Azərbaycan baleti baletin qollarından biri Azərbaycan baletinin yaranma tarixi 1940 cı ildən əfrasiyab Bədəlbəylinin Qız

Azərbaycan baleti — baletin qollarından biri. Azərbaycan baletinin yaranma tarixi 1940-cı ildən – Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Qız qalası" baletinin səhnələşdirildiyi tarixdən hesablansa da, əslində onun rüşeymləri 1920-ci illərin əvvəllərində qoyulub.

Azərbaycan musiqisi

Ümumi mövzular
Musiqi alətləri Xanəndə Muğam üçlüyü Tar ifaçılıq sənəti Rəqslər Balet
Janrlar
Caz Dini Hərbi Hip hop Klassik Opera Pop Rok Xalq musiqisi Layla Nanay Ağı
Xüsusi formalar
Milli musiqi	Aşıq musiqisi Meyxana Muğam Təsnif
Alt janrlar	Caz-muğam (Muğam operası) Simfonik muğam
Media və təqdim etmə
Musiqi festivalları	Bakı Caz Festivalı Bakı payızı Xarı bülbül festivalı Beynəlxalq muğam festivalı Hacıbəyov musiqi festivalı Qəbələ Musiqi Festivalı Qızıl payız-69
Musiqi mediası	Mədəniyyət TV
Millətçilik və vətənpərvərlik mövzusunda mahnılar
Milli himn	Azərbaycan himni
r

Tarixi

XX əsrin erkən illəri

Azərbaycanda baletin yaranma tarixi 1940-cı ildən – Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Qız qalası" baletinin səhnələşdirildiyi tarixdən hesablansa da, əslində onun rüşeymləri 1920-ci illərin əvvəllərində qoyulub. Belə ki, 1923-cü ildə Bakıda özəl balet studiyası fəaliyyət göstərib. Qeyd etmək olar ki, Azərbaycanın ilk balerinası Qəmər Almaszadə balet sənətinin sirlərini bu məktəbdə öyrənib. Məktəbin məzunlarının ilk çıxışları klassik rus və Avropa baletlərinin Azərbaycanda tamaşaya qoyulması ilə bağlı olurdu.

Azərbaycanın XKS-nın 1 iyul 1920-ci il tarixli qərarı ilə birləşmiş dövlət teatrı yaradıldı. 1924-cü ildə opera və balet truppası bu teatrdan ayrılaraq müstəqil opera və balet teatrına (Azərbaycan və rus bölmələri ilə) çevrildi.

1930-cu illərin sonlarında Azərbaycanda artıq milli baletin yaradılması üçün möhkəm zəmin var idi. 1939-cu ildə ildə Əfrasiyab Bədəlbəyli Bakı Xoreoqrafiya məktəbinin ilk buraxılışı münasibətilə uşaqlar üçün birpərdəli "Tərlan" baletini, bir ildən sonra isə məxsusi olaraq Qəmər Almaszadə üçün "Qız qalası" baletini yazmışdır. "Qız qalası"nın yaranması bir sıra balet tamaşalarının yaranmasına səbəb oldu. Bu dövrdə teatrda "", "", "", "", "" və s. baletlər tamaşaya qoyulmuşdur. Balet truppasında V. Nejdanov, R. Potapova, O. Pokrovskaya, V. İ. Vronski və başqaları işləyirdilər.

1940-cı illərdə Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet truppası Qəmər Almaszadə, , Leyla Vəkilova, Konstantin Bataşov, , S. Mirəliyeva kimi istedadlı balerina və rəqqaslarla təmsil olunurdu.

1950-ci illər

Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının səhnəsində 1950-ci ildə tamaşaya qoyulan ikinci balet — Soltan Hacıbəyovun "Gülşən" baleti oldu. Bu balet də Azərbaycanda balet incəsənətinin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır.

1952-ci ildə isə Qara Qarayevin "Yeddi gözəl" baletinin səhnəyə qoyulması Azərbaycan balet sənətində yeni musiqi dramaturgiyasının əsası qoyulmuşdur. Qara Qarayevin bu əsəri, və onun 1958-ci ildə "İldırımlı yollarla" baleti Azərbaycanın teatr sənətinin dünyada şöhrət tapması işinə xidmət etdi. Bəstəkar baş qəhrəmanların faciəli sevgisini kəskin münaqişəyə qədər yüksəldərək, mövzu etibarilə çağdaş, musiqi həllinə görə özgün tamaşa yaratmışdır. Əsər aydın musiqi konsepsiyası, parlaq xarakterləri, Cənubi Afrika musiqi folklorundan böyük sənətkarlıqla istifadə edilməsi ilə diqqəti cəlb edir. Həmin ildə Soltan Hacıbəyov müasir insanların həyatından bəhs edən "Gülşən" baletini yazdı.

