Ədəbiyyat hiyləgərlərin siyahısı

Hiyləgər folklorda və populyar mədəniyyətdə tanınmış bir xarakterdir.

1869-cu ildə Mişel Rodanjın uşaq kitabında təsvir olunan hiyləgər Tülkü Reynard fiquru.

Ağıllı və nadinc olan bu şəxs və ya varlıq, məqsədinə çatmaq üçün hiylədən istifadə edir. Hiyləgər, başqalarını əyləncə üçün və ya təhlükəli dünyada sağ qalmaq üçün aldada bilər. Hiyləgər, dünyanın işləməsi üçün lazım olan xaosun simvolu ola bilər.

Xüsusiyyətlər

Hines və Doti 1997-ci ildə bərabər yazdıqları Əfsanəvi hiyləgər fiqurlar (ing. Mythical Trickster Figures) adlı əsərlərində bildirirlər ki, hər bir hiyləgər aşağıdakı altı xüsusiyyətdən bir neçəsinə malikdir:

• Onlar əsasən qeyri-müəyyən və anormaldırlar
• Aldadıcı və hiyləgərdirlər
• Forma dəyişdirə bilən və ya maskalanma bacarığına malikdirlər
• Vəziyyəti dəyişdirə bilirlər
• İlahların elçisi və təqlidçisidirlər
• Müqəddəs və əxlaqsız işlər görürlər

