Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Uqanda-Tanzaniya müharibəsi - Tanzaniyada Kaqera müharibəsi və Uqandada Azadlıq müharibəsi (1979) adı ilə tanınan 1978-ci ilin oktyabrından 1979-cu ilin iyun ayına qədər Uqanda ilə Tanzaniya arasında baş vermiş hərbi münaqişədir. Bu müharibə Uqanda prezidenti İdi Aminin hakimiyyətdən kənarlaşdırılması ilə nəticələnmişdir. İdi Aminin qüvvələrinə Liviyadan dəstək üçün göndərilmiş minlərlə hərbçi də daxil idi.
| Uqanda-Tanzaniya müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
 Uqanda-Tanzaniya müharibəsində baş vermiş döyüş əməliyyatları | |||
| Tarix | 30 oktyabr 1978 – 3 iyun 1979 | ||
| Yeri | Tanzaniya və Uqanda | ||
| Nəticəsi | Tanzaniya qələbə qazandı
| ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Arxa plan
Tanzaniya və Uqanda arasındakı münasibətlər artıq müharibə başlamazdan bir neçə il əvvəldən etibarən kəskinləşməyə başlamışdı. 1971-ci ildə baş vermiş hərbi çevriliş nəticəsində İdi Aminin hakimiyyəti ələ keçirməsindən sonra, Tanzaniya lideri Uqandanın zor gücü ilə hakimiyyətdən salınmış prezidenti Milton Oboteyə sığınacaq təklif etdi. Amin hakimiyyətə gəldikdən sonra ölkədə onun əleyhinə çıxış edən düşmənlərinin kütləvi şəkildə "təmizləməsini" həyata keçirdi ki, bu da otuz mindən əlli min nəfərə qədər uqandalının həlak olması ilə nəticələndi. Nyererenin dəstəyi ilə uqandalı müxaliflərdən ibarət kiçik partizan orduları yaradıldı, lakin həmin qüvvələrin 1972-ci ildə Uqandanı işğal etmək və Amini hakimiyyətdən salmaq cəhdləri uğursuzluqla nəticələndi. Amin Nyerereni onun düşmənlərinin tərəfini tutmaqda və onları silahlandırmaqda günahlandırdı. Hər iki tərəfin bir-birini ittiham etməsi ilə birlikdə Uqanda və Tanzaniya arasındakı münasibətlər bütün zamanların ən aşağı səviyyəsinə endi.
İdi Amin növbəti illərdə bir neçə dəfə ona qarşı təşkil olunmuş sui-qəsd cəhdindən sağ çıxdı. Bu cür hadisələr onun Uqanda ordusunun yüksək rütbəli zabitlərinə olan inamsızlığının artması və həmin zabitlər arasında tez-tez təmizləmələr aparmasına səbəb oldu. 1978-ci ildə Uqandada situasiya daha kəskin xarakter aldı. 1978-ci ilin oktyabr ayının əvvəllərində Kampala şəhərindəki prezident iqamətgahında müxalif qoşunların hücumu ilə qarşılaşan Amin ailəsi ilə birlikdə helikopter vasitəsilə ərazidən uzaqlaşa bildi. Bu hadisənin baş verdiyi periodda Aminin bir çox yaxın müttəfiqi getdikcə zəifləmiş və Uqanda daxilindəki əleyhdarlarının sayı daha da artmışdı. Aminin vitse-prezidenti olan general Mustafa Adrisinin şübhəli avtomobil qəzasında yaralanmasından sonra, Adrisiyə tabe olan qoşunlar (həmçinin başqa səbəblərdən narazı olan qüvvələr) qiyama qalxdı. Bu zaman Amin həmin qiyamı yatırmaq üçün elit hərbçilərdən ibarət "Simba" batalyonu da daxil olmaqla öz qoşunlarını hərəkətə keçirdi. Nəticədə, silahlı toqquşmada iştirak edən qoşunların bir hissəsi Tanzaniya ilə dövlət sərhədini keçdi və qarşı tərəfin ərazisinə daxil oldu. Üsyançıların Tanzaniya ərazisinə daxil olması ilə birlikdə burada dislokasiya olunan Amin hökuməti əleyhinə olan qüvvələr də döyüşə qatıldı. Buna baxmayaraq, həmin qoşunların qəsdən Tanzaniya ərazisinə daxil olması ilə bağlı bir sıra iddialar mövcuddur. İki ölkə arasında baş vermiş bu müharibə sayəsində Amin Uqanda əhalisinin diqqətini getdikcə pisləşən siyasi və iqtisadi situasiyadan uzaq tutmağa çalışırdı.
