Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Lao-tszı (e. ə. VI əsr – e. ə. V əsr, Çin[d]) — Çin filosofu.
| Lao-tszı | |
|---|---|
| çin. 老子 | |
 | |
| Doğum tarixi | e. ə. VI əsr |
| Vəfat tarixi | e. ə. V əsr |
| Vəfat yeri |
|
| Vətəndaşlığı | |
| Dövr | Qədim Dünya, E.ə. VI əsr |
| İstiqaməti | Daosizm, Şərq fəlsəfəsi |
| Əsas maraqları | fəlsəfə, Çin fəlsəfəsi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Lao Tzı (Çin: 老子; pinyin: Lǎozǐ; Wade–Giles: Lao Tzu; həmçinin Lao Tse, Lao Tu, Lao-Tsu, Laotze, Laosi, Laocius, və digər şəkildə tərcümə edilir; e. ə. VI əsr – e. ə. V əsr, Çin[d]) qədim Çin filosofudur. Öz Dao De Cin əsərinə görə tanınır və bu səbəbdən ənənəvi şəkildə Daoizm-in banisi kimi qəbul edilir.
Daoizmin dini formalarının çoxunda bir ilahi varlıq kimi qəbul edilir — Taishang Laojun — yəni "Saf Üç kəslərdən Biri".
Çin ənənəsinə əsasən, Lao Tzu eramızdan əvvəl 6-cı əsrdə yaşayıb. Bəzi tarixçilər isə onun eramızdan əvvəl 5–4-cü əsrlərdə yaşadığını, bəziləri isə Lao Tzu-nun bir neçə tarixi şəxsiyyətləri birləşdirən bir mifoloji figur olduğunu vurğulayır.
Rəvayət edirlər ki, günlərin bir günü qoca Lao Tzu ölümün nəfəsini hiss edib və heç kəsə dinməyib uzaqda görsənən dağlara tərəf yola düşdü. Çou dövlətinə xidmət edən sərhədçi qocanı görüb onu tanıdı və onun hara və nə üçün getdiyini hiss etdi. Sərhədçi nə isə bir bəhanə edib Lao Tzu-nu donuz tövləsinə salır və deyir ki, qoca Dao (yəni Yol) haqqında bildiklərini yazıb ona verməyənədək elə o tövlədə də qalacaq. Çarəsi olmayan Lao Tzu 81 şerdən ibarət olan kitabı yazıb. Bizim dilə mümkün olan tərcümələrinin birində həmin kitabın ilk sözləri bunlar olub:
"Söz ilə ifa edilə bilən Dao həqiqi Dao deyil…"
Fəlsəfəsi
İlk Çin filosofu hesab edilə bilən Lao-tszı icma mədəniyyətinin siyasi idealına — kommunizmə meyilli idi. O, bizə məlum olan kommunistlərin ən ilkini idi. Lao-tszı belə hesab edirdi ki, o yerdə ki, hakimiyyət böyük müdriklərə mənsubdur, təbəələr onların mövcudluğunu hiss etmirlər. O yerdə ki, hakimiyyət o qədər də böyük olmayan müdriklərə mənsubdur, təbəələr onlara bağlı olur və onları tərifləyir. O yerdə ki, hakimiyyət kiçik müdriklərə mənsubdur, təbəələr onlardan qorxur. O yerdə ki, hakimiyyət daha kiçiklərə mənsubdur, təbəələr onlara nifrət edir.
Lao-tszı siyasi aktivliyin əleyhdarı idi. O, belə güman edirdi ki, hakimiyyət dinc olanda xalq da xoşbəxt olur, hakimiyyət işgüzar olanda isə, xalq bədbəxt olur. Lao-tszının bu kontekstdə söylədiyi başqa bir fikir də öz qeyri-adiliyi ilə diqqəti cəlb edir. Nə qədər qəribə görünsə də, Lao-tszı belə hesab edir ki, qanunlar və qərarlar nə qədər çox nəşr olunursa, oğru və quldur da bir o qədər çox olur. O, özünün belə bir fikrində israrlı idi ki, hökmdarlar hadisələrin təbii axarına müdaxilə etməməli, təbii qanunauyğunluqlara riayət etməlidirlər.
Belə olmadıqda dövlətin içində hərc-mərclik başlayır və dövlətin içində hərc-mərclik başlayanda isə sədaqətli nökərlər meydana çıxır.
Cəmiyyətin təbii ahəngi pozulduqca sosial həyat öz zərifliyini və gözəlliyini itirir. Lao-tszının belə bir məşhur aforizmi də vardır. İnsan doğulanda zərif və zəif, öləndən sonra isə bərk və möhkəm olur. Bərklik və möhkəmlik məhv olmanın, zəiflik və zəriflik isə həyatın başlanğıcıdır.
Lao-tszı tərəfindən yaradılan təlim daosizm, bu təlimin şərh olunduğu ən ilkin və ən nüfuzlu əsər isə Dao de szin, yəni "Dao və de haqqında kitab" adlanır. Dao de szinin adından göründüyü kimi Lao-tszı fəlsəfəsinin və daosizm təliminin ən mühüm ideyaları dao və de anlayışları vasitəsilə ifadə olunur. Dao Azərbaycan dilinə tərcümədə yol mənasını verir. Çin mənşəli dao sözünü bir qədər geniş anlamaqdan ötrü yaxşı olardı ki, o, ərəb mənşəli din sözü ilə qarşılaşdırılsın. Din də dao kimi yol deməkdir. Maraqlıdır ki, din və dao sözlərinin hər ikisi öz mahiyyətləri etibarilə də təxminən eyni mənanı ifadə edirlər: Dünyanın da, həyatın da, insanın da düzgün, mütləq və həqiqi yolu, yəni mövcudluq üslubu vardır, yalnız bu yolla gedən insan həqiqi insan ömrünü sürmüş olur, yoldan çıxan kəsin ömrü isə həqiqi insan həyatı deyildir, nadanlığın və cəhalətin ifadəsidir. Daosizm təliminin ikinci mühüm anlayışı olan de dilimizdə əsasən dini kontekstdə işlənən və yenə də ərəb mənşəli olan halal anlayışına son dərəcə yaxındır. Dao və de anlayışlarının qoşalığı heç də təsadüfi deyildir. Doğrudan da, düz yolun sahibi olmaq ifadəsi ən ümumi halda halal işlər görmək, xüsusi hallarda isə halal çörək yemək və özgənin malında gözü olmamaq mənalarını verir.
Dao De Cin
1
- Yolun istiqaməti müəyyəndirsə – o Haqq yolu deyil
- Ad səsləndirilə bilərsə – o əbədi Ad deyil
- Göyün və Yerin Atası – Adsızdır
- Ad sahibi – saysız-hesabsız cisimlərin (şeylərin) Anasıdır
- Ehtirassız halda Onun ecazkar Sirrini duyarsan
- Ehtiraslarla dolu olaraq – Onun izhar səthini görərsən
- Biri və başqası – adları fərqli, həqiqi mahiyyətləri eynidir
- Birgə onlara Sirr Dəryası deyərlər
- Dəryanın dibində birindən başqasına keçid var –
- O Sirrin zərif möcüzələrinin qapısıdır
2
- Hamı gözəlliyin gözəlliyini dərk edib – bunun üçün də eybəcərlik peyda oldu
- Hamı xeyrin xeyirli olduğunu dərk edib – bunun üçün də şər peyda oldu
- Ona görə də
- Varlıq ilə Yoxluq bir-birini törədir
- Çətin və Asan biri-birinə gətirib çıxarır
- Uzun və Qısa biri-birlə tutuşdurulur
- Hündür və Alçaq bir-birini təyin edir
- Səslər bir-birlə həmahəng olur
- Əvvəl və Axır bir-birini növbələyir
- Buna görə Arif Aqil iş görəndə biəməldir, öyüd verəndə dinməzdir
- Məşğul olduqda iştirak etmir
- Yaratdığına yiyəlik etmir
- Hərəkətdə cəhd etmir
- Zəhmətini yönəltmir məqsədə
- Nəticələrlə vaxtını itirmir fəxr edə
- Buna görə də ruhu tükənməzdir
3
- Qabiliyyətlilər sayılmazsa – eldə mübahisə və rəqabət olmaz.
- Cavahiratın dəyəri olmazsa – eldə oğruluq olmaz.
- Ehtiras doğuran şeylər görsənməzsə — qəlblər çaxnaşmaz.
- Buna görə Arif Aqilin qaydası budur ki,
- Ürək boş olmalı, qarın isə dolu;
- Şövq olmalı zəif, özək isə möhkəm.
- İstək az olmalı – naşükürlük olmasın,
- Bilik az olmalı – narahatlıq olmasın.
- Biliyi çox olanlar isə fəaliyyətdən kənar qalmalıdır, çünki
- Biəməllik ahəng eylər.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France Record #11911025n // BnF catalogue général (fr.). Paris: BnF.
Xarici keçidlər
- Lao Tzu-nun Dao De Cin əsərinin Azərbaycan dilinə tərcüməsi
 | Filosof ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Lao tszi e e VI esr e e V esr Cin d Cin filosofu Lao tszicin 老子Dogum tarixi e e VI esrVefat tarixi e e V esrVefat yeri Cin d Vetendasligi Cjou sulalesiDovr Qedim Dunya E e VI esrIstiqameti Daosizm Serq felsefesiEsas maraqlari felsefe Cin felsefesi Vikianbarda elaqeli mediafayllarLao tsziHeyatiLao Tzi Cin 老子 pinyin Lǎozǐ Wade Giles Lao Tzu hemcinin Lao Tse Lao Tu Lao Tsu Laotze Laosi Laocius ve diger sekilde tercume edilir e e VI esr e e V esr Cin d qedim Cin filosofudur Oz Dao De Cin eserine gore taninir ve bu sebebden enenevi sekilde Daoizm in banisi kimi qebul edilir Daoizmin dini formalarinin coxunda bir ilahi varliq kimi qebul edilir Taishang Laojun yeni Saf Uc keslerden Biri Cin enenesine esasen Lao Tzu eramizdan evvel 6 ci esrde yasayib Bezi tarixciler ise onun eramizdan evvel 5 4 cu esrlerde yasadigini bezileri ise Lao Tzu nun bir nece tarixi sexsiyyetleri birlesdiren bir mifoloji figur oldugunu vurgulayir Revayet edirler ki gunlerin bir gunu qoca Lao Tzu olumun nefesini hiss edib ve hec kese dinmeyib uzaqda gorsenen daglara teref yola dusdu Cou dovletine xidmet eden serhedci qocani gorub onu tanidi ve onun hara ve ne ucun getdiyini hiss etdi Serhedci ne ise bir behane edib Lao Tzu nu donuz tovlesine salir ve deyir ki qoca Dao yeni Yol haqqinda bildiklerini yazib ona vermeyenedek ele o tovlede de qalacaq Caresi olmayan Lao Tzu 81 serden ibaret olan kitabi yazib Bizim dile mumkun olan tercumelerinin birinde hemin kitabin ilk sozleri bunlar olub Soz ile ifa edile bilen Dao heqiqi Dao deyil FelsefesiIlk Cin filosofu hesab edile bilen Lao tszi icma medeniyyetinin siyasi idealina kommunizme meyilli idi O bize melum olan kommunistlerin en ilkini idi Lao tszi bele hesab edirdi ki o yerde ki hakimiyyet boyuk mudriklere mensubdur tebeeler onlarin movcudlugunu hiss etmirler O yerde ki hakimiyyet o qeder de boyuk olmayan mudriklere mensubdur tebeeler onlara bagli olur ve onlari terifleyir O yerde ki hakimiyyet kicik mudriklere mensubdur tebeeler onlardan qorxur O yerde ki hakimiyyet daha kiciklere mensubdur tebeeler onlara nifret edir Lao tszi siyasi aktivliyin eleyhdari idi O bele guman edirdi ki hakimiyyet dinc olanda xalq da xosbext olur hakimiyyet isguzar olanda ise xalq bedbext olur Lao tszinin bu kontekstde soylediyi basqa bir fikir de oz qeyri adiliyi ile diqqeti celb edir Ne qeder qeribe gorunse de Lao tszi bele hesab edir ki qanunlar ve qerarlar ne qeder cox nesr olunursa ogru ve quldur da bir o qeder cox olur O ozunun bele bir fikrinde israrli idi ki hokmdarlar hadiselerin tebii axarina mudaxile etmemeli tebii qanunauygunluqlara riayet etmelidirler Bele olmadiqda dovletin icinde herc merclik baslayir ve dovletin icinde herc merclik baslayanda ise sedaqetli nokerler meydana cixir Cemiyyetin tebii ahengi pozulduqca sosial heyat oz zerifliyini ve gozelliyini itirir Lao tszinin bele bir meshur aforizmi de vardir Insan dogulanda zerif ve zeif olenden sonra ise berk ve mohkem olur Berklik ve mohkemlik mehv olmanin zeiflik ve zeriflik ise heyatin baslangicidir Lao tszi terefinden yaradilan telim daosizm bu telimin serh olundugu en ilkin ve en nufuzlu eser ise Dao de szin yeni Dao ve de haqqinda kitab adlanir Dao de szinin adindan gorunduyu kimi Lao tszi felsefesinin ve daosizm teliminin en muhum ideyalari dao ve de anlayislari vasitesile ifade olunur Dao Azerbaycan diline tercumede yol menasini verir Cin menseli dao sozunu bir qeder genis anlamaqdan otru yaxsi olardi ki o ereb menseli din sozu ile qarsilasdirilsin Din de dao kimi yol demekdir Maraqlidir ki din ve dao sozlerinin her ikisi oz mahiyyetleri etibarile de texminen eyni menani ifade edirler Dunyanin da heyatin da insanin da duzgun mutleq ve heqiqi yolu yeni movcudluq uslubu vardir yalniz bu yolla geden insan heqiqi insan omrunu surmus olur yoldan cixan kesin omru ise heqiqi insan heyati deyildir nadanligin ve cehaletin ifadesidir Daosizm teliminin ikinci muhum anlayisi olan de dilimizde esasen dini kontekstde islenen ve yene de ereb menseli olan halal anlayisina son derece yaxindir Dao ve de anlayislarinin qosaligi hec de tesadufi deyildir Dogrudan da duz yolun sahibi olmaq ifadesi en umumi halda halal isler gormek xususi hallarda ise halal corek yemek ve ozgenin malinda gozu olmamaq menalarini verir Dao De Cin1 Yolun istiqameti mueyyendirse o Haqq yolu deyil Ad seslendirile bilerse o ebedi Ad deyil Goyun ve Yerin Atasi Adsizdir Ad sahibi saysiz hesabsiz cisimlerin seylerin Anasidir Ehtirassiz halda Onun ecazkar Sirrini duyarsan Ehtiraslarla dolu olaraq Onun izhar sethini gorersen Biri ve basqasi adlari ferqli heqiqi mahiyyetleri eynidir Birge onlara Sirr Deryasi deyerler Deryanin dibinde birinden basqasina kecid var O Sirrin zerif mocuzelerinin qapisidir2 Hami gozelliyin gozelliyini derk edib bunun ucun de eybecerlik peyda oldu Hami xeyrin xeyirli oldugunu derk edib bunun ucun de ser peyda oldu Ona gore de Varliq ile Yoxluq bir birini toredir Cetin ve Asan biri birine getirib cixarir Uzun ve Qisa biri birle tutusdurulur Hundur ve Alcaq bir birini teyin edir Sesler bir birle hemaheng olur Evvel ve Axir bir birini novbeleyir Buna gore Arif Aqil is gorende biemeldir oyud verende dinmezdir Mesgul olduqda istirak etmir Yaratdigina yiyelik etmir Hereketde cehd etmir Zehmetini yoneltmir meqsede Neticelerle vaxtini itirmir fexr ede Buna gore de ruhu tukenmezdir3 Qabiliyyetliler sayilmazsa elde mubahise ve reqabet olmaz Cavahiratin deyeri olmazsa elde ogruluq olmaz Ehtiras doguran seyler gorsenmezse qelbler caxnasmaz Buna gore Arif Aqilin qaydasi budur ki Urek bos olmali qarin ise dolu Sovq olmali zeif ozek ise mohkem Istek az olmali nasukurluk olmasin Bilik az olmali narahatliq olmasin Biliyi cox olanlar ise fealiyyetden kenar qalmalidir cunki Biemellik aheng eyler Hemcinin baxDaosizmIstinadlarBibliotheque nationale de France Record 11911025n BnF catalogue general fr Paris BnF Xarici kecidlerLao Tzu nun Dao De Cin eserinin Azerbaycan diline tercumesi Filosof ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Felsefe portali