Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tatián (ya da Tasian; təq. 120, Assuriya[d] – təq. 173, Assuriya[d]) — erkən xristian yazarı, apologeti və ilahiyyatçısı. O Müqəddəs kitabın 4 İncilini bir ardıcıl hekayəyə birləşdirmiş və redaktə etmişdir"Diatessaron" adlanan bu kitab tərəfindən müqəddəs kitab kimi qəbul edilmiş və bir neçə yüzillik boyu orada rəsmi ibadətlərdə oxunmuşdur. Həmdə Diatessaronun Əhdi Cədidin (kilsə tərəfindən qəbul edilən) mətninin oluşması prosesində bəlli qədər rol oynamışdır.
| Tatian | |
|---|---|
| Doğum tarixi | təq. 120 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | təq. 173 |
| Vəfat yeri |
|
| Vətəndaşlığı | Roma İmperiyası |
| Elm sahələri | fəlsəfə, ilahiyyat, apologetika |
| Tanınır | Xristian ilahiyyatçısı, apologet |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
| Erkən xristianlıq |
 |
| Yunandilli apologetika: Yustin • Tatian • Afinoqor • Teofil Latındilli apologetika: Minusius Feliks • Arnobius • Laktansius • Tertullian Qnostiklərə qarşı olanlar: |
Xristian ehkamlarının formalaşması Rəsmi kilsəyə qarşı duran təriqətlər: Rəsmi kilsə tərəfdarları: Atanasius • İoann Xrisostom • Saxta Dionisius Xristoloji mübahisələr səbəbilə ayrılan təriqətlər: |
Latın qərbində Kilsə Ataları Boesius • Kassiodor • Avqustin Avrelius |
Bioqrafiyası
Tatianın həyatı haqqında biliklər çox azdır. Əsərlərin birində o özü haqqında yazmışdır ki, "Assuriya torpaqlarında doğulmuşdur". Dəqiq ölüm ili və yeri də bilinməməkdədir. Güman edilir ki, o Assuriyada 185 ildə ölmüşdür.
Bir çox ölkələrə səfər etmiş, çeşidli xalqların mədəniyyəti və dünyagörüşü ilə tanış olmuşdur. Etni zamanda fəlsəfi məktəblərin təlimlərini də öyrənmişdir. Sonra Romaya gəlmiş, orada Xristianlıqla tanış olmuş, az sonra bu dini qəbul edərək, Yustinin tələbəsi olmuşdur. O zaman xristianlar çeşidli fəlsəfə məktəblərinin ardıcılları ilə mübahisələr. Tatian da müəllimi ilə bu prosesə qoşularaq erkən Xristianlığın ən fəal apologetlərinə çevirilmişdir..
O da Yustinlə birlikdə kinik (həqarətçi) məktəbin filosofu Kressent tərəfindən təqib olunmuşdur. Yustinin ölümündən sonra Tatianın həyatı haqqında məlumatlar azdır. Güman edilir ki, o müılliminin Romadakı məktəbinə başçılıq edə bilərdi. Ancaq onun heretik sayılan və ifrat abidçiliyi təbliğ edən mühafizəkar "enkratistlər" təriqətinə keçməsi haqqında yazmışdır. Bu səbəbdən də onu Kilsədən aralamışdırlar.
Bundan sonra o Romanı tərk etmiş və İsgəndəriyyə, ya da Yunanıstanda yaşamışdır.
Apologetikası
Tatianın dünyagörüşü və fəlsəfəsi onun "Adversus graecos" Yunanlara ünvanlanmış sözkitabında verilmişdir.