Bu dövrdə sonralar Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrın həyatında mühüm rol oynamış Rəfiqə Axundova, Y. N. Kuznetsov, A. S. Urvantsev, Maqsud Məmmədov və başqa balet solistləri səhnəyə gəldilər.

1960-cı illər

Arif Məlikovun 1961-ci ildə yazdığı "Məhəbbət əfsanəsi" baleti nəinki Azərbaycanın, eləcə də dünyanın bir çox ölkələrinin opera teatrlarının repertuarında möhkəm yer tutmuşdur. 1968-ci ildə Süleyman Sani Axundovun eyniadlı hekayəsi əsasında yazılmış "Qaraca qız" baleti Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının səhnəsində tamaşaya qoyulmuşdur. Bu balet həm də uşaqlar üçün yazılmış ilk böyük səhnə əsəridir. 1969-cu ildə Parisdə "Şan Elize" teatrının səhnəsində keçirilən Beynəlxalq rəqs festivalında teatrın fəaliyyəti xüsusi qeyd edilmişdir. Bu festivalda Azərbaycan balet artistləri Paris Rəqs Akademiyasının diplomuna layiq görülmüşlər.

1970-ci illər

1970-ci illərin ən uğurlu səhnə əsəri isə Fikrət Əmirovun yaratdığı "Min bir gecə" baleti oldu.

1980-ci illər

"Leyli və Məcnun" baleti. Məcnun rolunda Gülağası Mirzəyev

1990-cı illər

2000-ci illər

2000-ci illərdə balet janrı Xəyyam Mirzəzadənin "Ağlar və qaralar", Aqşin Əlizadənin "Qafqaza səyahət" və Polad Bülbüloğlunun "Eşq və ölüm" və bir sıra yeni əsərlərlə zənginləşir.

