Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tayvan və ya rəsmi adı ilə Çin Respublikası (çin. 中華民國, 中华民国 — Zhōnghuá Mínguó, Çjunxua Minqo, ing. Republic of China) – Şərqi Asiyada qismən tanınan dövlət. Qeyri-rəsmi, yerləşdiyi Tayvan adasının adına uyğun olaraq Tayvan adlanır
| Tayvan | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| çin. 中華民國 | |||||
| |||||
 | |||||
| Rəsmi dilləri |
| ||||
| Paytaxt | Taypey | ||||
| İdarəetmə forması | Yarı prezident respublikası, Demokratiya, konstitusiyalı respublika[d] | ||||
| • Su sahəsi (%) | 2,8 % | ||||
| • Əhali |
| ||||
| Valyuta | Yeni Tayvan dolları | ||||
| İnternet domeni | .tw | ||||
| TW | |||||
| BOK kodu | ROC, TWN | ||||
| Telefon kodu | +886 | ||||
| Saat qurşaqları | | ||||
| Nəqliyyatın yönü | sağ[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Çin Respublikası çox ölkə tərəfindən tanınmayan, Tayvan adasında yerləşən və əksəriyyətlə bu adanın adı ilə xatırlanan uzaq şərq ölkəsidir. 1912-ci ildə bugünkü Çin Xalq Respublikası torpaqlarında qurulan ölkə Birləşmiş Millətlər Cəmiyyətinin üzvü idi. Tayvan da daxil olmaq üzrə ətraf adalarla birlikdə İkinci Dünya Müharibəsindən sonra sərhədlərini müəyyən etmişdir. 1949-cu ildə Çin Vətəndaş müharibəsində Çin Milli Partiyasının hakimiyyəti itirməsindən sonra ölkə Çin Kommunist Partiyası rəhbərliyinin əlinə keçir. Bunula da Çin Xalq Respublikası qurulur. Çin Milli Partiyasının lideri Chiang Kai Shek Tayvan adasına qaçmalı olur. Çin Respublikasının fəaliyyətinin buradan davam etdiyini dünyaya elan edir. 1949-cu ildə baş verən bu yenidənquruluşu dünya tanıyır. 1971-ci ildə Çin Respublikası BMT-dən çıxarılır və oraya Çin Xalq Respublikası daxil edilir. Hal hazırda Çin Respublikası 23 ölkə tərəfindən tanınmaqdadır. Çin ifadəsi Çin Xalq Respublikası adına istifadə edilərkən, Çin Respublikasına isə ümumiyyətlə Tayvan deyilir. Tayvan beynəlxalq quruluşlara Çin Taypeyi (Chinese Taipei) adı ilə üzv olmuşdur. Əhalinin 90%-dən çoxu xan çinlisi olan Tayvan Çin xalq Respublikası ilə sıx ticarət əlaqələri yaradıb, amma kommunist rejiminə qarşı silahlı müqavimət pozisiyasındadır.
Tarixi
Dövrünün müasir fikirlərini önə çıxaran Milliyətçilər partiyasının sədri 1911-ci ildə Çini ələ keçirir və 2000 illik imperatorluğu devirir. İlk başçının qanunları bir müddət sonra legentliyini itirdi. Yerinə General Yuan Shi Kai keçmiş və bir müddət sonra diktatorluq meylləriylə ölkəni yenidən çətin bir vəziyyətə salmışdır. 1916-cı ildə Yuanın ölməsi ilə əleyhdarlar artmışdır.4 may 1919-cu ildə tələbələrin xarici malları boykot etdiyi bir qiyam baş verir.
Çin Kommunist Partiyasının qurulması
Rusiyadakı inqilabın müvəffəqiyyətindən ilham alan tələbələr 1921-ci ildə üsyan qaldırdılar və ÇKP-nı qururlar. Üzvləri arasında Zhou Ən Lai və Mao Tsedun kimi daha sonradan böyük əhəmiyyət qazanacaq olan adlar da var idi. Əvvəllər Yatsansanın Koumitangı arasında əlaqələr yaxşı olsa da, 1925-ci ildə Yatsansanın ölümü ilə əlaqələr qırılmışdı. Yatsansanın yerinə keçən Zəng Sürüş Şek Qərbə yaxınlaşması ilə ÇKP-nı qıcıqlanırdı. Buna görə də iki partiya rasında qarşıdurma yarandı. Kommunistlərin qiyamından qorxan Zəng Sürüş Şek 1927-ci ildə kommunistlərin bir qismini öldürmüşdür. Bu gərginlik səbəbindən münaqişə daha sa alovlanmışdır. 1931-ci ildə kommunistlər Jiangxi əyalətinin Ruijin şəhərində bir çin-Sovet hökuməti qurdular. Çan Kai Şekin davamlı hücumlarına hədəf olan əyalətdə bərabər olmayan şərtlərdə reallaşan qarşıdurmalarda 1934-cü ildə kommunistlər çətin vəziyyətə düşmüşlər. Bu uduzma vəziyyəti Maonun Çinə uyğun olmayan Sovet üsulları buraxıb özlərinə xas üsullar yaratmaları lazım olduğu fikriylə ön plana çıxmasını təmin etmişdir. Mao əksəriyyətin kəndli olduğu Çində şəhərlərdən imtina edib hərəkəti çöl seqmentə daşımışdır. Çöl partizan taktikalarını tətbiqə başlayan 1934-ci, 90,000–100,000 əsgərlə uzun sürəcək bir hərəkat başlatmış, bir tərəfdən milliyyətçilərlə, bir tərəfdən də yerli bəylərlə döyüşərək 1936-cı ildə yalnız bir neçə min əsgərlə Yenan'a çatmışdır.
Yapon İşğalı
Bu dövrlərdə Yapon imperatoru Çini işğal etmək istədi. Bu səbələ 1936-cı ildə Çinə yürüş etdi. Qısa müddət ərzində Mançuryan vilayətini ələ keçırıb orada Mançuko yarımmüstəqil dövlətini qurdu. Bundan narazı qalan çinli Mao Zedung xalqı başına toplayaraq Çin komunnist partiyasını qurdu. Çin Komunnist Partiyası Yaponiya ilə döyüşə başladı.1941-ci ildə ABŞ və Böyük Britaniya ÇKP-a köməyə gəldi.1945-ci ildə Yaponiyaya atom bombasının atılması ilə Yaponiya geri çəkildi. Beləliklə, döyüş sona çatdı. Millətçilər və kommunistlər arasındakı gərginlik yenidən alovlandı. Çin-Yapon döyüşü burada ÇKP-nın karına gəlir. Döyüş ərazisindəki köhnə silah-sursat yararlı idi. Bu silahlarla ÇKP nizami ordu yaradır. SSRİ ÇKP-nın müttəfiqi olduğundan Mançuryan və digər varlı vilayətlər onun əlinə düşür.1948-ci ildə Mao Zedung siyasət dəyişdirir və ölkədə idarəçiliyi ələ keçirir.1949-cu ildə ÇKP Pekini ələ keçirir. Milliyətçi partiyasının rəhbəri Zəng Sürüş Şek İsə ABŞ-nin diasporasının bir hissəsini və Milliyətçiləri bir yerə yığıb Tayvan adasına köçür. Burada Çin Xalq Respublikasından asılı olmayan bir dövlət qurur.
Təhsil
Tayvan Yaponiyanın müstəmləkəsi olduğu zamanlarda təhsil Yaponiyadakı kimi keçilirdi. Daha sonra Tayvan Çinin müstəmləkəsi oldu. Bundan sonra dərhal sistem Çin sistemi ilə əvəzləndi. Hal hazırda Tayvanda Çin və Amerikan sistemlərinə əsaslanan təhsil mövcuddur.
Pedaqoji sistem təhsili 3 yerə bölür:6 il ibtidai, 3 il orta və 4 il ali təhsil tədris olunur. Sistem müvəffqiyyətli olmuşdur. Belə ki, onlar dünya üzərindəki ən yüksək imtahan nəticələrindən birinə sahibdirlər. Belə tədrisdə şagirdlərə texniki fənləri aşılayır və yaradıcılığı demək olar ki, təbliğ etmir.
Tayvan tələbələri test nəticələrini yaxşılaşdırmaq üçün Biologiya, riyaziyyat və digər texniki fənlərə maraq göstərir. Buna görə də kurslar əksər populyar fənnlər üçün təşkil olunur. Dərslərdə mühazirələr, icmallar, sessiyalar və şəxsi öyrədici proqramlarda deklamasiyalar təşkil edilir. 2003 də Tayvan əhalisinin 96,1%-i savad meyyarlarına uyğun olmuşdur.
İstinadlar
- Democracy-Dictatorship Index.