Müharibə
Münaqişənin başlanması
Tanzaniya ilə olan münasibətlərin getdikcə kəskinləşdiyi bir vaxtda Aminin yüksək rütbəli ordu komandirlərinin bir qismi qonşu dövlətlə müharibəyə başlamağı təklif etdi. Lakin, digər uqandalı generallar ordunun açıq silahlı münaqişə üçün hazır olmadığı fikrini müdafiə edirdi. Tanzaniyanın bir hissəsinin müəyyən müddətə ələ keçirilməsi istəyinə baxmayaraq, prezident Amin əvvəlcə daha ehtiyatlı düşünən ordu komandirlərinin qərarını dəstəklədi. Bu situasiya 9 oktyabr 1978-ci ildə dəyişdi. Həmin gün nə baş verdiyi bilinmədi və baş vermiş hadisələr barəsində müxtəlif versiyalar irəli sürüldü.
Avirqan və Honi adlı müxbirlərin, həmçinin CAR mərkəzli "Drum" jurnalının məlumatına görə Uqanda qoşunlarının Tanzaniya ərazisinə ilk hücumu bir motoatıcı alayın Kakunyu istiqamətində hücumu ilə başladı. Bu hücumu vaxtında aşkarlayan Tanzaniya ordusunun müşahidə qülləsinin xəbərdarlığından sonra qarşı tərəfin mövqelərinə artilleriya zərbələri endirildi. Nəticədə, Uqandaya məxsus zirehli transportyor və yük maşını məhv edildi, iki hərbçi həlak oldu. Uqanda artilleriyasının cavab atəşi isə qarşı tərəfdə heç bir itkiyə səbəb olmadı. Axşam "Radio Uqanda"nın yaydığı məlumata əsasən Tanzaniya qoşunlarının hücum cəhdinin qarşısı alınmışdı. Bunun əksinə olaraq, digər mənbələr 9 oktyabrda bir uqandalı əsgərin Tanzaniya ilə sərhədi keçməsi nəticəsində sərhəd mühafizəçiləri ilə toqquşma baş verməsi barədə məlumat yaydı. Bu hadisənin uqandalı komandir Abdu Kisuule tərəfindən səsləndirilən başqa bir versiyasına görə, Tanzaniyaya qarşı müharibəyə başlamağın əsas tərəfdarların biri olan polkovnik-leytenant Cuma Butabikanın qayını olan hərbçi bir tanzaniyalı hərbçini qaçırmaq məqsədilə Tanzaniyaya göndərilmişdi. Lakin, həmin uqandalı hərbçinin tanzaniyalı sərhəd mühafizəçiləri ilə silahlı toqquşma zamanı həlak olmasından sonra Butabika qarşı tərəfdən intiqam almaq fikrinə düşdü. Uqanda Hərbi Hava Qüvvələrinin pilotu David Omita isə bu versiyanın əksinə olaraq, sərhədi keçən uqandalı hərbçinin Butabika ilə əlaqəsinin olmadığını bildirirdi.
Başqa bir versiyaya əsasən dövlət sərhədi boyunca baş verən bu hadisələr Uqanda Ordusuna hərəkətə keçmək üçün bəhanə verdi. Butabika prezident İdi Aminin icazəsini gözləmədən Tanzaniya tərəfinin aqqressiv hərəkətlərinə cavab olaraq 30 oktyabrda hücum əmri verdi.
Müharibənin gedişi
Prezident Aminə Tanzaniyanın hücuma keçməsindən sonra onun tabeçiliyində olan qoşunların əks-hücuma keçməsi ilə bağlı məlumat verən Butabikanın qüvvələri Mutukula və Minziroda yerləşən Tanzaniya qoşunlarını asanlıqla məğlubiyyətə uğratdı. Amin hücum hərəkatının davam etdirilməsi əmrini verdi. Uqanda Ordusunun kömək üçün göndərilmiş qoşunları ilə güclənən Butabikanın qüvvələri Kaqera vilayətinin şimal hissəsini işğal etdi və dağıdılmış Kyaka körpüsü yaxınlığında hücumu dayandırdılar. Uqanda Ordusunun bölmələri işğal etdikləri ərazilərdə yağmalama və soyğunçuluğa yol verirdilər. İdi Amin isə Kaqeranın anneksiya olunması barədə qərar qəbul etdi.
Tanzaniya prezidenti Nyerere buna cavab olaraq, Tanzaniya Xalq Müdafiə Qüvvələrini səfərbər etdi və əks-hücum əmri verdi. Bir neçə həftə ərzində səfərbərlik sayəsində Tanzaniya Ordusunun sayı 40,000-dən 150,000 nəfərə çatdırıldı. Bu zaman tanzaniyalılara uqandalı müxaliflərdən təşkil olunmuş Uqanda Milli Azadlıq Cəbhəsi döyüşçüləri də qoşuldu.