Xalq nağıllarında və mifologiyasında hiyləgərlər

• Ajapa — Yoruba xalq nağıllarının hiyləgərlər tısbağasıdır
• Anansi — Afrika mənşəli hörümcek hiyləgəridir. Hər kəsi aldada biləcək qədər ağıllıdır, amma eyni zamanda qürurlu, tənbəl və impulsivdir.
• Azeban — Abenaki mifologiyasında "Rakun" adlandırılan hiyləgər ruhdur.
• Brer Rabbit — Afrika-Amerika mənşəli qul hiyləgəridir.
• Coyotlar — Şimali Amerika yerli mifologiyalarında rast gəlinir.
• Curupira — Braziliya folklorunda meşə cinidir, heyvanları və meşə ağaclarını qoruyur. Qırmızı saçları və arxaya dönmüş ayaqları var, bu da ovçuları çaşdırır.
• Dionis — Olimplərin ən kiçiyi, şərab, bərəkət və teatr tanrısı. Forma dəyişmə və digər kimliklərdə görünmə ilə tanınır.
• Erida — yunan mifologiyasında mübahisə ilahəsi. Münaqişəyə səbəb olaraq Troya Müharibəsinə gətirib çıxarır.
• Eshu/Eleggua/Legba — Yoruba dinində yolların, qapıların və səyahətçilərin patronu, həmçinin xaos və hiylə ruhudur.
• The Fair Folk — Avropa mədəniyyətlərində rast gəlinir.
• Hermes — Yunan mifologiyasında tanrıların xəbərçisidir. Ticarət, gəlir, praqmatizm, cəldlik ilahı, ticarətdə gəlir və var-dövlət bəxş edir, atletlərin ilahıdır. Səyahətçilərin və oğruların patronudur. Gənc yaşında Apollondan inək oğurlayıb, sonra lira icad edib.
• Hershele Ostropoler — Ashkenazi yəhudi folklorunda XVIII-ci əsrdə yaşamış real şəxsə əsaslanır.
• Huehuecoyotl — Pre-Kolumb və Aztek mifologiyasında cins dəyişən musiqi və rəqs tanrısıdır. Sərbəst seksualizmin patronudur.
• Jack — "Jack and the Beanstalk" (tr. "Jack ve Fasulye Sırığı") hekayəsindən tanınır. Ağılı ilə xarakterləri məğlub edir.
• Jack Mary Ann — Şimali Uelsin Wreksham bölgəsindən xalq qəhrəmanıdır.
• Yaqub — İncil Patriarxı və israillilərin əcdadı.
• Con Konkueror (ing. John the Conqueror) — Afrika Amerika ənənəsindən (ing. African-American folktales) bir çox hekayələrdə görünən personaj. O, hər hansı bir qul ağasından çox ağıllı bir quldur, onu idarə etmək mümkün deyil.
• Kitsune — Yapon folklorunda onlar doğru və ya yanlış anlayışına əhəmiyyət verməyən "hiyləgərlər" kimi təsvir olunurlar. Qocaldıqca və müdrikləşdikcə artan paranormal qabiliyyətlərə sahib olan tülkülərdir.
• Kuma Lisa və ya Lisa Patrikeevna — Slavyan folklorda tülkü və hiyləgər fiqur.
• Loki — German-skandinav mifologiyasında alov tanrısıdır. Daha çox hiyləgərliyi ilə seçilir.
• Maui — İstismarları və hiylələri ilə məşhur olan Polineziya mədəniyyət qəhrəmanı.
• Maximón — Müasir Maya ənənəsində hiyləgər bir tanrı. Onun yaradılması ənənəsi və bu icmalarda məqsədi mürəkkəbdir və əsrlər əvvəl qədim Mayya ənənələrindən yaranmışdır. Maksimonun həm işığı, həm də qaranlığı təmsil etdiyi və hiyləgər olduğu deyilir. O, həm qadın düşkünü, həm də cütlüklərin müdafiəçisidir.
• Molla Nəsrəddin — Balkanlardan Çinə qədər müsəlman dünyasının folklorunun personajı, yumoristik hekayələrin və satirik lətifələrin qəhrəmanıdır. Əsasən hazırcavab bir şəxs olaraq əks etdirildiyi hekayələrlə yanaşı eləcə də Nəsrəddin Xocanının mənasız sözlər söyləyən ağıldan kəm biri olaraq təqdim edildiyi özündə fərqli şəxsiyyət xüsusiyyətlərini saxlayan hekayələrdə mövcuddur.