Xristian apologeti kimi Tatian büdpərəstliyi tənqid etmiş və Xristianlığın üstün cəhətlərini vurğulamışdır. Hətta bəzən bunu kəskin tərzdə edirdi. O yazırdı:
 | Siz (bütpərəstlər) müdrikliyi hissələrə parçalamısınız və özünüzü əsl müdriklikdən məhrum etmisiniz. Siz Tanrını tanımırsınız. Bir-birinizlə mübahisə edərək özünüzü təkzib edirsiniz |  |
Yunanların və Romalıların müdrikliyini rədd edərək Tatian onlara qarşı “barbarların müdrikliyini” ortalığa qoyur. Onun fikrincə “barbarların müdrikliyi” öz sadəliyi, beynəlmiləlliyi, birliyi və əxlaqı ilə fərqlənir. Yunan və Roma filosoflarının təlimləri ilə həyat tərzləri və əməlləri arasında bir çox hallarda fərqlər var idi. Məsələn, Diogen acgözlülüyün ucbatından ölmüş, isə əxlaqsız həyat sürürmüş Tatian.
Ümumiyyətlə, Tatianın fikrincə, yunanlar hər bir müsbət şeyi başqa xalqlardan götürüb, sonra onları mənimsəyiblər, özlərinki hesab ediblər. Onlar əlifbanı finikiyalılardan, tarixi - misirlilərdən, münəccimliyi - babilistanlılardan götürüblər. Fəlsəfəni isə yunanlar yəhudilərdən alıblar, sonra isə ona əlavələr ediblər. Lakin bu əlavələr əslində səhvlərdir, yanılmalardır. Nəticədə isə yunanların əlində fəlsəfə öz əsl mahiyyətini itirib .
Tatianın dünyagörüşü, ümumiyyətlə, Yustinin dünyagörüşü kimi idi. O da, Tanrının birliyini, Loqosun (İsanın) Atadan doğulmasını qəbul edirdi. Trititanizm (Tanrının üç sifətdən ibarət olması) haqqında Tatian heç bir şey deməmişdi, çünki bu ideya onun zamanında hələ aktual məsələyə çevrilməmişdi.
Müxalif fikirləri
Qeyd etmək lazımdır ki, antik mədəniyyəti rədd edən Tatian, bəzi hallarda ortodoksal Xristianlığa da zidd fikirlər səsləndirirdi. Məsələn, o hesab edirdi ki,insan ruhu bədənə bağlı olduğuna görə təbiətcə bu dünyanın məhsuludur. Onun fikrincə ruh bədənlə bir yerdə məhv olur. Hətta Tatian ruhu “zülmət” adlandırırdı. Burada qnostiklərin təsiri hiss edilir. Eyni zamanda, onun fikrincə, ruhdan başqa insanın mənəviyyatı da vardır. Bu mənəviyyat insan təbiətinə daxil deyil, bir başa Tanrının lütfüdür.
Daha sonra Tatian qiyamət günü və dirçəlmə ideyalarını qəbul edərək, onları ortodoksal Xristianlıqdan fərqli tərzdə yozurdu. O, hesab edirdi ki, Tanrı hər şeyi məhv edəndən sonra yenidən dünyalar yaradacaq və həyat yenidən davam edəcək. Sonra o dünyalar da məhv olub yeni dünyalar yaranacaq, və bu proses sonsuzluğa qədər davam edəcək.
Təsiri
Bu cür fikirlərə görə Tatian rəsmi kilsə tərəfindən pislənmişdir və onu heretiklərin sırasına daxil etmişdirlər. Buna baxmayaraq, Tatianın apologetikada müstəsna rolu olub. Onun bir çox fikirləri gələcəkdə xristian filosofları tərəfindən qəbul edilib, inkişaf etdirilmişdir. Məsələn, Tatian düşünürdü ki, təbiət və insan təbiəti əslində şərdir və Tanrının lütfü olmasa, adamları ölümə aparır. Bu ideya sonralar Avqustinusun fəlsəfəsində mühüm yer tutacaq.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. (PDF). Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar. 2007. s. 42-44. ISBN . 2016-08-22 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-08-16.
Ədəbiyyat
- Aydın Əlizadə. (PDF). Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar. 2007. s. 42-44. ISBN . 2016-08-22 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-08-16.
- Майоров Г. Г. Формирование средневековой философии (латинская патристика). М.: Мысль, 1979. С. 62-65.