Tanzaniya Ordusu Sovet İttifaqından "Katyuşa" raket sistemləri satın aldı ki, bu silahlardan da Uqanda hərbçilərinin yerləşdiyi mövqelərin atəşə tutulmasında istifadə olundu. "Katyuşa" kimi güclü təsirə malik silahlar sayəsində Uqanda Ordusunun hücumunu zəiflətmək mümkün oldu. Bu cür reaktiv yaylım atəş sistemləri və ağır silahlarla təchiz olunan və sayca üstünlüyə sahib olan Tanzaniya Ordusunun hücumları qarşısında tab gətirə bilməyən uqandalılar tədricən geri çəkilməyə başladılar. Liviyalı diktator Müəmmar Qəddafi müharibə zonasında İdi Aminə dəstək olmaq üçün 2500 nəfərdən ibarət hərbi birləşmə göndərdi. Uqandalılara dəstək olmaq məqsədilə göndərilən Liviya qoşunları T-55 tankları, BTR zirehli transportyorları, BM-21 "Qrad" raket sistemləri, MiQ-21 qırıcıları və bir ədəd bombardmançısı ilə təchiz olunmuşdu. Liviya qoşunları daha çox hərbi ləvazimatla dəstək olmaq məqsədilə göndərilsə də, bir müddət sonra onlar da Tanzaniyaya qarşı açıq döyüşlərdə iştirak etməyə başladılar. Liviyalıların öz müttəfiqlərinin ölkəsini müdafiə etmək uğrunda baş verən döyüşlərdə həlak olduğu bir vaxtda, Uqanda Ordusunun hərbi birləşmələrinin əksər hissəsi işğal etdikləri ərazilərdə soyğunçuluq edərək ələ keçirdikləri dəyərli əşyaları yük maşınları ilə öz ölkələrinə daşımaqla məşğul idi. Mart ayının əvvəllərində Liviya hökuməti öz qoşunlarını döyüşmək üçün Uqandaya göndərdiyi üçün ABŞ tərəfindən ittiham olunduqdan sonra, liviyalılar Entebbe şəhərinə geri çəkilmək haqqında qərar qəbul etdi.
Uqandaya göndərilmiş Liviya qoşunları məhz bu cür ekspedisiya missiyalarında iştirak etmək üçün müxtəlif hərbi qruplaşmalardan təşkil olunmuşdu. Uqanda Milli Azadlıq Cəbhəsi döyüşçülərinə qoşulan tanzaniyalılar Lukaya şəhərinin şimal istiqamətində böyük bataqlıq ərazidə hücumu müvəqqəti dayandırmağa məcbur oldu. Bu zaman tanzaniyalılar 201-ci briqadanı bataqlığın üzərindəki keçidlə irəliləməyə göndərdi və daha keyfiyyətli 208-ci briqada isə həmin keçid bağlanacağı və ya dağılacağı halda hücumu davam etdirmək üçün bataqlığın qərb kənarında mövqe tutdu.
10-12 mart tarixləri aralığında Tanzaniya Ordusu və bəzi Uqanda birlikləri ilə dəstəklənən Liviya Ordusu arasında Lukaya döyüşü baş tutdu. Döyüş 10 martda briqada ölçüsündə olan və 15 ədəd T-55 tankı, bir neçə zirehli transportyor və Qrad artilleriya sistemləri ilə silahlanan Liviya hərbi birləşməsinin Masaka şəhəri istiqamətində hücumu ilə başlandı. 11 mart gecəsi Tanzaniya qoşunlarının iki istiqamətdən baş tutan əks-hücumu uğurlu oldu və milis qüvvələri də daxil olmaqla, Liviya hərbi birləşmələri geri çəkilməyə başladı. Bu döyüş nəticəsində 200-dən çox liviyalı və 200-ə yaxın uqandalı müttəfiqlər həlak oldu.
Kampalanın düşüşü və müharibənin bitməsi
Lukaya döyüşündən sonra zəif müqavimətlə qarşılaşan Tanzaniya və Uqanda Milli Azadlıq Cəbhəsi döyüşçüləri Kampala istiqamətində hücumu davam etdirərək əvvəlcə Entebbe şəhərini, 11 aprel 1979-cu ildə isə Uqandanın paytaxtı Kampala şəhərini ələ keçirdi. Bəzi azsaylı Uqanda və Liviya birliklərinin müqavimətinə baxmayaraq, Tanzaniya qoşunları üçün əsas problem şəhərin xəritəsinin olmaması idi. Müharibədə məğlub olduğunu bilən İdi Amin əvvəlcə Liviyaya, ardınca isə Səudiyyə Ərəbistanına qaçdı. Liviya qoşunları da əvvəlcə Jinja şəhərinə, oradan da Keniya və Efiopiya ərazilərinə çəkilməyə məcbur oldu. Prezident Aminin ölkədən qaçmasına və paytaxtın işğal altına düşməsinə baxmayaraq, müxtəlif hissələrə dağılmış Uqanda Ordusu bölmələri pərakəndə halda müqavimət göstərməyə cəhd etdi. Uqanda Ordusunun hərbi birləşmələrinin əksəriyyəti parçalandığına görə Tanzaniya qoşunları Uqandanın şimal və şərq bölgələrinin çox hissəsini heç bir müqavimətə rast gəlmədən ələ keçirdi. Aminə sadiq olan qüvvələrin Tanzaniya qoşunlarının şimal istiqamətində hücumlarına müqavimət göstərmək cəhdləri də heç bir nəticə vermədi.
