Azərbaycanca AzərbaycancaБеларускі БеларускіDansk DanskDeutsch DeutschEspañola EspañolaFrançais FrançaisIndonesia IndonesiaItaliana Italiana日本語 日本語Қазақ ҚазақLietuvos LietuvosNederlands NederlandsPortuguês PortuguêsРусский Русскийසිංහල සිංහලแบบไทย แบบไทยTürkçe TürkçeУкраїнська Українська中國人 中國人United State United StateAfrikaans Afrikaans
Dəstək
www.wikimedia.az-az.nina.az

Məqalənin Qəddafiyə qarşı üsyan və Qətli bölmələrinin neytrallığı şübhə doğurur Tərəf tutmaq və ya pisləmək məqsədi daşı

Müəmmar Qəddafi

Müəmmar Qəddafi

Muəmmər Qəddafi və ya Müəmmər əl-Qəddafi ərəb. معمر القذافي‎ [muˈʕamːar alqaðˈðaːfiː]; 1942, Qəsr Əbu-Hadi[d], İtaliya Liviyası[d] – 20 oktyabr 2011[…], Sirt[…]) — Liviya dövlət və hərbi xadimi. İnqilab lideri və faktiki olaraq Liviyanın dövlət başçısı (1969–2011), Ümumi Xalq Konqresinin Baş katibi (1977–1979), Liviya İnqilabi Komandanlıq Şurasının Sədri (1969–1977), Liviyanın Baş naziri və Müdafiə naziri (1970–1972).

Muəmmər Qəddafi
ərəb. معمر القذافي‎
image
Liviya İnqilabının Lideri
1 sentyabr 1969 – 23 avqust 2011
Əvvəlkiyox
Sonrakıyox
Ümumi Xalq Konqresinin Baş katibi
2 mart 1977 – 2 mart 1979
ƏvvəlkiVəzifə təsis olunub
SonrakıƏbdul Ati əl-Obeydi
Liviya İnqilabi Komandanlıq Şurasının 2-ci Sədri
8 sentyabr 1969 – 2 mart 1977
ƏvvəlkiI İdris
SonrakıVəzifə ləğv edilib
Liviyanın 13-cü Baş naziri
16 yanvar 1970 – 16 iyul 1972
ƏvvəlkiMahmud Süleyman əl-Məqribi
SonrakıƏbdül Salam Cəllud
Şəxsi məlumatlar
Doğum adı Muammar Muhammad Abu Minyar Gadafi
Doğum tarixi
Doğum yeri Sirt, İtaliya Liviyası
Vəfat tarixi (69 yaşında)
Vəfat yeri Sirt, Liviya
Vəfat səbəbi güllə yarası[d]
Dəfn yeri
Fəaliyyəti siyasətçi, yazıçı, zabit
Atası Məhəmməd əbu Mənyar
Anası Ayşə bin Niran
Həyat yoldaşları 1) Fəthiyə Nuri Xalid
2) Səfiyə Farkaş
Uşaqları 1-ci evliliyindən
oğlu: Məhəmməd
2-ci evliliyindən
oğlanları: Seyf əl-İslam, Sədi, Mötəsim Billah, Hannibal, Seyf əl-Ərəb və Xamis
qızı: Aişə
Dini Quranilik, sünni islam
Hərbi xidmət
Mənsubiyyəti Liviya Ərəb Respublikası[d], Cəmahiriyyə[d]
Döyüşlər
Rütbəsi polkovnik
Elmi fəaliyyəti
Elmi dərəcəsi
image
image Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

1969-cu ildə monarxiya quruluşunu devirərək "Üçüncü dünya nəzəriyyəsini" (Cəmahiriyyə) irəli sürmüş və fikirlərini üç hissədən ibarət "Yaşıl kitab"da ifadə etmişdir. Onun hakimiyyəti dövründə Liviya bir neçə hərbi münaqişəyə cəlb olunmuşdur. 1977-ci ildə Misirlə sərhəd müharibəsi, 1980-ci illərdə Çadda hərbi münaqişə, həmçinin bir sıra terror təşkilatlarına, inqilabçılara və milli azadlıq hərəkatlarına dəstək verməsi səbəbindən 1986-cı ildə ABŞ tərəfindən ölkənin bombalanması və 1990-cı illərdə Liviyanın atom proqramı ilə əlaqədar yeridilən sanksiyalar Qəddafinin hakimiyyət illərinə təsadüf edir.

İlk illəri

1965-ci ildə Muəmmər Qəddafi leytenant rütbəsində Benqazidəki hərbi kolleci bitirdi və 1966-cı ildə hazırlıq səviyyəsinin artırılması üçün Böyük Britaniyaya göndərildi. Burada olduğu dövrdə kapitan rütbəsi aldı. 1967-ci ildəki Altı günlük müharibə zamanı öz tabeliyindəki hərbi birlikləri Liviya kralı I İdrisdən xəbərsiz Camal Əbdül Nasirə kömək üçün göndərməsi ilə ərəb dünyasında məşhurluq qazanmışdı.

Əl-Fateh İnqilabı

image Əsas məqalə: Liviya inqilabı (1969)

Zabitlərin dövlət çevrilişi planı olan "Əl-Qüds" planının icrası 1969-cu ilin yanvarında hazır olsa da, 3 dəfə — 12 və 24 mart, habelə 13 avqust tarixlərində təxirə salınmışdı.

Nəhayət, kral I İdrisin Türkiyədə müalicədə olmasından istifadə edərək, 1 sentyabr 1969-cu il tarixində "Azad vahid-sosialist zabitlər təşkilatı" üzvlərinin tabeliyində olan hərbi birləşmələr çevrilişə hazırlıq dövründə yaradılmış və kapitan Qəzzafinin başçılıq etdiyi 12 zabitdən ibarət İnqilabi Komandanlıq Şurasının rəhbərliyi altında Benqazi, Tripoli və ölkənin digər şəhərlərində hərəkətə keçdilər. Onlar qısa müddət ərzində əsas hərbi və dövlət obyektləri üzərində nəzarəti ələ keçirdilər, ölkədəki Amerika hərbi bazalarına gedən yolları bağladılar və gecə saat 02:30-da başlayan əməliyyat cəmi 2 saat ərzində uğurla başa çatdırıldı. Gecə saat 04:00-da radiostansiya ələ keçirildi və buradan məşhur "1 №-li Kommünike" efirdə səsləndirildi.

