan başqa, gizli mətbəədə partiyanın proqramı və müxtəlif vərəqələr dərc edilib yayılırdı.
Təşkilatın strukturu isə belə olmuşdur:
- Mirzəbala Məmmədzadənin sədrlik etdiyi Mərkəzi Komitə (MK);
- Əbdül Vahab Məmmədzadənin sədrlik etdiyi Bakı Komitəsi (BK);
- Hərbi təşkilat;
- Bakı və qəzalarda fəaliyyət göstərən yerli təşkilatlar.
Bakıda üçlüklər tərəfindən idarə edilən dörd rayon təşkilatı olmuşdur. Bundan başqa Səlyanda və Lənkaranda da yerli təşkilatlar fəaliyyət göstərirdilər.
Hərbi təşkilat
Müsavatçılar silahlı üsyan yolu ilə işğala son qoymaq məqsədilə MK nəzdində hərbi təşkilat yaratmışdırlar. Ona 1923-cü ilə qədər Dadaş Həsənov (Həsənzadə) rəhbərlik etmişdir. Bundan sonra təşkilatı Məmməd Sadıq Quliyev, Əhməd Hacınski, İbrahim Axundzadə, Əli Hüseyn Dadaşev və İsfəndiyar Vəkilov idarə edirdilər. Hərbi təşkilat 1922-ci ildə SSRİ tərkibinə qatılmağın əleyhinə Azərbaycanı bürümüş üsyanları təşkil etmişdir.
Hərbi təşkilatın aşağıda göstərilən şöbələri olmuşdur:
- Yeni üzvlərin cəlb edilməsi ilə məşğul olan təşkilat şöbəsi;
- Qızıl Ordu hissələri haqqında kəşfiyyat xarakterli məlumatların əldə edilməsi ilə məşğul olan operativ şöbə;
- Üsyançıları silah və sursatla təchiz edə biləcək təchizat şöbəsi;
- Azərbaycanın dövlət müstəqilliyin bərpası ideyalarını; işğalçılara qarşı silahlı üsyana qalxmağın və strateji obyektlərin ələ keçirilməsinin vacibliyini təbliğ edən təşviqat şöbəsi. Bu şöbənin fəalları həm də Qızıl ordunun əsgər və zabitlərinin öz tərəflərinə cəlb edilməsi işini həyata keçirirdilər.
Eyni zamanda BK nəzdində də hərbi təşkilat fəaliyyətdə idi. Ona Nurulla Qulubəyov (təşviqat işləri), İbrahim Axundzadə (təşkilat məsələləri), Nurulla Rzabəyov (təchizat), Mövsüm İbrahimov (rabitə), İbrahim Atakişiyev (hərbi qruplarla iş) başçılıq edirdilər. Təşkilatın fəaliyyətində həm də Mövsüm Bəydəmirov və Nəsrulla Rzabəyli də fəal iştirak edirdilər.
BK nəzdində olan hərbi təşkilatın rəhbərləri Bakını sektorlara bölmüşdürlər, onların hərəsində özəklər yaradılmışdır. Üsyan başlayan kimi bu özəklərin rəhbərləri milləti səfərbər etməli idilər.
O zaman Qızıl Ordu hissələrində aparılan təbliğat nəticəsində müsavatçılar öz tərəflərinə çoxlu zabit cəlb edə bilmişdirlər. 1923-cü ildə "Müsavatın" gizli hərbi təşkilatının özəkləri hərbi məktəbdə, Aviasiya məktəbində, Az. SSR Konvoy komandasında, Gəncədə yerləşən Azərbaycan diviziyasının 3-cü alayında olmuşdu.
Gizli hərbi təşkilat həm də öz adamlarının vasitəsilə Qəzəl orduya məxsus məxfi məlumatları da əldə edə bilirdi, onlar Dadaş Həsənova və Əhməd Hacınskiyə ötürürdü.
Müsavat partiyası Mərkəzi Komitəsi 1922-ci ildə Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin xaricə qaçırılması haqqında qərar qəbul etdi. Bu məxfi əməliyyatı Müsavat Partiyası MK qərarı ilə 1922 ildə Dadaş Həsənov, Rəhim Vəkilov və tanınmış tatar maarifçisi Musa Bigiyev həyata keçirə bilmişdirlər.
Sonu
Gizli "Müsavat" Gürcüstanın müstəqillik hərəkatı ilə əlaqə yaradaraq bolşeviklərə qarşı birgə silahlı üsyan planını hazırlamışdır. 1921-ci ildə Mirzəbala Məmmədzadə üç dəfə Tiflisdə olmuş, Gürcüstanın gizli hərəkatının rəhbərlərindən biri olan Silvestr Cibladze ilə bu barədə razılığa gəlmişdir. Daha sonra Əlövsət Nəcəfov, Dadaş Həsənov və Əli Yusifzadə gürcülərlə əlaqədə olmuşdurlar. Ancaq son olaraq onlarla birlikdə üsyan qaldırmaq planlarını həyata keçirmək imkanı olmadı.
Azərbaycan Dövlət Siyasi İdarəsi (ADSİ) Azərbaycan və gürcü Sovetlər əleyhinə birliyin yaradılması cəhdlərini izləyərək müsavatçılara ağır zərbələr endirmişdir: Əbdül Vahab Məmmədzadə, Rəhim Vəkilov, Kərbəlayı Vəli Mikayılov və başqaları həbs edilmişdirlər. "İstiqlal" qəzetinin mətbəəsi aşkar edilmiş onun fəaliyyətinə son qoymuşdur. M. Məmmədzadə isə İrana mühacirətə qaçmışdır.
İkinci gizli təşkilat
Şiddətli təqiblərə baxmayaraq, müsavatçılar dağıdılmış təşkilatın fəaliyyətini bərpa edə bilmişdirlər. Onlar 1923-cü ilin noyabrında Dadaş Həsənovun evində toplantılarını keçirdilər. Burada tərkibində D. Həsənonun, Ə. Hacınskinin, Əbülfəz Babayevin, Əbdül Əbdülzadənin, Əli Yusifzadənin olduğu MK-nın yeni heyəti seçildi. MK sədri Dadaş Həsənov (1897–1927), katibi isə Əhməd Hacınski təyin olmuşdur.
1924 ilin ərzində gizli təşkilat əsasən repressiya olunmuş müsavatçıların ailələrinə yardım etmək üçün maddi vəsaitlərin tapılması ilə məşğul olmuşdur.
1925-ci ilin əvvəlindən başlayaraq gizli təşkilat öz işini fəallaşdırmışdır. O zaman Dadaş Həsənovun evində keçirilən toplantıda ikinci gizli "Müsavatın" yeni MK tərkibi təsdiqlənmişdir. Onun tərkibində D. Həsənov (sədr), Ə. Hacınski (katib), Ə. Babayev, M. H. Vəliyev (Baharlı) və R. Vəkilov olmuşdurlar.
Həmçinin, BK-nın da yeni tərkibi elan edilmişdir. Onun üzvləri Mir Əbdül Qəni Mir Qasımov, Qəzənfər Sultanov (Pedaqoji institutun tələbəsi), Süleyman İsrafilov (Tibb institutunun tələbəsi), Həbib Məmmədov (N. Nərimanov adına texnikum müəllimi) olmuşdurlar.
Həmin vaxt müsavatçıların qəzalarda da işləri fəallaşmışdır. "Müsavatın" Qarabağ təşkilatı güclənmiş və 1925-ci ilin yayında Şuşada onun toplantısı keçirilmişdir. Orada Dadaş Həsənov da iştirak etmişdir.
Hərbi təşkilat fəaliyyət göstərsə də, silahlı üsyan planları müvəqqəti olaraq təxirə salınmışdır. Daha çox təbliğat işləri həyata keçirilirdi. O zaman müsavatçılar öz tərəfinə təkcə bitərəfləri və istiqlal tərəfdarlarını deyil, həm də kommunistləri çəkirdilər. Ona görə bolşeviklərin arasında çoxlu gizli müsavatçı fəaliyyət göstərirdi. Bunu Kommunist partiyasının içəridən dağıdılması üçün edirdilər.
D. Həsənovun rəhbərlik etdiyi ikinci gizli "Müsavat" təşkilatı türk (Azərbaycan) xalqının tarixinin, milli və mədəni dəyərlərinin təbliğinə, eləcə də millətin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyələndirilməsinə xüsusi yer ayırırdı. Onun ən yaxın silahdaşı və dostu Əhməd Hacınski 1925-ci ilin noyabrında bu istiqamətdə işlərin görülməsi üçün müsavatçıların maarifçilik dərnəklərində və təhsil müəssisələrində həyata keçirməyə başladıqları "Gəncliyin partiyadan kənar tərbiyyələndirmə təlimatı" adlı xüsusi bir plan hazırlamışdır. Bu proqramda xalqın milli şüurunun artmasına nail olmaq üçün humanitar fənlərin tədrisinin necə tədris edilməsi təfərrüatı ilə izah edilirdi. Bununla bərabər, müsavatçılar mühacirətdə olan Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin kitablarını və müxtəlif mövzulara həsr edilmiş vərəqələri də yayırdılar.
Azərbaycanda 1925–1931-ci illərdə gizli təşkilatın maarifçilik fəaliyyəti gəncliyin çoxlu sayda vətənpərvərlik dərnəklərinin yaranmasına gətirib çıxartdı. Eyni zamanda, bu istiqamətdə işlər Sovet hökumətinin nəzarətində olan tədris müəssisələrində də gedirdi. Bunun nəticəsində gəncliyin arasında türk millətçiliyin yayılması qeydə alınmışdır.
Daha sonra gizli təşkilat Bakıda 1926-cı ildə keçirilməsi planlaşdırılan türkoloji konfransa da münasibət bildirmişdir. Belə ki, konfransla əlaqədar qərara alınmışdır ki, "Müsavat" bu tədbiri ümumiyyətlə dəstəkləyir, ancaq ərəb əlifbasının latın əlifbası ilə əvəz edilməsi qəbul olunmazdır. Bu barədə yayılmış vərəqədə müsavatçılar qeyd edirdilər ki, əlifba dəyişikliyinə ehtiyac vardır, ancaq məsələ burasındadır ki, bu iş bolşeviklər tərəfindən həyata keçirilir. Onlar isə bunu türk dünyasını parçalamaq və onun birləşməsinə imkan verməmək üçün edir; başqa sözlə, öz siyasi məqsədlərini güdürlər. Musavatçıların fikrincə, yeni əlifba təkcə Azərbaycanda yox, həm də bütün türk dünyasında qəbul edilməli, hamı üçün eyni olmalı idi. Ancaq məsələnin bu cür qoyuluşu bolşeviklərin siyasətinə uyğun deyil idi. Buna görə də müsavatçılar hesab edirdilər ki, hazırda yeni əlifbanın qəbul edilməsinə qarşı olmaq və bu məsələni gələcəkdə bütün türk xalqları ilə birlikdə həll etmək lazımdır.
Sonu
1926-cı ilin əvvəllərində ADSİ ikinci gizli "Müsavatın" üzvlərinin siyahısını əldə edərək və onların fəaliyyətlərini izləyərək onları həbs etmişdir.
D. Həsənovdan sonra gizli təşkilata 1926-cı ilin iyulunda həbs edilmiş Ə. Babayev başçılıq etmişdi. Bundan da sonra rəhbərlərdən yalnız M. H. Baharlı və R. Vəkilov azadlıqda qalmış və çox sərt repressiyalara baxmayaraq öz fəaliyyətlərini davam etdirmiş, BK-nın yeni heyətini yarada bilmişdirlər. Onun tərkibində Mir Əbdül Qəni Mir Qasımov, Qəzənfər Sultanov, Süleyman İsrafilov və Həbib Məmmədov olmuşdurlar. Beləliklə, gizli təşkilatın fəalları Azərbaycanda "Müsavatın" tamamilə darmadağın edilməsinə imkan vermək istəmirdilər. Ancaq az sonra onlar da həbs olundular.
