Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Han sülaləsi (çin. (ənən.) 漢朝, sadə. 汉朝, pinyin: Hàn cháo, hərfi mənası: "Han çao"; E.ə. 206—220) – Çin xanədanı.
Tarixi
Tsin imperiyası Çin tarixində ilk xalq üsyanı nəticəsində süquta uğradı. ölümündən sonra yenə də qarışıqlıq dövrləri başladı. E.ə. 206-cı ildə keçmiş kəndxuda Lü Banın başçılığı altında qiyamçı dəstələr Tsin ordusunu asanlıqla darmadağın etdi və paytaxtı aldı. Bu Çudan olan özünü Han hökmdarı elan etməyə imkan verdi, belə ki, Tsinin paytaxtı keçmiş Han hökmdarlığı ərazisində yerləşirdi. Daha dörd il də çoxsaylı üsyankar rəhbərlər taxt-tac uğrunda mübarizə apardılar. E.ə. 202-ci ildə Lü Ban özünün əsas və sonuncu rəqibini – zadəgan ailəsindən olan general məğlub etdi. Qao-dzu, "Ali ulu əcdad" titulunu qəbul edib Xan sülaləsinin əsasını qoydu, bu da Qədim Roma, Xristianlıq və Məsihlə bir dövrə təsadüf edirdi. Lü Ban Çanan şəhərini imperiyanın paytaxtı elan etdi.
Han sülaləsinin dörd əsrdən çox hakimiyyəti iki dövrə bölünür: Erkən Han (Qərbi) və Sonrakı Han (Şərqi), bunlar da müvafiq olaraq e.ə. 206-cı ildən eramızın 8-ci ilinədək və 8-ci ildən 220-ci ilədək olan dövrü əhatə edir.
Bu dövrlər arasındakı eramızın 9-25-ci illərini əhatə edən az müddət ərzində Sin sülaləsi hakimiyyətdə olmuşdur.
Erkən Han Tsin imperiyası idarəetmə sisteminin bəzi xarakterik xüsusiyyətlərini qoruyub saxlamışdır. Öz yeddi silahdaşına Lü Ban van titulu bağışlamışdı, 130-na isə vərəsəlik torpaqları paylamışdı. İmperator Udiy isə (E.ə. 140-87) mərkəzi hakimiyyətin gücləndirilməsinə yönəldilmiş dəyişikliklər həyata keçirir, bunun da gedişində Tsin dövründə mövcud olan müfəttişlik təsisatları bərpa edilir.
Han dövrünün əvvəlində hökumət daosizm təliminin tərəfindəydi. Bu axında (E.ə. 179-122-ci illər) özünün kifayət qədər eklektik təlimini inkişaf etdirir. E.ə. II əsrdə sarayda leqizmlə sintezdə konfutsiçiliyə maraq yaranır, bu da filosof Dun Cunşu (E.ə. 179-104-cü illər) tərəfindən həyata keçirilir. Qanuni inzibati metodların və konfutsiçiliyin əxlaqi dəyərlərinin kombinasiyası Çin imperiyasına sonrakı iki min ildən artıq dövr ərzində mövcud olmağa kömək göstərmişdir. Xanlılar itirilmiş konfutsiçi və digər mətnləri bərpa etdilər, əlyazmaların axtarışı, onların sistemləşdirilməsi və bərpası üzrə böyük işlər gördülər. Han dövründə "Dəyişikliklər kitabı"nda, "in-yan" və "beş ünsür" nəzəriyyəsində əsası qoyulmuş baxışlar "simvollar və rəqəmlər haqqında təlimdə" formalaşmışdı. Bu dövrdə ensiklopediyaçı-filosof Van Çun (e. 27-97-ci illəri) antiavtoritarizm fəlsəfəsini işləyib hazırlayır. konfutsiçilərin və daoçuların bəzi baxışlarını sintez edərək ümumiləşdirir.