Verilən ilk qərarlardan birinə görə monarxiya ləğv edildi, İnqilabi Komandanlıq Şurası ölkədə ali hakimiyyət orqanı elan edildi və ölkə Liviya Ərəb Respublikası adlandırıldı.

Xarici siyasəti

image
Müəmmər Qəddafi və Camal Əbdül Nasir (1969)

Hakimiyyəti ələ keçirdikdən dərhal sonra panərəbizm ideyaları ilə hərəkət edən Müəmmər Qəzzafi Liviyanı qonşu ərəb ölkələri ilə birləşdirmək istiqamətində fəaliyyətə başladı. 27 dekabr 1969-cu ildə Tripolidə Qəzzafi, Misir prezidenti Camal Əbdül Nasir və Sudanın baş naziri Cəfər Nimeyrinin iştirakı ilə görüş keçirildi və onun nəticələrinə görə bu 3 dövlətin birləşməsi ideyasını özündə əks etdirən "Tripoli xartiyası" imzalandı. Sonradan Suriya da bu birləşmiş dövlətdə yer almaq istəyini bildirdi. Sudan isə əksinə sonrakı dövrdə qoşulacağını elan etdi. 17 aprel 1971-ci ildə Benqazidə Misir, Suriya və Liviya rəhbərlərinin iştirakı ilə Ərəb Respublikaları Federasiyasının yaradılmasına dair müqavilə imzalandı, lakin onun yaradılması haqqında yalnız 2 avqust 1971-ci ildə elan edildi. Növbəti il müqavilə hər üç ölkədə referendumla qəbul edildi, vahid dövlətin bayrağı və gerbi təsdiq edildi, lakin rəhbərlər arasındakı fikir ayrılıqları səbəbindən 11 noyabr 1977-ci ildə Ərəb Respublikaları Federasiyası ləğv edildi. 1970-ci ildə Qəzzafi Tunis prezidenti iki ölkəni birləşdirməyi təklif etsə də o bundan imtina etmişdi.

11 iyun 1972-ci ildə Qəzzafi müsəlmanları ABŞ və Böyük Britaniya ilə mübarizəyə çağırdı, həmçinin ABŞ-dəki qaradərili inqilabçıları, İrlandiya inqilabçılarını və Fələstinin azadlığı uğrunda döyüşmək istəyənləri dəstəklədiyini bildirdi. 2 avqustda Benqazidə Misir prezidenti Ənvər Sadatla keçirilən görüşdə iki ölkənin mərhələli birləşmə planı qəbul edildi və son tarix kimi 1 sentyabr 1973-cü il müəyyənləşdirildi. Qəzzafi bu ideyanı gerçəkləşdirmək üçün Misir hakimiyyətinə təzyiq göstərmək məqsədilə 1973-cü ilin iyulunda Qahirəyə 40 min nəfərlik yürüş təşkil etdi. Yürüşün qarşısı şəhərin 300 km-liyində alındı. İki ölkənin birləşməsi ideyası baş tutmadı və ölkələr arasındakı münasibətlər gərginləşməyə başladı. 1974-cü ilin yanvarında Liviya və Tunis iki ölkənin birləşərək Ərəb İslam Respublikasını yaradacaqlarını elan etdilər, lakin birləşmə barədə referendum keçirilmədiyi üçün bu ideya da gerçəkləşmədi.

image
Ənvər Sadat, Müəmmər Qəzzafi və Hafiz Əsəd Ərəb Respublikaları Federasiyasının yaradılması haqqında müqaviləni imzalayarkən (1971)

1978-ci ilin avqustunda Liviya rəhbərliyinin rəsmi dəvətinə əsasən iki tərəfdaşının müşayiəti ilə bu ölkəyə gələn Livan şiələrinin rəhbəri, "Amal" hərəkatının banisi İmam Musa əl-Sədr müəmmalı şəkildə yoxa çıxdı. 27 avqust 2008-ci ildə Livan məhkəməsi adam qaçırma məqsədilə əlbir olma və qanunsuz azadlıqdan məhrum etmə ittihamları ilə Qəzzafinin həbsinə dair qərar çıxardı, lakin Liviya tərəfi bütün ittihamları rədd edərək həmin üç nəfərin İtaliyaya getmək məqsədilə Liviyadan ayrıldıqlarını iddia edir.

1978–1979-cu illərin Uqanda-Tanzaniya müharibəsi zamanı Müəmmər Qəzzafi 2500 Liviya hərbçisini Uqanda diktatoru İdi Aminə yardım üçün göndərmişdi.

22 dekabr 1979-cu ildə ABŞ Liviyanı terrorizmə sponsorluq edən ölkələr siyahısına daxil etdi, 1980-ci illərin əvvəlində isə Liviya rejimini ən az 45 ölkənin daxili işlərinə qarışmaqda ittiham etdi.

1 sentyabr 1980-ci ildə Liviya və Suriya arasındakı gizli danışıqlar zamanı Qəzzafi Suriya prezidenti Hafiz Əsədə İsraillə daha effektiv mübarizə aparmaq üçün birləşməyi təklif etdi və 10 sentyabrda iki ölkənin birləşməsi haqqında müqavilə imzalandı.