- Ранние христианские апологеты. 2007-12-01 at the Wayback Machine // Протоиерей Иоанн Мейендорф. Введение в святоотеческое богословие. Гл 3.
- Татиан Ассириец // Архимандрит Киприан (Керн). Патрология. Глава X.
- Petersen, W. Tatian's Diatessaron: Its Creation, Dissemination, Significance and History in Scholarship (Leiden, Brill, 1994).
- Hunt, E. J. Christianity in the 2nd Century: The Case of Tatian (London, Routledge, 2003).
- Gaca, K. L. "Driving Aphrodite from the World: Tatian and His Encratite Argument," in Eadem, The Making of Fornication: Eros, Ethics, and Political Reform in Greek Philosophy and Early Christianity (Berkeley, University of California Press, 2003), 221-246.
- Petersen, W. L. "Tatian the Assyrian," in Antti Marjanen and Petri Luomanen (eds), A Companion to Second-Century Christian “Heretics” (Leiden: Brill, 2005), 125-158.
- Harris, J. R. "The First Tatian Reading in the Greek New Testament," in Idem, New Testament Autographs and Other Essays (Sheffield: Sheffield Phoenix, 2006) (New Testament Monographs, 7).
Həmdə bax
İstinadlar
- Tatian // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Library of Congress Authorities (ing.). Library of Congress.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Cross, F. L, ed. The Oxford Dictionary of the Christian Church. New York: Oxford University Press. 2005, article Tatian.
- Oratio ad Graecos, XLII
- Marian Hillar, From Logos to Trinity: The Evolution of Religious Beliefs from Pythagoras to Tertullian, page 139 (Cambridge University Press, 2012)
- Haer., I., xxvlii. 1, Ante-Nicene Fathers Arxivləşdirilib 2022-05-30 at the Wayback Machine, i. 353.
- Tatian. Adversus graecos (Yunanlara ünvanlanmış söz), 25. 2021-10-15 at the Wayback Machine.
- Adversus graecos, 7.
- Tatian. Adversus graecos, 7.
- Tatian. Adversus graecos, 13.
- Татиан Ассириец // Архимандрит Киприан (Керн). Патрология. Глава X. 2020-08-03 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tatian ya da Tasian teq 120 Assuriya d teq 173 Assuriya d erken xristian yazari apologeti ve ilahiyyatcisi O Muqeddes kitabin 4 Incilini bir ardicil hekayeye birlesdirmis ve redakte etmisdir Diatessaron adlanan bu kitab terefinden muqeddes kitab kimi qebul edilmis ve bir nece yuzillik boyu orada resmi ibadetlerde oxunmusdur Hemde Diatessaronun Ehdi Cedidin kilse terefinden qebul edilen metninin olusmasi prosesinde belli qeder rol oynamisdir TatianDogum tarixi teq 120Dogum yeri Assuriya d Qedim RomaVefat tarixi teq 173Vefat yeri Assuriya d Qedim RomaVetendasligi Roma ImperiyasiElm saheleri felsefe ilahiyyat apologetikaTaninir Xristian ilahiyyatcisi apologet Vikianbarda elaqeli mediafayllarErken xristianliqXristianligin yaranmasiPatristikaApologetika Yunandilli apologetika Yustin Tatian Afinoqor Teofil Latindilli apologetika Minusius Feliks Arnobius Laktansius Tertullian Qnostiklere qarsi olanlar Irineus Lionlu Ippolit Romali Iskenderiyye ilahiyyat mektebi Klement OrigenXristian ehkamlarinin formalasmasi Resmi kilseye qarsi duran teriqetler Arianliq Donatizm Resmi kilse terefdarlari Atanasius Ioann Xrisostom Saxta Dionisius Kappadokiyali kilse atalari Basil Qeyseriyyeli Qriqor Nazianzen Nissali Qriqori Xristoloji mubahiseler sebebile ayrilan teriqetler Nestorianliq