Tanzaniya hərbi birləşmələrinin 3 iyunda Sudanla dövlət sərhədinə çatması ilə birlikdə bütün Uqandanın işğalı tamamlandı. Müharibə başa çatdıqdan sonra Uqanda Milli Azadlıq Cəbhəsinin ölkədə sivil hakimiyyəti bərpa etmək məqsədilə seçkilər təşkil etdiyi dövrdə Tanzaniya Ordusu sülhü təmin etmək üçün bir müddət ölkəni tərk etmədi. Eyni zamanda, Aminə sadiq olan Uqanda Ordusunun qalıqları Zair və Sudan ərazilərində yenidən təşkilatlanaraq Uqandanı işğal etmək məqsədilə 1980-ci ilin payızında vətəndaş müharibəsinə başladılar.
Nəticə
Silahlı qüvvələrin Uqanda daxilində hərəkətləri 1979-cu ilin əkin mövsümünə təsadüf etdiyi üçün banan, şirin kartof və maniok kimi mühüm ərzaqların qiymətinin bahalaşmasına və bəzi regionlarda aclığın yaranmasına səbəb olmuşdur. Hesablamalara görə münaqişə nəticəsində yüz mindən çox uqandalı evsiz qaldı. Tanzaniya ilə müharibə Uqanda iqtisadiyyatına ağır zərbə vurmuşdu. Aminin hakimiyyətdən düşməsindən sonra müxtəlif siyasi və etnik qrupların hakimiyyəti ələ keçirmək uğrunda mübarizəsi başlandı. müharibədə qalib gələn Tanzaniya tərəfindən yeni prezident təyin olundu. 1979-cu ilin iyununda prezident səlahiyyətlərinin artırılması ilə bağlı fikir ayrılıqlarının ardınca, Uqanda Milli Azadlıq Cəbhəsinin (UMAC) ali idarəetmə orqanı olan Milli Məsləhətçi Komissiya Luleni ilə əvəz etdi. Binaysa isə 12 may 1980-ci ildə UMAC-ın güc orqanı olan Hərbi Komissiya tərəfindən vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı. Nəticədə, Prezident Komissiyasının üç üzvü, Saulo Musoke, Polikarp Nyamuçonço və Coel Hanter Vaça-Oluol ölkə rəhbərləri təyin olundular. Onlar 1980-ci ilin dekabrında keçirilmiş ümumxalq seçkilərinə qədər Uqandanı idarə etdilər. Həmin seçkilərdə Milton Obotenin başçılıq etdiyi Uqanda Xalq Konqresi qalib gəldi. Seçkilərdə saxtakarlıq olduğunu iddia edən Yoveri Museveni isə Obote hökumətinə qarşı silahlı qiyam elan etdi və ölkədə vətəndaş müharibəsi başlandı.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Uganda: A country study (PDF). Library of Congress. December 1990. səh. 204. 2017-03-04 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-04-11.
By mid-March 1979, about 2,000 Libyan troops and several hundred Palestine Liberation Organization (PLO) fighters had joined in the fight to save Amin's regime
- Acheson-Brown, Daniel G. (PDF). International Third World Studies Journal and Review. 12. 2001: 1–11. Archived from the original on 2011-06-12. İstifadə tarixi: 11 aprel 2019.
- Brzoska, Pearson, 1994. səh. 210
- Foreigners Aided Amin 2020-11-26 at the Wayback Machine, Washington Post, May 8, 1979.
- "An Idi-otic Invasion" 2012-10-23 at the Wayback Machine, TIME magazine, 13 Nov. 1978.
- "Lies drove Amin to strike Tanzania". Daily Monitor. 25 noyabr 2012. 2021-12-28 tarixində . İstifadə tarixi: 11 aprel 2019.
- Henry Lubega. "Amin's former top soldier reveals why TPDF won". The Citizen. 30 may 2014. 14 October 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 13 aprel 2019.
- "Pilot Omita parachutes out of burning MiG-21". Daily Monitor. 9 oktyabr 2017. 2021-12-28 tarixində . İstifadə tarixi: 13 aprel 2019.
- Avirgan, Honey, 1983. səh. 54
- Seftel, 2010. səh. 220, 222–224
- "Fighting for Amin". The East African. 8 April 2002. 8 mart 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 13 aprel 2019.
- Pollack, Kenneth M. Arabs at War: Military Effectiveness 1948–91. Lincoln and London: University of Nebraska Press. 2002. 369–373. ISBN .
- . OnWar.com. 16 dekabr 2000. 2019-04-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 aprel 2019.