13 avqust 1983-cü ildə Mərakeşə səfəri zamanı Müəmmər Qəzzafi Ucda şəhərində Mərakeş kralı II Həsənlə Ərəb-Afrika federativ müqaviləsini imzaladı. Bu müqavilə Böyük Ərəb Məqribi yaradılması yolundakı ilk addım kimi Liviya və Mərakeşin birləşməsini nəzərdə tuturdu. 31 avqustda Mərakeşdə bu məsələ ilə bağlı keçirilən referendumda səs verənlərin 99,97% bu müqaviləni dəstəklədi. Liviya Ümumi Xalq Konqresi də müqaviləni yekdilliklə təsdiqlədi. Bundan əlavə, Liviya Mərakeş ordusu ilə mübarizə aparan Polisario cəbhəsinə verdiyi dəstəyi dayandırdı, lakin 1985-ci ildə Liviyanın İranla ittifaq müqaviləsi imzalaması və İsrail baş naziri Şimon Pereslə görüşən Mərakeş kralı II Həsənin Qəzzafi tərəfindən kəskin tənqid edilməsi 1986-cı ilin avqustunda birləşmə haqqında müqavilənin Mərakeş tərəfindən ləğv olunması ilə nəticələndi.

Qəzzafi 1 sentyabr 1984-cü ildə Nikaraquaya ABŞ-yə qarşı döyüşmək üçün Sandini hökumətinə dəstək məqsədilə hərbçilər və silah göndərdiyini elan etdi. 1986-cı ilin martında İmperializm və sionizmə qarşı mübarizə üzrə Ümumdünya mərkəzinin Konqresini Liviyada təşkil edən Qəzzafinin qonaqları arasında İrlandiya respublika ordusunun və bask separatçı təşkilatı ETA-nın nümayəndələri də var idi. Liviya həmçinin Yaponiyada fəaliyyət göstərən "Qırmızı ordu" terrorçularını dəstəkləməkdə də şübhəli bilinirdi.

1984-cü ildə 18 gəminin zədələnməsi ilə nəticələnən Qırmızı dənizin minalanması hadisəsində də Liviyadan şübhələnilir.

2003-cü ildə The Washington Post qəzetinə verdiyi müsahibədə Qəzzafi terrorçuları deyil, milli azadlıq hərəkatlarını dəstəklədiyini bildirmişdi. Həmin müsahibədə o, Nelson Mandelanı və sonradan Namibiya prezidenti olmuş , həmçinin Fələstin Azadlıq Təşkilatını dəstəklədiyini qeyd edərək indi həmin şəxslərin Ağ Evdə rəsmi qəbul edilməsinə baxmayaraq, özünün hələ də terrorçu hesab edilməsindən gileylənmişdir.

Qəddafiyə qarşı üsyan

image Əsas məqalə: Liviya vətəndaş müharibəsi (2011)

Liviya Vətəndaş Müharibəsi 2011-ci ildə Müəmmər Qəddafiyə sadiq qüvvələr və onun hökumətini devirmək istəyən üsyançı qruplar arasında gedən silahlı münaqişə idi. 17 fevral 2011-ci il tarixində Benqazi şəhərində bir qrup insanın başladığı etiraz aksiyası tezliklə vətəndaş müharibəsinə çevrildi. Ona görə bu hadisəyə 17 Fevral İnqilabı da deyilir. Hökumət qüvvələri güc tətbiq etməyə başladılar. Qərb Qəzzafini "dinc" aksiyaçıları təyyarələrdən bombalanmasında ittiham etsə də,Rusiya kəşfiyyatı bunun tamamilə yalan olduğunu ifşa etmişdir. Münaqişə boyu üsyançılar hökumətin atəşkəs təkliflərini və Afrika İttifaqının döyüşləri bitirmək səylərini rədd etdilər, çünki irəli sürülən planlara Qəddafinin devrilməsi daxil deyildi.

Martın 19-da saat 16:45-də NATO təyyarələri Liviyaya ilk avia zərbələr endirmişdir. Vladimir Putin, Fidel Kastro, Seyyid Əli Xameneyi, Uqo Çaves, Evo Morales, Ceykob Zuma, Robert Muqabe, Daniel Orteqa və Yoveri Kaquta Musaveni kimi tanınmış dövlət başçıları NATO-nun bu addımını kəskin pislədilər. Seyyid Əli Xameneyi, Qərbin əsl məqsədlərini ifşa edərək, belə demişdir:

"Amerika və Qərb Liviya xalqını müdafiə etmək niyyətində deyil. Onlar yalnız Liviya nefti barədə düşünürlər".

İyulun 10-da Qəzzafi Yaşıl meydana onu müdafiə üçün gələn toplaşanlara müraciət edərək, belə demişdir:

"Mən heç vaxt Liviya torpağını tərk etməyəcəm, qanımın son damlasına qədər vuruşacam və lazım gəlsə şəhid olacam. Biz şəhid olmağı arzulayırıq. Cihadımızla atalarımızın qəhrəmanlığını təkrar edəcəyik!"

Avqust ayında üsyançı qüvvələr NATO-nun genişmiqyaslı bombardman kampaniyasının dəstəyi ilə hökumətə qarşı hücumlarını genişləndirdilər və nəticədə paytaxt Tripolini ələ keçirdilər, Qəddafi isə öncə ələ keçməkdən yayındı. Lakin ​​16 sentyabr 2011-ci ildə Milli Keçid Şurası Qəddafi hökumətini əvəz edərək Liviyanın qanuni hökuməti kimi tanındı. Müəmmər Qəddafi 20 oktyabr 2011-ci il Sirtdə əsir götürülərək sonda öldürüldü. Milli Keçid Şurası 23 oktyabr 2011-ci ildə "Liviyanın azad edilməsini" və müharibənin rəsmi başa çatdığını elan etdi.

Qətli

Liviya xalqının güclü müqavimətinə baxmayaraq, üsyançılar NATO-nun köməyilə bir-birinin ardınca Bəni-Vəlid, Bab əl-Əziziyə, paytaxt Tripoli və s. Liviya şəhərlərini ələ keçirmişdilər. Nəhayət oktyabrın 20-də üsyançılar Sirt şəhərinə soxuldular və Qəddafini öldürdülər.

