Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Erkən Xristianlıq — Xristianlığın yaranmasından (I yüzilliyin 30-cu illərindən) Nikea Ekumen məclisinə qədər (325 il) davam edən dövr.
| Erkən xristianlıq |
 |
| Yunandilli apologetika: Yustin • Tatian • Afinoqor • Teofil Latındilli apologetika: Minusius Feliks • Arnobius • Laktansius • Tertullian Qnostiklərə qarşı olanlar: |
Xristian ehkamlarının formalaşması Rəsmi kilsəyə qarşı duran təriqətlər: Rəsmi kilsə tərəfdarları: Atanasius • İoann Xrisostom • Saxta Dionisius Xristoloji mübahisələr səbəbilə ayrılan təriqətlər: |
Latın qərbində Kilsə Ataları Boesius • Kassiodor • Avqustin Avrelius |
Xristianlığın yaranması, yayılması və dövlət dininə çevrilməsi
Xristian dünyagörüşü və mədəniyyətinin yaranması dünya tarixində olan ən önəmli hadisələrdən biri olmuşdur. Fələstin torpaqlarında yaranan bu dinin ilk azsaylı ardıcılları, qədim yəhudi ənənəsi çərçivəsində, yeni təfəkkürün əsas müddəalarını ifadə etdilər. Gələcəkdə bu təlim, bir neçə əsr ərzində Roma imperiyasının böyük xalq kütlələrini əhatə edərək, rəsmi dövlət dini statusunu almışdır. Roma mühitində inkişaf etmiş xristian dünyagörüşü, təkcə yəhudi ənənələri ilə məhdudlaşmayıb, müxtəlif dini-fəlsəfi təlimlərin təsiri altında düşmüşdü. Xristian dininin rəsmi doktrinası bir neçə əsr ərzində tədricən, mürəkkəb tarixi hadisələr şəraitində formalaşmışdı. Lakin bundan sonra daxili ziddiyətlərin kəskinləşməsi nəticəsində orada müxtəlif dini təriqətlər və cərəyanlar fəaliyyət göstərmişdir. Sonda, bu ziddiyətlər Xristianlığın parçalanması ilə nəticələnmişdir. Lakin, bütün bu ziddiyətli məqamlara baxmayaraq bu din dünya dininə çevrilmişdir.
Yeni dinin yayılması ilk olaraq Roma hakimiyyəti tərəfindən birmənalı qarşılanmamışdır. İmperatorlar xristianlarda öz hakimiyyəti üçün təhlükə görürdülər. Bu səbəbdən də ilk xristianlar təqib edilirdilər. Ona görə də xristian xadimləri Xristianlığı müdafiə edən və onun ziyanlı təriqət olmadığını sübut edən apologetik əsərlər yazmışdırlar. Apologetik ədəbiyyat həmdə rəsmi Xristianlıqla rəqabət aparan başqa məsihi təriqətlərə və dinlərə qarşı da yazılırdı. Ancaq sonra hakimiyyət dairələri bu dindən istifadə edib öz hakimiyyətlərini möhkəmlətməyə çalışmışdırlar. Sonda Xristianlıq dövlət dininə çevrilmiş və bütün başqa inanclar qadağan edilmişdir.
Təlimi
Xristianlığın ilk çağlarında hələ rəsmi kilsə olmamışdır. İsanın peyğəmbərliyindən sonra onun həvariləri və onların ardıcılları Roma imperiyasında yeni dinin təbliğatını aparmağa başlamışdırlar. Təbliğat əsasən kölələrə və yoxsul təbəqə arasında çox yayılmışdır. Çünki o zaman Roma imperiyası dərin böhran keçirmiş, sosial münasibətlər gərginləşmişdir. İlk xristianların təliminin əsasında İsanın dünyaya yenidən gəlib insanları xilas etməsi ideyası durmuşdur.
İlk Xristianlığın vahid təlimi də olmamışdır. Müxtəlif icmaların dinə və İsanın mahiyyətinə öz baxışları olmuşdur. Bu pərakəndəliyə rəsmi Xristian kilsəsini formalaşması son qoydu. Kilsənin formalaşması dövründə rəsmi keşişlər başqa təriqətlə qarşı mübarizə arapmışdırlar.
Erkən Xristianlığa başqa dinlərin və fəlsəfi təlimlərin də təsiri olmuşdur. İlk olaraq xristian icmalarına yəhudi təriqətləri kimi baxırdılar. Ancaq sonra Xristianlıq Yəhudilikdən tamam ayrılmış və müstəqil din kimi çıxış etmişdir. Bundan başqa Xristianlığa qnostiklərin, mitraçıların, maniçilərin və başqa dini təlimlərin təsiri olmuşdur. Xristian ilahiyyatı isə antik fəlsəfi irsin təsiri altında formalaşmışdır.
Təsiri
Xristianlığın dünya fəlsəfəsinin, mədəniyyətin, incəsənətin inkişafında müstəsna rolu olmuşdur. Bu dindən ilhamlanan alimlər, incəsənət xadimləri ən parlaq fəlsəfi əsərləri və incəsənət incilərini yaratmışdırlar. Avropa mədəniyyətinin inkişaf etməsindən və dünyada aparıcı rol oynamağa başlamasından sonra isə xristian dünyagörüşü bu və ya digər dərəcədə demək olar ki, bütün dunya xalqlarının mədəniyyətlərinə və ənənələrinə təsir etmiş və bu günə qədər də öz təsirini saxlamaqdadır.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. (PDF). Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar. 2007. ISBN . 2016-08-22 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-08-16.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Erken Xristianliq Xristianligin yaranmasindan I yuzilliyin 30 cu illerinden Nikea Ekumen meclisine qeder 325 il davam eden dovr Erken xristianliqXristianligin yaranmasiPatristikaApologetika Yunandilli apologetika Yustin Tatian Afinoqor Teofil Latindilli apologetika Minusius Feliks Arnobius Laktansius Tertullian Qnostiklere qarsi olanlar Irineus Lionlu Ippolit Romali Iskenderiyye ilahiyyat mektebi Klement OrigenXristian ehkamlarinin formalasmasi Resmi kilseye qarsi duran teriqetler Arianliq Donatizm Resmi kilse terefdarlari Atanasius Ioann Xrisostom Saxta Dionisius Kappadokiyali kilse atalari Basil Qeyseriyyeli Qriqor Nazianzen Nissali Qriqori Xristoloji mubahiseler sebebile ayrilan teriqetler Nestorianliq Monofizitizm Monofelitlik Ikonomaxiya Ekumenik Kilse Meclisleri Latin qerbinde Kilse Atalari Boesius Kassiodor Avqustin Avrelius Iyeronim Stridonlu Ilarius PiktaviyaliXristian mistisizmi Xristian rahibliyi IsihazmSerq ve Qerb kilselerinin aralanmasiXristian simvolikasiXristianligin yaranmasi yayilmasi ve dovlet dinine cevrilmesiXristian dunyagorusu ve medeniyyetinin yaranmasi dunya tarixinde olan en onemli hadiselerden biri olmusdur Felestin torpaqlarinda yaranan bu dinin ilk azsayli ardicillari qedim yehudi enenesi cercivesinde yeni tefekkurun esas muddealarini ifade etdiler Gelecekde bu telim bir nece esr erzinde Roma imperiyasinin boyuk xalq kutlelerini ehate ederek resmi dovlet dini statusunu almisdir Roma muhitinde inkisaf etmis xristian dunyagorusu tekce yehudi eneneleri ile mehdudlasmayib muxtelif dini felsefi telimlerin tesiri altinda dusmusdu Xristian dininin resmi doktrinasi bir nece esr erzinde tedricen murekkeb tarixi hadiseler seraitinde formalasmisdi Lakin bundan sonra daxili ziddiyetlerin keskinlesmesi neticesinde orada muxtelif dini teriqetler ve cereyanlar fealiyyet gostermisdir Sonda bu ziddiyetler Xristianligin parcalanmasi ile neticelenmisdir Lakin butun bu ziddiyetli meqamlara baxmayaraq bu din dunya dinine cevrilmisdir Ixtus baliq Ilk xristianlarin simvolu Yeni dinin yayilmasi ilk olaraq Roma hakimiyyeti terefinden birmenali qarsilanmamisdir Imperatorlar xristianlarda oz hakimiyyeti ucun tehluke gorurduler Bu sebebden de ilk xristianlar teqib edilirdiler Ona gore de xristian xadimleri Xristianligi mudafie eden ve onun ziyanli teriqet olmadigini subut eden apologetik eserler yazmisdirlar Apologetik edebiyyat hemde resmi Xristianliqla reqabet aparan basqa mesihi teriqetlere ve dinlere qarsi da yazilirdi Ancaq sonra hakimiyyet daireleri bu dinden istifade edib oz hakimiyyetlerini mohkemletmeye calismisdirlar Sonda Xristianliq dovlet dinine cevrilmis ve butun basqa inanclar qadagan edilmisdir TelimiXristianligin ilk caglarinda hele resmi kilse olmamisdir Isanin peygemberliyinden sonra onun hevarileri ve onlarin ardicillari Roma imperiyasinda yeni dinin tebligatini aparmaga baslamisdirlar Tebligat esasen kolelere ve yoxsul tebeqe arasinda cox yayilmisdir Cunki o zaman Roma imperiyasi derin bohran kecirmis sosial munasibetler gerginlesmisdir Ilk xristianlarin teliminin esasinda Isanin dunyaya yeniden gelib insanlari xilas etmesi ideyasi durmusdur Ilk Xristianligin vahid telimi de olmamisdir Muxtelif icmalarin dine ve Isanin mahiyyetine oz baxislari olmusdur Bu perakendeliye resmi Xristian kilsesini formalasmasi son qoydu Kilsenin formalasmasi dovrunde resmi kesisler basqa teriqetle qarsi mubarize arapmisdirlar Erken Xristianliga basqa dinlerin ve felsefi telimlerin de tesiri olmusdur Ilk olaraq xristian icmalarina yehudi teriqetleri kimi baxirdilar Ancaq sonra Xristianliq Yehudilikden tamam ayrilmis ve musteqil din kimi cixis etmisdir Bundan basqa Xristianliga qnostiklerin mitracilarin manicilerin ve basqa dini telimlerin tesiri olmusdur Xristian ilahiyyati ise antik felsefi irsin tesiri altinda formalasmisdir TesiriXristianligin dunya felsefesinin medeniyyetin incesenetin inkisafinda mustesna rolu olmusdur Bu dinden ilhamlanan alimler incesenet xadimleri en parlaq felsefi eserleri ve incesenet incilerini yaratmisdirlar Avropa medeniyyetinin inkisaf etmesinden ve dunyada aparici rol oynamaga baslamasindan sonra ise xristian dunyagorusu bu ve ya diger derecede demek olar ki butun dunya xalqlarinin medeniyyetlerine ve enenelerine tesir etmis ve bu gune qeder de oz tesirini saxlamaqdadir MenbeAydin Elizade PDF Baki Ebilov Zeynalov ve qardaslar 2007 ISBN 5 87459 013 7 2016 08 22 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 08 16 Hemcinin baxXristianliq