- Legum, 1980. səh. B 432
- . Daily Monitor (ingilis). 27 aprel 2017. 4 mart 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 aprel 2019.
- Anderson, Rolandsen, 2017. səh. 163
- Associated Press. "Ugandan Forces Seize Bridge Near Last Amin Strongholds". International Herald Tribune. 17 may 1979. İstifadə tarixi: 13 aprel 2019.
- Southall, 1980. səh. 629–630
- Southall, 1980. səh. 630
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Uqanda Tanzaniya muharibesi Tanzaniyada Kaqera muharibesi ve Uqandada Azadliq muharibesi 1979 adi ile taninan 1978 ci ilin oktyabrindan 1979 cu ilin iyun ayina qeder Uqanda ile Tanzaniya arasinda bas vermis herbi munaqisedir Bu muharibe Uqanda prezidenti Idi Aminin hakimiyyetden kenarlasdirilmasi ile neticelenmisdir Idi Aminin quvvelerine Liviyadan destek ucun gonderilmis minlerle herbci de daxil idi Uqanda Tanzaniya muharibesiUqanda Tanzaniya muharibesinde bas vermis doyus emeliyyatlariTarix 30 oktyabr 1978 3 iyun 1979Yeri Tanzaniya ve UqandaNeticesi Tanzaniya qelebe qazandi Idi Amin hakimiyyetden dusdu Bir muddet sonra Uqanda vetendas muharibesi basladiMunaqise terefleriUqanda Liviya Felestin Azadliq Teskilati Tanzaniya Uqanda Milli Azadliq Cebhesi Mozambik Destek CXR Elcezair Efiopiya Muveqqeti Herbi HokumetiKomandan lar Idi Amin Isaak Maliyamunqu Cuma Butabika Muemmar Qeddafi Yoveri MuseveniTereflerin quvvesi70 000 3 000 yuzlerle 150 000 6 000 300 800Itkiler 1 000 uqandali 600 liviyali 200 felestinli 373 tanzaniyali 150 Uqanda Milli Azadliq Cebhesi doyuscusu Vikianbarda elaqeli mediafayllarArxa planUqanda qirmizi ve Tanzaniya mavi dovletlerinin cografi movqeleri Tanzaniya ve Uqanda arasindaki munasibetler artiq muharibe baslamazdan bir nece il evvelden etibaren keskinlesmeye baslamisdi 1971 ci ilde bas vermis herbi cevrilis neticesinde Idi Aminin hakimiyyeti ele kecirmesinden sonra Tanzaniya lideri Uqandanin zor gucu ile hakimiyyetden salinmis prezidenti Milton Oboteye siginacaq teklif etdi Amin hakimiyyete geldikden sonra olkede onun eleyhine cixis eden dusmenlerinin kutlevi sekilde temizlemesini heyata kecirdi ki bu da otuz minden elli min nefere qeder uqandalinin helak olmasi ile neticelendi Nyererenin desteyi ile uqandali muxaliflerden ibaret kicik partizan ordulari yaradildi lakin hemin quvvelerin 1972 ci ilde Uqandani isgal etmek ve Amini hakimiyyetden salmaq cehdleri ugursuzluqla neticelendi Amin Nyerereni onun dusmenlerinin terefini tutmaqda ve onlari silahlandirmaqda gunahlandirdi Her iki terefin bir birini ittiham etmesi ile birlikde Uqanda ve Tanzaniya arasindaki munasibetler butun zamanlarin en asagi seviyyesine endi Idi Amin novbeti illerde bir nece defe ona qarsi teskil olunmus sui qesd cehdinden sag cixdi Bu cur hadiseler onun Uqanda ordusunun yuksek rutbeli zabitlerine olan inamsizliginin artmasi ve hemin zabitler arasinda tez tez temizlemeler aparmasina sebeb oldu 1978 ci ilde Uqandada situasiya daha keskin xarakter aldi 1978 ci ilin oktyabr ayinin evvellerinde Kampala seherindeki prezident iqametgahinda muxalif qosunlarin hucumu ile qarsilasan Amin ailesi ile birlikde helikopter vasitesile eraziden uzaqlasa bildi Bu hadisenin bas verdiyi periodda Aminin bir cox yaxin muttefiqi getdikce zeiflemis ve Uqanda daxilindeki eleyhdarlarinin sayi daha da artmisdi Aminin vitse prezidenti olan general Mustafa Adrisinin subheli avtomobil qezasinda yaralanmasindan sonra Adrisiye tabe olan qosunlar hemcinin basqa sebeblerden narazi olan quvveler qiyama qalxdi Bu zaman Amin hemin qiyami yatirmaq ucun elit herbcilerden ibaret Simba batalyonu da daxil olmaqla oz qosunlarini herekete kecirdi Neticede silahli toqqusmada istirak eden qosunlarin bir hissesi Tanzaniya ile dovlet serhedini kecdi ve qarsi terefin erazisine daxil oldu Usyancilarin