Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fevral burjua-demokratik inqilabı və ya Fevral inqilabı — 1917-ci ildə Rusiyada çar mütləqiyyətini devirmiş ikinci inqilab.
| Fevral inqilabı | |
|---|---|
 Petroqradda etirazlar, 1917-ci ilin martı. | |
| Yer | Petroqrad, Rusiya |
| Tarix | 1917 |
| Səbəb |
|
| Nəticə | İnqilab qələbəsi:
|
| Təşkilatçılar | Petroqrad etirazçılar:
|
| Hərəkətverici qüvvələr | Əsgərlər, fəhlələr və s. |
| Əleyhdarları |
|
| Həlak olanlar |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
1917-ci il, fevralın 25-də 300 min adamın iştirak etdiyi tətil başlandı. Fevralın 27-də Petroqradda ümumi siyasi tətil silahlı üsyana çevrildi və fevralın 28-də inqilabın qələbəsi ilə nəticələndi. Bunun nəticəsində Rusiyada ikihakimiyyətlilik — bir tərəfdə Müvəqqəti hökumətin hakimiyyəti, digər tərəfdə Fəhlə Deputatları Sovetinin hakimiyyəti yarandı. Romanovlar mütləqiyyətinə son qoyuldu. Martın 2-də knyaz G. Y. Lvov başda olmaqla Müvəqqəti hökumət təşkil edildi. Hökumətin qarşısına qoyduğu əsas vəzifə ölkədə qayda-qanun yaratmaq, Müəssislər məclisinə seçkilər keçirmək idi.
Petroqradda inqilabın qələbəsi xəbəri Bakıya martın 2-də çatdı. Martın 3-də Bakı fəhlələri birgünlük tətil keçirməklə Petroqrad inqilabçıları ilə həmrəy olduqlarını bildirdilər. Martın 5-də Bakı İctimai Təşkilatları Şurası və onun Müvəqqəti İcraiyyə Komitəsi təşkil edildi. Martın 7-nə keçən gecə Bakı rayonu fəhlə deputatlarısoveti formalaşdı. Beləliklə, Rusiyanın digər yerlərində olduğu kimi, Azərbaycanda da ikihakimiyyətlilik meydana gəldi. Martın 3-də Cənubi Qafqazda mülki hakimiyyət yeni yaradılmış Xüsusi Zaqafqaziya Komitəsinə — OZAKOM-a verildi
Fevral inqilabı azərbaycanlıların siyasi fəallığını artırdı. Martın 27-də Bakı Müsəlman İctimai təşkilatlarının İcraiyyə Komitəsi yaradıldı. "Müsavat" partiyasının üzvü Məmməd Həsən Hacınski onun sədri seçildi. Yeni inqilabi şəraitdə Azərbaycan xalqının arzu və istəklərini müəyyənləşdirmək məqsədilə 1917 il aprelin 15–20 — də Bakıda Qafqaz müsəlmanlarının qurultayı keçirildi. 1917 ilin mayında Moskvada Ümumrusiya müsəlmanlarının qurultayı oldu. Qurultay nümayəndələrinin əksəriyyəti Rusiya müsəlmanlarının milli-məhəlli muxtariyyəti ideyası lehinə səs verdilər.
1917 ilin yayı və payızında Rusiyada, o cümlədən Cənubi Qafqazda, xüsusən Bakıda siyasi qüvvələr arasında mübarizə kəskinləş məkdə idi. Azərbaycan milli hərəkatının aparıcı siyasi təşkilatı olan "Müsavat" partiyasının nüfuzu getdikcə artmaqda idi. Partiyanın 1917 ilin oktyabrında keçirilən 1-ci qurultayı Azərbaycanın ictimai həyatında əhəmiyyətli hadisə oldu. Qurultayın qətnaməsində partiyanın Mərkəzi Komitəsinə Azərbaycana muxtariyyət əldə edilməsi üçün bütün tədbirləri görmək və Mərkəzi Müsəlman Komitəsi qarşısında Azərbaycan Müəssislər Məclisini çağırmaq tələbini qoymaq tapşırılırdı. Fevral inqilabın ın qələbəsindən sonra Azərbaycanda milli hərəkatın daha kütləvi və siyasi səciyyə alması, konkret iqtisadi tələblər irəli sürülməsi, əhalinin bütün təbəqələrinin milli dövlətçilik ideyası ətrafında birləşməsi kimi yeni mərhələ başlandı.