Monofizitizm Monofelitlik Ikonomaxiya Ekumenik Kilse Meclisleri Latin qerbinde Kilse Atalari Boesius Kassiodor Avqustin Avrelius Iyeronim Stridonlu Ilarius PiktaviyaliXristian mistisizmi Xristian rahibliyi IsihazmSerq ve Qerb kilselerinin aralanmasiXristian simvolikasiBioqrafiyasiTatianin heyati haqqinda bilikler cox azdir Eserlerin birinde o ozu haqqinda yazmisdir ki Assuriya torpaqlarinda dogulmusdur Deqiq olum ili ve yeri de bilinmemekdedir Guman edilir ki o Assuriyada 185 ilde olmusdur Bir cox olkelere sefer etmis cesidli xalqlarin medeniyyeti ve dunyagorusu ile tanis olmusdur Etni zamanda felsefi mekteblerin telimlerini de oyrenmisdir Sonra Romaya gelmis orada Xristianliqla tanis olmus az sonra bu dini qebul ederek Yustinin telebesi olmusdur O zaman xristianlar cesidli felsefe mekteblerinin ardicillari ile mubahiseler Tatian da muellimi ile bu prosese qosularaq erken Xristianligin en feal apologetlerine cevirilmisdir O da Yustinle birlikde kinik heqaretci mektebin filosofu Kressent terefinden teqib olunmusdur Yustinin olumunden sonra Tatianin heyati haqqinda melumatlar azdir Guman edilir ki o muilliminin Romadaki mektebine basciliq ede bilerdi Ancaq onun heretik sayilan ve ifrat abidciliyi teblig eden muhafizekar enkratistler teriqetine kecmesi haqqinda yazmisdir Bu sebebden de onu Kilseden aralamisdirlar Bundan sonra o Romani terk etmis ve Isgenderiyye ya da Yunanistanda yasamisdir ApologetikasiTatianin dunyagorusu ve felsefesi onun Adversus graecos Yunanlara unvanlanmis sozkitabinda verilmisdir Xristian apologeti kimi Tatian budperestliyi tenqid etmis ve Xristianligin ustun cehetlerini vurgulamisdir Hetta bezen bunu keskin terzde edirdi O yazirdi Siz butperestler mudrikliyi hisselere parcalamisiniz ve ozunuzu esl mudriklikden mehrum etmisiniz Siz Tanrini tanimirsiniz Bir birinizle mubahise ederek ozunuzu tekzib edirsiniz Yunanlarin ve Romalilarin mudrikliyini redd ederek Tatian onlara qarsi barbarlarin mudrikliyini ortaliga qoyur Onun fikrince barbarlarin mudrikliyi oz sadeliyi beynelmilelliyi birliyi ve exlaqi ile ferqlenir Yunan ve Roma filosoflarinin telimleri ile heyat terzleri ve emelleri arasinda bir cox hallarda ferqler var idi Meselen Diogen acgozluluyun ucbatindan olmus ise exlaqsiz heyat sururmus Tatian Umumiyyetle Tatianin fikrince yunanlar her bir musbet seyi basqa xalqlardan goturub sonra onlari menimseyibler ozlerinki hesab edibler Onlar elifbani finikiyalilardan tarixi misirlilerden muneccimliyi babilistanlilardan goturubler Felsefeni ise yunanlar yehudilerden aliblar sonra ise ona elaveler edibler Lakin bu elaveler eslinde sehvlerdir yanilmalardir Neticede ise yunanlarin elinde felsefe oz esl mahiyyetini itirib Tatianin dunyagorusu umumiyyetle Yustinin dunyagorusu kimi idi O da Tanrinin birliyini Loqosun Isanin Atadan dogulmasini qebul edirdi Trititanizm Tanrinin uc sifetden ibaret olmasi haqqinda Tatian hec bir sey dememisdi cunki bu ideya onun zamaninda hele aktual meseleye cevrilmemisdi Muxalif fikirleriQeyd etmek lazimdir ki antik medeniyyeti redd eden Tatian bezi hallarda ortodoksal Xristianliga da zidd fikirler seslendirirdi Meselen o hesab edirdi ki insan ruhu bedene bagli olduguna gore tebietce bu dunyanin mehsuludur Onun fikrince ruh bedenle bir