Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Alman ədəbiyyatı Mərkəzi Avropada yaşayan almanca danışan xalqların ədəbiyyatıdır. Almaniya, Avstraliya, İsveçrə və bunların yanındakı xalqların işlərini əhatə edir. Digər Avropa ədəbiyyatı ilə qarşılaşdırıldığında Alman ədəbiyyatı digərlərinə nisbətən daha çox fərqlilik göstərir. Bunun səbəblərindən biri 1800-cü illərdə Berlinin ortaya çıxmasına qədər Almanca danışan xalqların Fransanın Parisi ya da İngiltərənin London kimi bir paytaxtının olmaması idi. Daha doğrusu Almaniya uzun müddət ayrılıqlar və bölünmələr yaşamışdır. Bu tip bölünmələr 1600-cü illərdəki din döyüşləri boyunca 1900-cü illərin ortasından başlayan Soyuq müharibələr vaxtı sıx yaşanmış idi. Almaniya Reformasiya deyilən dini hərəkatın mərkəzi olması səbəbi ilə 1500-cü illərdə Protestanlıq ortaya çıxdığı yerdir. Reformasiya adamın daxili ruhani azadlığını vurğulayırdı. Alman ədəbiyyatı şəkilləndirən daxili və fəlsəfi yanaşma da ruhani bir tipə sahibdir.
Erkən Alman ədəbiyyatı
1000-ci illərdə Alman qəbilələri indiki Almaniyaya Şimali Avropa üzərindən köç etmişdilər. Bu qəbilələr nəsildən-nəsilə bəstələdikləri Balladaları və hekayələri danışırdılar. Bu zamanlarda monastırlar təhsil və ədəbiyyat halında idilər. Rahiblər, İncil və Xristian əfsanələri üzərində qurduqları şeir və hekayələri yayırdılar.
Alman dastanları birinci qızıl dövrün ana ədəbi məhsuludur. Bunların ən məşhuru 12000 sətirlik intiqam, xəyanət və sədaqəti izah edən böyük ehtimalla Passau, Avstraliyada yazılan Nibelunq nəğmələridir.
Qəhrəmanları və əsl həqiqətləri izah edən Romans bu dövrdəki başqa bir ana ədəbi yazının formasıdır. Antik ədəbiyyatın baş əsərləri sayılan əhımiyyətli romanları Volfram fon Eşenbaxın Parzival, Gotfrid fon Ştrasburqun Tristian və İzolda əsərləridir. Parzival uzun müddət cəngavər olmaq üçün çalışan amma bunun üçün uzun mühakimələrdən və sonunda müqəddəs torpakların kralı olan biridir. Tristan və İzolda Gottlieb, sevgiləri ölümləri ilə bitən iki gəncin sevgisini izah edir.
Cəngavər ədəbiyyatı və Minnezang
Köhnə Alman ədəbiyyatı dövrünə damğasını vuran başqa bir şey də cəngavər ədəbiyyatıdır. Bir cəngavər tək xüsusiyyəti onun vuruşması deyildir. Cəngavər bəyənməsi yüksək olan, sənət və ədəbiyyatla çalışan biridir. Minnezanqlar onların əlindən çıxmışdır. Bu minnələrin çoxu eşqi izah edən Fransız turbadorlarının mahnılarının lirik şairlərini təqlid etmişdilər. Qadına duyulan eşq izah edilməkdədir. Burada izah edilən qadın, saray qadınıdır. Ən məşhur turbadur Walter von der Vogelweidedir. Şair turbadurların səmimiyyətsiz və soyuq şeirlərini isti və orijinal eşq şərh etmələrinə çevirmişdir. Waltherin eyni zamanda o dövrdə Papalıqla uzun sürən güc və müharibəə girən Orta Avropadakı Alman əsilli Müqəddəs Roma imperatorunu tərifləyən və müdafiə edən əsərləri də vardır.