Fevral inqilabından sonra "Hümmət" təşkilatının da fəaliyyəti gücləndi. İnqilabdan dərhal sonra Bakı və digər şəhərlərdə ikinci hakimiyyət orqanı kimi yaradılan Fəhlə və Əsgər Deputatları Sovetləri içərisində nisbətən nüfuzlusu Bakı Soveti hesab edilirdi. Bakı Sovetinin tərkibində azərbaycanlılar yox dərəcəsində idi. Sovetin tərkibi və rəhbər heyəti bütünlüklə ermənilərdən və ruslardan ibarət idi. 1917 ilin oktyabrında Rusiyada bolşeviklər hakimiyyət çevrilişi etdikdən sonra Bakı bolşevikləri eser-menşeviklərlə müsavatçılar arasında ziddiyyətlərdən istifadə edərək, Bakı Sovetində əsas vəzifələri asanlıqla ələ keçirə bildilər. Bakı Soveti bütün bölgədə təkhakimiyyətliliyə nail olmağa çalışırdı. Bu dövrdə Cənubi Qafqaz şərti olaraq iki hissəyə parçalanmışdı: Rusiya bolşeviklərinin dayağına çevrilməkdə olan Bakı şəhəri və Cənubi Qafqazın qalan ərazisi. 1917 ilin dekabrında V. Lenin S. Şaumyanı Qafqaz işləri üzrə xüsusi komissar təyin etdi. Lakin menşeviklər, sağ eserlər, "Müsavat", "Daşnaksutyun" partiyaları Rusiya bolşevik hökumətinin hakimiyyətini tanımaqdan imtina edərək, "Müstəqil Zaqafqaziya hökuməti" yaratmaq haqqında qərar qəbul etdilər. Noyabrın 15-də Zaqafqaziya Komissarlığı yaradıldı.
1917 ilin sonlarında baş vermiş mühüm hadisələrdən biri Umümrusiya Müəssislər məclisinə seçkilər keçirilməsi oldu. Cənubi Qafqaz dairəsi üzrə seçkilərdə bolşeviklər cəmi 4,4 faiz səs toplaya bildilər. Menşeviklər, müsavatçılar və daşnaklar isə 73 faiz səs qazandılar.
Ümumrusiya Müəssislər məclisi bolşeviklər tərəfindən buraxıldıqdan sonra, 1918 ilin fevralında Cənubi Qafqazdan seçilmiş deputatlar Zaqafqaziya seymini yaratdılar. Seymdə Azərbaycan siyasi partiyalarının 44 nümayəndəsi ar idi. Seymin azərbaycanlı üzvlərinə Cənubi Qafqaz Müsəlman Milli Komitəsi tərəfindən Azərbaycan Müəssislər Məclisini çağırmaq tapşırılmışdı.
Azərbaycan muxtariyyəti uğrunda mübarizə genişləndikcə, Azərbaycan milli hərəkatının artan nüfuzundan təşvişə düşən Bakı bolşevikləri, başda S. Şaumyan olmaqla, daşnaklarla ittifaqda 1918 ilin yazında dinc türk-müsəlman əhalisinə 406 qarşı kütləvi soyqırımı törətdilər. Nəticədə, bolşeviklər Bakıda hakimiyyəti müvəqqəti olaraq ələ keçirə bildilər (1918 il iyulun 31-dək). Türk-müsəlman soyqırımları Azərbaycan milli hərəkatını sarsıtmadı. Cənubi Qafqazın türk-müsəlman əhalisini fiziki cəhətdən məhv olmaq təhlükəsindən xilas etmək üçün müstəqil Azərbaycan dövlətinin yaradılması zərurəti meydana çıxdı. 1918 il mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti elan edildi.
Ədəbiyyat
- Azərbaycan tarixi,7 cilddə, c.5, B., 2001.
İstinadlar
- https://books.google.com/books?id=ety5B4feoDoC&pg=PA321.
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. I cild. Bakı: "Lider". 2004. səh. 405. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Fevral burjua demokratik inqilabi ve ya Fevral inqilabi 1917 ci ilde Rusiyada car mutleqiyyetini devirmis ikinci inqilab Fevral inqilabiPetroqradda etirazlar 1917 ci ilin marti Yer Petroqrad RusiyaTarix 1917Sebeb Liberal ve sosialist partiyalari daxilinde car rejimine qarsi muqavimetin artmasi Birinci Dunya Muharibesinde rus ordusunun meglubiyyetleri Ehalinin yoxsulluqdan naraziligiNetice Inqilab qelebesi Monarxiyanin sonu Muveqqeti hokumeti ile Petroqrad Soveti arasinda ikili hakimiyyet dovru Respublikanin elan edilmesi Oktyabr inqilabi ve Rusiya vetendas muharibesinin baslanmasiTeskilatcilar Petroqrad etirazcilar Sosialist Inqilabcilar Partiyasi RSDRP b RSDRP m Proqressiv BlokHereketverici quvveler Esgerler fehleler ve s Eleyhdarlari II Nikolay Nikolay Qolitsin Sergey Xabalov Mixail Belyayev Nikolay Ivanov Petroqrad polisi Jandarmlarin ayrica korpusu Daxili Isler Nazirliyi Petroqrad qarnizonuHelak olanlar 1 443 Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixi1917 ci il fevralin 25 de 300 min adamin istirak etdiyi tetil baslandi Fevralin 27 de Petroqradda umumi siyasi tetil silahli usyana cevrildi ve fevralin 28 de inqilabin qelebesi ile neticelendi Bunun neticesinde Rusiyada ikihakimiyyetlilik bir terefde Muveqqeti hokumetin hakimiyyeti diger terefde Fehle Deputatlari Sovetinin hakimiyyeti yarandi Romanovlar mutleqiyyetine son qoyuldu Martin 2 de knyaz G Y Lvov basda olmaqla Muveqqeti hokumet teskil edildi Hokumetin qarsisina qoydugu esas vezife olkede qayda qanun yaratmaq Muessisler meclisine seckiler kecirmek idi Petroqradda inqilabin qelebesi xeberi Bakiya martin 2 de catdi Martin 3 de Baki fehleleri birgunluk tetil kecirmekle Petroqrad inqilabcilari ile hemrey olduqlarini bildirdiler Martin 5 de Baki Ictimai Teskilatlari Surasi ve onun Muveqqeti Icraiyye Komitesi teskil edildi Martin 7 ne kecen gece Baki rayonu fehle deputatlarisoveti formalasdi Belelikle Rusiyanin diger yerlerinde oldugu kimi Azerbaycanda da ikihakimiyyetlilik meydana geldi Martin 3 de Cenubi Qafqazda mulki hakimiyyet yeni yaradilmis Xususi Zaqafqaziya Komitesine OZAKOM a verildi Fevral inqilabi azerbaycanlilarin siyasi fealligini artirdi Martin 27 de Baki Muselman Ictimai teskilatlarinin Icraiyye Komitesi yaradildi Musavat partiyasinin uzvu Memmed Hesen Hacinski onun sedri secildi Yeni inqilabi seraitde Azerbaycan xalqinin arzu ve isteklerini mueyyenlesdirmek meqsedile 1917 il aprelin 15 20 de Bakida Qafqaz muselmanlarinin qurultayi kecirildi 1917 ilin mayinda Moskvada Umumrusiya muselmanlarinin qurultayi oldu Qurultay numayendelerinin ekseriyyeti Rusiya muselmanlarinin milli mehelli muxtariyyeti ideyasi lehine ses verdiler 1917 ilin yayi ve payizinda Rusiyada o cumleden Cenubi Qafqazda xususen Bakida siyasi quvveler arasinda mubarize keskinles mekde idi Azerbaycan milli herekatinin aparici siyasi teskilati olan Musavat partiyasinin nufuzu getdikce artmaqda idi Partiyanin 1917 ilin oktyabrinda kecirilen 1 ci qurultayi Azerbaycanin ictimai heyatinda ehemiyyetli hadise oldu Qurultayin