Qəddafinin ən yaxın mühafizəçilərindən biri Mənsur İdha öldürülmüş Liviya rəhbərinin faciəli sonu haqqında bunları deyib:

"Tripolidən Sirtə gedərkən şəhəri tərk etməyimizin lazım gəldiyini, buranın ərazisinin çox kiçik olduğunu və asanlıqla mühasirəyə alına biləcəyimizi söylədik. Qaçacaq yeri olmayan kiçik bir otaq kimi idi. Sirtdə qalmaq intihar etmək anlamı daşıyırdı. Ancaq Qəzzafi bizi dinləmədi. İnsanların tərk etdiyi evlərdə yemək axtarırdıq. Bir neçə gün də yerimizi dəyişdirmək məcburiyyətində qaldıq. Bombardman hər ötən gün daha da intensivləşirdi və itkilərimiz artırdı. Qəzzafi qorxanların gedə biləcəyini söylədi. Davamlı olaraq ölümdən bəhs edirdi və doğulduğu şəhər Sirtdə ölmək istədiyini deyirdi".

Qəzzafinin son anlarını "qiyamət" adlandıran İdha "Əl-Cəzirə" kanalına bunları da söyləyib:

"Ölüm və dağıntılar, yağış kimi yağan güllələr, quruda müxaliflərdən qorxu, havadan NATO hücumları qiyaməti xatırladırdı. Alınan qərara görə səhər saat 4 radələrində qaçacaqdılar. Ancaq Qəzzafinin yanında qalan könüllülər çox təcrübəsiz idi. Bir qisimi yatıb qaldı, bir qismi isə rahatlıqla əyləşib çay içməyə başladılar. Hər kəs toplanana kimi səhər saat 8 oldu. Qaçmazdan əvvəl yolların güvənliyini yoxlamaq üçün kəşfiyyat dəstəsi göndərilmədi. 50 maşından ibarət konvoy misratalı üsyançıların sıx olduğu bölgəyə girdi".

Özünun Qəzzafi ilə eyni avtomobildə olduğunu söyləyən İdha deyib ki, maşınların hamısı ağ və eyni tipli olub, lakin avtomobilləri bir-birinə yaxın saxlayıblar:

"Böyük təcrübəsizlik etdilər. Bir anda NATO qırıcılarının bombardmanına məruz qaldıq. 5 metr önümüzdəki avtomobil havaya uçdu. Avia zərbələrin gücündən bizim əyləşdiyimiz maşının təkərləri zərər gördü və qoruyucu yastıqlar avtomatik olaraq açıldı".

Həmin anları "tam bir xaos" şəklində ifadə edən Mənsur İdha NATO qırıcılarının ard-arda zərbələr endirdiyini, Qəzzafini də özüylə götürüb yolun altındakı arxdan keçərək yaxınlıqdakı binaya doğru qaçdığını bildirib. Bu zaman mərmi qəlpələrindən yaralandığını söyləyən İdha Qəzzafini son dəfə keçmiş müdafiə naziri Yunus Cəbr və oğlu Mötəsimlə danışarkən gördüyünü deyib. Cangüdən ölümün artıq yüz faiz olduğu anda belə, Qəzzafinin zarafatlar etdiyini də əlavə edib.

Maraqlı faktlar

  • Qəddafinin vaxtında Liviyada iri vergi və rüsumlar sadəcə qadağan idi. İşsizliyə görə müavinət ayda 730 $ olub, hər bir yeni doğulmuş körpəyə isə dövlət 7000 $ verirdi.
  • Qəddafi BMT-də çıxış edərkən Qərb rəhbərlərinə xitabən belə demişdir:

"Somali piratları pirat deyillər. Piratlar sizsiz. Siz Somali sularında qanunsuz balıq ovu aparırsız. Somali "piratları" isə öz uşaqları üçün ölkənin sərvətlərini qoruyurlar. Mən onlarla görüşmüşəm və söhbət etmişəm".

  • İnsan haqlarının qorunması üzrə Qərbin ən nüfuzlu təşkilatlarından olan Amnesty International bildirib ki, Müəmmər Qəzzafinin əsgərləri tərəfindən dinc insanlara qarşı isgəncə və zorlama faktlarına rast gəlməyiblər. Təşkilatın rəsmi nümayəndəsi Donatella Rovera deyib:

"Biz Qəddafi əsgərləri tərəfindən isgəncə və zorlama hallarına rastlaşmadıq".

Bununla belə, o, BBC-yə verdiyi müsahibədə oradakı iddiaları araşdırmaq üçün ölkənin qərb bölgələrinə girişdən məhrum edildiyini qeyd etmişdir:

"Biz nəinki işgəncə və zorlama qurbanlarına, heç bu "qurbanları" görmüş insanlara belə rastlaşmadıq".

"Bizim dəlil tapmamağımız, bunun baş vermədiyini söyləməyə imkan vermir".

— https://www.bbc.com/news/world-africa-13948984
  • http://www.guardian.co.uk/world/middle-east-live/2011/oct/20/syria-libya-middle-east-unrest-live.
  • Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  • http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1468-5965.2012.02278.x/full.
  • http://link.springer.com/content/pdf/10.1007%2F978-3-319-10687-8_11.pdf.
  • "A vision of a democratic Libya". The Guardian (ingilis). 2011-03-29. 2013-09-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-08-17.
  • "PBS NewsHour". PBS NewsHour (ingilis). 2013-10-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-08-17.
  • Zaptia, Sami. "Opinion: On the second anniversary of the 17th February 2011 Revolution – reflections and considerations". LibyaHerald (ingilis). 2013-02-17. 2023-08-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-08-17.
  • "Amnesty questions claim that Gaddafi ordered rape as weapon of war". Independent (UK). 2011-06-23. 2022-05-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-17.
  • "Бомбить Ливию ради людей". Интерфакс (rus). 2011-03-21. 2023-08-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-08-17.
  • "Rebels reject AU road map". www.aljazeera.com (ingilis). 2011-04-12. 2023-08-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-08-17.
  • "Who is Saif al-Islam Gadhafi?". www.cnn.com (ingilis). 2023-08-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-08-17.
  • . web.archive.org. 2011-10-22. Archived from the original on 2011-10-22. İstifadə tarixi: 2023-08-17.
  • "NTC declares war 'over'". www.aljazeera.com (ingilis). 2011-10-24. 2023-08-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-08-17.