Populyar Ədəbiyyat dövrü
1250-ci ildən 1600-cü ilə qədərki dövr Alman şəhərlərinə artan ticari böyümə və zənginlik gətirmişdir və yeni bir iqtisadi-ictimai sinif olan Orta sinif ortaya çıxmışdır. Orta sinif mədəni liderliyi ələ keşirmişdi. Bu eşqin aristokrat sinfin təqdimatı orta sinif həqiqiliyinin göstərməsinə və ciddiliyinə yol açmışdır. İntibah, Almaniyaya insanların dünyəvi yeri olan və təbiətini başa düşmə vurğusunu gətirdi. Bu intelektual alim humanizim olaraq bilinir. Alman humanizmi Avropa tarixindəki ən önəmli dəyişimə yol açır. Bu dəyişimə Reform adlanır.
Alman humanizimi
1350-ci illərdə universitetlərin yaradılması Bohemyada başladı. Bu dövrün ən bilinən Alman əsəri olan, Johannes von Telp tərəfindən yazılan və ölümü ilə orta bir cütün arasındakı dialoqu izah edən Bohemyalı cütlükdür. Humanizmin əsas nöqtəsi 1480-ci ildən 1530-cu ilə kimidir. İnsanlıq üçün yeni ideallar axtarışı içində humanistlər köhnə Yunan tarixini və kəşf etdilər. Əəsrlərinin çoxunu almancadan çox latınca yazırdılar. Ən məşhur alman humanistləri İbranicənin ən öndə gedən ustalarından Johannes Reuchlin və Reformu başladan Martin Luterin baş köməkçisi Phillip Melanchtondur.
Alman klassismi
Alman klassismi, Höte, Şiller və Almaniyanın ən böyük lirik şairi Friedrich Höldern tərəfindən idarə edilirdi. təxmini 30 ilə qədər inkişaf etdi, ta ki 1787-ci ildə Höte İtalyan klassiklərinin antikləriini araşdırmaq üçün etdiyi qədər Şeksperin ingilis ədəbiyatında idisə, Şillerin də böyük tarixi dramları da Alman ədəbiyyatınada klassik tərz olaraq səhnədə qalmışdır. Şillerin sonraki əsərləri çox mübahisə edilən fəlsəfi mövzuları, Avropa tarixinin işlərini qarma-qarışıq başa düşməsi, adi düşüncələri, böyük bir ədəbi tərzi birləşdirmişdi. Ən məşhur əsərləri tarixi dramlarıdır.
Romantizm
Romantizm 1790-cı illərin sonunda vacib və təsir edici bir hərəkət olaraq meydana çıxmışdır. Romantiklər düşüncə gücü və güclü duyğularını alıb özünü azad formalarını ələ aldılar. Bəlkədə romantiklərin ən yaxşısı "Novalis"adı ilə tanınan Friedrich von Hardenberg idi. Köməkçisi Friedrich Schlegel ilə bərabər Novalis insani obrazlarının gücünü üzə çıxartmışdı. Alman romantizminin digər xüsusiyyəti də yazıçıların sıx milliyyətçi olmasıdır.1800-cü illərdə Jakob Grimm və Vilhelm Grimm qardaşları tərəfindən dəyərləndirilən alman əfsanələri alman millətçiliyini deyil, amma eyni zamanda romantiklərin əfsanələrə və folklora marağını artırmışdı.
Nazi dövründə ədəbiyyatı Adolf Hitlerin Nasiss partiyası Almaniyadakı İqtidarı 1933-cü ildə ələ keçirdi. Nassislər heç bir zaman keçirmədən əxlaqsız və siyasətən etibarsız tapdıqları ekspriyonistləri mühakimə etməyə başladılar. Etdikləri ilk işlərdən biri ekspriyonist kitabları Berlində kitabxana həyətində xalqın gözləri qarşısında yandırmaq oldu. Hitlerin Üçüncü Reich bitmək-tükənmək təğlibatın yanında çox az dəyərli ədəbi əsər yaratmışdır. Xüsusi ilə bu dövrdə Leo Weisgeber düşüncələri ən çox üstün tutulan Nassislərin dil alimləri və ədəbiyyaçısıdır. Bertolt Brecht və Thomas Mann kimi əhəmiyyətli yazıçılar ABD yə köç etdilər və orada almanca yazmağa davam etdilər. Digərləri isə tutuldular və düşərgələrdə qətl etdilər.