Tanzaniya erazisine daxil olmasi ile birlikde burada dislokasiya olunan Amin hokumeti eleyhine olan quvveler de doyuse qatildi Buna baxmayaraq hemin qosunlarin qesden Tanzaniya erazisine daxil olmasi ile bagli bir sira iddialar movcuddur Iki olke arasinda bas vermis bu muharibe sayesinde Amin Uqanda ehalisinin diqqetini getdikce pislesen siyasi ve iqtisadi situasiyadan uzaq tutmaga calisirdi MuharibeMunaqisenin baslanmasi Tanzaniya ile olan munasibetlerin getdikce keskinlesdiyi bir vaxtda Aminin yuksek rutbeli ordu komandirlerinin bir qismi qonsu dovletle muharibeye baslamagi teklif etdi Lakin diger uqandali generallar ordunun aciq silahli munaqise ucun hazir olmadigi fikrini mudafie edirdi Tanzaniyanin bir hissesinin mueyyen muddete ele kecirilmesi isteyine baxmayaraq prezident Amin evvelce daha ehtiyatli dusunen ordu komandirlerinin qerarini destekledi Bu situasiya 9 oktyabr 1978 ci ilde deyisdi Hemin gun ne bas verdiyi bilinmedi ve bas vermis hadiseler baresinde muxtelif versiyalar ireli suruldu Avirqan ve Honi adli muxbirlerin hemcinin CAR merkezli Drum jurnalinin melumatina gore Uqanda qosunlarinin Tanzaniya erazisine ilk hucumu bir motoatici alayin Kakunyu istiqametinde hucumu ile basladi Bu hucumu vaxtinda askarlayan Tanzaniya ordusunun musahide qullesinin xeberdarligindan sonra qarsi terefin movqelerine artilleriya zerbeleri endirildi Neticede Uqandaya mexsus zirehli transportyor ve yuk masini mehv edildi iki herbci helak oldu Uqanda artilleriyasinin cavab atesi ise qarsi terefde hec bir itkiye sebeb olmadi Axsam Radio Uqanda nin yaydigi melumata esasen Tanzaniya qosunlarinin hucum cehdinin qarsisi alinmisdi Bunun eksine olaraq diger menbeler 9 oktyabrda bir uqandali esgerin Tanzaniya ile serhedi kecmesi neticesinde serhed muhafizecileri ile toqqusma bas vermesi barede melumat yaydi Bu hadisenin uqandali komandir Abdu Kisuule terefinden seslendirilen basqa bir versiyasina gore Tanzaniyaya qarsi muharibeye baslamagin esas terefdarlarin biri olan polkovnik leytenant Cuma Butabikanin qayini olan herbci bir tanzaniyali herbcini qacirmaq meqsedile Tanzaniyaya gonderilmisdi Lakin hemin uqandali herbcinin tanzaniyali serhed muhafizecileri ile silahli toqqusma zamani helak olmasindan sonra Butabika qarsi terefden intiqam almaq fikrine dusdu Uqanda Herbi Hava Quvvelerinin pilotu David Omita ise bu versiyanin eksine olaraq serhedi kecen uqandali herbcinin Butabika ile elaqesinin olmadigini bildirirdi Basqa bir versiyaya esasen dovlet serhedi boyunca bas veren bu hadiseler Uqanda Ordusuna herekete kecmek ucun behane verdi Butabika prezident Idi Aminin icazesini gozlemeden Tanzaniya terefinin aqqressiv hereketlerine cavab olaraq 30 oktyabrda hucum emri verdi Muharibenin gedisi Prezident Amine Tanzaniyanin hucuma kecmesinden sonra onun tabeciliyinde olan qosunlarin eks hucuma kecmesi ile bagli melumat veren Butabikanin quvveleri Mutukula ve Minziroda yerlesen Tanzaniya qosunlarini asanliqla meglubiyyete ugratdi Amin hucum herekatinin davam etdirilmesi emrini verdi Uqanda Ordusunun komek ucun gonderilmis qosunlari ile guclenen Butabikanin quvveleri Kaqera vilayetinin simal hissesini isgal etdi ve dagidilmis Kyaka korpusu yaxinliginda hucumu dayandirdilar Uqanda Ordusunun bolmeleri isgal etdikleri erazilerde yagmalama ve soygunculuga yol verirdiler Idi Amin ise Kaqeranin anneksiya olunmasi barede qerar qebul etdi Tanzaniya prezidenti Nyerere buna cavab olaraq Tanzaniya Xalq Mudafie Quvvelerini seferber etdi ve eks hucum emri verdi Bir nece hefte erzinde seferberlik sayesinde Tanzaniya Ordusunun sayi 40 000 den 150 000 nefere catdirildi Bu zaman tanzaniyalilara uqandali muxaliflerden teskil olunmus Uqanda Milli Azadliq Cebhesi doyusculeri de qosuldu Lukaya doyusunden evvel ve sonra Liviya