Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mobutu Sese Seko (ing. Mobutu Sese Seko Nkuku Ngbendu wa za Banga) - 1965-1997-ci illərində əvvəlki adı Zair Respublikası olan Konqo Demokratik Respublikasının prezidenti. Mobutu və ya Yozef Mobutu Sese Seko kimi tanınmışdır. Sese Sekonun hakimiyyətə gəlişi 1965-ci ildə əvvəlki prezident Yozef Kasavubunun hərbi çevirilişlə devirilməsindən sonra gercəkləşib. Hakimiyyəti dövründə, Konqo 32 il ərzində dəmir yumruq siyasəti ilə idarə olunmuşdur.
| Mobutu Sese Seko | |
|---|---|
| Mobutu Sese Seko Kuku Ngbendu Wa Za Banga | |
 Mobutu Pentaqonda (5 avqust 1983) | |
| 24 noyabr 1965 – 16 may 1997 | |
| Əvvəlki | Yozef Kasavubu |
| Sonrakı | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum adı | Joseph-Désiré Mobutu |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | , Belçika Konqosu |
| Vəfat tarixi | (66 yaşında) |
| Vəfat yeri | Rabat, Mərakeş |
| Vəfat səbəbi | prostat xərçəngi |
| Dəfn yeri | |
| Milliyyəti | Konqolu |
| Partiya | Xalq İnqilab Hərəkatı |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, jurnalist, hərbi qulluqçu |
| Həyat yoldaşları | Mariya-Antuanetta Mobutu Bobi Ladava Mobutu |
| Uşağı | 14 |
| Dini | Roma-Katolik kilsəsi |
| Hərbi xidmət | |
| Xidmət illəri | 1949–1965 |
| Mənsubiyyəti | |
| Qoşun növü | |
| Rəhbərlik edib | Ali baş komandan |
| Döyüşlər | |
| Rütbəsi | General-leytenant |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Dəyərli və zəngin yeraltı təbii sərvətlərə sahib olan Konqo Demokratik Respublikası zəif idarəçilik və kütləvi korrupsiya səbəbindən sürətlə zəifləmiş və ölkə dünyanın ən kasıb ölkələrindən birinə çevirilmişdir. 1965-ci ildə hakimiyyətə gəlməsinə Qərb və ABŞ tərəfindən isti yanaşılan Mobutu, zaman keçdikcə bu dəstəyini itirmiş və bundan qısa müddət sonra hakimiyyətdən kənarlaşdırılmışdır.
Həyatı
1949-cu ildə ordusunda maliyyə idarəsində məmur olaraq əmək fəaliyyətinə başlamışdır. Hərbi xidmətdə olduğu zaman Leopoldvil (indiki Kinşasa) şəhərində yayımlanan müxtəlif qəzetlərdə məqalələrlə çıxış etmişdir. 1956-cı ildə ordudan tərxis olduqdan sonra L'Avenir adlı gündəlik qəzetin muxbiri kimi işləməyə başlamışdır. Növbəti iş yeri həfətəlik nəşr olunan Actualites Africaines jurnalının redaktor işi olmuşdur.
Sese Seko jurnalistika fəaliyyəti ilə məşğul olduğu illərdə Konqonun millətçi liderlərindən olan Patris Lumumba ilə tanış olmuşdur. 1958-ci ildə Lumumba tərəfindən yaradılan Konqo Xalq Hərəkatı (MNC) adlı siyasi təşkilata qatılmışdır. 1959-cu ildə Belçika adına Konqo Xəbərləşmə Təşkilatında işləmək üçün Brüssel şəhərinə getmiş və burada MNC-nin yerli ofisini açmışdır. Növbəti il Konqoya müstəqillik verilməsinin müzakirə edildiyi Brüssel Dəyirmi Masa Konfrasında iştirak etmişdir.
Konfransda həbsdə olan Patris Lumumbayı təmsil edən Sese Seko Konqonun müstəqillik əldə etməsinin və güclü mərkəzi hakimiyyət tərəfindən idarə edilməsinin əhəmiyyətindən danışmışdır.
Konqonun 1960-cı ilin 30 iyun tarixində Belçikadan öz müstəqilliyini əldə etməsindən sonra ölkə Prezidenti Yozef Kasavubu və Baş Nazir Patris Lumumbanın koalisiya hökuməti tərəfindən Mobutu Sese Seko Konqo Silahlı Qüvvələrinin baş qərargah rəisi vəzifəsinə gətirilmişdir. Təyinatından səkkiz gün sonra ölkə ordusunda baş vermiş üsyanı yatırması ordudakı nüfuzunu və gücünü möhkəmləndirmişdir. Sese Seko üsyanın yatırılması üçün təşkilatçı zabitlərə rütbə və pul mükafatları vəd etmişdir.
Yozef Kasavubu və Patris Lumumba arasında gedən hakimiyyət çəkişməsi zamanı, Lumumbanın SSRİ-dən kömək aldığını iddia edən Kasavubunun mövqeyindən çıxış etmiş və Lumumbanın idarəçilik sistemindən kənarlaşdırılmasında rol oynamışdır. 1960-cı ilin sentyabr ayında Yozef Kasavubunu devirmək üçün özünə tərəfdar toplayan Patris Lumumba ilk cəhdində buna nail olsa da, iki aydan sonra hakimiyyəti yenidən Kasavubuya təhvil vermişdir. 1961-ci ildə ölüm hökmü əsasında güllələnmiş Patris Lumumbanın ölümündə Mobutu Sese Sekonun əli olduğu versiyası hər zaman səsləndirilmişdir.