2010-cu illər

Azərbaycan baletlərinin xronologiyası


Baletin adı	Premyera	Bəstəkar	Xoreoqraf	Mövzu və özəllikləri
	1920	Üzeyir Hacıbəyov		xoreoqrafik miniatür
	1920	Üzeyir Hacıbəyov		xoreoqrafik miniatür
	19??	Müslüm Maqomayev		yarımçıq qalıb
Tərlan	1939	Əfrasiyab Bədəlbəyli	Qəmər Almaszadə	Xeyir və Şər qüvvələrinin savaşı haqqında uşaq baleti
Qız qalası	1940	Əfrasiyab Bədəlbəyli	, Qəmər Almaszadə (II red.)	Qız Qalası əfsanəsi əsasında
Gülşən	1950	Soltan Hacıbəyov	Qəmər Almaszadə (I, II red.) (II red.)	insan əxlaqı və estetik mövzu haqqda
Yeddi gözəl	1952	Qara Qarayev	P. Qusev	Nizami Gəncəvinin eyniadlı poeması əsasında
İldırımlı yollarla	1958	Qara Qarayev	M. Sergeyev (I red) Rəfiqə Axundova, Maqsud Məmmədov (II red.)	Piter Abrahamsın eyniadlı romanının motivləri əsasında
Məhəbbət əfsanəsi	1962	Arif Məlikov		Nazim Hikmətin eyniadlı pyesi əsasında
Tülkü və Alabaş	1964	İbrahim Məmmədov		uşaq opera-baleti
Qaraca qız	1965	Əşrəf Abbasov	Qəmər Almaszadə	Süleyman Sani Axundovun eyniadlı hekayəsi əsasında uşaq baleti
	1966	Arif Məlikov
Xəzər balladası	1967	Tofiq Bakıxanov	Rəfiqə Axundova, Maqsud Məmmədov (I red.) Tamilla Şirəliyeva (II red.)	Xəzər neftçilərinin əməyinə həsr olunub
Şur	1968	Fikrət Əmirov	Qəmər Almaszadə	sevgi mövzusunda birpərdəli xoreoqrafik novella
Leyli və Məcnun	1969	Qara Qarayev	Nelya Nəzirova	Nizami Gəncəvinin eyniadlı poeması əsasında birpərdəli xoreoqrafik poema
	1969	Rauf Hacıyev	Rəfiqə Axundova Maqsud Məmmədov	xoreoqrafik miniatür
	1969	Rauf Hacıyev	R. Axundova Maqsud Məmmədov	xoreoqrafik miniatür
Yer üzündə iki nəfər	1969	Arif Məlikov	Vinoqradov O. M.	sevgi
Qobustan kölgələri	1969	Fərəc Qarayev	Rəfiqə Axundova Maqsud Məmmədov
Kaleydoskop	1971	Fərəc Qarayev	Rəfiqə Axundova Maqsud Məmmədov	süjetsiz
Muğam	1972	Nazim Əliverdibəyov	Rəfiqə Axundova Maqsud Məmmədov	Mirzə Şəfi Vazehin şeir və qəzəlləri əsasında
Azərbaycan süitası	1972	Rauf Hacıyev	R. Axundova M. Məmmədov	birpərdəli xoreoqrafik miniatür
Çitra	1972	Niyazi		Rabindranat Taqorun eyniadlı poeması əsasında
	1973	Arif Məlikov		nağıl
Nəsimi dastanı	1973	Fikrət Əmirov	Nelya Nəzirova	tarixi
	1975	Fikrət Əmirov	Nelya Nəzirova	Xəzər neftçilərinin əməyinə həsr olunmuş xoreoqrafik poema
	1975	Rəhilə Həsənova		balet-pantomima
	1977	Leonid Vaynşteyn
Min bir gecə	1979	Fikrət Əmirov	Nelya Nəzirova	eyniadlı ərəb nağılları əsasında
İki ürək dastanı	1981	Arif Məlikov		"" adlı poeması əsasında
Humay	1981	Nəriman Məmmədov	A. Asatryan	Səməd Vurğunun "Komsomol poeması" əsasında
Nizami	1984	Fikrət Əmirov	Nelya Nəzirova	tarixi
Babək	1986	Aqşin Əlizadə	Rəfiqə Axundova Maqsud Məmmədov	tarixi
Şərq poeması	1989	Tofiq Bakıxanov		Sergey Yeseninnin eyniadlı əsəri əsasında
Əlibaba və qırx quldur	1990	Oqtay Zülfüqarov		eyniadlı ərəb nağılı əsasında
Xeyir və Şər	1992	Tofiq Bakıxanov	Tamilla Şirəliyeva	Nizami Gəncəvinin "Xəmsə"si əsasında uşaq baleti
	1993	Firəngiz Əlizadə		poeması əsasında
Don Kixot	1993	Qara Qarayev	(1993) (2000),	Servantesin eyniadlı romanı və rejissor Q. Kozintsevin eyniadlı film musiqisi əsasında birpərdəli balet-fantaziya
	1999	Arif Məlikov
Ağlar və qaralar	2000	Xəyyam Mirzəzadə
Qafqaza səyahət	2002	A. Əlizadə	T. Şirəliyeva	tarixi
Rast	2004	Niyazi	Tamilla Şirəliyeva	Niyazinin eyniadlı simfonik muğamı əsasında ilk muğam-balet
Eşq və ölüm	2005	Polad Bülbüloğlu		"Dədə Qorqud" dastanının motivləri əsasında
Oğuznamə	2007	Cavanşir Quliyev		eyniadlı türk dastanı əsasında
	2008	Tofiq Bakıxanov
Ümid valsı	2008	Aqşin Əlizadə		tarixi
Sayalı	2012	Elnarə Dadaşova		Novruz bayramında təbiətin oyanması, eşq, gənclik və rəqabət
Sehrli alma	2012	Oqtay Zülfüqarov		"Məlikməmməd" xalq nağılı əsasında uşaq baleti
	2012	Nəriman Məmmədov
Cavad xan	2018	Sərdar Fərəcov		tarixi
Dədə Qorqud	2019	İlahə İsrafilova		tarixi
Tac Mahal	2020	Ceyhun Allahverdiyev		tarixi