İkinci dünya müharibəsindən sonra alman ədəbiyatı, yerlə bir edilən Almaniyanın psixoloji tramvalarla həyatı ilə maraqlandı. Bu dövr Tümmerliteratur olaraq adlandırılır. Müharibədən sonra Almaniya SSCB tərəfindən idarə edilən Şərqi Almaniya və qərb və xüsusi ilə Amerika gündəmindəki Qərbi Almaniya olmaq üzrə iki dövlətə bölünmüşdü. Dövrün ən öndə gedən yazıçıları Heinriech Böll və Gunter Grassdır. Müharibədən sonra ədəbiyyat , Almaniyanın Nassislə üzləşməsini üçün səy sərf etmişdir. Faust əfsanəsini Thomas Mann versiyasını Doktor Fausta bir bəstəkarın, eşq və əxlaqi məsuliyyəti sənət yaradıcılığı uğrunda rədd etməsini izah edir. Hekayələri, Alman ədəbiyyatının bütün keçmişini Nassislərin ortaya çıxmasında problemli olduğunu izah etməyə çalışır. Şərqi alman ədəbiyyatı, qərbdəkindən fərqli idi. Şərq yazıçıları ümumiyyətlə ictimai baxış bucağına sahib idilər və qərbin dəyərlər tənqid edirdilər. Christian Wolfun Cassandra romanı müharibədən darmadağın olmuş şəhəri Şərqi Almaniyaya oxşadaraq Troyanın enişini yenidən izah edir.1959-cu ildən Şərqi Almaniyadan Qərbi Almaniyaya gedən Uve Johsan, siyasi olaraq bölünmüş Almaniyanın yorğunluqlarına işarə edirdi. Johsonun romanı Jakob Haqqındakı Dedi-qodularn Sovet agentlərinə işbirliyi etməyi rədd edən kişinin öldürülməsi mövzusunu izah edir.
Günümüzün Alman ədəbiyyatı 1989-cu ildə cəmiyyət təzyiqi səbəbi ilə Şərqi Alman hökuməti çökdü. Şərqi və Qərbi Almaniya təkrar birləşdi. Birləşmədən sonra Wolfgang Hilbig, Erich Loest, Monika Maron vä Christa Wolf kimi köhnə Şərqi Alman yazıçıları avtobiyoqrafiyaları, romanlar və sınaqlar keçmişləri ilə hesablaşmağa başladılar. Maronun Küllərin Uçuşması romanında bir güc stansiyasının ətrafı kirlətdiyini kəşf etdikdən sonra bir jurnalistin üz-üzə qaldığı əxlaqi açılmaz mövzu danışılır. Ruminiyanın almanca danışan azlığından Herta Müllerin Kominist rejmindəki həyatı Yaşıl əriklərin ölkəsi və Görüş də izah edilir.
 | Ədəbiyyat ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Alman edebiyyati Merkezi Avropada yasayan almanca danisan xalqlarin edebiyyatidir Almaniya Avstraliya Isvecre ve bunlarin yanindaki xalqlarin islerini ehate edir Diger Avropa edebiyyati ile qarsilasdirildiginda Alman edebiyyati digerlerine nisbeten daha cox ferqlilik gosterir Bunun sebeblerinden biri 1800 cu illerde Berlinin ortaya cixmasina qeder Almanca danisan xalqlarin Fransanin Parisi ya da Ingilterenin London kimi bir paytaxtinin olmamasi idi Daha dogrusu Almaniya uzun muddet ayriliqlar ve bolunmeler yasamisdir Bu tip bolunmeler 1600 cu illerdeki din doyusleri boyunca 1900 cu illerin ortasindan baslayan Soyuq muharibeler vaxti six yasanmis idi Almaniya Reformasiya deyilen dini herekatin merkezi olmasi sebebi ile 1500 cu illerde Protestanliq ortaya cixdigi yerdir Reformasiya adamin daxili ruhani azadligini vurgulayirdi Alman edebiyyati sekillendiren daxili ve felsefi yanasma da ruhani bir tipe sahibdir Erken Alman edebiyyati1000 ci illerde Alman qebileleri indiki Almaniyaya Simali Avropa uzerinden koc etmisdiler Bu qebileler nesilden nesile besteledikleri Balladalari ve hekayeleri danisirdilar Bu zamanlarda monastirlar tehsil ve edebiyyat halinda idiler Rahibler Incil ve Xristian efsaneleri uzerinde qurduqlari seir ve hekayeleri yayirdilar Alman