Xarici keçidlər

  • Müəmmər Gaddafi — Official
  • Müəmmər Qəzzafi BSE-də
  • http://www.cityline.ru/politika/text/zelkniga.html 2011-09-06 at the Wayback Machine
  • Yaşıl kitab azəri dilində
  • Qəzzafinin uşaqları – Aişə və qardaşları [ölü keçid] (az.)
  • Qəzzafinin ölümü kimə sərf edirdi?
  • Qəzzafi sona qədər kimlərdən dəstək gözləyib?
  • Support for Muammar al-Gaddafi from the people of Azerbaijan
  • Adıgözəl Məmmədov. "Qəzzafi və beynəlxalq neft şirkətləri – Bir qətlin tarixçəsi" (az.). publika.az. 2014-03-23. İstifadə tarixi: 2014-10-29.
  • Adıgözəl Məmmədov. "O bədəvi oğlu: Müəmmər Qəzzafinin gerçək bioqrafiyası" (az.). publika.az. 2014-03-24. İstifadə tarixi: 2014-10-29.
image
Vikianbarda Muəmmər Qəddafi ilə əlaqəli mediafayllar var.

wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer

Meqalenin Qeddafiye qarsi usyan ve Qetli bolmelerinin neytralligi subhe dogurur Teref tutmaq ve ya pislemek meqsedi dasiyan ve dogrulugu subut edilmeyen fikirler oldugu iddia edilir Xahis olunur bu mesele ile elaqedar muzakirelerde istirak edesiniz Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Muemmer Qeddafi ve ya Muemmer el Qeddafi ereb معمر القذافي muˈʕamːar alqadˈdaːfiː 1942 Qesr Ebu Hadi d Italiya Liviyasi d 20 oktyabr 2011 Sirt Liviya dovlet ve herbi xadimi Inqilab lideri ve faktiki olaraq Liviyanin dovlet bascisi 1969 2011 Umumi Xalq Konqresinin Bas katibi 1977 1979 Liviya Inqilabi Komandanliq Surasinin Sedri 1969 1977 Liviyanin Bas naziri ve Mudafie naziri 1970 1972 Muemmer Qeddafiereb معمر القذافي Liviya Inqilabinin Lideri1 sentyabr 1969 23 avqust 2011EvvelkiyoxSonrakiyoxUmumi Xalq Konqresinin Bas katibi2 mart 1977 2 mart 1979EvvelkiVezife tesis olunubSonrakiEbdul Ati el ObeydiLiviya Inqilabi Komandanliq Surasinin 2 ci Sedri8 sentyabr 1969 2 mart 1977EvvelkiI IdrisSonrakiVezife legv edilibLiviyanin 13 cu Bas naziri16 yanvar 1970 16 iyul 1972EvvelkiMahmud Suleyman el MeqribiSonrakiEbdul Salam CelludSexsi melumatlarDogum adi Muammar Muhammad Abu Minyar GadafiDogum tarixi 7 iyun 1942Dogum yeri Sirt Italiya LiviyasiVefat tarixi 20 oktyabr 2011 69 yasinda Vefat yeri Sirt LiviyaVefat sebebi gulle yarasi d Defn yeri Liviya sehrasiFealiyyeti siyasetci yazici zabitAtasi Mehemmed ebu MenyarAnasi Ayse bin NiranHeyat yoldaslari 1 Fethiye Nuri Xalid 2 Sefiye FarkasUsaqlari 1 ci evliliyinden oglu Mehemmed 2 ci evliliyinden oglanlari Seyf el Islam Sedi Motesim Billah Hannibal Seyf el Ereb ve Xamis qizi AiseDini Quranilik sunni islamHerbi xidmetMensubiyyeti Liviya Ereb Respublikasi d Cemahiriyye d Doyusler Liviya vetendas muharibesi Uqanda Tanzaniya muharibesi Liberiyada Birinci Vetendas muharibesi Tripoli doyusu Liviya inqilabiRutbesi polkovnikElmi fealiyyetiElmi derecesi elmler doktoru Vikianbarda elaqeli mediafayllar 1969 cu ilde monarxiya qurulusunu devirerek Ucuncu dunya nezeriyyesini Cemahiriyye ireli surmus ve fikirlerini uc hisseden ibaret Yasil kitab da ifade etmisdir Onun hakimiyyeti dovrunde Liviya bir nece herbi munaqiseye celb olunmusdur 1977 ci ilde Misirle serhed muharibesi 1980 ci illerde Cadda herbi munaqise hemcinin bir sira terror teskilatlarina inqilabcilara ve milli azadliq herekatlarina destek vermesi sebebinden 1986 ci ilde ABS terefinden olkenin bombalanmasi ve 1990 ci illerde Liviyanin atom proqrami ile elaqedar yeridilen sanksiyalar Qeddafinin hakimiyyet illerine tesaduf edir Ilk illeri1965 ci ilde Muemmer Qeddafi leytenant rutbesinde Benqazideki herbi kolleci bitirdi ve 1966 ci ilde hazirliq seviyyesinin artirilmasi ucun Boyuk Britaniyaya gonderildi Burada oldugu dovrde kapitan rutbesi aldi 1967 ci ildeki Alti gunluk muharibe zamani oz tabeliyindeki herbi birlikleri Liviya krali I Idrisden xebersiz Camal Ebdul Nasire komek ucun gondermesi ile ereb dunyasinda meshurluq qazanmisdi El Fateh InqilabiEsas meqale Liviya inqilabi 1969 Zabitlerin dovlet cevrilisi plani olan El Quds planinin icrasi 1969 cu ilin yanvarinda hazir olsa da 3 defe 12 ve 24 mart habele 13 avqust tarixlerinde texire salinmisdi Nehayet kral I Idrisin Turkiyede mualicede olmasindan istifade ederek 1 sentyabr 1969 cu il tarixinde Azad vahid sosialist zabitler teskilati uzvlerinin tabeliyinde olan herbi birlesmeler cevrilise hazirliq dovrunde yaradilmis ve kapitan Qezzafinin basciliq etdiyi 12 zabitden ibaret Inqilabi Komandanliq Surasinin rehberliyi altinda Benqazi Tripoli ve olkenin diger seherlerinde herekete kecdiler Onlar qisa muddet erzinde esas herbi ve