• Odissey — qədim yunan mifologiyasında personaj və İtaka çarı, Penelopanın əri, atası və Homerin Odisseya epik poemasının qəhrəmanıdır. O, Troya Atı ideyasını irəli sürdü və Odisseya zamanı təhlükəli vəziyyətlərdən qaçmaq üçün ağıllı üsullar tapdı, məsələn, Polifimosu (Təpəgözu) məğlub etdi.
• Pan — Yunan mifologiyasında meşə tanrısı. Hermesin oğlu. Qurşaqdan aşağısı keçi, yuxarısı isə insandır. Çənəsində keçi saqqalı, başında keçi buynuzları var. Çobanların havadarıdır, cinsi həzzi təmsil edir. Musiqini, mahnı oxumağı və rəqs etməyi çox sevən tanrıdır. Pan və ya sadəcə Satirlər, ümumiyyətlə, insanların, xüsusən də uşaqların əyləncəsi üçün oyun oynadıqları məlumdur.
• Pedro Urdemales — İber və Latın Amerikası folklorundan olan hiyləgər xalq qəhrəmanı. Yaramaz, alçaq və ya hiyləgər obrazları simvollaşdırır.
• Prometey — Mekonda qurban kəsmək üçün Zevsi aldadır, Hefestin emalatxanasından odu oğurlayaraq insanlara verir.
• Puk / Robin Qudfelou — Britaniya folklorundakı "şən ev pərisi"-dir. Şekspirin "tr. Yay Gecəsi Yuxusu" əsərində, meşədəki bir qrup insana hiylələr edir. Onun son monoloqu isə hiyləgərlərin təbiətini izah edir.
• Çəkməli Pişik — hakimiyyət, inanılmaz, güclü bacarıqlar və var-dövlət qazanmaq üçün hiylə işlədən antropomorf bir pişik haqqında Avropa nağılıdır. Pişik, kasıb və sadə sahibini şahzadə ilə evləndirir.
• Qarğa — Sakit Okeanın Şimal-Qərb Sahilinin yerli xalqları arasında.
• Reynard — Renard adlı baş qəhrəman qırmızı hiyləgər tülküdür. XII–XIV əsrlərin sonu fransız şəhər ədəbiyyatının satirik abidəsi.
• Sasi — Braziliya folklor personajı, ovuclarında deşik olan, tütək çəkən və sehrli qırmızı papaq taxan birayaqlı mulat və ya melez gənc.
• Sang Kansil — Malayziya və İndoneziya folklorunda maralçalar hiyləgəridir.
• Sizif — qədim yunan mifologiyasında iki dəfə ölümü aldatmağı bacaran, lakin bu prosesdə tanrıları qəzəbləndirən və Tartarda sonsuz bir (faydasız əmək) daş itələməyə məhkum edilmiştir. Homerə əsasən Sizif — ölümə məhkum edilənlərin ən ağıllısı, ən hiyləgəri idi.
• Sly Peter (Hitar Petar) — Bolqarıstan və Makedoniya folklorunda tanınır.
• Meymunlar Kralı və ya Sun Ukun — Çin mifologiyasında Meymun Kralıdır, "Qərbə Səyahət"dəki macəraları ilə məşhurdu.
• Susanu — Amaterasunun qardaşı, fırtınalar tanrısı və Yapon mifologiyasının hiyləgəri. Onun dağıdıcı davranışı onu Cənnətdən qovulur, baxmayaraq ki, sonradan qəhrəmanlıq əməlləri ilə özünü xilas edir.
• Trang Quynn — Vyetnam folklorunda XVII-ci və XVIII-ci əsrlərdə yaşamış tarixi şəxsə əsaslanır.
• Til Ulenşpigel — alman folklorunda hiyləgər komik personaj.
• Tokoloshe — Zulu mifologiyasında hiyləgərdir.
• Tvm Sion Katı — XVI-cı əsrdə yaşamış Uels hiyləgəridir. Gündüzlər cəngavər fermer, gecələr isə quldur olub.
• Zomo — Nigeriya folklorundan bir dovşandır.