dastanlari birinci qizil dovrun ana edebi mehsuludur Bunlarin en meshuru 12000 setirlik intiqam xeyanet ve sedaqeti izah eden boyuk ehtimalla Passau Avstraliyada yazilan Nibelunq negmeleridir Qehremanlari ve esl heqiqetleri izah eden Romans bu dovrdeki basqa bir ana edebi yazinin formasidir Antik edebiyyatin bas eserleri sayilan ehimiyyetli romanlari Volfram fon Esenbaxin Parzival Gotfrid fon Strasburqun Tristian ve Izolda eserleridir Parzival uzun muddet cengaver olmaq ucun calisan amma bunun ucun uzun muhakimelerden ve sonunda muqeddes torpaklarin krali olan biridir Tristan ve Izolda Gottlieb sevgileri olumleri ile biten iki gencin sevgisini izah edir Cengaver edebiyyati ve MinnezangKohne Alman edebiyyati dovrune damgasini vuran basqa bir sey de cengaver edebiyyatidir Bir cengaver tek xususiyyeti onun vurusmasi deyildir Cengaver beyenmesi yuksek olan senet ve edebiyyatla calisan biridir Minnezanqlar onlarin elinden cixmisdir Bu minnelerin coxu esqi izah eden Fransiz turbadorlarinin mahnilarinin lirik sairlerini teqlid etmisdiler Qadina duyulan esq izah edilmekdedir Burada izah edilen qadin saray qadinidir En meshur turbadur Walter von der Vogelweidedir Sair turbadurlarin semimiyyetsiz ve soyuq seirlerini isti ve orijinal esq serh etmelerine cevirmisdir Waltherin eyni zamanda o dovrde Papaliqla uzun suren guc ve muharibee giren Orta Avropadaki Alman esilli Muqeddes Roma imperatorunu terifleyen ve mudafie eden eserleri de vardir Populyar Edebiyyat dovru1250 ci ilden 1600 cu ile qederki dovr Alman seherlerine artan ticari boyume ve zenginlik getirmisdir ve yeni bir iqtisadi ictimai sinif olan Orta sinif ortaya cixmisdir Orta sinif medeni liderliyi ele kesirmisdi Bu esqin aristokrat sinfin teqdimati orta sinif heqiqiliyinin gostermesine ve ciddiliyine yol acmisdir Intibah Almaniyaya insanlarin dunyevi yeri olan ve tebietini basa dusme vurgusunu getirdi Bu intelektual alim humanizim olaraq bilinir Alman humanizmi Avropa tarixindeki en onemli deyisime yol acir Bu deyisime Reform adlanir Alman humanizimi1350 ci illerde universitetlerin yaradilmasi Bohemyada basladi Bu dovrun en bilinen Alman eseri olan Johannes von Telp terefinden yazilan ve olumu ile orta bir cutun arasindaki dialoqu izah eden Bohemyali cutlukdur Humanizmin esas noqtesi 1480 ci ilden 1530 cu ile kimidir Insanliq ucun yeni ideallar axtarisi icinde humanistler kohne Yunan tarixini ve kesf etdiler Eesrlerinin coxunu almancadan cox latinca yazirdilar En meshur alman humanistleri Ibranicenin en onde geden ustalarindan Johannes Reuchlin ve Reformu basladan Martin Luterin bas komekcisi Phillip Melanchtondur Alman klassismiAlman klassismi Hote Siller ve Almaniyanin en boyuk lirik sairi Friedrich Holdern terefinden idare edilirdi texmini 30 ile qeder inkisaf etdi ta ki 1787 ci ilde Hote Italyan klassiklerinin antikleriini arasdirmaq ucun etdiyi qeder Seksperin ingilis edebiyatinda idise Sillerin de boyuk tarixi dramlari da Alman edebiyyatinada klassik terz olaraq sehnede qalmisdir Sillerin sonraki eserleri cox mubahise edilen felsefi movzulari Avropa tarixinin islerini qarma qarisiq basa dusmesi adi dusunceleri boyuk bir edebi terzi birlesdirmisdi En meshur eserleri tarixi dramlaridir RomantizmRomantizm 1790 ci illerin sonunda vacib ve tesir edici bir