Görkəmli sənətçilər

Şəxslər

Kişi

Qadın

Həmçinin bax

İstinadlar

"Balet haqqında". www.azerbaijans.com. www.azerbaijans.com. 10 July 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 14 January 2016.
"Azərbaycanda dünyəvi peşəkar teatrın yaradılmasının 125 illiyi haqqında". www.e-qanun.az. www.e-qanun.az. 25 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 14 January 2016.
"Mədəniyyət və turizm" (PDF). 31 August 2021 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 14 January 2016.
Sarıyeva, İradə. "Azərbaycanda balet sənətinin tarixi inkişafı..." www.baki-xeber.com. www.baki-xeber.com. İstifadə tarixi: 14 January 2016.^{[ölü keçid]}
Fərəcova, Leyla. "AZƏRBAYCANDA OPERA TEATRI-DÜNƏN, BU GÜN, SABAH?". www.musigi-dunya.az. www.musigi-dunya.az. 25 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 25 may 2016.
"Azərbaycanda ilk uşaq baletinin müəllifi". www.azadliq.info. www.azadliq.info. 21 September 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 14 January 2016.
"Балетная энциклопедия - Азербайджанский балет". 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-10.
"Azərbaycan balet tamaşalarının xronologiyası". 2021-05-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-04-07.
"Зулейха Байрамова - Детские оперы и балеты азербайджанских композиторов". 2021-10-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-02.
"Балетная энциклопедия - Ариф Меликов". 2021-10-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-10.
"Джамиль Амиров - Сын Востока" (PDF). 2021-10-25 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2013-05-10.
"Köçərli Ş. Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığında "Novruz" mövzusu. "Musiqi dünyası" jurnalı". 2021-10-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-10.
"Галина Микеладзе - На сцене балеты Кара Караева". 2021-10-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-12-29.
Bəstəkar Tofiq Bakıxanov: "Azərbaycan bəstəkarlarının balet yazmamasının səbəbi şəraitlə əlaqədardır" ^{[ölü keçid]}
CVN TV. ""Dədə Qorqud baletini yenicə bitirdim" - İlahə Qismət" (az.). Youtube.com. 01.02.2019. 2022-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-01.

[balet-1] "Balet haqqında". www.azerbaijans.com. www.azerbaijans.com. 10 July 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 14 January 2016.

[teatr-2] "Azərbaycanda dünyəvi peşəkar teatrın yaradılmasının 125 illiyi haqqında". www.e-qanun.az. www.e-qanun.az. 25 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 14 January 2016.

[turizm-3] "Mədəniyyət və turizm" (PDF). 31 August 2021 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 14 January 2016.

[4] Sarıyeva, İradə. "Azərbaycanda balet sənətinin tarixi inkişafı..." www.baki-xeber.com. www.baki-xeber.com. İstifadə tarixi: 14 January 2016.^{[ölü keçid]}

[leyla-5] Fərəcova, Leyla. "AZƏRBAYCANDA OPERA TEATRI-DÜNƏN, BU GÜN, SABAH?". www.musigi-dunya.az. www.musigi-dunya.az. 25 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 25 may 2016.

[child-6] "Azərbaycanda ilk uşaq baletinin müəllifi". www.azadliq.info. www.azadliq.info. 21 September 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 14 January 2016.

[ballet-enc.ru-7] "Балетная энциклопедия - Азербайджанский балет". 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-10.

[8] "Azərbaycan balet tamaşalarının xronologiyası". 2021-05-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-04-07.

[9] "Зулейха Байрамова - Детские оперы и балеты азербайджанских композиторов". 2021-10-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-02.

[10] "Балетная энциклопедия - Ариф Меликов". 2021-10-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-10.

[11] "Джамиль Амиров - Сын Востока" (PDF). 2021-10-25 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2013-05-10.

[12] "Köçərli Ş. Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığında "Novruz" mövzusu. "Musiqi dünyası" jurnalı". 2021-10-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-10.

[13] "Галина Микеладзе - На сцене балеты Кара Караева". 2021-10-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-12-29.

[14] Bəstəkar Tofiq Bakıxanov: "Azərbaycan bəstəkarlarının balet yazmamasının səbəbi şəraitlə əlaqədardır" ^{[ölü keçid]}

[15] CVN TV. ""Dədə Qorqud baletini yenicə bitirdim" - İlahə Qismət" (az.). Youtube.com. 01.02.2019. 2022-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-01.