Gizli təşkilatın darmadağın edilməsi əməliyyatı 1926-cı ilin oktyabr ayına qədər davam etmiş və ümumi sayla 34 nəfər həbs edilmişdir. Onları 1923-cü ildə ləğv edilmiş birinci gizli təşkilatın və onun hərbi qolunun bərpa edilməsində, casusluq fəaliyyətində, xarici dövlətlərə kəşfiyyat xarakterli məlumatların ötürülməsində, AK(b)P-ni və dövlət strukturları içəridən dağıtmaq cəhdlərində, Azərbaycanda hakimiyyəti ələ keçirmək cəhdində ittiham etmişdirlər.
28 fevral 1927-ci il tarixli ADSİ kollegiyasının məhkəmə iclasının qərarı ilə Dadaş Həsənov, Mövsüm İbrahimov, Cavad Axundov və Mir Bağır Seyid Pzayev güllələnməyə, gizli təşkilatın qalan üzvləri isə altı ildən on ilə qədər sürgünə məhkum edilmişdirlər. Onlar Moskvanın Butırka adlanan siyasi həbsxanasına göndərildilər, sürgündə onların bir çoxları həlak oldu. Qərar 6 aprel 1927-ci il tarixində yerinə yetirilmişdir.
Mühacirət dövrü (1922–1989)
Azərbaycanın işğalından sonra xaricə güclü mühacir axını başlandı. Siyasi mühacirləri təşkilatlandırmaq zərurəti yarandı. İşğaldan sonra xaricə gedən Azərbaycan siyasi mühacirləri Tehran, Gilan, Təbriz, Astara, Ərdəbil, Trabzon, İstanbul və başqa şəhərlərdə mühacir cəmiyyətləri yaratsalar da bu cəmiyyətlər qısa müddətdən sonra fəaliyyətlərini dayandırmışdılar. Yalnız Müsavatın görkəmli nümayəndələrinin, xüsusilə Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin xaricə mühacirətindən sonra müxtəlif ölkələrə səpələnmiş Azərbaycan mühacirlərini bir təşkilat ətrafına toplamaq mümkün oldu. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 1922-ci ildə Türkiyəyə gələrək, ilk növbədə, Müsavat Partiyasının Xarici Bürosunu təşkil etdi. Müsavat Partiyasının Xarici Bürosu ilk vaxtlar öz komitələrini partiya üzvlərinin daha çox məskunlaşdığı Türkiyə və İranda yaratdı. Bu komitələr geniş fəaliyyətə başladılar.
Strukturu
İstanbulda fəaliyyət göstərən Xarici Büronun sədri Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, katibi Mirzə Bala Məmmədzadə, xəzinədarı Xəlil bəy Xasməmmədov idi. Onlar Xarici Büronun Rəyasət Heyətini təşkil edirdi. Büro üzvləri Şəfi bəy Rüstəmbəyli və Mustafa Vəkilov Rəyasət Heyətinin üzvləri ilə birlikdə onun icraiyyə orqanına daxil idilər ki, bunları da "beşlik" adlandırırdılar. Məmmədsadıq Axundzadə və Abbasqulu Kazımzadə Büronun üzvləri idilər. Bu dövrdə partiyanın İranda Cəfər Cəfərov (sədr), Məhəmməd Əli Rəsulzadə və Qulam Şərifovdan ibarət Tehran (Rəşt və Ənzəli təşkilatları da bu komitəyə tabe idilər), Teymur bəy Məlik-Aslanovun sədrliyi ilə Təbriz komitələri (Ərdəbil və Astara təşkilatları bu komitəyə tabe idilər) fəaliyyət göstərirdi.
Fəaliyyəti
Müsavat Partiyası Gürcüstan və Şimali Qafqaz milli təşkilatları ilə ittifaqa girmiş, ilk əvvəl Qafqaz İstiqlal Komitəsi təşkil etmiş, sonra isə istiqlalın bərpa ediləcəyi təqdirdə Qafqaz işlərini idarə edəcək Qafqaz Konfederasiyası Şurasını yaratmağa nail olmuşdu. Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin rəhbərliyi ilə Müsavat Partiyasının xaricdə fəaliyyətinin genişlənməsi Sovet hakimiyyəti dairələrində böyük narahatlıq doğururdu. 1925-ci ildə Sovet İttifaqının xarici işlər komissarı G. V. Çiçerin Bakıda keçirilən IV Sovetlər qurultayındakı çıxışında demişdi:
 | Son zamanlar müsavatçıların Türkiyədə fəaliyyətlərinin gücləndiyini qeyd etməmək olmaz - Biz dəfələrlə Türkiyə hökumətinə müraciət edərək, Sovet hökuməti əleyhinə intriqalara etirazımızı bildirmişik və buna, nəhayət, son qoyulmasını tələb etmişik. |  |
Bu dövrdə Türkiyənin beynəlxalq vəziyyətinin pis olması və böyük dövlətlərin bu dövlətə təzyiqinin artması onu eyni vəziyyətdə olan Sovet İttifaqı ilə yaxınlaşdırırdı. Sovet İttifaqımn tələbi ilə Türkiyədə müsavatçıların fəaliyyəti xeyli dərəcədə məhdudlaşırdı. 1931-ci ildə müsavatçılar Türkiyəni tərk etməyə məcbur oldular. Polşa hökuməti Azərbaycan mühacirlərini qəbul etdi. Müsavat Partiyasının lideri Məhəmməd Əmin Rəsulzadə himayəyə alındı. İrandakı müsavatçılar içərisində fars və türk təmayülləri arasında mübarizə gedirdi. Fars meyilli qüvvələrə parlamentin sabiq üzvü molla Mirzə Səlim Axundzadə başçılıq edirdi. İran hökumətinin nümayəndələri fars meyilli qüvvələrin təsir dairəsini genişləndirmək məqsədilə onlara maddi yardım göstərirdilər. Türk təmayüllü qüvvələrə isə Məmmədsadıq Quliyev rəhbərlik edirdi. Mirzə Bala Məmmədzadə İstanbula getdikdən sonra M. Quliyev Xarici Büronun Cənubi Azərbaycandakı nümayəndəsi təsdiq olunmuşdu.
Fikir ayrılıqları
1931–1932-ci illərdən sonra Azərbaycanın daxilində və xaricdə Müsavat təşkilatlarının fəallığının zəifləməsi müşahidə olunurdu. Bu, bir tərəfdən, Azərbaycan Dövlət Siyasi İdarəsinin müntəzəm olaraq keçirdiyi həbs və sürgünlərlə, digər tərəfdən isə, Müsavatın Xarici Bürosu və Azərbaycan Milli Mərkəzi daxilindəki fıkir ayrılığının və ixtilafların dərinləşməsi ilə əlaqədar idi. Belə ki, Müsavatın Xarici Bürosunun və Azərbaycan Milli Mərkəzinin İstanbul qrupunda Mustafa bəy Vəkilov, Şəfi bəy Rüstəmbəyli, Xəlil bəy Xasməmmədov və digərləri Məhəmməd Əmin Rəsulzadəyə müxalif mövqedə dururdu. Getdikcə dərinləşən ixtilaflar Müsavat mərkəzlərinin fəaliyyətini çətinləşdirdi. Vəziyyəti nizamlamaq məqsədilə 1928-ci ildə partiyanın rəhbər orqanı olan Divanın yenidən formalaşdırılması qərara alındı. Yeni Divan ayrı-ayrı partiya mərkəzlərinin təmsilçilərindən ibarət olmalı idi. Əksəriyyətin qəbul etdiyi qərara qarşı çıxdıqlarına görə Ş. Rüstəmbəyli, X. Xasməmmədov, M. Axundzadə İstanbul təşkilatından xaric edildilər, lakin tezliklə nüfuzlu partiya üzvlərinin səyi ilə partiyada parçalanmasının qarşısı alındı. İlk vaxtlar ixtilafların səbəbi, formal olaraq, Müsavatın Xarici Bürosunun və Azərbaycan Milli Mərkəzinin İstanbuldan Parisə və yaxud Varşavaya köçür
ülməsi məsələsində yaranmış fikir ayrılığı kimi qələmə verilsə də, əslində, bu mübarizə partiyaya rəhbərlik, onun rəhbər xadimlərinin təsir dairəsinin müəyyən edilməsi ilə bağlı idi. Getdikcə güclənən təşkilatdaxili çəkişmələr 1934-cü ildə bir qrupun partiyadan xaric edilməsi ilə nəticələndi.
Varşava konfransı
1936-cı ilin avqustunda Varşavada Milli Müsavat Xalq Partiyasının qurultay səlahiyyətli konfransı keçirildi. Konfransda Məhəmməd Əmin Rəsulzadə "Milli hərəkatda birgə" mövzusunda hesabat məruzəsi ilə çıxış edərək, partiyanın həm Azərbaycanın daxilində, həm də mühacirətdə öz taktiki xəttini düzgün müəyyənləşdirdiyini bildirdi. O, "şəxslər müvəqqəti, ideologiya əbədidir" tezisini əsas tutaraq, müsavatçıları ideologiyaya sadiqliyə çağırdı. Konfrans partiya sıralarının təmizlənməsi məsələsini müzakirə edərək, ilk növbədə, partiya rəhbərliyinin Mir Əziz Seyidli və Şəfi bəy Rüstəmbəylinin partiyadan xaric olunması haqqında vaxtilə çıxardığı qərarı təsdiq etdi. Sonra isə Nağı Şeyxzamanlı, Xəlil bəy Xasməmmədov və Səlim Ağasıbəyli partiya sıralarından xaric olundular. Konfrans partiyanın 7 nəfərdən ibarət Divanını seçdi, Divan üzvlüyünə sonradan daha iki nəfərin cəlb olunması haqqında qərar qəbul edildi. Partiyanın əvvəlki proqramının qəbulundan keçən müddət ərzində milli və beynəlxalq sahədə baş verən fövqəladə hadisələri özündə əks etdirən "Yeni Proqram Əsasları" müzakirə edilərək qəbul olundu. "Yeni Proqram Əsasları"nda partiyanın məqsədləri 1917-ci il proqramına nisbətən daha aydın ifadə olunurdu. 1917-ci il proqramındakı "Milli istiqlal və ya muxtariyyətə malik olmayan bir millət hürriyyət və mədəniyyətini hifz etməz" tezisi yeni proqramda təkmilləşdirilərək, "Müstəqil Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti rus istilasından qurtulacaq, qeydsiz-şərtsiz müstəqil bir dövlət halında yaşayacaqdır" şəklində ifadə olunmuşdu. "Yeni Proqram Əsasları"nda müsavatçılığın "böyük türk kültürünə bağlı, milli, mədəni və insani dəyərləri mənimsəyən, hürriyyət, cümhuriyyət və istiqlal idealına sadiq Azərbaycan vətənpərvərliyindən" ibarət olduğu göstərilirdi. Birinci proqramında millətin siniflərdən ibarət olduğunu və Müsavatın zəhmətkeş xalqın mənafeyini müdafiə etdiyini bildirən Partiya "Yeni Proqram Əsasları"nda fərdlə ümuminin mənafelərinin uzlaşdırılması, hər cür sinif və zümrə hakimiyyətinin rədd edilməsini nəzərdə tutan daha mükəmməl nəzəriyyə irəli sürürdü. "Yeni Proqram Əsasları"nda sözdə sülhsevər cildə girən Sovet hökumətinin iç üzü açılıb göstərilir, bolşevizmin əleyhinə olan beynəlxalq təşkilatlarla əlaqə yaradılmasının, Azərbaycanın istiqlal mübarizəsinin bütün dünyada beynəlmiləl məsələ səviyyəsinə qaldırılmasının zəruriliyi qeyd olunur, həmçinin, Milli İstiqlalı bərpa etmək və onu hər cür təhlükələrdən qorumaq üçün siyasi müqəddəratları eyni olan Qafqaz xalqları ilə konfederasiya əsasında bağlılığın vacibliyi nəzərə çatdırılırdı. Varşava konfransı müsavatçılığın ideoloji cəhətdən dolğunlaşmasında və partiyadaxili ixtilafların aradan qaldırılmasında mühüm rol oynadı. Belə ki, 1936-cı il konfransından sonra partiya daxilində ixtilafların olması ilə bağlı heç bir fakt məlum deyil. Aprel işğalından sonra Müsavat PartiyasıTürkiyə, İran, Fransa və Polşada məskunlaşan müsavatçıları və digər Azərbaycan mühacirlərini vahid təşkilat ətrafında birləşdirməyə nail olmuşdu. Müsavat Partiyasının Xarici Bürosu və Azərbaycan Milli Mərkəzi Azərbaycan mühacirlərinin bolşevizmə qarşı mütəşəkkil mübarizəsini təmin etmiş, ölkə daxilində fəaliyyət göstərən müsavatçılarla əlaqələr yaradaraq, onların sovet hakimiyyəti əleyhinə mübarizəsini istiqamətləndirmişlər. Partiya, eyni zamanda, bolşevizmə qarşı mübarizə aparan xalqların mühacirətdəki nümayəndələri ilə birlikdə antisovet təşkilatların yaradılmasına çalışmış və bu təşkilatların işində fəal iştirak etmişdir.