hereket olaraq meydana cixmisdir Romantikler dusunce gucu ve guclu duygularini alib ozunu azad formalarini ele aldilar Belkede romantiklerin en yaxsisi Novalis adi ile taninan Friedrich von Hardenberg idi Komekcisi Friedrich Schlegel ile beraber Novalis insani obrazlarinin gucunu uze cixartmisdi Alman romantizminin diger xususiyyeti de yazicilarin six milliyyetci olmasidir 1800 cu illerde Jakob Grimm ve Vilhelm Grimm qardaslari terefinden deyerlendirilen alman efsaneleri alman milletciliyini deyil amma eyni zamanda romantiklerin efsanelere ve folklora maragini artirmisdi Nazi dovrunde edebiyyati Adolf Hitlerin Nasiss partiyasi Almaniyadaki Iqtidari 1933 cu ilde ele kecirdi Nassisler hec bir zaman kecirmeden exlaqsiz ve siyaseten etibarsiz tapdiqlari ekspriyonistleri muhakime etmeye basladilar Etdikleri ilk islerden biri ekspriyonist kitablari Berlinde kitabxana heyetinde xalqin gozleri qarsisinda yandirmaq oldu Hitlerin Ucuncu Reich bitmek tukenmek teglibatin yaninda cox az deyerli edebi eser yaratmisdir Xususi ile bu dovrde Leo Weisgeber dusunceleri en cox ustun tutulan Nassislerin dil alimleri ve edebiyyacisidir Bertolt Brecht ve Thomas Mann kimi ehemiyyetli yazicilar ABD ye koc etdiler ve orada almanca yazmaga davam etdiler Digerleri ise tutuldular ve dusergelerde qetl etdiler Ikinci dunya muharibesinden sonra alman edebiyati yerle bir edilen Almaniyanin psixoloji tramvalarla heyati ile maraqlandi Bu dovr Tummerliteratur olaraq adlandirilir Muharibeden sonra Almaniya SSCB terefinden idare edilen Serqi Almaniya ve qerb ve xususi ile Amerika gundemindeki Qerbi Almaniya olmaq uzre iki dovlete bolunmusdu Dovrun en onde geden yazicilari Heinriech Boll ve Gunter Grassdir Muharibeden sonra edebiyyat Almaniyanin Nassisle uzlesmesini ucun sey serf etmisdir Faust efsanesini Thomas Mann versiyasini Doktor Fausta bir bestekarin esq ve exlaqi mesuliyyeti senet yaradiciligi ugrunda redd etmesini izah edir Hekayeleri Alman edebiyyatinin butun kecmisini Nassislerin ortaya cixmasinda problemli oldugunu izah etmeye calisir Serqi alman edebiyyati qerbdekinden ferqli idi Serq yazicilari umumiyyetle ictimai baxis bucagina sahib idiler ve qerbin deyerler tenqid edirdiler Christian Wolfun Cassandra romani muharibeden darmadagin olmus seheri Serqi Almaniyaya oxsadaraq Troyanin enisini yeniden izah edir 1959 cu ilden Serqi Almaniyadan Qerbi Almaniyaya geden Uve Johsan siyasi olaraq bolunmus Almaniyanin yorgunluqlarina isare edirdi Johsonun romani Jakob Haqqindaki Dedi qodularn Sovet agentlerine isbirliyi etmeyi redd eden kisinin oldurulmesi movzusunu izah edir Gunumuzun Alman edebiyyati 1989 cu ilde cemiyyet tezyiqi sebebi ile Serqi Alman hokumeti cokdu Serqi ve Qerbi Almaniya tekrar birlesdi Birlesmeden sonra Wolfgang Hilbig Erich Loest Monika Maron va Christa Wolf kimi kohne Serqi Alman yazicilari avtobiyoqrafiyalari romanlar ve sinaqlar kecmisleri ile hesablasmaga basladilar Maronun Kullerin Ucusmasi romaninda bir guc stansiyasinin etrafi kirletdiyini kesf etdikden sonra bir jurnalistin uz uze qaldigi exlaqi acilmaz movzu danisilir Ruminiyanin almanca danisan azligindan Herta Mullerin Kominist rejmindeki heyati Yasil eriklerin olkesi ve Gorus de izah edilir Edebiyyat ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin