Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Tayvan — (Çincə: 臺灣 ya da 台灣, pinyin: táiwān) həmçinin Formosa adıyla da tanınır. Tayvan Sakit okeandan və Çinin şərq sahilindən 150 km uzaqlıqda yerləşən bir adadır. Beynəlxalq siyasi və iqtisadi baxımdan Çin Respublikasına aiddir. Mərkəzin coğrafi koordinatları - 23 ° 30 '. w., 121 ° 00 'şərq. İdarəetmə formasına görə respublikadır. Pul vahidi Tayvan yuanıdır. 16 dairə və 5 bələdiyyədən ibarətdir. Qaosyun, Tayçjun, Tszilun, Pindun və Yualin böyük şəhərləri hesab olunur. Əhalisi 22,2 mln nəfərdir. Ticarət tərəfdaşları ABŞ, Yaponiya, Almaniya, Avstraliya, Sinqapur və Çindir. İxracatında əsas yer tutan məhsullar elektrik avadanlığı və elektronikadır. İdxalı isə neft plastik kütlələr, dəqiq alətlər, saatlar və sairədən ibarətdir. Ən böyük şəhəri və paytaxtı Taybeydir. Bu şəhərdə metallurgiya, maşınqayırma, radioelektrotexnika, neftayırma, sement, kimya, toxuculuq sənaye sahələri inkişaf etmişdir.
| Tayvan | |
|---|---|
| çin. 臺灣, 台湾, Táiwān | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Sahəsi | 36178 km² |
| Uzunluğu |
|
| Eni | 144 km |
| Hündür nöqtəsi | 3.952 m |
| Əhalisi | 23,069,345 nəfər (2011-ci il) |
| Yerləşməsi | |
| Ölkə | Çin Respublikası |
| Şəhər | |
| Akvatoriya | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Tayvanın Çinlə qədim əlaqələri haqqında
Tayvan adası qədim Çin salnamələrində - dövründə (25-220-ci illər) tərtib olunan "Xoy Xan Şu" və San qo sülaləsi dövründə (220-265-ci illər) tərtib olunan "San qo Çji" salnamələrində İçjou adı ilə (Barbarlar adası) ilk dəfə xatırladılır. Suy sülaləsi dövründə (581-618) Tayvan daha çox Lyu Syu (adanın cənub-qərbində mövcud olan knyazlığın adı ilə) adlanırdı. Adanın müasir adına ilk dəfə 1599-cu ilə aid yazılı mənbələrdə rast gəlinmişdir. Tayvan boğazı vasitəsilə ada ilə materikdə yerləşən Çin arasında ticarət və naviqasiya əlaqələri, ada hələ çinlilər tərəfindən məskunlaşdırılmamışdan əvvəl başlanmışdı. Çinlilərin Tayvana ilk hərbi ekspedisiyası 230-cu ildə qeydə alınmışdır. 610-cu ildə 10 min nəfərlik Çin ordusu Tayvan və Penxuledao adalarına yeni hücumlar etdi, bundan sonra həmin adalarla Çin arasında əlaqələr nizami xarakter daşımağa başladı. XII əsrdə Tayvan rəsmi şəkildə Fuszyan əyalətinin tərkib hissəsi kimi Çinə birləşdirildi. 1360-cı ildə adanın hərbi əhəmiyyətinin artması ilə əlaqədar Tayvanda Çinin ilk yerli hakimiyyət orqanı olan Nəzarət İdarəsi yaradıldı. Elə həmin dövrdə Fuszyan və Quandun əyalətlərindən Tayvan adasına mühacirət axını gücləndi. Adada əkinçilik və inkişaf etdi. Adanın yerli əhalisi (qaoşan tayfası) dağlıq ərazilərə sıxışdırıldı, Çindən köçənlər isə daha məhsuldar torpaqlara yiyələndilər.
Müstəmləkə dövrü
XVI əsrin sonları - XVII əsrin əvvəllərində Tayvana yadellilərin müdaxiləsi başlandı.Əvvəlcə yapon feodalları və dəniz quldurları Szilunda, Qaosyunda və Xualyanda möhkəmlənməyə cəhd göstərdilər, lakin Fuszyandan göndərilən əlavə qüvvələr onların buradan qovulmasına nail oldular. 1590-cı ildə Tayvana portuqaliyalılar soxuldular və adaya Formoza (Gözəl) adını verdilər. 1624-cü ildə Tayvan hollandların nəzarəti altına keçdi. 1626-cı ildə İspaniya Tayvana öz hərbi gəmilərini göndərdi, onlar adanın şimal hissəsində möhkəmlənməyə müvəffəq oldular. Tayvana yiyələnmək uğrunda Niderland ilə İspaniya arasında gedən mübarizə 1641-ci ildə birincinin xeyrinə başa çatdı.
1652-ci ilin sentyabrında Tayvanda Qo Xuayanın başçılığı ilə Niderland müstəmləkəçilərinə qarşı iri üsyan baş verdi. Üsyançıların əsas qüvvələrinin darmadağın edilməsinə baxmayaraq adanın yalnız şimal və cənub-qərb hissəsi Ost-Hind kompaniyasının əlində qalmışdı.
Min sülaləsi dövründə
Holland Formozası 1661-ci ilədək, isveç Fredrik Koyetin komandanlıq etdiyi Hollandiyanın Zelandiyadakı donanması devrilmiş Min sülaləsinə sadiq qalan və Çindən qaçaraq Tayvana sığınanların ordusu qarşısında təslim olanadək davam etdi. Çin müdaxiləçilərinin başında admiral Koksinq (Çjen Çenqun) dayanırdı. Onun və onun davamçılarının dövründə Tayvanda (o zaman ada Dunnin adası adlandırılmışdır) Çin əhalisinin sayı 200 min nəfərə çatdı.
Çjen Çenqun və onun tərəfdarları adada müstəqil dövlət yaratdılar və onu Çində Min sülaləsini devirərək Tsin sülaləsinin əsasını qoyan mahcurlara qarşı əsas mübarizə bazasına çevirdilər. Yalnız 22 ildən sonra, 1683-cü ildə mancurlar iqtisadi blokada və hollandların köməyi ilə Tayvanı Tsin imperatoruna tabe olmağa məcbur edə bildilər.
Tsin dövrü
1683-cü ildə Tayvana mancurların Tsin sülaləsinin ordusu çıxarıldı, ada Çinin Fuszyan əyalətinin tərkibinə daxil edildi. Adanın şərq sahilləri XVIII əsr ərzində, demək olar ki, tamamilə adamsız qalmışdı, yalnız XIX əsrdə amoy tacirləri adanın bütün ərazisini düyü və çay becərilən ərazilərə çevirdilər, əldə edilən məhsul xarici ölkələrə və ilk növbədə Yaponiyaya ixrac olunurdu. 1842-ci il siyahıya alınmasına görə Tayvanda əhalinin sayı 2,5 milyon nəfərə çatırdı.
1875-ci ildə şimali Tayvanın paytaxtı Taybey şəhəri oldu. 1886-cı ildə Tayvan Çinin ayrıca bir əyalətinə çevrildi. 1895-ci ildə yaponlarla müharibədə məğlub olan Tsin sülaləsi Tayvan adasını Yaponiyaya güzəştə getməyə məcbur oldu. Çin vətənpərvərləri Tayvanda müstəqil "Tayvan respublikası yaratmağa çalışsalar da, yaponlar tezliklə bu cəhdin qarşısını aldılar.
Yapon dövrü
Tayvan adası 1895-ci ildən 1945-ci ilədək Yaponiya imperiyasının tərkibində olmuş və bir neçə prefekturaya (Tayxoku, Sintiku, Taytyu, Taynan, Tarenko, Tayto, Xoko) bölünmüşdür.İkinci dünya müharibəsində (1939-1945) Yaponiyanın məğlubiyyətindən sonra ada Çin Respublikasının tərkibinə daxil edildi.
Həmçinin bax
İstinadlar
Mənbə
- Чигринский М. Ф. Аборигены Тайваня. Очерк этнической истории и традиционной культуры. Санкт-Петербург., 1993.
- Ли Дэнхуэй. Позиция Тайваня. М., 2000.
- Буров В.Г. Модернизация тайваньского общества. М., 1998.
- Непомнин O. E. «История Китая: Эпоха Цин. XVII — начало XX века» — Москва, 2005.
- «История Востока» в 6 томах. Том IV «Восток в новое время (конец XVIII — начало XX в.)». Книга 2 — Москва, 2005.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Tayvan adasi haqqindadir Cin Respublikasi ile sehv salmayin Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Tayvan Cince 臺灣 ya da 台灣 pinyin taiwan hemcinin Formosa adiyla da taninir Tayvan Sakit okeandan ve Cinin serq sahilinden 150 km uzaqliqda yerlesen bir adadir Beynelxalq siyasi ve iqtisadi baximdan Cin Respublikasina aiddir Merkezin cografi koordinatlari 23 30 w 121 00 serq Idareetme formasina gore respublikadir Pul vahidi Tayvan yuanidir 16 daire ve 5 belediyyeden ibaretdir Qaosyun Taycjun Tszilun Pindun ve Yualin boyuk seherleri hesab olunur Ehalisi 22 2 mln neferdir Ticaret terefdaslari ABS Yaponiya Almaniya Avstraliya Sinqapur ve Cindir Ixracatinda esas yer tutan mehsullar elektrik avadanligi ve elektronikadir Idxali ise neft plastik kutleler deqiq aletler saatlar ve saireden ibaretdir En boyuk seheri ve paytaxti Taybeydir Bu seherde metallurgiya masinqayirma radioelektrotexnika neftayirma sement kimya toxuculuq senaye saheleri inkisaf etmisdir Tayvancin 臺灣 台湾 TaiwanUmumi melumatlarSahesi 36178 km Uzunlugu 394 kmEni 144 kmHundur noqtesi 3 952 mEhalisi 23 069 345 nefer 2011 ci il Yerlesmesi23 46 sm e 121 00 s u Olke Cin RespublikasiSeher TaybeyAkvatoriya Sakit okeanSerqi Cin denizi Fayl 280px Tayvan xeritede Tayvan Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiTayvanin Cinle qedim elaqeleri haqqinda Tayvan adasi qedim Cin salnamelerinde dovrunde 25 220 ci iller tertib olunan Xoy Xan Su ve San qo sulalesi dovrunde 220 265 ci iller tertib olunan San qo Cji salnamelerinde Icjou adi ile Barbarlar adasi ilk defe xatirladilir Suy sulalesi dovrunde 581 618 Tayvan daha cox Lyu Syu adanin cenub qerbinde movcud olan knyazligin adi ile adlanirdi Adanin muasir adina ilk defe 1599 cu ile aid yazili menbelerde rast gelinmisdir Tayvan bogazi vasitesile ada ile materikde yerlesen Cin arasinda ticaret ve naviqasiya elaqeleri ada hele cinliler terefinden meskunlasdirilmamisdan evvel baslanmisdi Cinlilerin Tayvana ilk herbi ekspedisiyasi 230 cu ilde qeyde alinmisdir 610 cu ilde 10 min neferlik Cin ordusu Tayvan ve Penxuledao adalarina yeni hucumlar etdi bundan sonra hemin adalarla Cin arasinda elaqeler nizami xarakter dasimaga basladi XII esrde Tayvan resmi sekilde Fuszyan eyaletinin terkib hissesi kimi Cine birlesdirildi 1360 ci ilde adanin herbi ehemiyyetinin artmasi ile elaqedar Tayvanda Cinin ilk yerli hakimiyyet orqani olan Nezaret Idaresi yaradildi Ele hemin dovrde Fuszyan ve Quandun eyaletlerinden Tayvan adasina muhaciret axini guclendi Adada ekincilik ve inkisaf etdi Adanin yerli ehalisi qaosan tayfasi dagliq erazilere sixisdirildi Cinden kocenler ise daha mehsuldar torpaqlara yiyelendiler Mustemleke dovru XVI esrin sonlari XVII esrin evvellerinde Tayvana yadellilerin mudaxilesi baslandi Evvelce yapon feodallari ve deniz quldurlari Szilunda Qaosyunda ve Xualyanda mohkemlenmeye cehd gosterdiler lakin Fuszyandan gonderilen elave quvveler onlarin buradan qovulmasina nail oldular 1590 ci ilde Tayvana portuqaliyalilar soxuldular ve adaya Formoza Gozel adini verdiler 1624 cu ilde Tayvan hollandlarin nezareti altina kecdi 1626 ci ilde Ispaniya Tayvana oz herbi gemilerini gonderdi onlar adanin simal hissesinde mohkemlenmeye muveffeq oldular Tayvana yiyelenmek ugrunda Niderland ile Ispaniya arasinda geden mubarize 1641 ci ilde birincinin xeyrine basa catdi 1652 ci ilin sentyabrinda Tayvanda Qo Xuayanin basciligi ile Niderland mustemlekecilerine qarsi iri usyan bas verdi Usyancilarin esas quvvelerinin darmadagin edilmesine baxmayaraq adanin yalniz simal ve cenub qerb hissesi Ost Hind kompaniyasinin elinde qalmisdi Min sulalesi dovrunde Holland Formozasi 1661 ci iledek isvec Fredrik Koyetin komandanliq etdiyi Hollandiyanin Zelandiyadaki donanmasi devrilmis Min sulalesine sadiq qalan ve Cinden qacaraq Tayvana siginanlarin ordusu qarsisinda teslim olanadek davam etdi Cin mudaxilecilerinin basinda admiral Koksinq Cjen Cenqun dayanirdi Onun ve onun davamcilarinin dovrunde Tayvanda o zaman ada Dunnin adasi adlandirilmisdir Cin ehalisinin sayi 200 min nefere catdi Cjen Cenqun ve onun terefdarlari adada musteqil dovlet yaratdilar ve onu Cinde Min sulalesini devirerek Tsin sulalesinin esasini qoyan mahcurlara qarsi esas mubarize bazasina cevirdiler Yalniz 22 ilden sonra 1683 cu ilde mancurlar iqtisadi blokada ve hollandlarin komeyi ile Tayvani Tsin imperatoruna tabe olmaga mecbur ede bildiler Tsin dovru 1683 cu ilde Tayvana mancurlarin Tsin sulalesinin ordusu cixarildi ada Cinin Fuszyan eyaletinin terkibine daxil edildi Adanin serq sahilleri XVIII esr erzinde demek olar ki tamamile adamsiz qalmisdi yalniz XIX esrde amoy tacirleri adanin butun erazisini duyu ve cay becerilen erazilere cevirdiler elde edilen mehsul xarici olkelere ve ilk novbede Yaponiyaya ixrac olunurdu 1842 ci il siyahiya alinmasina gore Tayvanda ehalinin sayi 2 5 milyon nefere catirdi 1875 ci ilde simali Tayvanin paytaxti Taybey seheri oldu 1886 ci ilde Tayvan Cinin ayrica bir eyaletine cevrildi 1895 ci ilde yaponlarla muharibede meglub olan Tsin sulalesi Tayvan adasini Yaponiyaya guzeste getmeye mecbur oldu Cin vetenperverleri Tayvanda musteqil Tayvan respublikasi yaratmaga calissalar da yaponlar tezlikle bu cehdin qarsisini aldilar Yapon dovru Tayvan adasi 1895 ci ilden 1945 ci iledek Yaponiya imperiyasinin terkibinde olmus ve bir nece prefekturaya Tayxoku Sintiku Taytyu Taynan Tarenko Tayto Xoko bolunmusdur Ikinci dunya muharibesinde 1939 1945 Yaponiyanin meglubiyyetinden sonra ada Cin Respublikasinin terkibine daxil edildi Hemcinin baxIstinadlarMenbeChigrinskij M F Aborigeny Tajvanya Ocherk etnicheskoj istorii i tradicionnoj kultury Sankt Peterburg 1993 Li Denhuej Poziciya Tajvanya M 2000 Burov V G Modernizaciya tajvanskogo obshestva M 1998 Nepomnin O E Istoriya Kitaya Epoha Cin XVII nachalo XX veka Moskva 2005 Istoriya Vostoka v 6 tomah Tom IV Vostok v novoe vremya konec XVIII nachalo XX v Kniga 2 Moskva 2005 Xarici kecidler