Müasir dövr (1989–cu ildən)
1989-cu ilin oktyabrın 29-da bir qrup insan Azərbaycan Milli Demokrat Partiyası "Yeni Müsavat"ı yaradırlar. 1990-cı ilin iyunun 29-da partiya adını Azərbaycan Milli Müsavat (Xalq) Partiyası olaraq dəyişir.
1991-ci ilin iyununda Müsavatın qurultayında Nəsib Nəsibzadə Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri seçilir. 1992-ci ildə Müsavatın bərpa mərkəzi yaradılır. Partiyanın adı Müsavat Partiyası olaraq dəyişdirilir.
1992-ci ilin noyabrında Müsavat Partiyasının III Bərpa Qurultayı keçirilmiş və İsa Qəmbər Partiyanın 5-ci başqanı seçilmişdir.
2000-ci ildə AXCP daxilində bölünmə baş vermiş, partiya klassiklər və islahatçılar qanadına bölündü. Mirmahmud Mirəlioğlu liderliyində klassiklər qanadında fəaliyyət göstərən (daha sonralar özlərini Rəsulzadə-Elçibəy fraksiyası adlandıran) 22 nəfər sonralar partiyadan uzaqlaşdırılmışdı. Daha sonra Rəsulzadə-Elçibəy fraksiyası Müsavat Partiyasına müraciət edərək partiyaya qəbul olundular. Fraksiyaya Arzu Səmədbəyli, İsa Bağırov, Novella Cəfəroğlu, Oktay Qasımov, Qubad İbadoğlu, Ülvi Həkimov kimi şəxslər daxil idi.
2010-cu ildə AXCP və Müsavat birləşmək qərarı almışdı, lakin daha sonra bu birləşmə gerçəkləşmədi.
Partiya 2013-cü ildə üzv sayının 100 000 nəfərdən çox olduğunu bildirib.
27 sentyabr 2014-cü ildə Səttar Bəhlulzadə adına Mədəniyyət Evində Müsavat Partiyasının qurultayı keçirilmişdir. Qurultay zamanı baş tutan başqanlıq seçkilərində 449 nəfər seçici, 3 namizəd iştirak etmiş və 228 səs yığan Arif Hacılı partiyanın 6-cı başqanı seçilmişdir. Digər namizədlərdən Qubad İbadoğlu 200, Tural Abbaslı isə 19 səs yığmışdır.
2023-cü ildə Ədliyyə Nazirliyi Müsavat Partiyasının qeydiyyata alınmaqla bağlı müraciətinə mənfi cavab verib.
4 may 2024-cü ildə Səttar Bəhlulzadə adına Mədəniyyət Evində Müsavat Partiyasının XI qurultayı keçirilmişdir. Qurultay zamanı baş tutan başqanlıq seçkilərində 3 namizəd iştirak etmiş və 275 səs yığan 5-ci eks partiya başqanı İsa Qəmbər yenidən partiyanın başqanı seçilmişdir. Digər namizədlərdən Müsavat başqanının müavini, Divan üzvü Osman Kazımov və Müsavatın Səbail təşkilatının üzvü Natiq Ulubəy başqanlığa namizədliklərini açıqlasalar da, İsa Qəmbər namizədliyini irəli sürdükdən sonra qurultaydan öncə onlar geri çəkiliblər.
Rəhbərlik
Müsavat Partiyasının 13 nəfərdən ibarət olan Divanı mövcuddur. Müsavat Partiyasının həmçinin Gənclər Komitəsi və Qadınlar Şurası mövcuddur.
Başqanlar
| Divan
|
Qadınlar təşkilatı
Müsavat Partiyasının qadınlar təşkilatı Müsavatçı Qadınlar Birliyi adlanır.
2009-2013-cü illərdə quruma Vəfa Cümşüdlü sədrlik etmişdir. O, 2024-cü ilin may ayında keçirilən iqtidar-müxalifət dialoqunda Müsavat Partiyasının nümayəndəsinin iştirak etməsinə etiraz əlaməti olaraq partiyadan istefa vermişdir.
22 dekabr 2013-cü il tarixində qurumun III hesabat-seçki yığıncağı keçirilmiş və Ellada Məmmədli qurumun sədri seçilmişdir.2015-ci ilədək bu qurumu Ellada Məmmədli sədrlik etmişdir. O, 17 may 2015-ci il tarixində partiyadan xaric edilmişdir, buna baxmayaraq, Məmmədli 3 iyun 2015-ci il tarixində VIII Qurultayda Qubad İbadoğlunu dəstəkləmiş, qurultay sonrası yeni rəhbərliyin fəaliyyətini tənqid edərək rəhbərlik etdiyi təşkilatın rəhbər üzvləri ilə qurumun buraxılması haqda qərar imzalamışdır.
19 iyul 2015-ci il tarixində Müsavat Partiyası Qadınlar Birliyi IV Növbədənkənar Ümumi Yığıncağını keçirmiş və yığıncaqda Tofiq Yaqublunun əmisi qızı Alya Yaqublu qurumun sədri seçilmişdir. Daha sonra, yəni 28 avqust 2024-cü il tarixində o partiyadan istefa vermişdir.
30 oktyabr 2017-ci il tarixində qurumun hesabat-seçki yığıncağında isə Fəridə Ələsgərli sədr seçilmişdir.
Seçkilərdə
1917–1920-ci illərdə
Müəssislər Məclisi:
| Seçki | Rəhbər | Nəticə | |||
|---|---|---|---|---|---|
| Səs | % | Yer | |||
 Məhəmməd Əmin Rəsulzadə | 10 / 767 | ||||
Noyabrın 26–29-da Türk Ədəmi-Mərkəziyyət Firqəsi "Müsavat" blok şəklində qatıldığı Rusiya Müəssislər Məclisinə seçkilərdə 615 816 (1.34%) səs toplayaraq 10 deputat yeri qazanmışdı.
| Seçki | Rəhbər | Nəticə | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Səs | % | Yer | ||||
| 10 may | Məhəmməd Əmin Rəsulzadə | |||||
| 22 oktyabr | Yeni | |||||
| 12-16 dekabr | 21 / 190 | ▲ 21 | ||||
Milli Məclis
| Seçki | Başqan | Majoritar | Proporsional | Cəmi | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Səs | % | Mandat | Səs | % | Mandat | |||
| 1995 |  İsa Qəmbər | 0 / 100 | — | — | — | 0 / 125 | ||
| 2000 | 2 / 100 | 140 546 | 4.85 | 0 / 25 | 2 / 125 | |||
| 2005 | 5 / 125 | — | — | — | 5 / 125 | |||
| 2010 | 47 942 | 2.01 | 0 / 125 | — | — | — | 0 / 125 | |
| 2015 |  Arif Hacılı | 24 995 | 0.88 | 0 / 125 | — | — | — | 0 / 125 |
| 2020 | 38 814 | 1.55 | 0 / 125 | — | — | — | 0 / 125 | |
Ara seçkilər
| Seçki | Sədr | Səs | Mandat | |
|---|---|---|---|---|
| # | % | |||
| İsa Qəmbər | 0 / 20 | |||
1 / 15 | ||||
| 2006 | 0 / 10 | |||
Bələdiyyə seçkiləri
| Seçki | Sədr | Səs | Yer | ||
|---|---|---|---|---|---|
| # | % | ± | |||
| 1999 | İsa Qəmbər | ||||
| 2004 | |||||
| 2009 | 3 / 15.591 | ||||
| Arif Hacılı | |||||
| 2019 | |||||
Ara bələdiyyə seçkiləri
| Seçki | Sədr | Səs | Bələdiyyə üzvü | |
|---|---|---|---|---|
| # | % | |||
| 2006 | İsa Qəmbər | 8 / 1.901 | ||
Rəmzlər
Himn
Bayrağına göy qurşağı göy rəngini verdi, Bayraqdan uca təkcə bir Allahdı, Müsavat!
İllər boyu gah meydana, gah zindana girdin, Zalım elə bildi daha dustaqdı Müsavat!
Əsdi qara yellər başın üstündə, çox əsdi, Kəsdi qara yellər, sənin haqq yolunu kəsdi, amma nə oraq biçdi səni, nə çəkic əzdi, Sümbül kimi bir də dikəlib, qalxdı Müsavat!
Dünya bulanıb bir durulan vaxt olacaqdı, Zalımlara divan qurulan vaxt olacaqdı, Sənsiz bu Vətən torpağı bədbaxt olacaqdı, Sənsən bu Vətən torpağının baxtı, Müsavat!
Bəsdir bəzədik çölləri başdaşlarımızla, Bəsdir suladıq gülləri göz yaşlarımızla, Dar gündə tutaq əl-ələ qardaşlarımızla, Dərdi-qəmi boğ, gün kimi doğ, vaxtdı Müsavat!
- Sözləri: Ramiz Rövşən.
- Musiqisi: Cavanşir Quliyev.
Müsavatın himni 25 oktyabr 1997-ci il tarixdə partiyanın V (Proqram) Qurultayında qəbul olunub.