Zadəganlar əsas dövlət vəzifələrinin əksəriyyətini tuturdular. Bununla belə Han hökmdarları xidmətə, mövqeyindən asılı olmayaraq istedadlı insanları cəlb etməyə çalışırdılar. E.ə. 124-cü ildə imperator Udiy "Ali məktəbin" ("Taysüye") əsasını qoydu və ölkənin bütün əyalətlərindən bacarıqlı gənclərin orada təhsil alması üçün seçilməsini əmr etdi. O vaxtdan başlayaraq bütün Çin sülalələri bu və ya başqa şəkildə dövlət təhsilinə kömək etmişdilər. Dövlət xidmətinə qəbul üçün ənənəvi imtahan sisteminin yaranması da Taysyuenin açılışı ilə bağlıdır. Məktəbin planına konfutsian "Beşkitabçılığın" – Vucin (Şicin – "Nəğmələr kitabı", Licin – "Ayinlər kitabı", Şicin – "Tarix kitabı", Coun – "Dövrü dəyişikliklər", Çuntsü – "Bahar və payızlar") öyrənilməsi daxil idi. Həmçinin ox atmaq, musiqi, ayin və "Altı sənət"dən digərləri öyrənilirdi. Təlimlər "Boşi" (doktor) adına malik və Udiy sarayında xidmət edən konfutsian-alimlər tərəfindən aparılırdı. Bir ildən sonra tələbələrdən imtahan götürülür və onlar öz biliklərinə müvafiq vəzifələrə təyin olunurdular. Udiy özü imtahan verənlərin sınaqlarında iştirak edirdi. Məmur vəzifəsi almaq məqsədilə seçim sisteminin və konfutsian təliminin birləşdirilməsi sonralar Xan sülaləsinin axırına qədər möhkəmləndirilmiş və tətbiq edilmişdir.
İlk vaxtlar məktəbdə 50-yə qədər tələbə təhsil ala bilərdi. E.ə. 8-ci ildə tələbələrin sayı üç minə qədər artmışdı, sonrakı Xan dövründə isə onların sayı təqribən otuz minə çatmışdı. Bu sülalənin ən parlaq nümayəndəsi tamamilə konfutsiçiliyə qayıdan beşinci imperator Udiy (E.ə. 140-87-ci illər) olmuşdur. Öz hakimiyyət dövrünün quldarlıq cəmiyyətindən feodalizmə keçidlə üst-üstə düşməyi faktını nəzərə alaraq o, başa düşürdü ki, konfutsiçilik feodal cəmiyyətinin və ümumiyyətlə istənilən hökmran cəmiyyətin ideya istinadgahıdır. İmperator Udiy deyirdi ki, dövlət vəzifəsi tutmaq üçün Konfutsinin müqəddəs kitablarındakı mətnləri bilmək lazımdır. Onun hakimiyyəti dövründə Çin çox gücləndi. İmperator Udiy hunlarla uğurlu döyüşlər apardı; ilk dəfə olaraq Cunqariyadan və Qaşqardan Avropaya ipək yolu saldı, baxmayaraq ki, o, həmin vaxt belə adlanmırdı, Vyetnamdan Quandum və Quansini zəbt etdi, Koreyanı istila etdi, yəni Çin imperiyası az qala bugünkü miqyaslara gəlib çatdı. Qeyd etmək laxımdır ki, ilk dəfə olaraq nahtszu, xan milləti anlayışı Xan dövründən gəlmişdir və çinlilər özlərini xanlılar adlandırır.
Bu sülalənin bir xarakterik cəhəti vardır: iki min illik hazırkı Çin milli memarlığı da o dövrdə yaranmışdır.
İmperator Udiyin zamanında adlı çox böyük bir şəxs yaşayırdı, o, Çin tarixşünaslığının əsasını qoymuş və ilk dəfə olaraq tarixi monoqrafiyanın kompleks prinsipini tətbiq etmişdir. O, "Şi Tszi" adlanan tarixi əsərin müəllifi olmuşdur, salnamə traktlatlarla bir-birini əvəzləyir, yəni o, təkcə xronoloji hadisələrin təsvirini verməmiş, eyni zamanda konseptual xarakterli tarixi təhlil aparmışdır. Xanlıların Çjou sülaləsinin ətraflı tarixini yazmaları ilə əlaqədar olaraq bir sülalənin ondan əvvəlki sülalənin tarixini yazmaq ənənəsi yaranmışdır, həm də bu o qədər səhih olurdu ki, məsələn, hind alimləri Hindistan tarixini Çin mənbələrindən öyrənirlər.
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Han Dynasty by Minnesota State University 2009-07-10 at the Wayback Machine
 | Monarx, sülalə və ya onların nümayəndələri ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Han sulalesi cin enen 漢朝 sade 汉朝 pinyin Han chao herfi menasi Han cao E e 206 220 Cin xanedani Cin tarixiCin tarixiMedeniyyet Din Felsefe MifologiyasiDao Daosizm Leqizm Tao Te Cinq Konfutsicilik Kon Fu Dzi Lao tszi Moizm Mo tszi In ve Yan 36 stratagem Citkundo Kunq fu Tay ci cuan Usu Vin Cun Dim Mak SaolinSya sulalesiSan sulalesiCjou sulalesi Qerbi CjouSerqi Cjou Yaz PayizDoyusen carliqlar qarisiq dovrHan sulalesi Qerbi HanSin sulalesi Van ManSerqi HanUc carliq Vey Su UCzin Qerbi Czin16 barbar Serqi CzinCenub ve Simal sulaleleriSuy sulalesiTan sulalesiLiaoSun imperiyasiQerbi Sya Cenubi SunYuan sulalesiMin sulalesiTsin sulalesiCin RespublikasiCin Xalq Respublikasi Cin RespublikasibaxredakteTarixiTsin imperiyasi Cin tarixinde ilk xalq usyani neticesinde suquta ugradi olumunden sonra yene de qarisiqliq dovrleri basladi E e 206 ci ilde kecmis kendxuda Lu Banin basciligi altinda qiyamci desteler Tsin ordusunu asanliqla darmadagin etdi ve paytaxti aldi Bu Cudan olan ozunu Han hokmdari elan etmeye imkan verdi bele ki Tsinin paytaxti kecmis Han hokmdarligi erazisinde yerlesirdi Daha dord il de coxsayli usyankar rehberler taxt tac ugrunda mubarize apardilar E e 202 ci ilde Lu Ban ozunun esas ve sonuncu reqibini zadegan ailesinden olan general meglub etdi Qao dzu Ali ulu ecdad titulunu qebul edib Xan sulalesinin esasini qoydu bu da Qedim Roma Xristianliq ve Mesihle bir dovre tesaduf edirdi Lu Ban Canan seherini imperiyanin paytaxti elan etdi Han sulalesinin dord esrden cox hakimiyyeti iki dovre bolunur Erken Han Qerbi ve Sonraki Han Serqi bunlar da muvafiq olaraq e e 206 ci ilden eramizin 8 ci ilinedek ve 8 ci ilden 220 ci iledek olan dovru ehate edir Bu dovrler arasindaki eramizin 9 25 ci illerini ehate eden az muddet erzinde Sin sulalesi hakimiyyetde olmusdur Erken Han Tsin imperiyasi idareetme sisteminin bezi xarakterik xususiyyetlerini qoruyub saxlamisdir Oz yeddi silahdasina Lu Ban van titulu bagislamisdi 130 na ise vereselik torpaqlari paylamisdi Imperator Udiy ise E e 140 87 merkezi hakimiyyetin guclendirilmesine yoneldilmis deyisiklikler heyata kecirir bunun da gedisinde Tsin dovrunde movcud olan mufettislik tesisatlari berpa edilir Han dovrunun evvelinde hokumet daosizm teliminin terefindeydi Bu axinda E e 179 122 ci iller ozunun kifayet qeder eklektik telimini inkisaf etdirir E e II esrde sarayda leqizmle sintezde konfutsiciliye maraq yaranir bu da filosof Dun Cunsu E e 179 104 cu iller terefinden heyata kecirilir Qanuni inzibati metodlarin ve konfutsiciliyin exlaqi deyerlerinin kombinasiyasi Cin imperiyasina sonraki iki min ilden artiq dovr erzinde movcud olmaga komek gostermisdir Xanlilar itirilmis konfutsici ve diger metnleri berpa etdiler elyazmalarin axtarisi onlarin sistemlesdirilmesi ve berpasi uzre boyuk isler gorduler Han dovrunde Deyisiklikler kitabi nda in yan ve bes unsur nezeriyyesinde esasi qoyulmus baxislar simvollar ve reqemler haqqinda telimde formalasmisdi Bu dovrde ensiklopediyaci filosof Van Cun e 27 97 ci illeri antiavtoritarizm felsefesini isleyib hazirlayir konfutsicilerin ve daocularin bezi baxislarini sintez ederek umumilesdirir Zadeganlar esas dovlet vezifelerinin ekseriyyetini tuturdular Bununla bele Han hokmdarlari xidmete movqeyinden asili olmayaraq istedadli insanlari celb etmeye calisirdilar E e 124 cu ilde imperator Udiy Ali mektebin Taysuye esasini qoydu ve olkenin butun eyaletlerinden bacariqli genclerin orada tehsil almasi ucun secilmesini emr etdi O vaxtdan baslayaraq butun Cin sulaleleri bu ve ya basqa sekilde dovlet tehsiline komek etmisdiler Dovlet xidmetine qebul ucun enenevi imtahan sisteminin yaranmasi da Taysyuenin acilisi ile baglidir Mektebin planina konfutsian Beskitabciligin Vucin Sicin Negmeler kitabi Licin Ayinler kitabi Sicin Tarix kitabi Coun Dovru deyisiklikler Cuntsu Bahar ve payizlar oyrenilmesi daxil idi Hemcinin ox atmaq musiqi ayin ve Alti senet den digerleri oyrenilirdi Telimler Bosi doktor adina malik ve Udiy sarayinda xidmet eden konfutsian alimler terefinden aparilirdi Bir ilden sonra telebelerden imtahan goturulur ve onlar oz biliklerine muvafiq vezifelere teyin olunurdular Udiy ozu imtahan verenlerin sinaqlarinda istirak edirdi Memur vezifesi almaq meqsedile secim sisteminin ve konfutsian teliminin birlesdirilmesi sonralar Xan sulalesinin axirina qeder mohkemlendirilmis ve tetbiq edilmisdir Ilk vaxtlar mektebde 50 ye qeder telebe tehsil ala bilerdi E e 8 ci ilde telebelerin sayi uc mine qeder artmisdi sonraki Xan dovrunde ise onlarin sayi teqriben otuz mine catmisdi Bu sulalenin en parlaq numayendesi tamamile konfutsiciliye qayidan besinci imperator Udiy E e 140 87 ci iller olmusdur Oz hakimiyyet dovrunun quldarliq cemiyyetinden feodalizme kecidle ust uste dusmeyi faktini nezere alaraq o basa dusurdu ki konfutsicilik feodal cemiyyetinin ve umumiyyetle istenilen hokmran cemiyyetin ideya istinadgahidir Imperator Udiy deyirdi ki dovlet vezifesi tutmaq ucun Konfutsinin muqeddes kitablarindaki metnleri bilmek lazimdir Onun hakimiyyeti dovrunde Cin cox guclendi Imperator Udiy hunlarla ugurlu doyusler apardi ilk defe olaraq Cunqariyadan ve Qasqardan Avropaya ipek yolu saldi baxmayaraq ki o hemin vaxt bele adlanmirdi Vyetnamdan Quandum ve Quansini zebt etdi Koreyani istila etdi yeni Cin imperiyasi az qala bugunku miqyaslara gelib catdi Qeyd etmek laximdir ki ilk defe olaraq nahtszu xan milleti anlayisi Xan dovrunden gelmisdir ve cinliler ozlerini xanlilar adlandirir Bu sulalenin bir xarakterik ceheti vardir iki min illik hazirki Cin milli memarligi da o dovrde yaranmisdir Imperator Udiyin zamaninda adli cox boyuk bir sexs yasayirdi o Cin tarixsunasliginin esasini qoymus ve ilk defe olaraq tarixi monoqrafiyanin kompleks prinsipini tetbiq etmisdir O Si Tszi adlanan tarixi eserin muellifi olmusdur salname traktlatlarla bir birini evezleyir yeni o tekce xronoloji hadiselerin tesvirini vermemis eyni zamanda konseptual xarakterli tarixi tehlil aparmisdir Xanlilarin Cjou sulalesinin etrafli tarixini yazmalari ile elaqedar olaraq bir sulalenin ondan evvelki sulalenin tarixini yazmaq enenesi yaranmisdir hem de bu o qeder sehih olurdu ki meselen hind alimleri Hindistan tarixini Cin menbelerinden oyrenirler IstinadlarHemcinin baxCin Cin tarixiXarici kecidlerHan Dynasty by Minnesota State University 2009 07 10 at the Wayback Machine Monarx sulale ve ya onlarin numayendeleri ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin