Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kvínt Septímius Flórens Tertullián (lat. Quintus Septimius Florens Tertullianus; təq. 160, Roma Kartaca[d], Afrika[d], Roma imperiyası – təq. 240, Roma Kartaca[d], Afrika[d], Roma imperiyası) — ən tanınmış erkən Xristianlığın yazıçılarından, ilahiyyatçılarından və apologetlərindən biri, 40-a yaxın əsərlərin müəllifi. Latındilli patristikanın və apologetikasının əsaslarını qoymuşdur. Ondan sonra Qərb kilsəsinin xadimləri əsərlərini yunanca deyil, latınca yazmağa başlamışdırlar.
| Tertullian | |
|---|---|
| lat. Quintus Septimius Florens Tertullianus | |
 | |
| Doğum tarixi | təq. 160 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | təq. 240 |
| Vəfat yeri |
|
| Elm sahəsi | fəlsəfə |
| Elmi dərəcəsi | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
| Erkən xristianlıq |
 |
| Yunandilli apologetika: Yustin • Tatian • Afinoqor • Teofil Latındilli apologetika: Minusius Feliks • Arnobius • Laktansius • Tertullian Qnostiklərə qarşı olanlar: |
Xristian ehkamlarının formalaşması Rəsmi kilsəyə qarşı duran təriqətlər: Rəsmi kilsə tərəfdarları: Atanasius • İoann Xrisostom • Saxta Dionisius Xristoloji mübahisələr səbəbilə ayrılan təriqətlər: |
Latın qərbində Kilsə Ataları Boesius • Kassiodor • Avqustin Avrelius |
Həyatı
Şimali Afrikada, bütpərəst ailəsində anadan olmuşdur. Onun atası Roma ordusunun idi. Tertullianın özü isə hüquqçu olmuşdur. Hüquq, fəlsəfə və ritorika üzrə təhsil almış və bu elmlərə mükəmməl yiyələnmişdir. Təxminən 40 yaşında ikən, xristianlığı qəbul etmişdir. Bu barədə kilsə tarixçisi Qeysərli Eusebios yazmışdır. Bundan sonra sonra, təxminən 193-cü ildə, Kartaca şəhərində kilsədə keşiş rütbəsini almışdır, sonra isə Romaya köçmüşdür. Ancaq tənqidçilər onun hüquqçu və keşiş olmasına şübhə edib hesab edirlər ki, onu başqa Tertullian adını daşıyan adamla səhv salıblar.
Tertullian öz həyat yoldaşının adına kitab yazdığına görə, önun rahib olmamasını iddia etmək olar.
Xristianlığın əleyhdarlarına qarşı çox kəskin ifadələrlə dolu əsərlər yazmış, (küfrlə) mübarizə aparmış.
Ancaq 207-ci ildən sonra o, rəsmi xristian kilsəsi tərəfindən rədd edilən və adlanan bir təriqətin ardıcılı olmuşdur. Buna baxmayaraq, Tertullian xristian ehkamlarının tənqidlərdən müdafiə olunmasında çox böyük rol oynamışdır. Hətta montanizmin ardıcılı olandan sonra da, "onun əsərlərində ordtodoksal xristian ilahiyyatının ruhu var idi".
Bəzi məlumatlara görə o sonra montançılardan da ayrılıb öz təriqətini yarada bilərdi. Hətta Kilsə tərəfindən rədd edildikdən sonra da, Tertullian heretiklərə (yollarını azmışlara), özəlliklə də qnostiklərə qarşı mübarizə aparmışdı.
Bir başqa kilsə xadimi Hiyeronima görə Tertullian uzun ömür yaşamışdır. Ancaq onun 225-ci ildən sonra həyatda olması haqqında heç bir fakt yoxdur.
Əsərləri
31 əsəri bizim zamanımıza çatmışdır. Bundan başqa 15-ə yaxın yazısı haqqında başqa mənbələrdə xəbər verilir. Ancaq onlar itirilmişdirlər.
Tertullianın əsərlərini şərti olaraq 3 hissəyə bölmək olar:
- Xristianlığı müdafiə edən, "Apologeticus" (Apologetik risalə) kimi əsərlər;
- Heretiklərə qarşı yönəlmiş, "De Praescriptione haereticorum" (Heretiklərin təkzib edilməsi), "Adversus Praxean" (Prakseana qarşı) kimi əsərlər;
- Əxlaq haqqında olan "De Cultu Feminarum" (Qadınların geyimləri haqqında), "Ad Uxorem" (Arvadıma məktub) kimi əsərlər.
Fəlsəfə haqqında
Tertulian yunan-roma fəlsəfəsinə mənfi münasibət bəsləyirdi. Onun fikrincə fəlsəfə ümumiyyətlə Xristianlığa ziddir. Lakin onu nəzərə almaq lazımdır ki, o dövrdə Xristianlığa bir çox antik təlimlərin elementləri daxil olunmuşdur və onun tərəfindən həzm edilmişdi. Xüsusilə bu stoitsizmin etik təliminə aiddir. Tertullian kimi apologetlər, artıq bu elementləri Xristianlığın ayrılmaz hissəsi hesab edirdilər. Məhz buna görə Tertullian Senekaya "bizim Seneka" ("saepe noster") demişdir. Sonra isə Senekanın güya xristian olduğu, onun həvari Paulusla məktublaşdığı haqqında əfsanələr uydurulmuşdır. Tertulliana görə bütpərəstlərin fəlsəfəsi çox mürəkkəb, incəsənətləri həddən artıq zərif, özləri və dinləri isə əxlaqsızdır. Bunlardan fərqli olaraq, Xristianlıq insan təbiəti və cəmiyyətinin bütün tələblərinə uyğun kə lir. Bütpərəstlərin fəlsəfəsindən fərqli olaraq, Xristianlıq çox sadədir, sərbəst başa düşüləndir. Ən əsası isə bu dində həqiqətin hazır vəziyyətdə olmasıdır. Onu yoxlamaq və ya tədqiq etmək lazım deyil. Bu həqiqəti yalnız anlamaq lazımdır.
Biliyə və elmə qarşı
Bu müddəaları özü üçün rəhbər tutaraq Tertullian hətta elmin, biliyin, tədqiqatların əleyhinə çıxış edirdi. Məsələn o deyirdi:
 | İsadan sonra bizim biliyə marağımız yoxdur, İncildən sonra isə araşdırmalara ehtiyacımız yoxdur; |  |
| | İmanın qaydalarının əleyhinə heç nəyi bilməmək – hər şeyi bilmək deməkdir. | |
Tertulliana görə düşüncədən yalnız dini ehkamların təsdiq edilməsi üçün istifadə edilə bilər. Ancaq o bunu da çərçivələndirirdi. Bir çox xristian düşünürlərindən fərqli olaraq o, təvilləri, alleqoriyaları rədd edirdi və Müqəddəs Kitabın yalnız hərfi mənalarına üstünlük verirdi.
Onun fikrincə Müqəddəs Kitabda, bəzi rəvayətlər və ya ifadələr yalnız insan düşüncəsi baxımından məntiqsiz və cəfəngiyyat kimi görsənə bilər.
Əslində isə onlar bizim düşüncə qabiliyyətimizdən daha yüksək məqamlara toxunur. Yəni insan bu İlahi sözləri dərk etmə qabiliyyətində deyil və onları olduğu kimi, düşünmədən, imanla qəbul etməlidir. Bu fikri təsdiq etmək üçün Tertullian deyirdi:
| | Tanrının oğlunu çarmıxa çəkmişdirlər; bu ayıb olsa da, biz bundan xəcalət çəkmirik. Tanrının oğlu ölmüşdür; biz buna inanırıq, çünki bu cəfəngiyyatdır. O, dəfn olduqdan sonra dirilmişdir; buna şübhə etmək olmaz, çünki belə şey mümkün deyil. | |
Elə Tertuallianın bu deyimindən məşhur "Credo quia absurdum" (İnanıram çünki cəfəngiyyatdır) kəlamı yaranmışdır.
Tertulliana görə, təmiz imandan fəlsəfəyə və ümumiyyətlə düşüncəyə doğru edilən hər bir addım heresə (küfrə), xristian təliminin təhrifinə gətirir. Düşüncəyə və biliyə qarşı çıxış edən Tertullian, ağılı hissiyyatın bir növ davamı kimi qiymətləndirirdi. Onların təbiəti də eynidir. Mömin adama hissiyyatı Tanrı verir, və buna görə də o yanlış bir şeydən xəbər verə bilməz. Məhz bu hissiyyatın vasitəsilə insan, Tanrı, dünya və ətraf mühit haqqında məlumat alır. Bu səbəbdən mömin insan öz daxili səsinə diqqətlə qulaq asmalıdır, ruhundan gələn instinktiv hislərə etibar etməlidir.
Tertullianın biliyi inkar etməsi və imana həddən artıq yer verməsi, sonda onun ortodoksal Xristianlıqdan çıxmasına səbəb olmuşdur. Onu cəzb edən, heretik təlim hesab edilən oldu, cünki bu təlimin ardıcılları daxildən gələn səsə böyük əhəmiyyət verirdilər.
Kilsəyə münasibəti
Tertullian bir neçə xristian ehkamlarının yaradıcısı da sayıla bilər. Məsələn, o hesab edirdi ki, Kilsə birbaşa İsanın müqəddəs həvariləri (apostolları) tərəfindən yaradıldığına görə, ən yüksək müqəddəs qurumdur (avtoritetdir). Əsl həqiqəti yalnız Kilsə vasitəsilə əldə etmək mümkündür. Eyni zamanda, Kilsəyə günah anlayışını şamil etmək olmaz. Bu fikir sonralar Katolik Kilsəsi tərəfindən bir ehkam qəbul edilmişdir və onun başçıları — papalar, özlərini günahsız insanlar elan etmişdirlər.
Bundan sonra "günahsız" və "müqəddəs" Kilsə Məclisləri, Müqəddəs Kitabların və ənənəsinin yozulması səlahiyyətində olduğunu iddia etmişdirlər. Lakin bu cür Kilsə yalnız dövlət tərəfindən tanınmış rəsmi Kilsə ola bilər. Qnostiklərin kilsələri həqiqət daşıyıcısı deyil, çünki Tertulliana görə, onların bünövrəsi yoxdur.
Lakin sonra Tertullianın fikri Kilsəyə qarşı dəyişmişdir və o, dində öz mənfəətlərini güdən keşişlərin çox olduğunu görərək, onların əleyhinə çıxış etməyə başlamışdır. Eyni zamanda o, Kilsə və Kilsə yığıncaqlarına qarşı da ifadələr səsləndirirdi.
Tanrı və Üçlük haqqında
Xristianlığın ən əsas ehkamı olan – Ata, Oğul və Müqəddəs Ruh üçlüyünün ifadəsinə də ilk dəfə Tertullianın əsərində rast gəlmək olar. Tertullianın fikrincə Tanrı vahiddir, lakin onun daxilində həmişə Onun sözü (Loqos) və mərhəməti (Müqəddəs Ruh) olub. Sonra, dünyanı yaradarkən Ata Oğluna (Loqosa) sərbəst mövcud olma hüqüqunu verib. Daha sonra, yolundan azmış bəşəriyyəti xilas etmək üçün, Ata Müqəddəs Ruhu da bir şəxsiyyətə çevirir. Bu ruh onun Oğlundan çıxır. Ata-Oğul-Müqəddəs Ruh üçlüyünün hər bir üzvü digərinə tabedir və onların adını əks istiqamətdə çəkmək olmaz.
Ümumiyyətlə isə, Tanrı, Tertulliana görə, yaradıcıdır və əbədi mərhəmət sahibidir. Onun mahiyyəti insan üçün açıla bilməz. Lakin yaradılan dünyaya diqqətlə baxanda, Onun mövcud olmasını sübut edən dəlillər vardır. Tanrı ruhdur, ancaq bu ruh maddiləşmiş ruhdur, çünki bir şeyin maddi çərçivəsi yoxdursa, o yoxluqdur. Ruhu da olsa, Tanrının (konkret cism olduğuna görə) gözləri, əlləri, əyaqları da vardır, lakin onların təbiəti insanınkından fərqlidir. Bu fikri subuta yetirmək üçün, Tertullian Müqəddəs kitabın hərfi mənalarına istinad edirdi. İnsan ruhu da maddiləşmişdir, əks təqdirdə o ətraf mühiti duya bilməz, çünki duymaq üçün düyülan şeyin bənzəri olmalıdır. Lakin maddiləşmiş olsa da ruh ölməzdir.
Cəmiyyət haqqında
Tertullianın ictimai fikirlərində dualizm əlamətləri vardır. O cəmiyyəti bir-birinə zidd olan iki böyük hissəyə bölürdü. Biri dünya ilə bağlı olan "şeytanın düşərgəsidir", digəri isə "Tanrı düşərgəsidir". İkincisini o Kilsə, Kilsə yığıncağı (ecclesia) adlandırmışdır. Hər iki "düşərgənin" öz tarixi, gələcəyi və dəyərlər sistemi vardır.
İradə azadlığı haqqında
Tertulliana görə insanın əxlaqi təbiətinin əsasını təşkil edən xüsusiyyətlər ikidir: iradə azadlığı və ilkin günah. Azadlığın mövcud olmasının dəlili İlahi qanundur. Qanun yalnız seçim hüququna malik olan varlığa canlıya bilər. Ancaq insan iradəsi, Tanrı iradəsindən fərqli olaraq, təbiətinə görə yalnız mütləq xeyrə can atmır. O həmişə xeyirlə şər arasında seçim qarşısında qalır. Deməli insan müsbət keyfiyyətlərinə təbiətinə görə deyil, seçimi nəticəsində nail olur. Beləliklə, şər Tanrıdan gəlmir, o yalnız insanın mənfi seçiminin məhsuludur. Şər dünyaya ilk insan olan Adəm tərəfindən gətirilmişdir. O, ilk dəfə günaha bataraq, Tanrının qadağan etdiyi ağacın meyvəsini yemişdir. Bu addımla o xeyri deyil, şərin seçmişdir.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. (PDF). Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar. 2007. s. 58-63. ISBN . 2016-08-22 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-08-16.
Ədəbiyyat
- Aydın Əlizadə. (PDF). Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar. 2007. s. 58-63. ISBN . 2016-08-22 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-08-16.
- Попов К. Тертуллиан, его теория христианского знания и основные начала его богословия. Киев, 1880.
- Апологетик Тертуллиана. Библиографическое исследование. Киев, 1888. 216 стр.
- Штернов Н. В. Тертуллиан, пресвитер Карфагенский. Очерк учено-литературной деятельности его. Курск, 1889. 414 стр.
- Мазурин К. М. Тертуллиан и его творения. М., 1892. LXV, 356 стр.
- Тертуллиан и Рим Издательство: , 240 стр. 2004
- Альбрехт М. фон. История римской литературы. / Пер. с нем. Т. 3. М., 2005. С. 1663–1690.
- . Богословское учение Тертуллиана
- С. С. Неретина. Тертуллиан: Афины или Иерусалим?
- Салтыков А., прот. Тертуллиан об искусстве и о церковных художниках своёго времени 2016-03-04 at the Wayback Machine
- EarlyChurch.org.uk Detailed bibliography and on-line articles.
- Jerome's On Famous Men Chapter 53 is devoted to Tertullian.
- Catholic Encyclopedia: Tertullian
- Tertullian in the 1911 Encyclopædia Britannica
- The Tertullian Project, a site which provides all of the works of this Father of Church in Latin, translations in many languages, manuscripts etc.
- J. Kaye, Bishop of Lincoln (1845, third edition) The Ecclesiastical History of the Second and Third Centuries, illustrated from the writings of Tertullian. London: Rivington.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Oxford Classical Dictionary (ing.). / S. Hornblower, A. Spawforth, E. Eidinow Oxford: OUP, 2012.
- http://www.britannica.com/EBchecked/topic/154412/death/22191/Christianity.
- Eusebius, History, 2.2.4 2017-11-18 at the Wayback Machine
- Barnes, Timothy. Tertullian: A Historical and Literary Study, Clarendon Press, Oxford, 1971, p. 23
- Tertullian. Ad Uxorem (To His Wife) 2014-03-04 at the Wayback Machine
- Тертуллиан 2011-05-20 at the Wayback Machine // Иоанн Мейендорф. Введение в светоотеческое богословие. Вильнюс-Москва, "Весть", 1992, Часть 1, гл. 4.
- De viris illustribus 53
- De anima (Ruh haqqında), 20 2021-08-11 at the Wayback Machine.
- "De Praescriptione haereticorum, 7". 2011-01-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-11-06.
- "De Praescriptione haereticorum, 14". 2011-01-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-11-06.
- De carne Christi 2019-09-16 at the Wayback Machine (İsanın bədəni haqqında), 5.
- De testimonio animae 2022-03-05 at the Wayback Machine (Ruhun şəhadəti haqqında), 2.
- "De baptismo (Xaç suyuna salınma haqqında), 17". 2021-08-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-11-06.
- "Adversus Praxean, 2". 2022-03-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-11-06.
- "De anima, 6". 2022-07-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-11-06.
- "Adversus Marcionem II, 6". 2022-03-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-11-06.
- Тертуллиан 2021-07-27 at the Wayback Machine // Античная культура: литература, театр, искусство, философия, наука. Словарь-справочник / Под редакцией В.Н.Ярхо. М., 1995.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kvint Septimius Florens Tertullian lat Quintus Septimius Florens Tertullianus teq 160 Roma Kartaca d Afrika d Roma imperiyasi teq 240 Roma Kartaca d Afrika d Roma imperiyasi en taninmis erken Xristianligin yazicilarindan ilahiyyatcilarindan ve apologetlerinden biri 40 a yaxin eserlerin muellifi Latindilli patristikanin ve apologetikasinin esaslarini qoymusdur Ondan sonra Qerb kilsesinin xadimleri eserlerini yunanca deyil latinca yazmaga baslamisdirlar Tertullianlat Quintus Septimius Florens TertullianusDogum tarixi teq 160Dogum yeri Roma Kartaca d Afrika d Roma imperiyasiVefat tarixi teq 240Vefat yeri Roma Kartaca d Afrika d Roma imperiyasiElm sahesi felsefeElmi derecesi felsefe elmleri doktoru Vikianbarda elaqeli mediafayllarErken xristianliqXristianligin yaranmasiPatristikaApologetika Yunandilli apologetika Yustin Tatian Afinoqor Teofil Latindilli apologetika Minusius Feliks Arnobius Laktansius Tertullian Qnostiklere qarsi olanlar Irineus Lionlu Ippolit Romali Iskenderiyye ilahiyyat mektebi Klement OrigenXristian ehkamlarinin formalasmasi Resmi kilseye qarsi duran teriqetler Arianliq Donatizm Resmi kilse terefdarlari Atanasius Ioann Xrisostom Saxta Dionisius Kappadokiyali kilse atalari Basil Qeyseriyyeli Qriqor Nazianzen Nissali Qriqori Xristoloji mubahiseler sebebile ayrilan teriqetler Nestorianliq Monofizitizm Monofelitlik Ikonomaxiya Ekumenik Kilse Meclisleri Latin qerbinde Kilse Atalari Boesius Kassiodor Avqustin Avrelius Iyeronim Stridonlu Ilarius PiktaviyaliXristian mistisizmi Xristian rahibliyi IsihazmSerq ve Qerb kilselerinin aralanmasiXristian simvolikasiHeyatiSimali Afrikada butperest ailesinde anadan olmusdur Onun atasi Roma ordusunun idi Tertullianin ozu ise huquqcu olmusdur Huquq felsefe ve ritorika uzre tehsil almis ve bu elmlere mukemmel yiyelenmisdir Texminen 40 yasinda iken xristianligi qebul etmisdir Bu barede kilse tarixcisi Qeyserli Eusebios yazmisdir Bundan sonra sonra texminen 193 cu ilde Kartaca seherinde kilsede kesis rutbesini almisdir sonra ise Romaya kocmusdur Ancaq tenqidciler onun huquqcu ve kesis olmasina subhe edib hesab edirler ki onu basqa Tertullian adini dasiyan adamla sehv saliblar Tertullian oz heyat yoldasinin adina kitab yazdigina gore onun rahib olmamasini iddia etmek olar Xristianligin eleyhdarlarina qarsi cox keskin ifadelerle dolu eserler yazmis kufrle mubarize aparmis Ancaq 207 ci ilden sonra o resmi xristian kilsesi terefinden redd edilen ve adlanan bir teriqetin ardicili olmusdur Buna baxmayaraq Tertullian xristian ehkamlarinin tenqidlerden mudafie olunmasinda cox boyuk rol oynamisdir Hetta montanizmin ardicili olandan sonra da onun eserlerinde ordtodoksal xristian ilahiyyatinin ruhu var idi Bezi melumatlara gore o sonra montancilardan da ayrilib oz teriqetini yarada bilerdi Hetta Kilse terefinden redd edildikden sonra da Tertullian heretiklere yollarini azmislara ozellikle de qnostiklere qarsi mubarize aparmisdi Bir basqa kilse xadimi Hiyeronima gore Tertullian uzun omur yasamisdir Ancaq onun 225 ci ilden sonra heyatda olmasi haqqinda hec bir fakt yoxdur Eserleri31 eseri bizim zamanimiza catmisdir Bundan basqa 15 e yaxin yazisi haqqinda basqa menbelerde xeber verilir Ancaq onlar itirilmisdirler Tertullianin eserlerini serti olaraq 3 hisseye bolmek olar Xristianligi mudafie eden Apologeticus Apologetik risale kimi eserler Heretiklere qarsi yonelmis De Praescriptione haereticorum Heretiklerin tekzib edilmesi Adversus Praxean Prakseana qarsi kimi eserler Exlaq haqqinda olan De Cultu Feminarum Qadinlarin geyimleri haqqinda Ad Uxorem Arvadima mektub kimi eserler Felsefe haqqindaTertulian yunan roma felsefesine menfi munasibet besleyirdi Onun fikrince felsefe umumiyyetle Xristianliga ziddir Lakin onu nezere almaq lazimdir ki o dovrde Xristianliga bir cox antik telimlerin elementleri daxil olunmusdur ve onun terefinden hezm edilmisdi Xususile bu stoitsizmin etik telimine aiddir Tertullian kimi apologetler artiq bu elementleri Xristianligin ayrilmaz hissesi hesab edirdiler Mehz buna gore Tertullian Senekaya bizim Seneka saepe noster demisdir Sonra ise Senekanin guya xristian oldugu onun hevari Paulusla mektublasdigi haqqinda efsaneler uydurulmusdir Tertulliana gore butperestlerin felsefesi cox murekkeb incesenetleri hedden artiq zerif ozleri ve dinleri ise exlaqsizdir Bunlardan ferqli olaraq Xristianliq insan tebieti ve cemiyyetinin butun teleblerine uygun ke lir Butperestlerin felsefesinden ferqli olaraq Xristianliq cox sadedir serbest basa dusulendir En esasi ise bu dinde heqiqetin hazir veziyyetde olmasidir Onu yoxlamaq ve ya tedqiq etmek lazim deyil Bu heqiqeti yalniz anlamaq lazimdir Biliye ve elme qarsiBu muddealari ozu ucun rehber tutaraq Tertullian hetta elmin biliyin tedqiqatlarin eleyhine cixis edirdi Meselen o deyirdi Isadan sonra bizim biliye maragimiz yoxdur Incilden sonra ise arasdirmalara ehtiyacimiz yoxdur Imanin qaydalarinin eleyhine hec neyi bilmemek her seyi bilmek demekdir Tertulliana gore dusunceden yalniz dini ehkamlarin tesdiq edilmesi ucun istifade edile biler Ancaq o bunu da cercivelendirirdi Bir cox xristian dusunurlerinden ferqli olaraq o tevilleri alleqoriyalari redd edirdi ve Muqeddes Kitabin yalniz herfi menalarina ustunluk verirdi Onun fikrince Muqeddes Kitabda bezi revayetler ve ya ifadeler yalniz insan dusuncesi baximindan mentiqsiz ve cefengiyyat kimi gorsene biler Eslinde ise onlar bizim dusunce qabiliyyetimizden daha yuksek meqamlara toxunur Yeni insan bu Ilahi sozleri derk etme qabiliyyetinde deyil ve onlari oldugu kimi dusunmeden imanla qebul etmelidir Bu fikri tesdiq etmek ucun Tertullian deyirdi Tanrinin oglunu carmixa cekmisdirler bu ayib olsa da biz bundan xecalet cekmirik Tanrinin oglu olmusdur biz buna inaniriq cunki bu cefengiyyatdir O defn olduqdan sonra dirilmisdir buna subhe etmek olmaz cunki bele sey mumkun deyil Ele Tertuallianin bu deyiminden meshur Credo quia absurdum Inaniram cunki cefengiyyatdir kelami yaranmisdir Tertulliana gore temiz imandan felsefeye ve umumiyyetle dusunceye dogru edilen her bir addim herese kufre xristian teliminin tehrifine getirir Dusunceye ve biliye qarsi cixis eden Tertullian agili hissiyyatin bir nov davami kimi qiymetlendirirdi Onlarin tebieti de eynidir Momin adama hissiyyati Tanri verir ve buna gore de o yanlis bir seyden xeber vere bilmez Mehz bu hissiyyatin vasitesile insan Tanri dunya ve etraf muhit haqqinda melumat alir Bu sebebden momin insan oz daxili sesine diqqetle qulaq asmalidir ruhundan gelen instinktiv hislere etibar etmelidir Tertullianin biliyi inkar etmesi ve imana hedden artiq yer vermesi sonda onun ortodoksal Xristianliqdan cixmasina sebeb olmusdur Onu cezb eden heretik telim hesab edilen oldu cunki bu telimin ardicillari daxilden gelen sese boyuk ehemiyyet verirdiler Kilseye munasibetiTertullian bir nece xristian ehkamlarinin yaradicisi da sayila biler Meselen o hesab edirdi ki Kilse birbasa Isanin muqeddes hevarileri apostollari terefinden yaradildigina gore en yuksek muqeddes qurumdur avtoritetdir Esl heqiqeti yalniz Kilse vasitesile elde etmek mumkundur Eyni zamanda Kilseye gunah anlayisini samil etmek olmaz Bu fikir sonralar Katolik Kilsesi terefinden bir ehkam qebul edilmisdir ve onun bascilari papalar ozlerini gunahsiz insanlar elan etmisdirler Bundan sonra gunahsiz ve muqeddes Kilse Meclisleri Muqeddes Kitablarin ve enenesinin yozulmasi selahiyyetinde oldugunu iddia etmisdirler Lakin bu cur Kilse yalniz dovlet terefinden taninmis resmi Kilse ola biler Qnostiklerin kilseleri heqiqet dasiyicisi deyil cunki Tertulliana gore onlarin bunovresi yoxdur Lakin sonra Tertullianin fikri Kilseye qarsi deyismisdir ve o dinde oz menfeetlerini guden kesislerin cox oldugunu gorerek onlarin eleyhine cixis etmeye baslamisdir Eyni zamanda o Kilse ve Kilse yigincaqlarina qarsi da ifadeler seslendirirdi Tanri ve Ucluk haqqindaXristianligin en esas ehkami olan Ata Ogul ve Muqeddes Ruh ucluyunun ifadesine de ilk defe Tertullianin eserinde rast gelmek olar Tertullianin fikrince Tanri vahiddir lakin onun daxilinde hemise Onun sozu Loqos ve merhemeti Muqeddes Ruh olub Sonra dunyani yaradarken Ata Ogluna Loqosa serbest movcud olma huququnu verib Daha sonra yolundan azmis beseriyyeti xilas etmek ucun Ata Muqeddes Ruhu da bir sexsiyyete cevirir Bu ruh onun Oglundan cixir Ata Ogul Muqeddes Ruh ucluyunun her bir uzvu digerine tabedir ve onlarin adini eks istiqametde cekmek olmaz Umumiyyetle ise Tanri Tertulliana gore yaradicidir ve ebedi merhemet sahibidir Onun mahiyyeti insan ucun acila bilmez Lakin yaradilan dunyaya diqqetle baxanda Onun movcud olmasini subut eden deliller vardir Tanri ruhdur ancaq bu ruh maddilesmis ruhdur cunki bir seyin maddi cercivesi yoxdursa o yoxluqdur Ruhu da olsa Tanrinin konkret cism olduguna gore gozleri elleri eyaqlari da vardir lakin onlarin tebieti insaninkindan ferqlidir Bu fikri subuta yetirmek ucun Tertullian Muqeddes kitabin herfi menalarina istinad edirdi Insan ruhu da maddilesmisdir eks teqdirde o etraf muhiti duya bilmez cunki duymaq ucun duyulan seyin benzeri olmalidir Lakin maddilesmis olsa da ruh olmezdir Cemiyyet haqqindaTertullianin ictimai fikirlerinde dualizm elametleri vardir O cemiyyeti bir birine zidd olan iki boyuk hisseye bolurdu Biri dunya ile bagli olan seytanin dusergesidir digeri ise Tanri dusergesidir Ikincisini o Kilse Kilse yigincagi ecclesia adlandirmisdir Her iki dusergenin oz tarixi geleceyi ve deyerler sistemi vardir Irade azadligi haqqindaTertulliana gore insanin exlaqi tebietinin esasini teskil eden xususiyyetler ikidir irade azadligi ve ilkin gunah Azadligin movcud olmasinin delili Ilahi qanundur Qanun yalniz secim huququna malik olan varliga canliya biler Ancaq insan iradesi Tanri iradesinden ferqli olaraq tebietine gore yalniz mutleq xeyre can atmir O hemise xeyirle ser arasinda