dovlet obyektleri uzerinde nezareti ele kecirdiler olkedeki Amerika herbi bazalarina geden yollari bagladilar ve gece saat 02 30 da baslayan emeliyyat cemi 2 saat erzinde ugurla basa catdirildi Gece saat 04 00 da radiostansiya ele kecirildi ve buradan meshur 1 li Kommunike efirde seslendirildi Verilen ilk qerarlardan birine gore monarxiya legv edildi Inqilabi Komandanliq Surasi olkede ali hakimiyyet orqani elan edildi ve olke Liviya Ereb Respublikasi adlandirildi Xarici siyasetiMuemmer Qeddafi ve Camal Ebdul Nasir 1969 Hakimiyyeti ele kecirdikden derhal sonra panerebizm ideyalari ile hereket eden Muemmer Qezzafi Liviyani qonsu ereb olkeleri ile birlesdirmek istiqametinde fealiyyete basladi 27 dekabr 1969 cu ilde Tripolide Qezzafi Misir prezidenti Camal Ebdul Nasir ve Sudanin bas naziri Cefer Nimeyrinin istiraki ile gorus kecirildi ve onun neticelerine gore bu 3 dovletin birlesmesi ideyasini ozunde eks etdiren Tripoli xartiyasi imzalandi Sonradan Suriya da bu birlesmis dovletde yer almaq isteyini bildirdi Sudan ise eksine sonraki dovrde qosulacagini elan etdi 17 aprel 1971 ci ilde Benqazide Misir Suriya ve Liviya rehberlerinin istiraki ile Ereb Respublikalari Federasiyasinin yaradilmasina dair muqavile imzalandi lakin onun yaradilmasi haqqinda yalniz 2 avqust 1971 ci ilde elan edildi Novbeti il muqavile her uc olkede referendumla qebul edildi vahid dovletin bayragi ve gerbi tesdiq edildi lakin rehberler arasindaki fikir ayriliqlari sebebinden 11 noyabr 1977 ci ilde Ereb Respublikalari Federasiyasi legv edildi 1970 ci ilde Qezzafi Tunis prezidenti iki olkeni birlesdirmeyi teklif etse de o bundan imtina etmisdi 11 iyun 1972 ci ilde Qezzafi muselmanlari ABS ve Boyuk Britaniya ile mubarizeye cagirdi hemcinin ABS deki qaraderili inqilabcilari Irlandiya inqilabcilarini ve Felestinin azadligi ugrunda doyusmek isteyenleri desteklediyini bildirdi 2 avqustda Benqazide Misir prezidenti Enver Sadatla kecirilen gorusde iki olkenin merheleli birlesme plani qebul edildi ve son tarix kimi 1 sentyabr 1973 cu il mueyyenlesdirildi Qezzafi bu ideyani gerceklesdirmek ucun Misir hakimiyyetine tezyiq gostermek meqsedile 1973 cu ilin iyulunda Qahireye 40 min neferlik yurus teskil etdi Yurusun qarsisi seherin 300 km liyinde alindi Iki olkenin birlesmesi ideyasi bas tutmadi ve olkeler arasindaki munasibetler gerginlesmeye basladi 1974 cu ilin yanvarinda Liviya ve Tunis iki olkenin birleserek Ereb Islam Respublikasini yaradacaqlarini elan etdiler lakin birlesme barede referendum kecirilmediyi ucun bu ideya da gerceklesmedi Enver Sadat Muemmer Qezzafi ve Hafiz Esed Ereb Respublikalari Federasiyasinin yaradilmasi haqqinda muqavileni imzalayarken 1971 1978 ci ilin avqustunda Liviya rehberliyinin resmi devetine esasen iki terefdasinin musayieti ile bu olkeye gelen Livan sielerinin rehberi Amal herekatinin banisi Imam Musa el Sedr muemmali sekilde yoxa cixdi 27 avqust 2008 ci ilde Livan mehkemesi adam qacirma meqsedile elbir olma ve qanunsuz azadliqdan mehrum etme ittihamlari ile Qezzafinin hebsine dair qerar cixardi lakin Liviya terefi butun ittihamlari redd ederek hemin uc neferin Italiyaya getmek meqsedile Liviyadan ayrildiqlarini iddia edir 1978 1979 cu illerin Uqanda Tanzaniya muharibesi zamani Muemmer Qezzafi 2500 Liviya herbcisini Uqanda diktatoru Idi Amine yardim ucun gondermisdi 22 dekabr 1979 cu ilde ABS Liviyani terrorizme sponsorluq eden olkeler siyahisina daxil etdi 1980 ci illerin evvelinde ise Liviya rejimini en az 45 olkenin daxili islerine qarismaqda ittiham etdi 1 sentyabr 1980 ci ilde Liviya ve Suriya arasindaki gizli danisiqlar zamani Qezzafi Suriya prezidenti Hafiz Esede Israille daha effektiv mubarize aparmaq ucun birlesmeyi teklif etdi ve 10 sentyabrda iki olkenin birlesmesi haqqinda muqavile imzalandi 13 avqust 1983 cu ilde Merakese seferi zamani Muemmer Qezzafi Ucda seherinde Merakes krali II Hesenle Ereb Afrika federativ muqavilesini imzaladi Bu muqavile Boyuk Ereb Meqribi yaradilmasi yolundaki ilk addim kimi Liviya ve Merakesin birlesmesini nezerde tuturdu 31 avqustda Merakesde bu mesele ile bagli kecirilen referendumda ses verenlerin 99 97 bu muqavileni destekledi Liviya Umumi Xalq Konqresi de muqavileni yekdillikle tesdiqledi Bundan elave Liviya Merakes ordusu ile mubarize aparan Polisario cebhesine verdiyi desteyi dayandirdi lakin 1985 ci ilde Liviyanin Iranla ittifaq muqavilesi imzalamasi ve Israil bas naziri Simon Peresle gorusen Merakes krali II Hesenin Qezzafi terefinden keskin tenqid edilmesi 1986 ci ilin avqustunda birlesme haqqinda muqavilenin Merakes terefinden legv olunmasi ile neticelendi Qezzafi 1 sentyabr 1984 cu ilde Nikaraquaya ABS ye qarsi doyusmek ucun Sandini hokumetine destek meqsedile herbciler ve silah gonderdiyini elan etdi 1986 ci ilin martinda Imperializm ve sionizme qarsi mubarize uzre Umumdunya merkezinin Konqresini Liviyada teskil eden Qezzafinin qonaqlari arasinda Irlandiya respublika ordusunun ve bask separatci teskilati ETA nin numayendeleri de var idi Liviya hemcinin Yaponiyada fealiyyet gosteren Qirmizi ordu terrorcularini desteklemekde de subheli bilinirdi 1984 cu ilde 18 geminin zedelenmesi ile neticelenen Qirmizi denizin minalanmasi hadisesinde de Liviyadan subhelenilir 2003 cu ilde The Washington Post qezetine verdiyi musahibede Qezzafi terrorculari deyil milli azadliq herekatlarini desteklediyini bildirmisdi Hemin musahibede o Nelson Mandelani ve sonradan Namibiya prezidenti olmus hemcinin Felestin Azadliq Teskilatini desteklediyini qeyd ederek indi hemin sexslerin Ag Evde resmi qebul edilmesine baxmayaraq ozunun hele de terrorcu hesab edilmesinden gileylenmisdir Qeddafiye qarsi usyanEsas meqale Liviya vetendas muharibesi 2011 Liviya Vetendas Muharibesi 2011 ci ilde Muemmer Qeddafiye sadiq quvveler ve onun hokumetini devirmek isteyen usyanci qruplar arasinda geden silahli munaqise idi 17 fevral 2011 ci il tarixinde Benqazi seherinde bir qrup insanin basladigi etiraz aksiyasi tezlikle vetendas muharibesine cevrildi Ona gore bu hadiseye 17 Fevral Inqilabi da deyilir Hokumet quvveleri guc tetbiq etmeye basladilar Qerb Qezzafini dinc aksiyacilari teyyarelerden bombalanmasinda ittiham etse de Rusiya kesfiyyati bunun tamamile yalan oldugunu ifsa etmisdir Munaqise boyu usyancilar hokumetin ateskes tekliflerini ve Afrika Ittifaqinin doyusleri bitirmek seylerini redd etdiler cunki ireli surulen planlara Qeddafinin devrilmesi daxil deyildi Martin 19 da saat 16 45 de NATO teyyareleri Liviyaya ilk avia zerbeler endirmisdir Vladimir Putin Fidel Kastro Seyyid Eli Xameneyi Uqo Caves Evo Morales Ceykob Zuma Robert Muqabe Daniel Orteqa ve Yoveri Kaquta Musaveni kimi taninmis dovlet bascilari NATO nun bu addimini keskin pislediler Seyyid Eli Xameneyi Qerbin esl meqsedlerini ifsa ederek bele demisdir Amerika ve Qerb Liviya xalqini mudafie etmek niyyetinde deyil Onlar yalniz Liviya nefti barede dusunurler Iyulun 10 da Qezzafi Yasil meydana onu mudafie ucun gelen toplasanlara muraciet ederek bele demisdir Men hec vaxt Liviya torpagini terk etmeyecem qanimin son damlasina qeder vurusacam ve lazim gelse sehid olacam Biz sehid olmagi arzulayiriq Cihadimizla atalarimizin qehremanligini tekrar edeceyik Avqust ayinda usyanci quvveler NATO nun genismiqyasli bombardman kampaniyasinin desteyi ile hokumete qarsi hucumlarini genislendirdiler ve neticede paytaxt Tripolini ele kecirdiler Qeddafi ise once ele kecmekden yayindi Lakin 16 sentyabr 2011 ci ilde Milli Kecid Surasi Qeddafi hokumetini evez ederek Liviyanin qanuni hokumeti kimi tanindi Muemmer Qeddafi 20 oktyabr 2011 ci il Sirtde esir goturulerek sonda olduruldu Milli Kecid Surasi 23 oktyabr 2011 ci ilde Liviyanin azad edilmesini ve muharibenin resmi basa catdigini elan etdi QetliLiviya xalqinin guclu muqavimetine baxmayaraq usyancilar NATO nun komeyile bir birinin ardinca Beni Velid Bab el Eziziye paytaxt Tripoli ve s Liviya seherlerini ele kecirmisdiler Nehayet oktyabrin 20 de usyancilar Sirt seherine soxuldular ve Qeddafini oldurduler Qeddafinin en yaxin muhafizecilerinden biri Mensur Idha oldurulmus Liviya rehberinin facieli sonu haqqinda bunlari deyib Tripoliden Sirte gederken seheri terk etmeyimizin lazim geldiyini buranin erazisinin cox kicik oldugunu ve asanliqla muhasireye alina bileceyimizi soyledik Qacacaq yeri olmayan kicik bir otaq kimi idi Sirtde qalmaq intihar etmek anlami dasiyirdi Ancaq Qezzafi bizi dinlemedi Insanlarin terk etdiyi evlerde yemek axtarirdiq Bir nece gun de yerimizi deyisdirmek mecburiyyetinde qaldiq Bombardman her oten gun daha da intensivlesirdi ve itkilerimiz artirdi Qezzafi qorxanlarin gede bileceyini soyledi Davamli olaraq olumden behs edirdi ve doguldugu seher Sirtde olmek istediyini deyirdi Qezzafinin son anlarini qiyamet adlandiran Idha El Cezire kanalina bunlari da soyleyib Olum ve dagintilar yagis kimi yagan gulleler quruda muxaliflerden qorxu havadan NATO hucumlari qiyameti xatirladirdi Alinan qerara gore seher saat 4 radelerinde qacacaqdilar Ancaq Qezzafinin yaninda qalan konulluler cox tecrubesiz idi Bir qisimi yatib qaldi bir qismi ise rahatliqla eylesib cay icmeye basladilar Her kes toplanana kimi seher saat 8 oldu Qacmazdan evvel yollarin guvenliyini yoxlamaq ucun kesfiyyat destesi gonderilmedi 50 masindan ibaret konvoy misratali usyancilarin six oldugu bolgeye girdi Ozunun Qezzafi ile eyni avtomobilde oldugunu soyleyen Idha deyib ki masinlarin hamisi ag ve eyni tipli olub lakin avtomobilleri bir birine yaxin saxlayiblar Boyuk tecrubesizlik etdiler Bir anda NATO qiricilarinin bombardmanina meruz qaldiq 5 metr onumuzdeki avtomobil havaya ucdu Avia zerbelerin gucunden bizim eylesdiyimiz masinin tekerleri zerer gordu ve qoruyucu yastiqlar avtomatik olaraq acildi Hemin anlari tam bir xaos seklinde ifade eden Mensur Idha NATO qiricilarinin ard arda zerbeler endirdiyini Qezzafini de ozuyle goturub yolun altindaki arxdan kecerek yaxinliqdaki binaya dogru qacdigini bildirib Bu zaman mermi qelpelerinden yaralandigini soyleyen Idha Qezzafini son defe kecmis mudafie naziri Yunus Cebr ve oglu Motesimle danisarken gorduyunu deyib Canguden olumun artiq yuz faiz oldugu anda bele Qezzafinin zarafatlar etdiyini de elave edib Maraqli faktlarQeddafinin vaxtinda Liviyada iri vergi ve rusumlar sadece qadagan idi Issizliye gore muavinet ayda 730 olub her bir yeni dogulmus korpeye ise dovlet 7000 verirdi Qeddafi BMT de cixis ederken Qerb rehberlerine xitaben bele demisdir Somali piratlari pirat deyiller Piratlar sizsiz Siz Somali sularinda qanunsuz baliq ovu aparirsiz Somali piratlari ise oz usaqlari ucun olkenin servetlerini qoruyurlar Men onlarla gorusmusem ve sohbet etmisem Insan haqlarinin qorunmasi uzre Qerbin en nufuzlu teskilatlarindan olan Amnesty International bildirib ki Muemmer Qezzafinin esgerleri terefinden dinc insanlara qarsi isgence ve zorlama faktlarina rast gelmeyibler Teskilatin resmi numayendesi Donatella Rovera deyib Biz Qeddafi esgerleri terefinden isgence ve zorlama hallarina rastlasmadiq Bununla bele o BBC ye verdiyi musahibede oradaki iddialari arasdirmaq ucun olkenin qerb bolgelerine girisden mehrum edildiyini qeyd etmisdir Biz neinki isgence ve zorlama qurbanlarina hec bu qurbanlari gormus insanlara bele rastlasmadiq Bizim delil tapmamagimiz bunun bas vermediyini soylemeye imkan vermir https www bbc com news world africa 13948984 http www guardian co uk world middle east live 2011 oct 20 syria libya middle east unrest live Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 http onlinelibrary wiley com doi 10 1111 j 1468 5965 2012 02278 x full http link springer com content pdf 10 1007 2F978 3 319 10687 8 11 pdf A vision of a democratic Libya The Guardian ingilis 2011 03 29 2013 09 21 tarixinde Istifade tarixi 2023 08 17 PBS NewsHour PBS NewsHour ingilis 2013 10 22 tarixinde Istifade tarixi 2023 08 17 Zaptia Sami Opinion On the second anniversary of the 17th February 2011 Revolution reflections and considerations LibyaHerald ingilis 2013 02 17 2023 08 17 tarixinde Istifade tarixi 2023 08 17 Amnesty questions claim that Gaddafi ordered rape as weapon of war Independent UK 2011 06 23 2022 05 12 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 08 17 Bombit Liviyu radi lyudej Interfaks rus 2011 03 21 2023 08 17 tarixinde Istifade tarixi 2023 08 17 Rebels reject AU road map www aljazeera com ingilis 2011 04 12 2023 08 17 tarixinde Istifade tarixi 2023 08 17 Who is Saif al Islam Gadhafi www cnn com ingilis 2023 08 17 tarixinde Istifade tarixi 2023 08 17 web archive org 2011 10 22 Archived from the original on 2011 10 22 Istifade tarixi 2023 08 17 NTC declares war over www aljazeera com ingilis 2011 10 24 2023 08 17 tarixinde Istifade tarixi 2023 08 17 ol section Xarici kecidlerMuemmer Gaddafi Official Muemmer Qezzafi BSE de http www cityline ru politika text zelkniga html 2011 09 06 at the Wayback Machine Yasil kitab azeri dilinde Qezzafinin usaqlari Aise ve qardaslari olu kecid az Qezzafinin olumu kime serf edirdi Qezzafi sona qeder kimlerden destek gozleyib Support for Muammar al Gaddafi from the people of Azerbaijan Adigozel Memmedov Qezzafi ve beynelxalq neft sirketleri Bir qetlin tarixcesi az publika az 2014 03 23 Istifade tarixi 2014 10 29 Adigozel Memmedov O bedevi oglu Muemmer Qezzafinin gercek bioqrafiyasi az publika az 2014 03 24 Istifade tarixi 2014 10 29 Vikianbarda Muemmer Qeddafi ile elaqeli mediafayllar var

Nəşr tarixi:
Yuxarı