qetnamesinde partiyanin Merkezi Komitesine Azerbaycana muxtariyyet elde edilmesi ucun butun tedbirleri gormek ve Merkezi Muselman Komitesi qarsisinda Azerbaycan Muessisler Meclisini cagirmaq telebini qoymaq tapsirilirdi Fevral inqilabin in qelebesinden sonra Azerbaycanda milli herekatin daha kutlevi ve siyasi seciyye almasi konkret iqtisadi telebler ireli surulmesi ehalinin butun tebeqelerinin milli dovletcilik ideyasi etrafinda birlesmesi kimi yeni merhele baslandi Fevral inqilabindan sonra Hummet teskilatinin da fealiyyeti guclendi Inqilabdan derhal sonra Baki ve diger seherlerde ikinci hakimiyyet orqani kimi yaradilan Fehle ve Esger Deputatlari Sovetleri icerisinde nisbeten nufuzlusu Baki Soveti hesab edilirdi Baki Sovetinin terkibinde azerbaycanlilar yox derecesinde idi Sovetin terkibi ve rehber heyeti butunlukle ermenilerden ve ruslardan ibaret idi 1917 ilin oktyabrinda Rusiyada bolsevikler hakimiyyet cevrilisi etdikden sonra Baki bolsevikleri eser menseviklerle musavatcilar arasinda ziddiyyetlerden istifade ederek Baki Sovetinde esas vezifeleri asanliqla ele kecire bildiler Baki Soveti butun bolgede tekhakimiyyetliliye nail olmaga calisirdi Bu dovrde Cenubi Qafqaz serti olaraq iki hisseye parcalanmisdi Rusiya bolseviklerinin dayagina cevrilmekde olan Baki seheri ve Cenubi Qafqazin qalan erazisi 1917 ilin dekabrinda V Lenin S Saumyani Qafqaz isleri uzre xususi komissar teyin etdi Lakin mensevikler sag eserler Musavat Dasnaksutyun partiyalari Rusiya bolsevik hokumetinin hakimiyyetini tanimaqdan imtina ederek Musteqil Zaqafqaziya hokumeti yaratmaq haqqinda qerar qebul etdiler Noyabrin 15 de Zaqafqaziya Komissarligi yaradildi 1917 ilin sonlarinda bas vermis muhum hadiselerden biri Umumrusiya Muessisler meclisine seckiler kecirilmesi oldu Cenubi Qafqaz dairesi uzre seckilerde bolsevikler cemi 4 4 faiz ses toplaya bildiler Mensevikler musavatcilar ve dasnaklar ise 73 faiz ses qazandilar Umumrusiya Muessisler meclisi bolsevikler terefinden buraxildiqdan sonra 1918 ilin fevralinda Cenubi Qafqazdan secilmis deputatlar Zaqafqaziya seymini yaratdilar Seymde Azerbaycan siyasi partiyalarinin 44 numayendesi ar idi Seymin azerbaycanli uzvlerine Cenubi Qafqaz Muselman Milli Komitesi terefinden Azerbaycan Muessisler Meclisini cagirmaq tapsirilmisdi Azerbaycan muxtariyyeti ugrunda mubarize genislendikce Azerbaycan milli herekatinin artan nufuzundan tesvise dusen Baki bolsevikleri basda S Saumyan olmaqla dasnaklarla ittifaqda 1918 ilin yazinda dinc turk muselman ehalisine 406 qarsi kutlevi soyqirimi toretdiler Neticede bolsevikler Bakida hakimiyyeti muveqqeti olaraq ele kecire bildiler 1918 il iyulun 31 dek Turk muselman soyqirimlari Azerbaycan milli herekatini sarsitmadi Cenubi Qafqazin turk muselman ehalisini fiziki cehetden mehv olmaq tehlukesinden xilas etmek ucun musteqil Azerbaycan dovletinin yaradilmasi zerureti meydana cixdi 1918 il mayin 28 de Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti elan edildi EdebiyyatAzerbaycan tarixi 7 cildde c 5 B 2001 Istinadlarhttps books google com books id ety5B4feoDoC amp pg PA321 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi I cild Baki Lider 2004 seh 405 ISBN 9952 417 14 2