• Anansi
• Brer Rabbit (Brer Dovşan)
• Coyot
• Curupira
• Dionis
• Erida
• Eshu/Eleggua/Legba
• Huehuecoyotl
• Jek
• Yaqub
• Frederick Douglass
• Kitsune
• Kuma Lisa
• Loki
• Maximon
• Molla Nasreddin
• Hermes
• Odissey
• Pan
• Çəkməli Pişik
• Sasi
• Sizif
• Meymunlar Kralı

Bədii ədəbiyyatda hiyləgərlər: romanlar, qısa hekayələr və komikslər

• El-ahrairah — Dovşanların Şahzadəsi, ya da "Min Düşmənli Şahzadə" (ing. Prince with the Thousand Enemies); tr. Watership Down əsərindəki dovşanların hiyləgər xalq qəhrəmanı.
• James Jesse/The Trickster — DC Comics-dən bir supercinayətkar və Flash-in düşməni.
• The Joker — Betmenın nizam yaratma səylərinə qarşı xaotik xarakter. Onun xüsusiyyətləri arasında anlaşılmazlıq, gözlənilməzlik və bəzən zərərsiz, bəzən ölümcül olan zarafat var.
• Josef Joestar — JoJo's Bizarre Adventure: Battle Tendency əsərinin əsas qəhrəmanı və Stardust Crusaders-də böyük bir dəstəkçi xarakter. Josephin aldadıcı və gözbağlayıcı fövqəltəbii istedadı var və bu, onun döyüş sənətləri bacarıqları və Hamon kanalizasiya qabiliyyəti ilə birlikdə onu gözlənilməz bir döyüşçü edir. O, tez-tez öz əyləncəsi üçün və rəqiblərinin özünəinamını azaltmaq üçün onları ələ salır.
• Kikaha — Philip Jose Farmerin World of Tiers roman seriyasından olan Trickster. Həmçinin onun əsl adı olan Paul Janus Finnegan kimi tanınır.
• Loki (Marvel Comics) — Marvel Comics seriyasından və Marvel filmləri olan Thor, The Avengers, Thor: The Dark World, Thor: Ragnarok və Avengers: Infinity War-da yer alıb. O, birbaşa olaraq Şimal mifologiyasındakı hiyləgər tanrı Loki-dən götürülüb.
• Max and Moritz — 1865-ci ildə Wilhelm Busch tərəfindən yazılmış eyniadlı kitabın əsas personajları. Öz hiylələri ilə məşhur olan Max və Moritz tezliklə Almaniyada məşhur personajlara çevrildilər.
• The Mask — Loki'nin gücləri və transformasiya ilə dolu bir maska taxır.
• Mister Miksizptlik — Supermen komikslərində beşinci ölçüdən bir cin.
• Ms. Gsptlsnz — Supermen komikslərində beşinci ölçüdən olan Mister Miksizptlik-in sevgilisi.
• Panurge — Francois Rabelais-nin kitablarında Nəhəng Pantaqrüel-in yoldaşı.
• Rumpelstiltskin — Mother Goose Grimm nağıllarının bir xarakteri, burada o, hiyləgər xüsusiyyətlərin bir çoxunu daşıyır və tez-tez digər personajları öz pis məqsədləri üçün aldadır. məşhur, eyniadlı alman xalq nağılında qəddar cırtdandır.
• Silk (İpək) — və ya Drasniya Şahzadəsi Xeldar, Belqariya və Malloreon filmlərindəki personaj.
• Yun-Harla — New Jedi Order seriyasında Yuuzhan Vong dininin hiyləgər ilahəsi, hansı ki, qəhrəman Jaina Solo onu bir neçə romanda canlandırır.

Filmlərdə, televiziyada, animasiyada və video oyunlarında hiyləgərlər

• The Trickster — Doctor Kim şousundan ölməz əlavə ölçülü yadplanetli.
• Bart Simpson — The Simpsons cizgi serialından.

• Bill Sifer — Bir gözü üçbucağa bənzəyən və Gravity Falls animasiya seriyasının əsas düşməni olan bir cin. O, çoxlu fövqəltəbii qabiliyyətlərə malikdir və onları insanlara problemlər yaratmaq üçün istifadə etməyi sevir. Məsələn, təklif etdiyi razılaşmalar həmişə pis nəticələnir.
• Baqz Banni — Bəzi cəhətləri ilə Brer Rabbita bənzəyən cizgi filmi dovşan hiyləgəri.
• Katnip — Səhnədə pis personajları canlandıran və aktyorluqdan kənarda da hiyləgər olan Siam pişiyi. O, yalnız 1987-ci ildə yayımlanan Hello Kitty's Furry Tale Theater-də görünən bir Sanrio personajıdır.
• Kegorach — Warhammer 40,000 dünyasında Eldarların hiyləgər tanrısı və panteonlarından az sayda sağ qalan tanrılardan biri.
• Klopin — Disney-in Notre Dame-ın Qozbeli filmində Çingenələrin Kralı və Axmaqlar Festivalının aparıcısı. O, parlaq geyimli bir zarafatçıdır və hiyləgər, gözlənilməz ola bilər.
• Discord — My Little Pony: Friendship is Magic-in keçmiş düşməni. Xaos və disharmoniya ruhudur, reabilitasiya olunsa da, hələ də başqalarına hiylə edə bilər.
• The Doctor — Doctor Kim serialının əsas personajı: Həmişə vəziyyəti dəyişən, aldadıcı və bəzən də hiylə işlədən bir xarakterdir, bu, onun reinkarnasiyalarından asılıdır.
• Pişik Feliks — "Sərhədləri aşan" bir pişik (əsl mənada).
• Fen'Harel — Dragon Age seriyasında elf panteonunun sirli üzvü və təkrarlanan mifoloji obraz.
• Gaunter O'Dimm — Andrzej Sapkowskinin romanlarına əsaslanan video oyunlardan birində məşhur canavar ovçusu Geralt of Rivia üçün maneə yaradan ağıllı bir varlıq.
• Heloize — Jimmy Two Shoes cizgi filmində hiyləgər bir tr. oğlan uşağına bənzəyən gənc qız və dəli bir alim.
• Hokey Volf — Qurbanlarını aldatmaq üçün müxtəlif yollar tapan it hiyləgəri.
• Jaret — Jim Hensonun Labyrinth filmində Goblinlər Kralı, qəhrəmanı bir sıra tapmacalarla aldatmaq üçün formaları dəyişir və sehrdən istifadə edir.
• Jerry — Tom və Cerri cizgi filmində Tom pişiyinə daim hiylələr edən dəcəl siçan.
• Joker — Persona 5-in əsas qəhrəmanı və The Phantom Thieves of Hearts-ın lideri.
• Çəhrayı Panter — Eyniadlı filmin başlanğıcında və animasiya seriyasında göstərilən bir xarakter.
• Puck from Gargoyles — A Midsummer Night's Dream-dəki pəri hiyləgərinə əsaslanır, Disney-in "Gargoyles" animasiya serialında mühüm rol oynayır.
• Q — Star Trek: The Next Generation, Deep Space Nine və Voyager-də hər şeyi bacaran varlıq, bu şouların personajlarına müxtəlif sınaqlar və hiylələr tətbiq edir, görünür, öz əyləncəsi üçün. Bəzən daha yaxşı, daha əxlaqlı bir varlıq olmağa çalışır və ya bəlkə də personajları və ümumiyyətlə insanlığı müsbət yollarla böyütməyə çalışır. Ancaq onun əsas məqsədi görünür ki, daim öz əyləncəsi olaraq qalır, çünki hər şeyi bacarmaq bu qədər uzun müddətdən sonra bir qədər cansıxıcı olub.
• River Song — Doctor Kim-dan olan personaj, şouda əsas hiyləgərin hiyləgəridir. O, bir epizodda görünür, problemlər yaradır, hər kəsi çılğın vəziyyətlərə sürükləyir və tez-tez öpüşlə problemi həll edir.
• Rumpelstiltskin — məşhur, eyniadlı alman xalq nağılında qəddar cırtdandır. Mother Goose Grimm nağıllarının personajı, burada o, hiyləgərin bir çox xüsusiyyətlərini daşıyır və tez-tez digər personajları öz pis məqsədləri üçün aldadır.
• Sera — Dragon Age: İnkvizisiya-da partiya üzvü olan lovğa və şıltaq Robin Huda bənzər yaramaz.

• Swiper — Kəşfçi Dora cizgi filmində əsas düşmən olan tülkü.
• Trickster — 1994-cü ildə T. Ryder Smithin Trickster rolunu oynadığı Brainskan adlı qorxu filmindən.
• The Trickster (Supernatural) — Supernatural serialının ikinci və üçüncü mövsümünün düşməni, tez-tez Sam və Dinə hiylələr edir.
• The Trickster — 1998-ci ildə Thief: The Dark Project video oyunundan. Təbiət və qaranlıq pərəstiş edən bir tanrı. Oyunçu xarakterini öz planlarını irəli aparmaq üçün manipulyasiya edir.
• Woody Woodpecker — "Hiyləgərin daha az mürəkkəb versiyası."
• Zoe — League of Legends video oyununda dəyişkənliyin, təxəyyülün və dəyişimin təcəssümü olan Targoniyalı uşaq.

Qeydlər

1. Hynes, William J. and William G. Doty. (1993). Mythical Trickster Figures, (pp. 34–42). Tuscaloosa:The University of Alabama Press.
2. Moana (film, 2016)