yerde mehv olur Hetta Tatian ruhu zulmet adlandirirdi Burada qnostiklerin tesiri hiss edilir Eyni zamanda onun fikrince ruhdan basqa insanin meneviyyati da vardir Bu meneviyyat insan tebietine daxil deyil bir basa Tanrinin lutfudur Daha sonra Tatian qiyamet gunu ve dircelme ideyalarini qebul ederek onlari ortodoksal Xristianliqdan ferqli terzde yozurdu O hesab edirdi ki Tanri her seyi mehv edenden sonra yeniden dunyalar yaradacaq ve heyat yeniden davam edecek Sonra o dunyalar da mehv olub yeni dunyalar yaranacaq ve bu proses sonsuzluga qeder davam edecek TesiriBu cur fikirlere gore Tatian resmi kilse terefinden pislenmisdir ve onu heretiklerin sirasina daxil etmisdirler Buna baxmayaraq Tatianin apologetikada mustesna rolu olub Onun bir cox fikirleri gelecekde xristian filosoflari terefinden qebul edilib inkisaf etdirilmisdir Meselen Tatian dusunurdu ki tebiet ve insan tebieti eslinde serdir ve Tanrinin lutfu olmasa adamlari olume aparir Bu ideya sonralar Avqustinusun felsefesinde muhum yer tutacaq MenbeAydin Elizade PDF Baki Ebilov Zeynalov ve qardaslar 2007 s 42 44 ISBN 5 87459 013 7 2016 08 22 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 08 16 EdebiyyatAydin Elizade PDF Baki Ebilov Zeynalov ve qardaslar 2007 s 42 44 ISBN 5 87459 013 7 2016 08 22 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 08 16 Majorov G G Formirovanie srednevekovoj filosofii latinskaya patristika M Mysl 1979 S 62 65 Rannie hristianskie apologety 2007 12 01 at the Wayback Machine Protoierej Ioann Mejendorf Vvedenie v svyatootecheskoe bogoslovie Gl 3 Tatian Assiriec Arhimandrit Kiprian Kern Patrologiya Glava X Petersen W Tatian s Diatessaron Its Creation Dissemination Significance and History in Scholarship Leiden Brill 1994 Hunt E J Christianity in the 2nd Century The Case of Tatian London Routledge 2003 Gaca K L Driving Aphrodite from the World Tatian and His Encratite Argument in Eadem The Making of Fornication Eros Ethics and Political Reform in Greek Philosophy and Early Christianity Berkeley University of California Press 2003 221 246 Petersen W L Tatian the Assyrian in Antti Marjanen and Petri Luomanen eds A Companion to Second Century Christian Heretics Leiden Brill 2005 125 158 Harris J R The First Tatian Reading in the Greek New Testament in Idem New Testament Autographs and Other Essays Sheffield Sheffield Phoenix 2006 New Testament Monographs 7 Hemde baxApologetika Yustin Afinoqor Teofil Irineus Lionlu Ippolit Klement OrigenIstinadlarTatian Encyclopaedia Britannica ing Library of Congress Authorities ing Library of Congress Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Cross F L ed The Oxford Dictionary of the Christian Church New York Oxford University Press 2005 article Tatian Oratio ad Graecos XLII Marian Hillar From Logos to Trinity The Evolution of Religious Beliefs from Pythagoras to Tertullian page 139 Cambridge University Press 2012 Haer I xxvlii 1 Ante Nicene Fathers Arxivlesdirilib 2022 05 30 at the Wayback Machine i 353 Tatian Adversus graecos Yunanlara unvanlanmis soz 25 2021 10 15 at the Wayback Machine Adversus graecos 7 Tatian Adversus graecos 7 Tatian Adversus graecos 13 Tatian Assiriec Arhimandrit Kiprian Kern Patrologiya Glava X 2020 08 03 at the Wayback Machine