- Department of Household Registration. 1942.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Tayvan adasinda yerlesen qismen taninan kapitalist dovlet haqqindadir Cin Xalq Respublikasi ile sehv salmayin Tayvan ve ya resmi adi ile Cin Respublikasi cin 中華民國 中华民国 Zhōnghua Minguo Cjunxua Minqo ing Republic of China Serqi Asiyada qismen taninan dovlet Qeyri resmi yerlesdiyi Tayvan adasinin adina uygun olaraq Tayvan adlanirTayvancin 中華民國Bayraq d Gerb d Resmi dilleri Standart tayvan mandarincesi d Paytaxt TaypeyIdareetme formasi Yari prezident respublikasi Demokratiya konstitusiyali respublika d Su sahesi 2 8 Ehali 23 593 794 nef avqust 2019 Valyuta Yeni Tayvan dollariInternet domeni twTWBOK kodu ROC TWNTelefon kodu 886Saat qursaqlari UTC 08 00Neqliyyatin yonu sag d Vikianbarda elaqeli mediafayllar Cin Respublikasi cox olke terefinden taninmayan Tayvan adasinda yerlesen ve ekseriyyetle bu adanin adi ile xatirlanan uzaq serq olkesidir 1912 ci ilde bugunku Cin Xalq Respublikasi torpaqlarinda qurulan olke Birlesmis Milletler Cemiyyetinin uzvu idi Tayvan da daxil olmaq uzre etraf adalarla birlikde Ikinci Dunya Muharibesinden sonra serhedlerini mueyyen etmisdir 1949 cu ilde Cin Vetendas muharibesinde Cin Milli Partiyasinin hakimiyyeti itirmesinden sonra olke Cin Kommunist Partiyasi rehberliyinin eline kecir Bunula da Cin Xalq Respublikasi qurulur Cin Milli Partiyasinin lideri Chiang Kai Shek Tayvan adasina qacmali olur Cin Respublikasinin fealiyyetinin buradan davam etdiyini dunyaya elan edir 1949 cu ilde bas veren bu yenidenqurulusu dunya taniyir 1971 ci ilde Cin Respublikasi BMT den cixarilir ve oraya Cin Xalq Respublikasi daxil edilir Hal hazirda Cin Respublikasi 23 olke terefinden taninmaqdadir Cin ifadesi Cin Xalq Respublikasi adina istifade edilerken Cin Respublikasina ise umumiyyetle Tayvan deyilir Tayvan beynelxalq quruluslara Cin Taypeyi Chinese Taipei adi ile uzv olmusdur Ehalinin 90 den coxu xan cinlisi olan Tayvan Cin xalq Respublikasi ile six ticaret elaqeleri yaradib amma kommunist rejimine qarsi silahli muqavimet pozisiyasindadir TarixiDovrunun muasir fikirlerini one cixaran Milliyetciler partiyasinin sedri 1911 ci ilde Cini ele kecirir ve 2000 illik imperatorlugu devirir Ilk bascinin qanunlari bir muddet sonra legentliyini itirdi Yerine General Yuan Shi Kai kecmis ve bir muddet sonra diktatorluq meylleriyle olkeni yeniden cetin bir veziyyete salmisdir 1916 ci ilde Yuanin olmesi ile eleyhdarlar artmisdir 4 may 1919 cu ilde telebelerin xarici mallari boykot etdiyi bir qiyam bas verir Cin Kommunist Partiyasinin qurulmasiRusiyadaki inqilabin muveffeqiyyetinden ilham alan telebeler 1921 ci ilde usyan qaldirdilar ve CKP ni qururlar Uzvleri arasinda Zhou En Lai ve Mao Tsedun kimi daha sonradan boyuk ehemiyyet qazanacaq olan adlar da var idi Evveller Yatsansanin Koumitangi arasinda elaqeler yaxsi olsa da 1925 ci ilde Yatsansanin olumu ile elaqeler qirilmisdi Yatsansanin yerine kecen Zeng Surus Sek Qerbe yaxinlasmasi ile CKP ni qiciqlanirdi Buna gore de iki partiya rasinda qarsidurma yarandi Kommunistlerin qiyamindan qorxan Zeng Surus Sek 1927 ci ilde kommunistlerin bir qismini oldurmusdur Bu gerginlik sebebinden munaqise daha sa alovlanmisdir 1931 ci ilde kommunistler Jiangxi eyaletinin Ruijin seherinde bir cin Sovet hokumeti qurdular Can Kai Sekin davamli hucumlarina hedef olan eyaletde beraber olmayan sertlerde reallasan qarsidurmalarda 1934 cu ilde kommunistler cetin veziyyete dusmusler Bu uduzma veziyyeti Maonun Cine uygun olmayan Sovet usullari buraxib ozlerine xas usullar yaratmalari lazim oldugu fikriyle on plana cixmasini temin etmisdir Mao ekseriyyetin kendli oldugu Cinde seherlerden imtina edib hereketi col seqmente dasimisdir Col partizan taktikalarini tetbiqe baslayan 1934 ci 90 000 100 000 esgerle uzun surecek bir herekat baslatmis bir terefden milliyyetcilerle bir terefden de yerli beylerle doyuserek 1936 ci ilde yalniz bir nece min esgerle Yenan a catmisdir Cin tarixiCin tarixiMedeniyyet Din Felsefe MifologiyasiDao Daosizm Leqizm Tao Te Cinq Konfutsicilik Kon Fu Dzi Lao tszi Moizm Mo tszi In ve Yan 36 stratagem Citkundo Kunq fu Tay ci cuan Usu Vin Cun Dim Mak SaolinSya sulalesiSan sulalesiCjou sulalesi Qerbi CjouSerqi Cjou Yaz PayizDoyusen carliqlar qarisiq dovrHan sulalesi Qerbi HanSin sulalesi Van ManSerqi HanUc carliq Vey Su UCzin Qerbi Czin16 barbar Serqi CzinCenub ve Simal sulaleleriSuy sulalesiTan sulalesiLiaoSun imperiyasiQerbi Sya Cenubi SunYuan sulalesiMin sulalesiTsin sulalesiCin RespublikasiCin Xalq Respublikasi Cin RespublikasibaxredakteYapon IsgaliBu dovrlerde Yapon imperatoru Cini isgal etmek istedi Bu sebele 1936 ci ilde Cine yurus etdi Qisa muddet erzinde Mancuryan vilayetini ele kecirib orada Mancuko yarimmusteqil dovletini qurdu Bundan narazi qalan cinli Mao Zedung xalqi basina toplayaraq Cin komunnist partiyasini qurdu Cin Komunnist Partiyasi Yaponiya ile doyuse basladi 1941 ci ilde ABS ve Boyuk Britaniya CKP a komeye geldi 1945 ci ilde Yaponiyaya atom bombasinin atilmasi ile Yaponiya geri cekildi Belelikle doyus sona catdi Milletciler ve kommunistler arasindaki gerginlik yeniden alovlandi Cin Yapon doyusu burada CKP nin karina gelir Doyus erazisindeki kohne silah sursat yararli idi Bu silahlarla CKP nizami ordu yaradir SSRI CKP nin muttefiqi oldugundan Mancuryan ve diger varli vilayetler onun eline dusur 1948 ci ilde Mao Zedung siyaset deyisdirir ve olkede idareciliyi ele kecirir 1949 cu ilde CKP Pekini ele kecirir Milliyetci partiyasinin rehberi Zeng Surus Sek Ise ABS nin diasporasinin bir hissesini ve Milliyetcileri bir yere yigib Tayvan adasina kocur Burada Cin Xalq Respublikasindan asili olmayan bir dovlet qurur TehsilTayvan Yaponiyanin mustemlekesi oldugu zamanlarda tehsil Yaponiyadaki kimi kecilirdi Daha sonra Tayvan Cinin mustemlekesi oldu Bundan sonra derhal sistem Cin sistemi ile evezlendi Hal hazirda Tayvanda Cin ve Amerikan sistemlerine esaslanan tehsil movcuddur Pedaqoji sistem tehsili 3 yere bolur 6 il ibtidai 3 il orta ve 4 il ali tehsil tedris olunur Sistem muveffqiyyetli olmusdur Bele ki onlar dunya uzerindeki en yuksek imtahan neticelerinden birine sahibdirler Bele tedrisde sagirdlere texniki fenleri asilayir ve yaradiciligi demek olar ki teblig etmir Tayvan telebeleri test neticelerini yaxsilasdirmaq ucun Biologiya riyaziyyat ve diger texniki fenlere maraq gosterir Buna gore de kurslar ekser populyar fennler ucun teskil olunur Derslerde muhazireler icmallar sessiyalar ve sexsi oyredici proqramlarda deklamasiyalar teskil edilir 2003 de Tayvan ehalisinin 96 1 i savad meyyarlarina uygun olmusdur IstinadlarDemocracy Dictatorship Index Department of Household Registration 1942 Xarici kecidler