Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zair (fr. Zaire; [zaiʁ]), rəsmi olaraq Zair Respublikası (fr. République du Zaïre, [ʁepyblik dy zaiʁ]) — 1971-ci ildən 1997-ci ilə qədər Mərkəzi Afrikada, əvvəl və indi yenidən Konqo Demokratik Respublikası kimi tanınan Konqo dövləti. Zair ərazisinə görə Afrikanın üçüncü böyük ölkəsi (Sudan və Əlcəzairdən sonra) və dünyanın 11-ci böyük ölkəsi idi. 23 milyondan çox əhalisi olan Zair Afrikanın ən sıx məskunlaşılan rəsmi səviyyədən frankofon ölkəsi olmaqla yanaşı, Afrikanın ən sıx məskunlaşılan ölkə idi.
| Tarixi dövlət | |||||
| Zair | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
 | |||||
| | |||||
| Paytaxt | Kinşasa | ||||
| Dilləri | fransız dili | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Ərazisi |
| ||||
| Əhalisi |
| ||||
| İdarəetmə forması | respublika | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Ölkə Mobutu Sese Seko və onun hakim tərəfindən idarə olunan təkpartiyalı totalitar hərbi diktatura idi. Zair Belçikadan müstəqillik əldə etmək uğrunda mübarizədən – beş il sonra, yəni 1965-ci ildə Mobutunun hərbi çevrilişlə hakimiyyəti ələ keçirməsi nəticəsində qurulmuşdur. Zair güclü mərkəzçi konstitusiyaya malik idi və xarici aktivlər milliləşdirilmişdi. Bu dövr bəzən İkinci Konqo Respublikası adlandırılır.
Etimologiya
Ölkənin adı – "Zaïre" bəzən portuqal dilində "Zaïre" adlanan Konqo çayının adından götürülmüşdür. Bu ad da öz növbəsində dilindəki "nzere" və ya "nzadi" ("bütün çayları udan çay" sözündən törəmişdir.
Əhali
1979-cu ilin məlumatına görə, əhalinin təqrirbən 85%-i bantudilli xalqlar olmuşdur. Ölkənin şimal və şimal-şərqində Sudan (azande, moru-manqbetu) və (alur, bari) dillərində danışılırdı. Bir necə min avropalı da yaşayırdı. Rəsmi dil fransız dili olmuşdur. Əhalinin təqribən 50%-i yerli ənənəvi dinlərini saxlamışdılar, 21%-i xristian (katolik və protestant), qalanları isə müsəlman idi.
Hökumət və siyasət
Zair rəsmi olaraq respublika olmuşdur. Ali hakimiyyət orqanı . Partiyanın sədri eyni zamanda dövlət başçısı, İcraedici Şuranın (hökumət), Qanunverici Şuranın (parlament) Hüquq Şurasının başçısı, ali baş komandan və dövlət müdafiə komissarı olmuşdur.
Mobutizm
Doktrina əsası yaradıldıqdan qısa müddət sonra, 1967-ci ilin mayında ictimaiyyətə "" şəklində açıqlanmışdır. Milliyyətçilik, inqilab və həqiqilik "mobutizm" kimi tanınan ideologiyanın əsas mövzuları təyin edilmişdir.
Milliyətçilik iqtisadi və siyasi müstəqilliyin əldə olunmasını nəzərdə tuturdu. Burada "mahiyyətcə praqmatik olan həqiqi milli inqilab" olaraq xarakterizə edilən inqilab "həm , həm də kommunizmin inkarı" mənasında idi. Beləliklə, "nə sağ, nə sol" rejimin "həqiqilik" ilə yanaşı legitimləşdirici şüarlarından birinə çevrilmişdir.
İqtisadiyyat
Mobutunun nəzarəti ələ keçirməsindən sonra ölkə sabitləşməyə başlamışdır, lakin iqtisadi vəziyyət tənəzzülə uğramağa başlamışdır. Artıq 1979-cu ilə qədər alıcılıq qabiliyyəti 1960-cı il ilə müqayisədə cəmi 4% təşkil etmişdi. 1976-cı ildən BVF onun rejiminə sabitləşdirici kreditlər verdi. Pulun çox hissəsi Mobutu və onun çevrəsi tərəfindən mənimsənilmişdir.
BVF-nin nümayəndəsi Ervin Blumentalın 1982-ci il hesabatına görə, "həyəcanlı şəkildə aydın idi ki, Zairdəki korrupsioner sistem bütün pis və çirkin təzahürləri, yanlış idarə edilməsi və saxtakarlığı beynəlxalq institutların, dost hökumətlərin və kommersiya banklarının Zair iqtisadiyyatının bərpası və sağlamlaşdırılması istiqamətində olan bütün cəhdlərini məhv edəcək". Blumental bildirmişdi ki, kreditorların heç vaxt kreditlərini geri əldə etmə şansı yoxdur. Bununla belə, BVF və Dünya Bankı mənimsənilmiş, oğurlanmış və ya "fil layihələrinə sərf edilmiş" pulları borc verməyə davam edirdi. BVF kreditlərinin şərti kimi həyata keçirilən "struktur düzəliş proqramları" səhiyyə, təhsil və infrastruktura dəstəyi kəsmişdi.
Standartlar və abbreviaturalar
Zairin ali səviyyəli domeni ".zr" idi. O vaxtdan bəri ".cd" olaraq dəyişdirilmişdir.
Mənbə
İstinadlar
- Forbath, Peter. The River Congo (1977), p. 19.
- Заир // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. IV ҹилд: Елдәҝәз—Итабира. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1980. С. 289.
- Meditz, Merrill, 1994. səh. 49.
- Meditz, Merrill, 1994. səh. 50.
- David van Reybrouck. Congo: The Epic History of a People. HarperCollins, 2012. 25 March 2014. səh. 374ff. ISBN .
- Georges Nzongola-Ntalaja. The Crisis in Zaire: Myths and Realities. Africa World Press, 1986. 1986. səh. 226. ISBN .
- Aikins Adusei. "IMF and World Bank: Agents of Poverty or Partners of Development?". Modern Ghana. 30 May 2009. 4 December 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 30 March 2015.
- "IANA Report on Deletion of the .zr Top-Level Domain 2007-09-26 at the Wayback Machine". Internet Assigned Numbers Authority. 20 June 2001. Retrieved on 11 June 2009.
Ədəbiyyat
- Meditz, Sandra W.; Merrill, Tim, redaktorlar Zaire: a country study (4th). Washington, D.C.: , Library of Congress. 1994. ISBN . OCLC 30666705.
Əlavə ədəbiyyat
- Macgaffey, J., 1991. The Real Economy of Zaire: The Contribution of Smuggling and Other Unofficial Activities to National Wealth. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
- Callaghy, T., The State–Society Struggle: Zaire in Comparative Perspective. New York: Columbia University Press, 1984, ISBN .
- Young, C., and Turner, T., The Rise and Decline of the Zairian State. Madison: The University of Wisconsin Press, 1985, ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zair fr Zaire zaiʁ resmi olaraq Zair Respublikasi fr Republique du Zaire ʁepyblik dy zaiʁ 1971 ci ilden 1997 ci ile qeder Merkezi Afrikada evvel ve indi yeniden Konqo Demokratik Respublikasi kimi taninan Konqo dovleti Zair erazisine gore Afrikanin ucuncu boyuk olkesi Sudan ve Elcezairden sonra ve dunyanin 11 ci boyuk olkesi idi 23 milyondan cox ehalisi olan Zair Afrikanin en six meskunlasilan resmi seviyyeden frankofon olkesi olmaqla yanasi Afrikanin en six meskunlasilan olke idi Tarixi dovletZairBayraq Gerb27 oktyabr 1971 16 may 1997Paytaxt KinsasaDilleri fransiz diliResmi dilleri fransiz diliErazisi 2 345 410 km Ehalisi 46 498 539 nef Idareetme formasi respublika Vikianbarda elaqeli mediafayllar Olke Mobutu Sese Seko ve onun hakim terefinden idare olunan tekpartiyali totalitar herbi diktatura idi Zair Belcikadan musteqillik elde etmek ugrunda mubarizeden bes il sonra yeni 1965 ci ilde Mobutunun herbi cevrilisle hakimiyyeti ele kecirmesi neticesinde qurulmusdur Zair guclu merkezci konstitusiyaya malik idi ve xarici aktivler millilesdirilmisdi Bu dovr bezen Ikinci Konqo Respublikasi adlandirilir EtimologiyaOlkenin adi Zaire bezen portuqal dilinde Zaire adlanan Konqo cayinin adindan goturulmusdur Bu ad da oz novbesinde dilindeki nzere ve ya nzadi butun caylari udan cay sozunden toremisdir Ehali1979 cu ilin melumatina gore ehalinin teqrirben 85 i bantudilli xalqlar olmusdur Olkenin simal ve simal serqinde Sudan azande moru manqbetu ve alur bari dillerinde danisilirdi Bir nece min avropali da yasayirdi Resmi dil fransiz dili olmusdur Ehalinin teqriben 50 i yerli enenevi dinlerini saxlamisdilar 21 i xristian katolik ve protestant qalanlari ise muselman idi Hokumet ve siyasetZair resmi olaraq respublika olmusdur Ali hakimiyyet orqani Partiyanin sedri eyni zamanda dovlet bascisi Icraedici Suranin hokumet Qanunverici Suranin parlament Huquq Surasinin bascisi ali bas komandan ve dovlet mudafie komissari olmusdur Mobutizm Doktrina esasi yaradildiqdan qisa muddet sonra 1967 ci ilin mayinda ictimaiyyete seklinde aciqlanmisdir Milliyyetcilik inqilab ve heqiqilik mobutizm kimi taninan ideologiyanin esas movzulari teyin edilmisdir Milliyetcilik iqtisadi ve siyasi musteqilliyin elde olunmasini nezerde tuturdu Burada mahiyyetce praqmatik olan heqiqi milli inqilab olaraq xarakterize edilen inqilab hem hem de kommunizmin inkari menasinda idi Belelikle ne sag ne sol rejimin heqiqilik ile yanasi legitimlesdirici suarlarindan birine cevrilmisdir IqtisadiyyatMobutunun nezareti ele kecirmesinden sonra olke sabitlesmeye baslamisdir lakin iqtisadi veziyyet tenezzule ugramaga baslamisdir Artiq 1979 cu ile qeder aliciliq qabiliyyeti 1960 ci il ile muqayisede cemi 4 teskil etmisdi 1976 ci ilden BVF onun rejimine sabitlesdirici kreditler verdi Pulun cox hissesi Mobutu ve onun cevresi terefinden menimsenilmisdir BVF nin numayendesi Ervin Blumentalin 1982 ci il hesabatina gore heyecanli sekilde aydin idi ki Zairdeki korrupsioner sistem butun pis ve cirkin tezahurleri yanlis idare edilmesi ve saxtakarligi beynelxalq institutlarin dost hokumetlerin ve kommersiya banklarinin Zair iqtisadiyyatinin berpasi ve saglamlasdirilmasi istiqametinde olan butun cehdlerini mehv edecek Blumental bildirmisdi ki kreditorlarin hec vaxt kreditlerini geri elde etme sansi yoxdur Bununla bele BVF ve Dunya Banki menimsenilmis ogurlanmis ve ya fil layihelerine serf edilmis pullari borc vermeye davam edirdi BVF kreditlerinin serti kimi heyata kecirilen struktur duzelis proqramlari sehiyye tehsil ve infrastruktura desteyi kesmisdi Standartlar ve abbreviaturalarZairin ali seviyyeli domeni zr idi O vaxtdan beri cd olaraq deyisdirilmisdir MenbeIstinadlar Forbath Peter The River Congo 1977 p 19 Zair Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә IV ҹild Eldәҝәz Itabira Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1980 S 289 Meditz Merrill 1994 seh 49 Meditz Merrill 1994 seh 50 David van Reybrouck Congo The Epic History of a People HarperCollins 2012 25 March 2014 seh 374ff ISBN 978 0 06 220011 2 Georges Nzongola Ntalaja The Crisis in Zaire Myths and Realities Africa World Press 1986 1986 seh 226 ISBN 0 86543 023 3 Aikins Adusei IMF and World Bank Agents of Poverty or Partners of Development Modern Ghana 30 May 2009 4 December 2022 tarixinde Istifade tarixi 30 March 2015 IANA Report on Deletion of the zr Top Level Domain 2007 09 26 at the Wayback Machine Internet Assigned Numbers Authority 20 June 2001 Retrieved on 11 June 2009 Edebiyyat Meditz Sandra W Merrill Tim redaktorlar Zaire a country study 4th Washington D C Library of Congress 1994 ISBN 0 8444 0795 X OCLC 30666705 Elave edebiyyatVikianbarda Zair ile elaqeli mediafayllar var Macgaffey J 1991 The Real Economy of Zaire The Contribution of Smuggling and Other Unofficial Activities to National Wealth Philadelphia University of Pennsylvania Press Callaghy T The State Society Struggle Zaire in Comparative Perspective New York Columbia University Press 1984 ISBN 0 231 05720 2 Young C and Turner T The Rise and Decline of the Zairian State Madison The University of Wisconsin Press 1985 ISBN 978 0 299 10110 7