Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İsiházm - (q. yunanca ἡσυχία, «sakitlik, sükunət, təkliyə çəkilmə») — Şərq Ortodoks Xristianlığında (Pravoslavlıqda) mistik dünyagörüşü. Xristianlıqda abid və rahib həyatının əsasını təşkil edir.
| Erkən xristianlıq |
 |
| Yunandilli apologetika: Yustin • Tatian • Afinoqor • Teofil Latındilli apologetika: Minusius Feliks • Arnobius • Laktansius • Tertullian Qnostiklərə qarşı olanlar: |
Xristian ehkamlarının formalaşması Rəsmi kilsəyə qarşı duran təriqətlər: Rəsmi kilsə tərəfdarları: Atanasius • İoann Xrisostom • Saxta Dionisius Xristoloji mübahisələr səbəbilə ayrılan təriqətlər: |
Latın qərbində Kilsə Ataları Boesius • Kassiodor • Avqustin Avrelius |
Yaranması və inkişafı
XIII-XIV əsrlərdə Şərq Xristianlığında rahiblərin arasında “İsihazm” adlanan mistik təlim yayılmışdı. Bu mistik cərəyanın ardıcılları günlərini İsaya “ağıllı” dua etməklə keçirirdilər. Bu cür dualar sonradan adi xristianlar tərəfindən də kilsələrdə yerinə yetirilirdi. Onları icra etmək üçün müəyyən hala daxil olmaq lazım idi. Duada diqqətin yalnız İsaya yönəldilməsi nəfəsin tənzimlənməsi yolu ilə əldə olunurdu. Nəfəsin tənzimlənməsinin müxtəlif metodları var idi. Onlardan ən çox istifadə olunanlar Simeon və Nikiforus (XIII əsr) tərəfindən tətbiq edilmişdi.
Nikiforusa görə, insan daim dua halında olmalıdır. Lakin bu “təbii” hal insanı əhatə edən dünyavi şeylərə bağlılıq ucbatından pozulur. Tanrıya ibadət etmək əvəzinə insanlar onlara fikir verirlər. Buna görə də Tanrı ilə daim əlaqə saxlayan adam, öz ağlını səfərbər etməli, “Mən”ini məhdudlaşdırmalıdırlar. Buna nail olmaq üçün, nəfəsin tənzimlənməsi yolu ilə müəyyən psixiki hala daxil olmaq lazımdır.
İsihazmın ən görkəmli nümuyəndələrindən biri Qreqorios (Greqorios) Palamas olmuşdur (1296-1359). O hesixazmı Barlaam adlı keşişin tənqidlərindən müdafiə edirdi. Barlaam yazırdı ki, hesixazmla məşğul olan rahiblərin təcrübəsi cəfəngiyyatdır və təhlükəli heresdir. Bu fikri davam edərək o yazırdı ki, onlar ağıl ilə ruhun, ruhun isə mifik varlıqlarla vəhdətdə olmasını, eyni zamanda ruhun Tanrını görmək iqtidarında olmasını iddia edirlər. Bu cür hallara daxil olmaq üçün onlar, psixikaya təsir edən vasitələrə əl atırlar. Bu vasitələrdən ən başlıcası nəfəsin tənzimlənməsidir. Barlaama görə isixazm heresdir (küfrdür).
Qreqorios Palamas ilə Barlaamın arasında gedən mübahisələr getdikcə dərinləşirdi. Öz fikirlərini əsaslandırmaq üçün, həm Varlaam, həm də Qreqorios «Korpus Areopagitikuma» istinad edirdilər. Qreqorios Palamas “sükutda” olan rahibləri müdafiə etmək üçün «Sükutda olan müqəddəslərin müdafiəsinə dair» adlı silsilə risalələr yazmışdır.
Nəhayət bu məsələyə 1341-ci ildə Konstantinopolisdə (İstanbulda) yığılan Kilsə Məclisində baxılmışdır. Burada Varlaamın fikirləri pislənmişdir. O tövbə etməyə məcbur olmuş, sonra isə İtaliyaya getmişdir. Qreqorios Palamasın Tanrı haqqında birbaşa bilik əldə etməyin mümkünlüyü haqqında fikirləri isə o Kilsə Məclisi tərəfindən dəstəklənmişdir.