secim qarsisinda qalir Demeli insan musbet keyfiyyetlerine tebietine gore deyil secimi neticesinde nail olur Belelikle ser Tanridan gelmir o yalniz insanin menfi seciminin mehsuludur Ser dunyaya ilk insan olan Adem terefinden getirilmisdir O ilk defe gunaha bataraq Tanrinin qadagan etdiyi agacin meyvesini yemisdir Bu addimla o xeyri deyil serin secmisdir MenbeAydin Elizade PDF Baki Ebilov Zeynalov ve qardaslar 2007 s 58 63 ISBN 5 87459 013 7 2016 08 22 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 08 16 EdebiyyatOpera omnia 1598Aydin Elizade PDF Baki Ebilov Zeynalov ve qardaslar 2007 s 58 63 ISBN 5 87459 013 7 2016 08 22 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 08 16 Popov K Tertullian ego teoriya hristianskogo znaniya i osnovnye nachala ego bogosloviya Kiev 1880 Apologetik Tertulliana Bibliograficheskoe issledovanie Kiev 1888 216 str Shternov N V Tertullian presviter Karfagenskij Ocherk ucheno literaturnoj deyatelnosti ego Kursk 1889 414 str Mazurin K M Tertullian i ego tvoreniya M 1892 LXV 356 str Tertullian i Rim Izdatelstvo 240 str 2004 ISBN 5 354 00911 1 Albreht M fon Istoriya rimskoj literatury Per s nem T 3 M 2005 S 1663 1690 Bogoslovskoe uchenie Tertulliana S S Neretina Tertullian Afiny ili Ierusalim Saltykov A prot Tertullian ob iskusstve i o cerkovnyh hudozhnikah svoyogo vremeni 2016 03 04 at the Wayback Machine EarlyChurch org uk Detailed bibliography and on line articles Jerome s On Famous Men Chapter 53 is devoted to Tertullian Catholic Encyclopedia Tertullian Tertullian in the 1911 Encyclopaedia Britannica The Tertullian Project a site which provides all of the works of this Father of Church in Latin translations in many languages manuscripts etc J Kaye Bishop of Lincoln 1845 third edition The Ecclesiastical History of the Second and Third Centuries illustrated from the writings of Tertullian London Rivington Hemcinin baxApologetika Laktansius Minusius Feliks ArnobiusIstinadlarOxford Classical Dictionary ing S Hornblower A Spawforth E Eidinow Oxford OUP 2012 ISBN 978 0 19 173525 7 http www britannica com EBchecked topic 154412 death 22191 Christianity Eusebius History 2 2 4 2017 11 18 at the Wayback Machine Barnes Timothy Tertullian A Historical and Literary Study Clarendon Press Oxford 1971 p 23 Tertullian Ad Uxorem To His Wife 2014 03 04 at the Wayback Machine Tertullian 2011 05 20 at the Wayback Machine Ioann Mejendorf Vvedenie v svetootecheskoe bogoslovie Vilnyus Moskva Vest 1992 Chast 1 gl 4 De viris illustribus 53 De anima Ruh haqqinda 20 2021 08 11 at the Wayback Machine De Praescriptione haereticorum 7 2011 01 08 tarixinde Istifade tarixi 2014 11 06 De Praescriptione haereticorum 14 2011 01 08 tarixinde Istifade tarixi 2014 11 06 De carne Christi 2019 09 16 at the Wayback Machine Isanin bedeni haqqinda 5 De testimonio animae 2022 03 05 at the Wayback Machine Ruhun sehadeti haqqinda 2 De baptismo Xac suyuna salinma haqqinda 17 2021 08 22 tarixinde Istifade tarixi 2014 11 06 Adversus Praxean 2 2022 03 19 tarixinde Istifade tarixi 2014 11 06 De anima 6 2022 07 09 tarixinde Istifade tarixi 2014 11 06 Adversus Marcionem II 6 2022 03 27 tarixinde Istifade tarixi 2014 11 06 Tertullian 2021 07 27 at the Wayback Machine Antichnaya kultura literatura teatr iskusstvo filosofiya nauka Slovar spravochnik Pod redakciej V N Yarho M 1995 Xarici kecidlerDiger layihelerdeVikisitatda elaqeli sitatlarVikianbarda elaqeli media fayllar