Bayrağı və emblemi
Müsavat Partiyasının bayrağı mavi rəngdədir. İlk dəfə 1919-cu ildə Partiyanın II qurultayında bayrağın bu rəngdə olmağı qəbul edilib. Mavi bayraq bir zamanlar Elxanilər dövründə (XIII əsrdə) Azərbaycan torpaqları üzərində dalğalanıb. Mavi bayraq həm də Elxanilərin zəfər yürüşlərini əks etdirirdi.
| | Partiyanın embleminin müəllifləri görkəmli rəssamlar Elçin Məmmədov və . Emblemdəki "Müsavat" sözünün baş hərfi olan "M" qoşa dağ şəklində təqdim olunur; arxadakı dağ qara rəngdədir. Qara dağ Türklər üçün əhəmiyyətli simvollardan biridir. Öndəki dağ isə Müsavatın simvolu olan mavi rəngdədir. "M" hərfinin strukturu, qoşa dağın görünüşü tarazlıq ideyasını ifadəli göstərir. Tarazlıq ideyasından isə Müsavatın əsas prinsiplərindən birinə – Milli Təsanüdə çıxmaq olar. Çünki Təsanüd həm də müxtəlif sosial təbəqələrin mənafelərində tarazlaşdırma nöqtələri tapmaqdır. Emblemdəki iki üçbucaqdan Platon və Fərabi kimi filosofların fəlsəfəsinə də çıxmaq olar. Bu filosoflar deyirdilər ki, bütün başqa həndəsi fiqurlar (həndəsi fiqurlara uyğun cisimlər) üçbucaqların müxtəlif birləşmələrindən törənmişdir, yəni varlıqda olanların təməli həndəsi fiqur prinsipinə uyğun gəlir | |
Qərargahı
Müsavat Partiyası 2003-cü ilə kimi Azərbaycan prospekti 37 ünvanında yerləşən binada fəaliyyət göstərib, amma 2003-cü ildə Azərbaycanda keçirilən prezident seçkilərindən sonra partiya şəhərin mərkəzindəki qərargahını itirməli oldu. Müsavat hazırda Binəqədi rayonu, Dərnəgül qəsəbəsi 3097-ci məhəllədəki 4 mərtəbəli binanın iki mərtəbəsində fəaliyyət göstərir. Bu binaya köçən zaman otaqlar normal olmadığından Müsavat rəhbərliyi bir qədər xərc çəkərək, otaqlara "əl gəzdirib" təmir işləri apardılar, amma hazırda da qərargahın bir sıra yerləri bərbad vəziyyətdədir. Partiya hər ay kommunal xərclərlə birgə 1000 manata qədər dövlət rüsumu ödəyir
Qeydlər
- Müsavat Partiyası Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin İstanbuldan göndərdiyi təlimata əsasən, Abbasqulu Kazımzadə, əmisi oğlu Məhəmməd Əli Rəsulzadə və Tağı Nağıyev tərəfindən 1911-ci ildə təsis edilmişdir. O, həmin vaxt Rusiya imperiyası tərəfindən ona qoyulmuş qadağaya görə partiyanın quruluşunda şəxsən iştirak edə bilmir. 1913-cü ildə Romanovlar sülaləsinin 300 illiyi ilə əlaqədar ümumi əfv elan olunur və Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Bakıya qayıdır və partiyaya başçılıq etməyə başlayır. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə partiyanın quruluşunda şəxsən iştirak edə bilməsə də, 1913-cü ildən öldüyü günədək partiyaya başçılıq etmişdir.
- Rəsmi dövlət qeydiyyatında olmayan siyasi parti.
- Bəzən Musavat kimi də qeyd olunur.
- Seçki təkrarlandı.
- Müsavat Partiyası Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası ilə birgə AXCP-MÜSAVAT Seçki Bloku şəklində seçkilərə qatılmışdır.
Mənbə
Ədəbiyyat
- İbrahimli X., Azərbaycan siyasi mühacirəti (1920–1991), B., 1997,
- Oruclu M, Azərbaycanda və mühacirətdə Müsavat Partiyasının fəaliyyəti (1911–1992), B., 2001.
İstinadlar
- "HAQQIMIZDA". musavat.org.az. 2024-04-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-04-29.
- "Məmmədəmin Rəsulzadə və Heydər Əliyev rəqabətinin səbəbi nədir?". 2023-06-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-04-29.
- modern.az. "Ədliyyə Nazirliyi daha iki partiyanı qeydə aldı - SİYAHI". modern.az (az.). 2023-12-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-09-11.
- "Hərbi operator Qarabağ müharibəsi ilə bağlı nadir kadrlar yaydı - VİDEO". 2024-05-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-05-04.
- "Musavat partiyasının sədri İsa Qəmbər ilə müxalifət üzvlərinin həbsi barədə müsahibə". 2022-01-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-05-28.
- "Musavat başqanın müavini Moskvada saxlanıldı". 2024-05-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-05-28.
- (ing.) Smith, Michael G. "Anatomy of a Rumour: Murder Scandal, the Musavat Party and Narratives of the Russian Revolution in Baku, 1917-1920". Journal of Contemporary History. 36 (2). 2001: 216–218.
- (ing.) Mostashari, Firouzeh. On the Religious Frontier: Tsarist Russia and Islam in the Caucasus. I.B.Tauris. 2006. 144. ISBN .
- (rus.) Гусейнов, Мирза Давуд. 1: Программа и тактика // Тюркская демократическая партия федералистов "Мусават" в прошлом и настоящем. Baku. 1927.
- Заключительное постановление по делу уполномоченных ЦК, БК, Военного центра и военной организации "Мусават" / Дело Дадаша Гасанова и других. Архивный номер 500518, т. 7, машинопись, оригинал, 1926 // Архив Службы Государственной Безопасности Азербайджанской республики.
- Məmmədzadə M. Milli Azərbaycan hərəkatı. Bakı, "Nicat", 1992, c. 148–149 s.
- Yurtsever E. Gizli "Müsavat" teşkilatının harakteristik vazıfaları // "Azerbaycan" jurnalı, № 2–3 (27–28), İstanbul, 1954, s. 18.
- Мамулиа Г. К вопросу антибольшевистского восстания в Грузии 1924 г. и его последствий для грузинского вопроса в Европе 2013-09-22 at the Wayback Machine // Журнал "Прометей".
- Айдын Али-заде. "Мусават". Aзербайджанское подполье в борьбе за независимость страны 2019-03-30 at the Wayback Machine // Журнал "Уроки истории". Международный Мемориал.
- Зейналов Э. Мечты, мечты – где ваша сладость?.. 2018-06-25 at the Wayback Machine
- Quliyev V. Mənim babam kim olub? Bakı: Şuşa nəşriyyatı, 2001, s. 148.
- Yaqublu N. Müsavat partiyasının tarixi. Bakı: Adiloğlu, 2012, s. 136.
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II cild. Bakı 2004. s. 231
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II cild. Bakı 2004. s. 232
- . 2020-07-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-12.
- "Hansı partiyanın nə qədər üzvü var? - ARAŞDIRMA". 2023-05-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-05-20.
- Röya Rəfiyeva. "Arif Hacılı Müsavat Partiyasının yeni başqanı oldu - VİDEO" (az.). musavat.com. 2014-09-28. 2021-03-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-09-28.
- "Ədliyyə Nazirliyi Müsavat Partiyasına da "yox" dedi". 2023-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-19.
- "İsa Qəmbər yenidən Müsavat Partiyasının başqanı seçilib - YENİLƏNİB". apa.az. 2024-05-04. 2024-05-04 tarixində . İstifadə tarixi: 4 may 2024.
- "İsa Qəmbər yenidən Müsavat Partiyasının başqanı seçilib - YENİLƏNİB". 2024-05-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-05-04.
- "Müsavat Qadınlar Təşkilatının yeni və keçmiş sədrləri danışdı". musavat.com (az.). 2024-05-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-05-19.
- elli. "Müsavatın dialoqda iştirakına etiraz: Vəfa Cümşüdlü partiyadan istefa verdi". MEYDAN.TV (az.). 2024-05-18. 2024-05-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-05-19.
- modern.az. "Müsavat Partiyasında yeni qadın sədr seçildi". modern.az (az.). 2024-05-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-05-19.
- "Ellada Məmmədli Müsavatdan xaric edilib". Teleqraf.com (az.). 2015-05-17. 2021-07-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-05-19.
- "Müsavat Partiyasının Qadınlar Birliyi buraxılıb | Report.az". report.az. 2024-05-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-05-19.
- "Müsavat Qadınlar Birliyinin yeni sədri "Yeni Müsavat"a danışdı". musavat.com (az.). 2024-05-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-05-19.
- "Alya Yaqublu Müsavat Partiyasından getdi". Axar.Az (az.). 2023-08-28. 2024-05-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-05-19.
- "Müsavat Qadınlar Birliyinin sədri dəyişib | Report.az". report.az. 2017-11-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-05-19.
- "Siyahıya YAP liderlik edir". 2021-11-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-04-26.
- "Bələdiyyə üzvlüyünə 20 siyasi partiyanın təmsilçiləri və 692 nəfər bitərəf seçilib". 2022-08-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-05-13.
- (az.). musavat.org.az. 2014-04-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-04-20.
- Elnur Məmmədli. (az.). lent.az. 2009-05-12. 2014-04-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-04-20.
- Elnur Məmmədli. (az.). lent.az. 2010-02-04. Archived from the original on 2010-02-06. İstifadə tarixi: 2014-04-20.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Musavat bura istiqametlendirilir Muasir Musavat Partiyasi ile sehv salmayin Musavat Partiyasinin metbuat orqanlardan biri olan qezet ucun Yeni Musavat qezet sehifesine baxin Diger istifade formalari ucun baxin Musavat deqiqlesdirme Musavat Partiyasi qisaca Musavat kimi de taninir Azerbaycanda hal hazirda fealiyyet gosteren en yasli siyasi partiya Esasi 1911 ci ilde Istanbulda muhaciretde olan Mehemmed Emin Resulzadenin telimati ile emisi oglu Mehemmed Eli Resulzade habele Abbasqulu Kazimzade ve Tagi Nagiyev terefinden Bakida qoyulmusdur Musavat PartiyasiSedri Isa QemberQurucu Mehemmed Emin Resulzade Abbasqulu Kazimzade Mehemmed Eli Resulzade Tagi NagiyevSedr muavinleri Ferec Kerimli Gulaga Aslanli Mustafa Hacibeyli Nusabe Sadixli Razim Emiraslanli Sexavet SoltanliQurulus tarixi 1911 qurulus 6 noyabr 1992 berpasi Qeydiyyat tarixi 8 noyabr 1992Birlesen Difai Partiyasi 1917 Turk Edemi Merkeziyyet 1917 Ana Torpaq Partiyassi 1995 Dogru Yol Partiyasi 1995 Bolunme Milli Konqres Partiyasi 1998 2023 Muasir Musavat Partiyasi 2001 Azerbaycan Demokratiya ve Rifah Partiyasi 2021 Selefi Hummet PartiyasiBas qerargah BakiBineqedi rayonuIdeologiya LiberalizmUzvluyu Demokratik Konqres 1994 1995 SISDUH 1998 Birlesmis Muxalifet Herekati 1998 2000 Bizim Azerbaycan Bloku 2003 2005 Azadliq Bloku 2005 2006 Besler 2007 AXCP Musavat Bloku 2010 Ictimai Palata 2010 2014 Demokratik Quvvelerin Milli Surasi 2013 2014 Uzv sayi 5 minden cox 2023 Suar Vaxtdir Musavat Bu veten bizimdir Milli Meclisde 0 125Ali Meclisde 0 45Belediyye sedrleri 0 1 605Belediyye uzvleri 0 15 156Sayti musavat org azBayragi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Musavat ereb sozudur ve Azerbaycan diline beraberlik kimi tercume olunur Ilk dovr 1911 1920 Musavat Partiyasi 1911 ci ilde Mehemmed Emin Resulzadenin Istanbuldan gonderdiyi telimata esasen Abbasqulu Kazimzade Mehemmed Eli Resulzade ve Tagi Nagiyev qisaca bir nece kecmis Hummet Partiyasi uzvu terefinden yaradilmisdir 1911 ci ilde esasi qoyulandan 1917 ci ilde Fevral inqilabina qeder Musavat Partiyasi gizli olaraq fealiyyet gostermisdir Bu ilk merhelede Musavat Rusiya imperiyasinda ve Yaxin Serqde yasayan muselman ve turk dilli milletleri milli azadliq ve demokratik muxtariyyet ideallari etrafinda birlesdirmeye calismisdir Musavat Partiyasinin I qurultayi Musavat Partiyasinin ilk proqrami 9 maddeden ibaret olub Islami xarakter dasiyib 1913 cu ilden Mehemmed Emin Resulzade Bakiya qayitdiqdan sonra Musavat Partiyasinin proqrami tekmillesdirilib Turkculuk fikirleri ile dolgunlasdirilib 1915 ci ilin oktyabr ayinda Mehemmed Emin Resulzadenin redaktorlugu ile nesre baslayan Aciq soz qezeti hem de Musavat Partiyasinin orqani kimi cap olunub Qezet metbuat tariximizde Turk edebi dili ile cap olunan ilk metbu orqandir Musavatin islamci ideologiyasi etrafinda qurulmasina ve onun rehberi olan Mehemmed Emin Resulzadenin turkculuk dusuncelerine regbet beslemesine baxmayaraq Birinci dunya muharibesinin ilk illerinde Musavat Partiyasi Car rejimini desteklemisdir Birlesme 1917 ci il iyunun 17 de musavatcilar Difai Partiyasi Gence Milli Komitesinin aparici sexsleri Nesib bey Yusifbeylinin Hesen bey Agayevin Sefi bey Rustembeylinin Xasmemmedli ve Seyxzamanli qardaslarinin yaratdiqlari Turk Edemi Merkeziyyet Firqesi ile birleserek Turk Edemi Merkeziyyet Firqesi Musavat in esasini qoymuslar Birlesmis partiyanin gerergahi 1918 ci il Bakida bas veren qanli mart hadiselerinedek bu seherde yerlmesmisdir I Qurultay Musavatin ilk qurultayi 1917 ci il oktyabrin 26 31 de Bakida Ismailiyye binasinda kecirilib Qurultayda partiyanln ilk Merkezi Komitesine uzvler secilmisdir Mehemmed Emin Resulzade Memmedhesen Hacinski Musa bey Refiyev Mustafa bey Vekilov Nesib bey Yusifbeyli Hesen bey Agayev Sefi bey Rustembeyli Mirze Mehemmed Axundzade 125 deputatliq Zaqafqaziya Seyminde Musavat 30 deputatla temsil olunub 1918 ci il mayin 28 de Tiflisde Musavat Partiyasi bir nece azsayli partiya ile birge Azerbaycan Istiqlalini elan etdi 44 neferlik Milli Suranin sedri vezifesine Mehemmed Emin Resulzade secildi Partiyanin sobeleri neinki Azerbaycanin butun qezalarinda ve hetta Rusiyanin Hesterxan Stavropol seherlerinde Ukraynanin Gurcustanin ve Ermenistanin paytaxtlarinda Turkustanin merkezi Daskendde Cenubi Azerbaycanin merkezi Tebrizde Iranin Gilan vilayetinin merkezi Restde ve Turkiyenin paytaxti Istanbulda teskil olundu II Qurultay Musavat Partiyasinin II qurultayi Musavat Partiyasinin II qurultayi 1919 cu ilin dekabrinda kecirildi qurultay dekabrin 2 den 12 dek davam etmisdir Respublikanin butun bolgelerinden qurultayda 140 numayende temsil olunurdu Qurultayi giris sozu ile Mehemmed Emin Resulzade acib ve partiyanin Merkezi Komitesinin fealiyyeti haqqinda meruze ile cixis edib Qurultayin Siyasi Komissiyasina Memmed Yusif Ceferov Musa bey Refiyev Memmedhesen Hacinski Nesib bey Yusifbeyli Xelil bey Xasmemmedov ve Mehemmed Emin Resulzade secilmisdir Mandat Komissiyasina ise Cavad bey Melik Yeqanov Mehemmed Emin Resulzade ve Ebdulvahab Memmedzade secilmisdir Qurultayin birinci iclasi gece saat 10 a dek davam etmis ikinci gun ise qurultaya Sefi bey Rustembeyli sedrlik etmisdir Ikinci gun qurultayin Reyaset Heyeti asagidaki terkibde secilmisdir Mehemmed Emin Resulzade sedr Sefi bey Rustembeyli sedaret Mesedi Eli Refiyev sedaret Ebdul Qasim Rustemzade sedaret Ibrahim Yusif sedaret Islam bey Qebulzade katiblik Mirze Mehemmed Axundzade katiblik Cavad Axundzade katiblik Movsumzade katiblik Musavat Partiyasinin II qurultayinin secdiyi Reyaset Heyeti II qurultayda muvafiq qerarlar qebul edilib Qafqaz konfederasiyasi Denikin tehlukesi Dagistan meselesi Qurultayda Partiya Proqramina baxilib 67 maddelik Partiya Proqrami iki hisseden ibaret idi Birinci hisse Nezeriyye ve uzaq meqsed Ikinci hisse Emeliyye ve yaxin meqsed Proqramin birinci hissesinde gosterilirdi ki esas amalimiz olan Azerbaycan Istiqlalini butun namus ve vicdanimizla qorumaliyiq Proqramin ikinci hissesi Sekli idare Heqqi ehliyyet Iqtisad ve maliyye isleri Torpaq meselesi Isci meselesi Edliyye meselesi Ruhani idaresi meselesi Maarif meselesi bolmelerinden ibaret idi Ikinci qurultayda Mehemmed Emin Resulzade yeniden Musavat Partiyasinin sedri secilib Gizli Musavat 1920 1926 XI Qizil Ordu Azerbaycani isgal eden kimi Musavatin daxilinde parcalanma bas verdi solcular qolu ustunluyu elde etdiler kecmis rehberlik olkeni isgaldan qurtara bilmediyine gore siddetli tenqid edildi Yeni solcu Musavatin tesebbus qrupuna Ebdul Vahab Memmedzade Yurtsever Memmed Sadiq Quliyev Rasim Qasimov Seyid Zerger ve daha 21 nefer daxil oldu 29 aprel 1920 il tarixinde Musavat Partiyasinin fovqelade konqresi kecirildi Orada Azerbaycanin dovlet musteqilliyinin berpa edilmesi ve isgalcilarin olkeden cixarilmasi ugrunda mubarizeye baslamaq qerarina gelindi Birinci gizli teskilat Isgala qarsi gizli muqavimetin teskil edilmesi uzre is 1920 1922 ci iller erzinde aparildi Fealiyyet iki istiqamet uzre aparilirdi Azerbaycanin dovlet musteqilliyinin berpasinin tebligi ve isgalcilara qarsi silahli usyanin teskili 1922 ci ilden baslayaraq gizli teskilat Istiqlal adli qezet yayimlamaga baslamisdir Onun cemi 18 nomresi isiq ucun gormus her sayi 30 50 nusxeden ibaret idi Bundan basqa gizli metbeede partiyanin proqrami ve muxtelif vereqeler derc edilib yayilirdi Teskilatin strukturu ise bele olmusdur Mirzebala Memmedzadenin sedrlik etdiyi Merkezi Komite MK Ebdul Vahab Memmedzadenin sedrlik etdiyi Baki Komitesi BK Herbi teskilat Baki ve qezalarda fealiyyet gosteren yerli teskilatlar Bakida uclukler terefinden idare edilen dord rayon teskilati olmusdur Bundan basqa Selyanda ve Lenkaranda da yerli teskilatlar fealiyyet gosterirdiler Herbi teskilat Musavatcilar silahli usyan yolu ile isgala son qoymaq meqsedile MK nezdinde herbi teskilat yaratmisdirlar Ona 1923 cu ile qeder Dadas Hesenov Hesenzade rehberlik etmisdir Bundan sonra teskilati Memmed Sadiq Quliyev Ehmed Hacinski Ibrahim Axundzade Eli Huseyn Dadasev ve Isfendiyar Vekilov idare edirdiler Herbi teskilat 1922 ci ilde SSRI terkibine qatilmagin eleyhine Azerbaycani burumus usyanlari teskil etmisdir Dadas Hesenov ve basqalarinin istintaq isi Herbi teskilatin asagida gosterilen sobeleri olmusdur Yeni uzvlerin celb edilmesi ile mesgul olan teskilat sobesi Qizil Ordu hisseleri haqqinda kesfiyyat xarakterli melumatlarin elde edilmesi ile mesgul olan operativ sobe Usyancilari silah ve sursatla techiz ede bilecek techizat sobesi Azerbaycanin dovlet musteqilliyin berpasi ideyalarini isgalcilara qarsi silahli usyana qalxmagin ve strateji obyektlerin ele kecirilmesinin vacibliyini teblig eden tesviqat sobesi Bu sobenin feallari hem de Qizil ordunun esger ve zabitlerinin oz tereflerine celb edilmesi isini heyata kecirirdiler Eyni zamanda BK nezdinde de herbi teskilat fealiyyetde idi Ona Nurulla Qulubeyov tesviqat isleri Ibrahim Axundzade teskilat meseleleri Nurulla Rzabeyov techizat Movsum Ibrahimov rabite Ibrahim Atakisiyev herbi qruplarla is basciliq edirdiler Teskilatin fealiyyetinde hem de Movsum Beydemirov ve Nesrulla Rzabeyli de feal istirak edirdiler BK nezdinde olan herbi teskilatin rehberleri Bakini sektorlara bolmusdurler onlarin heresinde ozekler yaradilmisdir Usyan baslayan kimi bu ozeklerin rehberleri milleti seferber etmeli idiler O zaman Qizil Ordu hisselerinde aparilan tebligat neticesinde musavatcilar oz tereflerine coxlu zabit celb ede bilmisdirler 1923 cu ilde Musavatin gizli herbi teskilatinin ozekleri herbi mektebde Aviasiya mektebinde Az SSR Konvoy komandasinda Gencede yerlesen Azerbaycan diviziyasinin 3 cu alayinda olmusdu Gizli herbi teskilat hem de oz adamlarinin vasitesile Qezel orduya mexsus mexfi melumatlari da elde ede bilirdi onlar Dadas Hesenova ve Ehmed Hacinskiye otururdu Musavat partiyasi Merkezi Komitesi 1922 ci ilde Mehemmed Emin Resulzadenin xarice qacirilmasi haqqinda qerar qebul etdi Bu mexfi emeliyyati Musavat Partiyasi MK qerari ile 1922 ilde Dadas Hesenov Rehim Vekilov ve taninmis tatar maarifcisi Musa Bigiyev heyata kecire bilmisdirler Sonu Gizli Musavat Gurcustanin musteqillik herekati ile elaqe yaradaraq bolseviklere qarsi birge silahli usyan planini hazirlamisdir 1921 ci ilde Mirzebala Memmedzade uc defe Tiflisde olmus Gurcustanin gizli herekatinin rehberlerinden biri olan Silvestr Cibladze ile bu barede raziliga gelmisdir Daha sonra Elovset Necefov Dadas Hesenov ve Eli Yusifzade gurculerle elaqede olmusdurlar Ancaq son olaraq onlarla birlikde usyan qaldirmaq planlarini heyata kecirmek imkani olmadi Azerbaycan Dovlet Siyasi Idaresi ADSI Azerbaycan ve gurcu Sovetler eleyhine birliyin yaradilmasi cehdlerini izleyerek musavatcilara agir zerbeler endirmisdir Ebdul Vahab Memmedzade Rehim Vekilov Kerbelayi Veli Mikayilov ve basqalari hebs edilmisdirler Istiqlal qezetinin metbeesi askar edilmis onun fealiyyetine son qoymusdur M Memmedzade ise Irana muhacirete qacmisdir Ikinci gizli teskilat Siddetli teqiblere baxmayaraq musavatcilar dagidilmis teskilatin fealiyyetini berpa ede bilmisdirler Onlar 1923 cu ilin noyabrinda Dadas Hesenovun evinde toplantilarini kecirdiler Burada terkibinde D Hesenonun E Hacinskinin Ebulfez Babayevin Ebdul Ebdulzadenin Eli Yusifzadenin oldugu MK nin yeni heyeti secildi MK sedri Dadas Hesenov 1897 1927 katibi ise Ehmed Hacinski teyin olmusdur Musavat Partiyasinin MK sedri Dadas Hesenov 4 katibi Ehmed Hacinski 1 ve basqalari ADSI 2 li hebsxanasinda 1924 ilin erzinde gizli teskilat esasen repressiya olunmus musavatcilarin ailelerine yardim etmek ucun maddi vesaitlerin tapilmasi ile mesgul olmusdur 1925 ci ilin evvelinden baslayaraq gizli teskilat oz isini feallasdirmisdir O zaman Dadas Hesenovun evinde kecirilen toplantida ikinci gizli Musavatin yeni MK terkibi tesdiqlenmisdir Onun terkibinde D Hesenov sedr E Hacinski katib E Babayev M H Veliyev Baharli ve R Vekilov olmusdurlar Hemcinin BK nin da yeni terkibi elan edilmisdir Onun uzvleri Mir Ebdul Qeni Mir Qasimov Qezenfer Sultanov Pedaqoji institutun telebesi Suleyman Israfilov Tibb institutunun telebesi Hebib Memmedov N Nerimanov adina texnikum muellimi olmusdurlar Hemin vaxt musavatcilarin qezalarda da isleri feallasmisdir Musavatin Qarabag teskilati guclenmis ve 1925 ci ilin yayinda Susada onun toplantisi kecirilmisdir Orada Dadas Hesenov da istirak etmisdir Herbi teskilat fealiyyet gosterse de silahli usyan planlari muveqqeti olaraq texire salinmisdir Daha cox tebligat isleri heyata kecirilirdi O zaman musavatcilar oz terefine tekce biterefleri ve istiqlal terefdarlarini deyil hem de kommunistleri cekirdiler Ona gore bolseviklerin arasinda coxlu gizli musavatci fealiyyet gosterirdi Bunu Kommunist partiyasinin iceriden dagidilmasi ucun edirdiler D Hesenovun rehberlik etdiyi ikinci gizli Musavat teskilati turk Azerbaycan xalqinin tarixinin milli ve medeni deyerlerinin tebligine elece de milletin vetenperverlik ruhunda terbiyelendirilmesine xususi yer ayirirdi Onun en yaxin silahdasi ve dostu Ehmed Hacinski 1925 ci ilin noyabrinda bu istiqametde islerin gorulmesi ucun musavatcilarin maarifcilik derneklerinde ve tehsil muessiselerinde heyata kecirmeye basladiqlari Gencliyin partiyadan kenar terbiyyelendirme telimati adli xususi bir plan hazirlamisdir Bu proqramda xalqin milli suurunun artmasina nail olmaq ucun humanitar fenlerin tedrisinin nece tedris edilmesi teferruati ile izah edilirdi Bununla beraber musavatcilar muhaciretde olan Mehemmed Emin Resulzadenin kitablarini ve muxtelif movzulara hesr edilmis vereqeleri de yayirdilar Azerbaycanda 1925 1931 ci illerde gizli teskilatin maarifcilik fealiyyeti gencliyin coxlu sayda vetenperverlik derneklerinin yaranmasina getirib cixartdi Eyni zamanda bu istiqametde isler Sovet hokumetinin nezaretinde olan tedris muessiselerinde de gedirdi Bunun neticesinde gencliyin arasinda turk milletciliyin yayilmasi qeyde alinmisdir Ikinci gizli Musavat Partiyasinin feallarina oxunan hokmun sureti Daha sonra gizli teskilat Bakida 1926 ci ilde kecirilmesi planlasdirilan turkoloji konfransa da munasibet bildirmisdir Bele ki konfransla elaqedar qerara alinmisdir ki Musavat bu tedbiri umumiyyetle destekleyir ancaq ereb elifbasinin latin elifbasi ile evez edilmesi qebul olunmazdir Bu barede yayilmis vereqede musavatcilar qeyd edirdiler ki elifba deyisikliyine ehtiyac vardir ancaq mesele burasindadir ki bu is bolsevikler terefinden heyata kecirilir Onlar ise bunu turk dunyasini parcalamaq ve onun birlesmesine imkan vermemek ucun edir basqa sozle oz siyasi meqsedlerini gudurler Musavatcilarin fikrince yeni elifba tekce Azerbaycanda yox hem de butun turk dunyasinda qebul edilmeli hami ucun eyni olmali idi Ancaq meselenin bu cur qoyulusu bolseviklerin siyasetine uygun deyil idi Buna gore de musavatcilar hesab edirdiler ki hazirda yeni elifbanin qebul edilmesine qarsi olmaq ve bu meseleni gelecekde butun turk xalqlari ile birlikde hell etmek lazimdir Sonu 1926 ci ilin evvellerinde ADSI ikinci gizli Musavatin uzvlerinin siyahisini elde ederek ve onlarin fealiyyetlerini izleyerek onlari hebs etmisdir D Hesenovdan sonra gizli teskilata 1926 ci ilin iyulunda hebs edilmis E Babayev basciliq etmisdi Bundan da sonra rehberlerden yalniz M H Baharli ve R Vekilov azadliqda qalmis ve cox sert repressiyalara baxmayaraq oz fealiyyetlerini davam etdirmis BK nin yeni heyetini yarada bilmisdirler Onun terkibinde Mir Ebdul Qeni Mir Qasimov Qezenfer Sultanov Suleyman Israfilov ve Hebib Memmedov olmusdurlar Belelikle gizli teskilatin feallari Azerbaycanda Musavatin tamamile darmadagin edilmesine imkan vermek istemirdiler Ancaq az sonra onlar da hebs olundular Gizli teskilatin darmadagin edilmesi emeliyyati 1926 ci ilin oktyabr ayina qeder davam etmis ve umumi sayla 34 nefer hebs edilmisdir Onlari 1923 cu ilde legv edilmis birinci gizli teskilatin ve onun herbi qolunun berpa edilmesinde casusluq fealiyyetinde xarici dovletlere kesfiyyat xarakterli melumatlarin oturulmesinde AK b P ni ve dovlet strukturlari iceriden dagitmaq cehdlerinde Azerbaycanda hakimiyyeti ele kecirmek cehdinde ittiham etmisdirler 28 fevral 1927 ci il tarixli ADSI kollegiyasinin mehkeme iclasinin qerari ile Dadas Hesenov Movsum Ibrahimov Cavad Axundov ve Mir Bagir Seyid Pzayev gullelenmeye gizli teskilatin qalan uzvleri ise alti ilden on ile qeder surgune mehkum edilmisdirler Onlar Moskvanin Butirka adlanan siyasi hebsxanasina gonderildiler surgunde onlarin bir coxlari helak oldu Qerar 6 aprel 1927 ci il tarixinde yerine yetirilmisdir Muhaciret dovru 1922 1989 Azerbaycanin isgalindan sonra xarice guclu muhacir axini baslandi Siyasi muhacirleri teskilatlandirmaq zerureti yarandi Isgaldan sonra xarice geden Azerbaycan siyasi muhacirleri Tehran Gilan Tebriz Astara Erdebil Trabzon Istanbul ve basqa seherlerde muhacir cemiyyetleri yaratsalar da bu cemiyyetler qisa muddetden sonra fealiyyetlerini dayandirmisdilar Yalniz Musavatin gorkemli numayendelerinin xususile Mehemmed Emin Resulzadenin xarice muhaciretinden sonra muxtelif olkelere sepelenmis Azerbaycan muhacirlerini bir teskilat etrafina toplamaq mumkun oldu Mehemmed Emin Resulzade 1922 ci ilde Turkiyeye gelerek ilk novbede Musavat Partiyasinin Xarici Burosunu teskil etdi Musavat Partiyasinin Xarici Burosu ilk vaxtlar oz komitelerini partiya uzvlerinin daha cox meskunlasdigi Turkiye ve Iranda yaratdi Bu komiteler genis fealiyyete basladilar Strukturu Istanbulda fealiyyet gosteren Xarici Buronun sedri Mehemmed Emin Resulzade katibi Mirze Bala Memmedzade xezinedari Xelil bey Xasmemmedov idi Onlar Xarici Buronun Reyaset Heyetini teskil edirdi Buro uzvleri Sefi bey Rustembeyli ve Mustafa Vekilov Reyaset Heyetinin uzvleri ile birlikde onun icraiyye orqanina daxil idiler ki bunlari da beslik adlandirirdilar Memmedsadiq Axundzade ve Abbasqulu Kazimzade Buronun uzvleri idiler Bu dovrde partiyanin Iranda Cefer Ceferov sedr Mehemmed Eli Resulzade ve Qulam Serifovdan ibaret Tehran Rest ve Enzeli teskilatlari da bu komiteye tabe idiler Teymur bey Melik Aslanovun sedrliyi ile Tebriz komiteleri Erdebil ve Astara teskilatlari bu komiteye tabe idiler fealiyyet gosterirdi Fealiyyeti Musavat Partiyasi Gurcustan ve Simali Qafqaz milli teskilatlari ile ittifaqa girmis ilk evvel Qafqaz Istiqlal Komitesi teskil etmis sonra ise istiqlalin berpa edileceyi teqdirde Qafqaz islerini idare edecek Qafqaz Konfederasiyasi Surasini yaratmaga nail olmusdu Mehemmed Emin Resulzadenin rehberliyi ile Musavat Partiyasinin xaricde fealiyyetinin genislenmesi Sovet hakimiyyeti dairelerinde boyuk narahatliq dogururdu 1925 ci ilde Sovet Ittifaqinin xarici isler komissari G V Cicerin Bakida kecirilen IV Sovetler qurultayindaki cixisinda demisdi Son zamanlar musavatcilarin Turkiyede fealiyyetlerinin guclendiyini qeyd etmemek olmaz Biz defelerle Turkiye hokumetine muraciet ederek Sovet hokumeti eleyhine intriqalara etirazimizi bildirmisik ve buna nehayet son qoyulmasini teleb etmisik Bu dovrde Turkiyenin beynelxalq veziyyetinin pis olmasi ve boyuk dovletlerin bu dovlete tezyiqinin artmasi onu eyni veziyyetde olan Sovet Ittifaqi ile yaxinlasdirirdi Sovet Ittifaqimn telebi ile Turkiyede musavatcilarin fealiyyeti xeyli derecede mehdudlasirdi 1931 ci ilde musavatcilar Turkiyeni terk etmeye mecbur oldular Polsa hokumeti Azerbaycan muhacirlerini qebul etdi Musavat Partiyasinin lideri Mehemmed Emin Resulzade himayeye alindi Irandaki musavatcilar icerisinde fars ve turk temayulleri arasinda mubarize gedirdi Fars meyilli quvvelere parlamentin sabiq uzvu molla Mirze Selim Axundzade basciliq edirdi Iran hokumetinin numayendeleri fars meyilli quvvelerin tesir dairesini genislendirmek meqsedile onlara maddi yardim gosterirdiler Turk temayullu quvvelere ise Memmedsadiq Quliyev rehberlik edirdi Mirze Bala Memmedzade Istanbula getdikden sonra M Quliyev Xarici Buronun Cenubi Azerbaycandaki numayendesi tesdiq olunmusdu Fikir ayriliqlari 1931 1932 ci illerden sonra Azerbaycanin daxilinde ve xaricde Musavat teskilatlarinin fealliginin zeiflemesi musahide olunurdu Bu bir terefden Azerbaycan Dovlet Siyasi Idaresinin muntezem olaraq kecirdiyi hebs ve surgunlerle diger terefden ise Musavatin Xarici Burosu ve Azerbaycan Milli Merkezi daxilindeki fikir ayriliginin ve ixtilaflarin derinlesmesi ile elaqedar idi Bele ki Musavatin Xarici Burosunun ve Azerbaycan Milli Merkezinin Istanbul qrupunda Mustafa bey Vekilov Sefi bey Rustembeyli Xelil bey Xasmemmedov ve digerleri Mehemmed Emin Resulzadeye muxalif movqede dururdu Getdikce derinlesen ixtilaflar Musavat merkezlerinin fealiyyetini cetinlesdirdi Veziyyeti nizamlamaq meqsedile 1928 ci ilde partiyanin rehber orqani olan Divanin yeniden formalasdirilmasi qerara alindi Yeni Divan ayri ayri partiya merkezlerinin temsilcilerinden ibaret olmali idi Ekseriyyetin qebul etdiyi qerara qarsi cixdiqlarina gore S Rustembeyli X Xasmemmedov M Axundzade Istanbul teskilatindan xaric edildiler lakin tezlikle nufuzlu partiya uzvlerinin seyi ile partiyada parcalanmasinin qarsisi alindi Ilk vaxtlar ixtilaflarin sebebi formal olaraq Musavatin Xarici Burosunun ve Azerbaycan Milli Merkezinin Istanbuldan Parise ve yaxud Varsavaya kocur ulmesi meselesinde yaranmis fikir ayriligi kimi qeleme verilse de eslinde bu mubarize partiyaya rehberlik onun rehber xadimlerinin tesir dairesinin mueyyen edilmesi ile bagli idi Getdikce guclenen teskilatdaxili cekismeler 1934 cu ilde bir qrupun partiyadan xaric edilmesi ile neticelendi Varsava konfransi 1936 ci ilin avqustunda Varsavada Milli Musavat Xalq Partiyasinin qurultay selahiyyetli konfransi kecirildi Konfransda Mehemmed Emin Resulzade Milli herekatda birge movzusunda hesabat meruzesi ile cixis ederek partiyanin hem Azerbaycanin daxilinde hem de muhaciretde oz taktiki xettini duzgun mueyyenlesdirdiyini bildirdi O sexsler muveqqeti ideologiya ebedidir tezisini esas tutaraq musavatcilari ideologiyaya sadiqliye cagirdi Konfrans partiya siralarinin temizlenmesi meselesini muzakire ederek ilk novbede partiya rehberliyinin Mir Eziz Seyidli ve Sefi bey Rustembeylinin partiyadan xaric olunmasi haqqinda vaxtile cixardigi qerari tesdiq etdi Sonra ise Nagi Seyxzamanli Xelil bey Xasmemmedov ve Selim Agasibeyli partiya siralarindan xaric olundular Konfrans partiyanin 7 neferden ibaret Divanini secdi Divan uzvluyune sonradan daha iki neferin celb olunmasi haqqinda qerar qebul edildi Partiyanin evvelki proqraminin qebulundan kecen muddet erzinde milli ve beynelxalq sahede bas veren fovqelade hadiseleri ozunde eks etdiren Yeni Proqram Esaslari muzakire edilerek qebul olundu Yeni Proqram Esaslari nda partiyanin meqsedleri 1917 ci il proqramina nisbeten daha aydin ifade olunurdu 1917 ci il proqramindaki Milli istiqlal ve ya muxtariyyete malik olmayan bir millet hurriyyet ve medeniyyetini hifz etmez tezisi yeni proqramda tekmillesdirilerek Musteqil Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti rus istilasindan qurtulacaq qeydsiz sertsiz musteqil bir dovlet halinda yasayacaqdir seklinde ifade olunmusdu Yeni Proqram Esaslari nda musavatciligin boyuk turk kulturune bagli milli medeni ve insani deyerleri menimseyen hurriyyet cumhuriyyet ve istiqlal idealina sadiq Azerbaycan vetenperverliyinden ibaret oldugu gosterilirdi Birinci proqraminda milletin siniflerden ibaret oldugunu ve Musavatin zehmetkes xalqin menafeyini mudafie etdiyini bildiren Partiya Yeni Proqram Esaslari nda ferdle umuminin menafelerinin uzlasdirilmasi her cur sinif ve zumre hakimiyyetinin redd edilmesini nezerde tutan daha mukemmel nezeriyye ireli sururdu Yeni Proqram Esaslari nda sozde sulhsever cilde giren Sovet hokumetinin ic uzu acilib gosterilir bolsevizmin eleyhine olan beynelxalq teskilatlarla elaqe yaradilmasinin Azerbaycanin istiqlal mubarizesinin butun dunyada beynelmilel mesele seviyyesine qaldirilmasinin zeruriliyi qeyd olunur hemcinin Milli Istiqlali berpa etmek ve onu her cur tehlukelerden qorumaq ucun siyasi muqedderatlari eyni olan Qafqaz xalqlari ile konfederasiya esasinda bagliligin vacibliyi nezere catdirilirdi Varsava konfransi musavatciligin ideoloji cehetden dolgunlasmasinda ve partiyadaxili ixtilaflarin aradan qaldirilmasinda muhum rol oynadi Bele ki 1936 ci il konfransindan sonra partiya daxilinde ixtilaflarin olmasi ile bagli hec bir fakt melum deyil Aprel isgalindan sonra Musavat PartiyasiTurkiye Iran Fransa ve Polsada meskunlasan musavatcilari ve diger Azerbaycan muhacirlerini vahid teskilat etrafinda birlesdirmeye nail olmusdu Musavat Partiyasinin Xarici Burosu ve Azerbaycan Milli Merkezi Azerbaycan muhacirlerinin bolsevizme qarsi mutesekkil mubarizesini temin etmis olke daxilinde fealiyyet gosteren musavatcilarla elaqeler yaradaraq onlarin sovet hakimiyyeti eleyhine mubarizesini istiqametlendirmisler Partiya eyni zamanda bolsevizme qarsi mubarize aparan xalqlarin muhaciretdeki numayendeleri ile birlikde antisovet teskilatlarin yaradilmasina calismis ve bu teskilatlarin isinde feal istirak etmisdir Muasir dovr 1989 cu ilden 1989 cu ilin oktyabrin 29 da bir qrup insan Azerbaycan Milli Demokrat Partiyasi Yeni Musavat i yaradirlar 1990 ci ilin iyunun 29 da partiya adini Azerbaycan Milli Musavat Xalq Partiyasi olaraq deyisir 1991 ci ilin iyununda Musavatin qurultayinda Nesib Nesibzade Merkezi Icraiyye Komitesinin sedri secilir 1992 ci ilde Musavatin berpa merkezi yaradilir Partiyanin adi Musavat Partiyasi olaraq deyisdirilir 1992 ci ilin noyabrinda Musavat Partiyasinin III Berpa Qurultayi kecirilmis ve Isa Qember Partiyanin 5 ci basqani secilmisdir 2000 ci ilde AXCP daxilinde bolunme bas vermis partiya klassikler ve islahatcilar qanadina bolundu Mirmahmud Mirelioglu liderliyinde klassikler qanadinda fealiyyet gosteren daha sonralar ozlerini Resulzade Elcibey fraksiyasi adlandiran 22 nefer sonralar partiyadan uzaqlasdirilmisdi Daha sonra Resulzade Elcibey fraksiyasi Musavat Partiyasina muraciet ederek partiyaya qebul olundular Fraksiyaya Arzu Semedbeyli Isa Bagirov Novella Ceferoglu Oktay Qasimov Qubad Ibadoglu Ulvi Hekimov kimi sexsler daxil idi 2010 cu ilde AXCP ve Musavat birlesmek qerari almisdi lakin daha sonra bu birlesme gerceklesmedi Partiya 2013 cu ilde uzv sayinin 100 000 neferden cox oldugunu bildirib 27 sentyabr 2014 cu ilde Settar Behlulzade adina Medeniyyet Evinde Musavat Partiyasinin qurultayi kecirilmisdir Qurultay zamani bas tutan basqanliq seckilerinde 449 nefer secici 3 namized istirak etmis ve 228 ses yigan Arif Hacili partiyanin 6 ci basqani secilmisdir Diger namizedlerden Qubad Ibadoglu 200 Tural Abbasli ise 19 ses yigmisdir 2023 cu ilde Edliyye Nazirliyi Musavat Partiyasinin qeydiyyata alinmaqla bagli muracietine menfi cavab verib 4 may 2024 cu ilde Settar Behlulzade adina Medeniyyet Evinde Musavat Partiyasinin XI qurultayi kecirilmisdir Qurultay zamani bas tutan basqanliq seckilerinde 3 namized istirak etmis ve 275 ses yigan 5 ci eks partiya basqani Isa Qember yeniden partiyanin basqani secilmisdir Diger namizedlerden Musavat basqaninin muavini Divan uzvu Osman Kazimov ve Musavatin Sebail teskilatinin uzvu Natiq Ulubey basqanliga namizedliklerini aciqlasalar da Isa Qember namizedliyini ireli surdukden sonra qurultaydan once onlar geri cekilibler RehberlikMusavat Partiyasinin 13 neferden ibaret olan Divani movcuddur Musavat Partiyasinin hemcinin Gencler Komitesi ve Qadinlar Surasi movcuddur Basqanlar Sira Basqan Baslama tarixi Bitme tarixi1 Mehemmed Emin Resulzade 1911 6 mart 19552 Mirze Bala Memmedzade 7 mart 1955 8 mart 19593 Kerim Oder 9 mart 1959 19814 Mehemmed Azer Aran 1981 19925 Isa Qember Noyabr 1992 28 sentyabr 20146 Arif Hacili 28 sentyabr 2014 4 may 20247 5 Isa Qember 4 may 2024 Hal hazirda Divan Sira Vezife Ad ve soyad1 Musavat Partiyasinin sedri Isa Qember2 Musavat Partiyasinin Divan uzvu sedr muavini Ferec Kerimli3 Musavat Partiyasinin Divan uzvu sedr muavini Gulaga Aslanli4 Musavat Partiyasinin Divan uzvu sedr muavini Nusabe Sadixli5 Musavat Partiyasinin Divan uzvu sedr muavini Razim Emiraslanli6 Musavat Partiyasinin Divan uzvu sedr muavini Sexavet Soltanli7 Musavat Partiyasinin Divan uzvu sedr muavini Mustafa Hacibeyli8 Musavat Partiyasinin Divan uzvu Mirbaba Babayev9 Musavat Partiyasinin Divan uzvu Almaz Eliqizi10 Musavat Partiyasinin Divan uzvu Meclis katibi Feride Elesgerli11 Musavat Partiyasinin Divan uzvu Hidayet Ismayil12 Musavat Partiyasinin Divan uzvu Konul Aliyeva13 Musavat Partiyasinin Divan uzvu Yusif Tagi Qadinlar teskilati Musavat Partiyasinin qadinlar teskilati Musavatci Qadinlar Birliyi adlanir 2009 2013 cu illerde quruma Vefa Cumsudlu sedrlik etmisdir O 2024 cu ilin may ayinda kecirilen iqtidar muxalifet dialoqunda Musavat Partiyasinin numayendesinin istirak etmesine etiraz elameti olaraq partiyadan istefa vermisdir 22 dekabr 2013 cu il tarixinde qurumun III hesabat secki yigincagi kecirilmis ve Ellada Memmedli qurumun sedri secilmisdir 2015 ci iledek bu qurumu Ellada Memmedli sedrlik etmisdir O 17 may 2015 ci il tarixinde partiyadan xaric edilmisdir buna baxmayaraq Memmedli 3 iyun 2015 ci il tarixinde VIII Qurultayda Qubad Ibadoglunu desteklemis qurultay sonrasi yeni rehberliyin fealiyyetini tenqid ederek rehberlik etdiyi teskilatin rehber uzvleri ile qurumun buraxilmasi haqda qerar imzalamisdir 19 iyul 2015 ci il tarixinde Musavat Partiyasi Qadinlar Birliyi IV Novbedenkenar Umumi Yigincagini kecirmis ve yigincaqda Tofiq Yaqublunun emisi qizi Alya Yaqublu qurumun sedri secilmisdir Daha sonra yeni 28 avqust 2024 cu il tarixinde o partiyadan istefa vermisdir 30 oktyabr 2017 ci il tarixinde qurumun hesabat secki yigincaginda ise Feride Elesgerli sedr secilmisdir Seckilerde1917 1920 ci illerde Muessisler Meclisi Secki Rehber NeticeSes Yer1917 Mehemmed Emin Resulzade 615 816 1 34 10 767 Yeni Noyabrin 26 29 da Turk Edemi Merkeziyyet Firqesi Musavat blok seklinde qatildigi Rusiya Muessisler Meclisine seckilerde 615 816 1 34 ses toplayaraq 10 deputat yeri qazanmisdi Baki Soveti Secki Rehber NeticeSes Yer10 may Mehemmed Emin Resulzade Istirak etmedi 22 oktyabr 9 617 45 88 Yeni 1 12 16 dekabr 21 190 21 5 Milli Meclis Secki Basqan Majoritar Proporsional CemiSes Mandat Ses Mandat1995 Isa Qember 0 100 0 1252000 2 100 140 546 4 85 0 25 2 1252005 5 125 5 1252010 47 942 2 01 0 125 0 1252015 Arif Hacili 24 995 0 88 0 125 0 1252020 38 814 1 55 0 125 0 125Ara seckiler Secki Sedr Ses Mandat Isa Qember 0 201 152006 0 10Belediyye seckileri Secki Sedr Ses Yer 1999 Isa Qember20042009 3 15 591Arif Hacili2019Ara belediyye seckileri Secki Sedr Ses Belediyye uzvu 2006 Isa Qember 8 1 901RemzlerHimn Bayragina goy qursagi goy rengini verdi Bayraqdan uca tekce bir Allahdi Musavat Iller boyu gah meydana gah zindana girdin Zalim ele bildi daha dustaqdi Musavat Esdi qara yeller basin ustunde cox esdi Kesdi qara yeller senin haqq yolunu kesdi amma ne oraq bicdi seni ne cekic ezdi Sumbul kimi bir de dikelib qalxdi Musavat Dunya bulanib bir durulan vaxt olacaqdi Zalimlara divan qurulan vaxt olacaqdi Sensiz bu Veten torpagi bedbaxt olacaqdi Sensen bu Veten torpaginin baxti Musavat Besdir bezedik colleri basdaslarimizla Besdir suladiq gulleri goz yaslarimizla Dar gunde tutaq el ele qardaslarimizla Derdi qemi bog gun kimi dog vaxtdi Musavat Sozleri Ramiz Rovsen Musiqisi Cavansir Quliyev Musavatin himni 25 oktyabr 1997 ci il tarixde partiyanin V Proqram Qurultayinda qebul olunub Bayragi ve emblemi Musavat Partiyasinin bayragi mavi rengdedir Ilk defe 1919 cu ilde Partiyanin II qurultayinda bayragin bu rengde olmagi qebul edilib Mavi bayraq bir zamanlar Elxaniler dovrunde XIII esrde Azerbaycan torpaqlari uzerinde dalgalanib Mavi bayraq hem de Elxanilerin zefer yuruslerini eks etdirirdi Partiyanin embleminin muellifleri gorkemli ressamlar Elcin Memmedov ve Emblemdeki Musavat sozunun bas herfi olan M qosa dag seklinde teqdim olunur arxadaki dag qara rengdedir Qara dag Turkler ucun ehemiyyetli simvollardan biridir Ondeki dag ise Musavatin simvolu olan mavi rengdedir M herfinin strukturu qosa dagin gorunusu tarazliq ideyasini ifadeli gosterir Tarazliq ideyasindan ise Musavatin esas prinsiplerinden birine Milli Tesanude cixmaq olar Cunki Tesanud hem de muxtelif sosial tebeqelerin menafelerinde tarazlasdirma noqteleri tapmaqdir Emblemdeki iki ucbucaqdan Platon ve Ferabi kimi filosoflarin felsefesine de cixmaq olar Bu filosoflar deyirdiler ki butun basqa hendesi fiqurlar hendesi fiqurlara uygun cisimler ucbucaqlarin muxtelif birlesmelerinden torenmisdir yeni varliqda olanlarin temeli hendesi fiqur prinsipine uygun gelir Niyazi MehdiQerargahiMusavat Partiyasi 2003 cu ile kimi Azerbaycan prospekti 37 unvaninda yerlesen binada fealiyyet gosterib amma 2003 cu ilde Azerbaycanda kecirilen prezident seckilerinden sonra partiya seherin merkezindeki qerargahini itirmeli oldu Musavat hazirda Bineqedi rayonu Dernegul qesebesi 3097 ci mehelledeki 4 mertebeli binanin iki mertebesinde fealiyyet gosterir Bu binaya kocen zaman otaqlar normal olmadigindan Musavat rehberliyi bir qeder xerc cekerek otaqlara el gezdirib temir isleri apardilar amma hazirda da qerargahin bir sira yerleri berbad veziyyetdedir Partiya her ay kommunal xerclerle birge 1000 manata qeder dovlet rusumu odeyirQeydlerMusavat Partiyasi Mehemmed Emin Resulzadenin Istanbuldan gonderdiyi telimata esasen Abbasqulu Kazimzade emisi oglu Mehemmed Eli Resulzade ve Tagi Nagiyev terefinden 1911 ci ilde tesis edilmisdir O hemin vaxt Rusiya imperiyasi terefinden ona qoyulmus qadagaya gore partiyanin qurulusunda sexsen istirak ede bilmir 1913 cu ilde Romanovlar sulalesinin 300 illiyi ile elaqedar umumi efv elan olunur ve Mehemmed Emin Resulzade Bakiya qayidir ve partiyaya basciliq etmeye baslayir Mehemmed Emin Resulzade partiyanin qurulusunda sexsen istirak ede bilmese de 1913 cu ilden olduyu gunedek partiyaya basciliq etmisdir Resmi dovlet qeydiyyatinda olmayan siyasi parti Bezen Musavat kimi de qeyd olunur Secki tekrarlandi Musavat Partiyasi Azerbaycan Xalq Cebhesi Partiyasi ile birge AXCP MUSAVAT Secki Bloku seklinde seckilere qatilmisdir MenbeEdebiyyat Ibrahimli X Azerbaycan siyasi muhacireti 1920 1991 B 1997 Oruclu M Azerbaycanda ve muhaciretde Musavat Partiyasinin fealiyyeti 1911 1992 B 2001 Istinadlar HAQQIMIZDA musavat org az 2024 04 29 tarixinde Istifade tarixi 2024 04 29 Memmedemin Resulzade ve Heyder Eliyev reqabetinin sebebi nedir 2023 06 13 tarixinde Istifade tarixi 2024 04 29 modern az Edliyye Nazirliyi daha iki partiyani qeyde aldi SIYAHI modern az az 2023 12 25 tarixinde Istifade tarixi 2023 09 11 Herbi operator Qarabag muharibesi ile bagli nadir kadrlar yaydi VIDEO 2024 05 04 tarixinde Istifade tarixi 2024 05 04 Musavat partiyasinin sedri Isa Qember ile muxalifet uzvlerinin hebsi barede musahibe 2022 01 29 tarixinde Istifade tarixi 2024 05 28 Musavat basqanin muavini Moskvada saxlanildi 2024 05 28 tarixinde Istifade tarixi 2024 05 28 ing Smith Michael G Anatomy of a Rumour Murder Scandal the Musavat Party and Narratives of the Russian Revolution in Baku 1917 1920 Journal of Contemporary History 36 2 2001 216 218 ing Mostashari Firouzeh On the Religious Frontier Tsarist Russia and Islam in the Caucasus I B Tauris 2006 144 ISBN 1850437718 rus Gusejnov Mirza Davud 1 Programma i taktika Tyurkskaya demokraticheskaya partiya federalistov Musavat v proshlom i nastoyashem Baku 1927 Zaklyuchitelnoe postanovlenie po delu upolnomochennyh CK BK Voennogo centra i voennoj organizacii Musavat Delo Dadasha Gasanova i drugih Arhivnyj nomer 500518 t 7 mashinopis original 1926 Arhiv Sluzhby Gosudarstvennoj Bezopasnosti Azerbajdzhanskoj respubliki Memmedzade M Milli Azerbaycan herekati Baki Nicat 1992 c 148 149 s Yurtsever E Gizli Musavat teskilatinin harakteristik vazifalari Azerbaycan jurnali 2 3 27 28 Istanbul 1954 s 18 Mamulia G K voprosu antibolshevistskogo vosstaniya v Gruzii 1924 g i ego posledstvij dlya gruzinskogo voprosa v Evrope 2013 09 22 at the Wayback Machine Zhurnal Prometej Ajdyn Ali zade Musavat Azerbajdzhanskoe podpole v borbe za nezavisimost strany 2019 03 30 at the Wayback Machine Zhurnal Uroki istorii Mezhdunarodnyj Memorial Zejnalov E Mechty mechty gde vasha sladost 2018 06 25 at the Wayback Machine Quliyev V Menim babam kim olub Baki Susa nesriyyati 2001 s 148 Yaqublu N Musavat partiyasinin tarixi Baki Adiloglu 2012 s 136 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi II cild Baki 2004 s 231 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi II cild Baki 2004 s 232 2020 07 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 07 12 Hansi partiyanin ne qeder uzvu var ARASDIRMA 2023 05 20 tarixinde Istifade tarixi 2023 05 20 Roya Refiyeva Arif Hacili Musavat Partiyasinin yeni basqani oldu VIDEO az musavat com 2014 09 28 2021 03 01 tarixinde Istifade tarixi 2014 09 28 Edliyye Nazirliyi Musavat Partiyasina da yox dedi 2023 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 19 Isa Qember yeniden Musavat Partiyasinin basqani secilib YENILENIB apa az 2024 05 04 2024 05 04 tarixinde Istifade tarixi 4 may 2024 Isa Qember yeniden Musavat Partiyasinin basqani secilib YENILENIB 2024 05 04 tarixinde Istifade tarixi 2024 05 04 Musavat Qadinlar Teskilatinin yeni ve kecmis sedrleri danisdi musavat com az 2024 05 20 tarixinde Istifade tarixi 2024 05 19 elli Musavatin dialoqda istirakina etiraz Vefa Cumsudlu partiyadan istefa verdi MEYDAN TV az 2024 05 18 2024 05 20 tarixinde Istifade tarixi 2024 05 19 modern az Musavat Partiyasinda yeni qadin sedr secildi modern az az 2024 05 20 tarixinde Istifade tarixi 2024 05 19 Ellada Memmedli Musavatdan xaric edilib Teleqraf com az 2015 05 17 2021 07 24 tarixinde Istifade tarixi 2024 05 19 Musavat Partiyasinin Qadinlar Birliyi buraxilib Report az report az 2024 05 20 tarixinde Istifade tarixi 2024 05 19 Musavat Qadinlar Birliyinin yeni sedri Yeni Musavat a danisdi musavat com az 2024 05 19 tarixinde Istifade tarixi 2024 05 19 Alya Yaqublu Musavat Partiyasindan getdi Axar Az az 2023 08 28 2024 05 19 tarixinde Istifade tarixi 2024 05 19 Musavat Qadinlar Birliyinin sedri deyisib Report az report az 2017 11 22 tarixinde Istifade tarixi 2024 05 19 Siyahiya YAP liderlik edir 2021 11 14 tarixinde Istifade tarixi 2023 04 26 Belediyye uzvluyune 20 siyasi partiyanin temsilcileri ve 692 nefer biteref secilib 2022 08 12 tarixinde Istifade tarixi 2023 05 13 az musavat org az 2014 04 11 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 04 20 Elnur Memmedli az lent az 2009 05 12 2014 04 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 04 20 Elnur Memmedli az lent az 2010 02 04 Archived from the original on 2010 02 06 Istifade tarixi 2014 04 20 Xarici kecidlerVikianbarda Musavat Partiyasi ile elaqeli mediafayllar var Musavat Partiyasi Facebook sehifesi Musavat Partiyasi X sehifesi Musavat Partiyasi Instagram sehifesi