Qreqorios Palamasın təlimi
Qreqorios Palamas hesab edirdi ki, Tanrı tərəfindən yaradılmış təbiət məxluqdur. Təbiətdə (fisisdə) Tanrının dünya və insan haqqında niyyətləri öz əksini tapmışdır. Buna görə də təbiət yalnız Tanrı ilə ünsiyyətdə özünün əsl mahiyyətini göstərir. Bu kamillik, yerə enmiş Tanrı-insan İsada nümayiş olunmuşdur. İnsan ruhunun düşkünlük halında olmasına baxmayaraq, o Tanrıya yönələ bilər. İnsan şüuru Tanrını birbaşa duya bilməz. Bunu yalnız bənzətmə (analogiya) və ya Tanrı olmayan hər şeyi inkar yolu ilə əldə etmək mümkündür. Eyni zamanda Palamas, əşyalar vasitəsi ilə Tanrının intuitiv duyulmasının mümkünlüyünü iddia edirdi. Çünki hər şeydə Tanrının enerjiləri və ideyaları vardır. Yunan fəlsəfəsinə mənfi münasibətini bildirən Palamas deyirdi ki, filosoflar onlara verilən müdriklikdən layiqincə istifadə edə bilmədilər, Tanrıya doğru yönəlmədilər. Bunu yalnız hesixazmda olan rahiblər edə bilmişdirlər.
Daha sonra Palamas hesab edirdi ki, insan bədənin, ruhun və mənəviyyatın vəhdətindən ibarətdir. İnsan mənəviyyatı Tanrının tərkib hissəsi hesab edilən Müqəddəs Ruhla vəhdətdədir. Əgər insan bu təbii vəhdətdən imtina edərsə, o zaman insaniyyətini itirir və özünü ölümə məhkum edir. Beləliklə, insanda Tanrının obrazı vardır. Bu obraz təkcə mənəviyyatla məhdudlaşmır. Tanrının daha bir tərkib hissəsi olan İsa, özu dünyaya gəlib insan bədəninə daxil olaraq, onu müqəddəsləşdirmişdir. Buna görə də insan ruhu üçün, bədən zindan deyil. Əksinə ruh bədəni sevir və onunla vəhdətdədir. İnsan həyatında günahdan başqa heç bir pislik yoxdur. İsanın gəlişindən sonra isə, hətta ölüm belə dəhşətli və mənasız bir şey deyil. O yalnız müqəddəs “sükuta” çevrilmişdir.
İnsanı bədən və ruhun vəhdətində görən hesixazm ardıcılları, dualarda hər ikisinin iştirakını vacib hesab edirdilər. Hətta kilsədə icra edilən ibadətlərdə, ruhla birlikdə bədən də iştirak edir. Bədəni, yalnız onun ruha qarşı üsyan etdiyi təqdirdə məhdudlaşdırmaq lazımdır.
İnsan həyatının mərkəzi onun qəlbində yerləşir. Buna görə də dua qəlbdədir. İbadət edən rahib düşüncəsini qəlbinə salaraq özündə İlahi həyatı açır. Bu cür fikirlər də Palamasın təlimində əhəmiyyətli yer tutur.
Məhəbbətlə dolu Tanrının oğlu İsa, öz İlahi mahiyyətini insan təbiəti ilə birləşdirmişdir, yerə enib insan həyatını yaşamışdır. Eyni zamanda o, daim kilsə ayinlərini icra edən hər bir xristianla eyniləşir, onunla bir bədən təşkil edir. Bu vəhdətin nəticəsində o, insan ruhunu nurla doldurur, ona İlahi biliklər verir. Beləliklə İlahini insan xaricdə deyil, öz daxilində axtarıb tapmalıdır. Palamasın daxili nur haqqında baxışları yeni platoçu mistikasında olan məqamları təkrarlayır.
Mənbə
- Aydın Əlizadə[ölü keçid] (2007). Xristianlıq: tarix və fəlsəfə. Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar, s. 128-130. ISBN 5-87459-013-7[ölü keçid]. 2016 tarixində arxivləşdirilib. 2016-08-16 tarixində istifadə olunub.
Ədəbiyyat
- Aydın Əlizadə[ölü keçid] (2007). Xristianlıq: tarix və fəlsəfə. Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar, s. 128-130. ISBN 5-87459-013-7[ölü keçid]. 2016 tarixində arxivləşdirilib. 2016-08-16 tarixində istifadə olunub.
- Иоанн Мейендорф. Жизнь и труды св. Григория Паламы: Введение в изучение. — Издание второе, исправленное и дополненное для русского перевода / Перевод Г. Н. Начинкина, под редакцией И. П. Медведева и . — Санкт-Петербург: , 1997. — XVI + 480 с. (Subsidia Byzantinorossica, 2) . ISSN 1818-555X (печатная версия); ISSN 1818-5576 (онлайн версия 2013-10-30 at the Wayback Machine, в формате дежавю). Тот же самый перевод в формате html
- Алексеев А. С. Политический исихазм // Социальные институты в истории. Омск 1996. с. 24-28.
- Петрунин В. В. Политический исихазм и его традиции в социальной концепции Московского Патриархата. — СПб.: Алетейя, 2009.
- Хоружий С. С. Антропология Православия // Православная аскеза - ключ к новому видению человека. Вэб-Центр "Омега", М., 2000.
Hamdə bax
İstinadlar
- Протоиерей Иоанн Мейендорф. Православие и современный мир 2007-02-16 at the Wayback Machine (лекции и статьи). Минск, "Лучи Софии", 1995.
- Хоружий С. С. Антропология Православия // Православная аскеза - ключ к новому видению человека 2016-03-06 at the Wayback Machine. Вэб-Центр "Омега", М., 2000.
- Qreqorios Palamasın dünyagörüşü ilə daha da ətraflı tanış olmaq üçün, bax: 1) Св. Григорий Палама. Триады в защиту священно-безмолвствующих 2022-01-23 at the Wayback Machine. М.: Канон, 1995, с. 5-344. 2) Св. Григорий Палама. Святогорский томос 2022-04-02 at the Wayback Machine. // Альфа и Омега. №3(6), М., 1995 с.69-76.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Isihazm q yunanca ἡsyxia sakitlik sukunet tekliye cekilme Serq Ortodoks Xristianliginda Pravoslavliqda mistik dunyagorusu Xristianliqda abid ve rahib heyatinin esasini teskil edir Erken xristianliqXristianligin yaranmasiPatristikaApologetika Yunandilli apologetika Yustin Tatian Afinoqor Teofil Latindilli apologetika Minusius Feliks Arnobius Laktansius Tertullian Qnostiklere qarsi olanlar Irineus Lionlu Ippolit Romali Iskenderiyye ilahiyyat mektebi Klement OrigenXristian ehkamlarinin formalasmasi Resmi kilseye qarsi duran teriqetler Arianliq Donatizm Resmi kilse terefdarlari Atanasius Ioann Xrisostom Saxta Dionisius Kappadokiyali kilse atalari Basil Qeyseriyyeli Qriqor Nazianzen Nissali Qriqori Xristoloji mubahiseler sebebile ayrilan teriqetler Nestorianliq Monofizitizm Monofelitlik Ikonomaxiya Ekumenik Kilse Meclisleri Latin qerbinde Kilse Atalari Boesius Kassiodor Avqustin Avrelius Iyeronim Stridonlu Ilarius PiktaviyaliXristian mistisizmi Xristian rahibliyi IsihazmSerq ve Qerb kilselerinin aralanmasiXristian simvolikasiYaranmasi ve inkisafiXIII XIV esrlerde Serq Xristianliginda rahiblerin arasinda Isihazm adlanan mistik telim yayilmisdi Bu mistik cereyanin ardicillari gunlerini Isaya agilli dua etmekle kecirirdiler Bu cur dualar sonradan adi xristianlar terefinden de kilselerde yerine yetirilirdi Onlari icra etmek ucun mueyyen hala daxil olmaq lazim idi Duada diqqetin yalniz Isaya yoneldilmesi nefesin tenzimlenmesi yolu ile elde olunurdu Nefesin tenzimlenmesinin muxtelif metodlari var idi Onlardan en cox istifade olunanlar Simeon ve Nikiforus XIII esr terefinden tetbiq edilmisdi Nikiforusa gore insan daim dua halinda olmalidir Lakin bu tebii hal insani ehate eden dunyavi seylere bagliliq ucbatindan pozulur Tanriya ibadet etmek evezine insanlar onlara fikir verirler Buna gore de Tanri ile daim elaqe saxlayan adam oz aglini seferber etmeli Men ini mehdudlasdirmalidirlar Buna nail olmaq ucun nefesin tenzimlenmesi yolu ile mueyyen psixiki hala daxil olmaq lazimdir Isihazmin en gorkemli numuyendelerinden biri Qreqorios Greqorios Palamas olmusdur 1296 1359 O hesixazmi Barlaam adli kesisin tenqidlerinden mudafie edirdi Barlaam yazirdi ki hesixazmla mesgul olan rahiblerin tecrubesi cefengiyyatdir ve tehlukeli heresdir Bu fikri davam ederek o yazirdi ki onlar agil ile ruhun ruhun ise mifik varliqlarla vehdetde olmasini eyni zamanda ruhun Tanrini gormek iqtidarinda olmasini iddia edirler Bu cur hallara daxil olmaq ucun onlar psixikaya tesir eden vasitelere el atirlar Bu vasitelerden en baslicasi nefesin tenzimlenmesidir Barlaama gore isixazm heresdir kufrdur Qreqorios Palamas ile Barlaamin arasinda geden mubahiseler getdikce derinlesirdi Oz fikirlerini esaslandirmaq ucun hem Varlaam hem de Qreqorios Korpus Areopagitikuma istinad edirdiler Qreqorios Palamas sukutda olan rahibleri mudafie etmek ucun Sukutda olan muqeddeslerin mudafiesine dair adli silsile risaleler yazmisdir Nehayet bu meseleye 1341 ci ilde Konstantinopolisde Istanbulda yigilan Kilse Meclisinde baxilmisdir Burada Varlaamin fikirleri pislenmisdir O tovbe etmeye mecbur olmus sonra ise Italiyaya getmisdir Qreqorios Palamasin Tanri haqqinda birbasa bilik elde etmeyin mumkunluyu haqqinda fikirleri ise o Kilse Meclisi terefinden desteklenmisdir Qreqorios Palamasin telimiQreqorios Palamas hesab edirdi ki Tanri terefinden yaradilmis tebiet mexluqdur Tebietde fisisde Tanrinin dunya ve insan haqqinda niyyetleri oz eksini tapmisdir Buna gore de tebiet yalniz Tanri ile unsiyyetde ozunun esl mahiyyetini gosterir Bu kamillik yere enmis Tanri insan Isada numayis olunmusdur Insan ruhunun duskunluk halinda olmasina baxmayaraq o Tanriya yonele biler Insan suuru Tanrini birbasa duya bilmez Bunu yalniz benzetme analogiya ve ya Tanri olmayan her seyi inkar yolu ile elde etmek mumkundur Eyni zamanda Palamas esyalar vasitesi ile Tanrinin intuitiv duyulmasinin mumkunluyunu iddia edirdi Cunki her seyde Tanrinin enerjileri ve ideyalari vardir Yunan felsefesine menfi munasibetini bildiren Palamas deyirdi ki filosoflar onlara verilen mudriklikden layiqince istifade ede bilmediler Tanriya dogru yonelmediler Bunu yalniz hesixazmda olan rahibler ede bilmisdirler Daha sonra Palamas hesab edirdi ki insan bedenin ruhun ve meneviyyatin vehdetinden ibaretdir Insan meneviyyati Tanrinin terkib hissesi hesab edilen Muqeddes Ruhla vehdetdedir Eger insan bu tebii vehdetden imtina ederse o zaman insaniyyetini itirir ve ozunu olume mehkum edir Belelikle insanda Tanrinin obrazi vardir Bu obraz tekce meneviyyatla mehdudlasmir Tanrinin daha bir terkib hissesi olan Isa ozu dunyaya gelib insan bedenine daxil olaraq onu muqeddeslesdirmisdir Buna gore de insan ruhu ucun beden zindan deyil Eksine ruh bedeni sevir ve onunla vehdetdedir Insan heyatinda gunahdan basqa hec bir pislik yoxdur Isanin gelisinden sonra ise hetta olum bele dehsetli ve menasiz bir sey deyil O yalniz muqeddes sukuta cevrilmisdir Insani beden ve ruhun vehdetinde goren hesixazm ardicillari dualarda her ikisinin istirakini vacib hesab edirdiler Hetta kilsede icra edilen ibadetlerde ruhla birlikde beden de istirak edir Bedeni yalniz onun ruha qarsi usyan etdiyi teqdirde mehdudlasdirmaq lazimdir Insan heyatinin merkezi onun qelbinde yerlesir Buna gore de dua qelbdedir Ibadet eden rahib dusuncesini qelbine salaraq ozunde Ilahi heyati acir Bu cur fikirler de Palamasin teliminde ehemiyyetli yer tutur Mehebbetle dolu Tanrinin oglu Isa oz Ilahi mahiyyetini insan tebieti ile birlesdirmisdir yere enib insan heyatini yasamisdir Eyni zamanda o daim kilse ayinlerini icra eden her bir xristianla eynilesir onunla bir beden teskil edir Bu vehdetin neticesinde o insan ruhunu nurla doldurur ona Ilahi bilikler verir Belelikle Ilahini insan xaricde deyil oz daxilinde axtarib tapmalidir Palamasin daxili nur haqqinda baxislari yeni platocu mistikasinda olan meqamlari tekrarlayir MenbeAydin Elizade olu kecid 2007 Xristianliq tarix ve felsefe Baki Ebilov Zeynalov ve qardaslar s 128 130 ISBN 5 87459 013 7 olu kecid 2016 tarixinde arxivlesdirilib 2016 08 16 tarixinde istifade olunub EdebiyyatAydin Elizade olu kecid 2007 Xristianliq tarix ve felsefe Baki Ebilov Zeynalov ve qardaslar s 128 130 ISBN 5 87459 013 7 olu kecid 2016 tarixinde arxivlesdirilib 2016 08 16 tarixinde istifade olunub Ioann Mejendorf Zhizn i trudy sv Grigoriya Palamy Vvedenie v izuchenie Izdanie vtoroe ispravlennoe i dopolnennoe dlya russkogo perevoda Perevod G N Nachinkina pod redakciej I P Medvedeva i Sankt Peterburg 1997 XVI 480 s Subsidia Byzantinorossica 2 ISBN 5 7684 0436 8 ISSN 1818 555X pechatnaya versiya ISSN 1818 5576 onlajn versiya 2013 10 30 at the Wayback Machine v formate dezhavyu Tot zhe samyj perevod v formate html Alekseev A S Politicheskij isihazm Socialnye instituty v istorii Omsk 1996 s 24 28 Petrunin V V Politicheskij isihazm i ego tradicii v socialnoj koncepcii Moskovskogo Patriarhata SPb Aletejya 2009 Horuzhij S S Antropologiya Pravoslaviya Pravoslavnaya askeza klyuch k novomu videniyu cheloveka Veb Centr Omega M 2000 Hamde baxXristian mistisizmi Xristian rahibliyiIstinadlarProtoierej Ioann Mejendorf Pravoslavie i sovremennyj mir 2007 02 16 at the Wayback Machine lekcii i stati Minsk Luchi Sofii 1995 Horuzhij S S Antropologiya Pravoslaviya Pravoslavnaya askeza klyuch k novomu videniyu cheloveka 2016 03 06 at the Wayback Machine Veb Centr Omega M 2000 Qreqorios Palamasin dunyagorusu ile daha da etrafli tanis olmaq ucun bax 1 Sv Grigorij Palama Triady v zashitu svyashenno bezmolvstvuyushih 2022 01 23 at the Wayback Machine M Kanon 1995 s 5 344 2 Sv Grigorij Palama Svyatogorskij tomos 2022 04 02 at the Wayback Machine Alfa i Omega 3 6 M 1995 s 69 76