qosunlarinin hereket istiqametleri Tanzaniya Ordusu Sovet Ittifaqindan Katyusa raket sistemleri satin aldi ki bu silahlardan da Uqanda herbcilerinin yerlesdiyi movqelerin atese tutulmasinda istifade olundu Katyusa kimi guclu tesire malik silahlar sayesinde Uqanda Ordusunun hucumunu zeifletmek mumkun oldu Bu cur reaktiv yaylim ates sistemleri ve agir silahlarla techiz olunan ve sayca ustunluye sahib olan Tanzaniya Ordusunun hucumlari qarsisinda tab getire bilmeyen uqandalilar tedricen geri cekilmeye basladilar Liviyali diktator Muemmar Qeddafi muharibe zonasinda Idi Amine destek olmaq ucun 2500 neferden ibaret herbi birlesme gonderdi Uqandalilara destek olmaq meqsedile gonderilen Liviya qosunlari T 55 tanklari BTR zirehli transportyorlari BM 21 Qrad raket sistemleri MiQ 21 qiricilari ve bir eded bombardmancisi ile techiz olunmusdu Liviya qosunlari daha cox herbi levazimatla destek olmaq meqsedile gonderilse de bir muddet sonra onlar da Tanzaniyaya qarsi aciq doyuslerde istirak etmeye basladilar Liviyalilarin oz muttefiqlerinin olkesini mudafie etmek ugrunda bas veren doyuslerde helak oldugu bir vaxtda Uqanda Ordusunun herbi birlesmelerinin ekser hissesi isgal etdikleri erazilerde soygunculuq ederek ele kecirdikleri deyerli esyalari yuk masinlari ile oz olkelerine dasimaqla mesgul idi Mart ayinin evvellerinde Liviya hokumeti oz qosunlarini doyusmek ucun Uqandaya gonderdiyi ucun ABS terefinden ittiham olunduqdan sonra liviyalilar Entebbe seherine geri cekilmek haqqinda qerar qebul etdi Uqandaya gonderilmis Liviya qosunlari mehz bu cur ekspedisiya missiyalarinda istirak etmek ucun muxtelif herbi qruplasmalardan teskil olunmusdu Uqanda Milli Azadliq Cebhesi doyusculerine qosulan tanzaniyalilar Lukaya seherinin simal istiqametinde boyuk bataqliq erazide hucumu muveqqeti dayandirmaga mecbur oldu Bu zaman tanzaniyalilar 201 ci briqadani bataqligin uzerindeki kecidle irelilemeye gonderdi ve daha keyfiyyetli 208 ci briqada ise hemin kecid baglanacagi ve ya dagilacagi halda hucumu davam etdirmek ucun bataqligin qerb kenarinda movqe tutdu 10 12 mart tarixleri araliginda Tanzaniya Ordusu ve bezi Uqanda birlikleri ile desteklenen Liviya Ordusu arasinda Lukaya doyusu bas tutdu Doyus 10 martda briqada olcusunde olan ve 15 eded T 55 tanki bir nece zirehli transportyor ve Qrad artilleriya sistemleri ile silahlanan Liviya herbi birlesmesinin Masaka seheri istiqametinde hucumu ile baslandi 11 mart gecesi Tanzaniya qosunlarinin iki istiqametden bas tutan eks hucumu ugurlu oldu ve milis quvveleri de daxil olmaqla Liviya herbi birlesmeleri geri cekilmeye basladi Bu doyus neticesinde 200 den cox liviyali ve 200 e yaxin uqandali muttefiqler helak oldu Kampalanin dususu ve muharibenin bitmesi Lukaya doyusunden sonra zeif muqavimetle qarsilasan Tanzaniya ve Uqanda Milli Azadliq Cebhesi doyusculeri Kampala istiqametinde hucumu davam etdirerek evvelce Entebbe seherini 11 aprel 1979 cu ilde ise Uqandanin paytaxti Kampala seherini ele kecirdi Bezi azsayli Uqanda ve Liviya birliklerinin muqavimetine baxmayaraq Tanzaniya qosunlari ucun esas problem seherin xeritesinin olmamasi idi Muharibede meglub oldugunu bilen Idi Amin evvelce Liviyaya ardinca ise Seudiyye Erebistanina qacdi Liviya qosunlari da evvelce Jinja seherine oradan da Keniya ve Efiopiya erazilerine cekilmeye mecbur oldu Prezident Aminin olkeden qacmasina ve paytaxtin isgal altina dusmesine baxmayaraq muxtelif hisselere dagilmis Uqanda Ordusu bolmeleri perakende halda muqavimet gostermeye cehd etdi Uqanda Ordusunun herbi birlesmelerinin ekseriyyeti parcalandigina gore Tanzaniya qosunlari Uqandanin simal ve serq bolgelerinin cox hissesini hec bir muqavimete rast gelmeden ele kecirdi Amine sadiq olan quvvelerin Tanzaniya qosunlarinin simal istiqametinde hucumlarina muqavimet gostermek cehdleri de hec bir netice vermedi Tanzaniya herbi birlesmelerinin 3 iyunda Sudanla dovlet serhedine catmasi ile birlikde butun Uqandanin isgali tamamlandi Muharibe basa catdiqdan sonra Uqanda Milli Azadliq Cebhesinin olkede sivil hakimiyyeti berpa etmek meqsedile seckiler teskil etdiyi dovrde Tanzaniya Ordusu sulhu temin etmek ucun bir muddet olkeni terk etmedi Eyni zamanda Amine sadiq olan Uqanda Ordusunun qaliqlari Zair ve Sudan erazilerinde yeniden teskilatlanaraq Uqandani isgal etmek meqsedile 1980 ci ilin payizinda vetendas muharibesine basladilar NeticeSilahli quvvelerin Uqanda daxilinde hereketleri 1979 cu ilin ekin movsumune tesaduf etdiyi ucun banan sirin kartof ve maniok kimi muhum erzaqlarin qiymetinin bahalasmasina ve bezi regionlarda acligin yaranmasina sebeb olmusdur Hesablamalara gore munaqise neticesinde yuz minden cox uqandali evsiz qaldi Tanzaniya ile muharibe Uqanda iqtisadiyyatina agir zerbe vurmusdu Aminin hakimiyyetden dusmesinden sonra muxtelif siyasi ve etnik qruplarin hakimiyyeti ele kecirmek ugrunda mubarizesi baslandi muharibede qalib gelen Tanzaniya terefinden yeni prezident teyin olundu 1979 cu ilin iyununda prezident selahiyyetlerinin artirilmasi ile bagli fikir ayriliqlarinin ardinca Uqanda Milli Azadliq Cebhesinin UMAC ali idareetme orqani olan Milli Meslehetci Komissiya Luleni ile evez etdi Binaysa ise 12 may 1980 ci ilde UMAC in guc orqani olan Herbi Komissiya terefinden vezifesinden uzaqlasdirildi Neticede Prezident Komissiyasinin uc uzvu Saulo Musoke Polikarp Nyamuconco ve Coel Hanter Vaca Oluol olke rehberleri teyin olundular Onlar 1980 ci ilin dekabrinda kecirilmis umumxalq seckilerine qeder Uqandani idare etdiler Hemin seckilerde Milton Obotenin basciliq etdiyi Uqanda Xalq Konqresi qalib geldi Seckilerde saxtakarliq oldugunu iddia eden Yoveri Museveni ise Obote hokumetine qarsi silahli qiyam elan etdi ve olkede vetendas muharibesi baslandi Hemcinin baxIdi Amin Uqanda TanzaniyaIstinadlarUganda A country study PDF Library of Congress December 1990 seh 204 2017 03 04 tarixinde PDF Istifade tarixi 2019 04 11 By mid March 1979 about 2 000 Libyan troops and several hundred Palestine Liberation Organization PLO fighters had joined in the fight to save Amin s regime Acheson Brown Daniel G PDF International Third World Studies Journal and Review 12 2001 1 11 Archived from the original on 2011 06 12 Istifade tarixi 11 aprel 2019 Brzoska Pearson 1994 seh 210 Foreigners Aided Amin 2020 11 26 at the Wayback Machine Washington Post May 8 1979 An Idi otic Invasion 2012 10 23 at the Wayback Machine TIME magazine 13 Nov 1978 Lies drove Amin to strike Tanzania Daily Monitor 25 noyabr 2012 2021 12 28 tarixinde Istifade tarixi 11 aprel 2019 Henry Lubega Amin s former top soldier reveals why TPDF won The Citizen 30 may 2014 14 October 2018 tarixinde Istifade tarixi 13 aprel 2019 Pilot Omita parachutes out of burning MiG 21 Daily Monitor 9 oktyabr 2017 2021 12 28 tarixinde Istifade tarixi 13 aprel 2019 Avirgan Honey 1983 seh 54 Seftel 2010 seh 220 222 224 Fighting for Amin The East African 8 April 2002 8 mart 2008 tarixinde Istifade tarixi 13 aprel 2019 Pollack Kenneth M Arabs at War Military Effectiveness 1948 91 Lincoln and London University of Nebraska Press 2002 369 373 ISBN 0 8032 3733 2 OnWar com 16 dekabr 2000 2019 04 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 aprel 2019 Legum 1980 seh B 432 Daily Monitor ingilis 27 aprel 2017 4 mart 2019 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 aprel 2019 Anderson Rolandsen 2017 seh 163 Associated Press Ugandan Forces Seize Bridge Near Last Amin Strongholds International Herald Tribune 17 may 1979 Istifade tarixi 13 aprel 2019 Southall 1980 seh 629 630 Southall 1980 seh 630