1961-ci ildə Müdafiə Naziri vəzifəsinə qədər yüksələn Mobutu dörd il sonra Prezident Yozef Kasavubunu devirərək hakimiyyəti ələ keçirmişdir. 1967-ci ildə Konqo ordusuna bağlı muzdlu hərbçilərin başlatdığı üsyan hərəkatını yatırmaqla məşhurlaşmışdır. bölgəsində yerləşən kömür mədənlərini dövlətin xeyrinə özəlləşdirərək, xarici investisiyanın ölkəyə cəlb olunmasına çalışmışdır.
Digər tərəfdən, idarəçiliyinə mülki ab-hava qatmaq üçün önəmli məmur postlarına hərbçi olmayan şəxsləri təyin etməyə başlamışdır. Konqoda yeganə qanuni siyasi partiya olan İnqilabçı Xalq Hərəkatı (fr. Mouvement Populaire de la Revolution) partiyasının vasitəsi ilə xalqın dəstəyini qazanmağa çalışmışdır. Bütün bunlara baxmayaraq, öncəki hökumətlərdə təmsil olunmuş qəbilə rəhbərlərinin, məhdud iqtisadi inkişafdan kənarda qalan kəndlilərin və universitet tələbələrinin geniş müxalif hərəkatı ilə baş-başa qalmışdır. Qarşılaşdığı bir başqa problem isə Anqolada yaratdıqları lojistik dəstəkldən faydalanan və Katanqa bölgəsinin Konqodan ayrılması uğrunda silahlı mübarizə aparan yaraqlılar olmuşdur.
Mobutunun rəhbərliyi dövründə Konqoda bir çox yer adları yerli xalqın dillərindəki adlarla əvəzlənmişdir. Buna ən böyük misal kimi Konqo Demokratik Respublikasının adının 1971-ci ildə Mobutu tərəfindən dəyişdirilərək Zair olaraq adlandırılmasını göstmrək olar. Zair adı Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və dünyanın demək olar ki, bir çox aparıcı dövləti tərəfindən tanınmışdır. Mobutu Sese Sekonun vəfat etdiyi tarix olan 1997-ci ilə qədər Konqo Demokratik Respublikasının adı Zair olaraq qalmışdır.
1977-ci ildə Anqola tərəfindən dəstəklənə katanqalıların Zairi işğal etmək cəhdlərinin qarşısını almaq üçün Fransadan hərbi yardım tələb etmişdir. Başqa namizədin iştirak etmədiyi 1970, 1977 və 1984-cü il seçkilərində qələbə qazanan Mobutu daxili toqquşmalar və qiyamların yatırılmasında uğurlu olsa da, ölkə iqtisadiyyatının inkişaf etdirilməsi sahəsində nailiyyət qazana bilməmişdir. 1990-cı illərdə soyuq müharibənin yavaş-yavaş sona çatması və regiondakı vəziyyətin dəyişməsi səbəbindən Mobutu öz siyasətində yeniliklər edərək çox partiyalı sistemə keçidə razılıq vermişdir.
Digər siyasi partiyaların aktiv şəkildə fəaliyyət göstərdiyi bir vaxtda, ölkə daxilində Mobutuya qarşı böyük muxalif kütlə formalaşmağa başladı. Sağlamlığında ciddi problemləri olan prezident müalicə və tibbi yoxlamalar üçün tez-tez Avropa ölkələrinə getmək məcburiyyətində qalırdı ki, buda hakimiyyətinin zəifləməsinə gətirib çıxarmışdı. Eyni dövrdə tutsilər Zairin şərq torpaqlarını işğal etməyə başlamışdılar.
1994-cü ildə baş verən Ruanda soyqırımı zamanı hutu xalqını dəstəklədiyi üçün tutsilərin qəzəbinə səbəb olmuşdur. Konqoda yaşayan tutsilərin deportasiya edilməsinə başlanması Mobutu hakimiyyətinin sonunu hazırlamışdır. Uqanda və Ruanda hökumətləri tərəfindən dəstəklənə muxalif rəhbərliyindəki qüvvələr paytaxt Kinşasaya doğru hərəkətə keçdilər. Prostat xərçəngidən əziyyət çəkən Mobutu və gücü zəifləmiş tərəfdarları qarşı tərəflə danışıqlar masasına oturmaq istəsə də, nəticəsiz olmuşdur.
Hakimiyyətdən kənarlaşdırılan Mobutu sürgün yeri olaraq Toqoya sonradan isə Mərakeşə getmişdir. 1997-ci ilin 7 oktyabr tarixində, hakimiyyətdən kənarlaşdırılmasından dörd ay sonra Mərakeşin paytaxtı Rabat şəhərində uzun müddət əziyyət çəkdiyi prostat xərçəngi xəstəliyindən vəfat etmişdir.
İstinadlar
- "Correspondent:Who Killed Lumumba-Transcript". BBC. 20 June 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 21 May 2010. 00.36.57.
- Tharoor, Ishaan. . Top 15 Toppled Dictators. Time Magazine. 20 October 2011. 24 April 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 April 2013.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mobutu Sese Seko ing Mobutu Sese Seko Nkuku Ngbendu wa za Banga 1965 1997 ci illerinde evvelki adi Zair Respublikasi olan Konqo Demokratik Respublikasinin prezidenti Mobutu ve ya Yozef Mobutu Sese Seko kimi taninmisdir Sese Sekonun hakimiyyete gelisi 1965 ci ilde evvelki prezident Yozef Kasavubunun herbi cevirilisle devirilmesinden sonra gerceklesib Hakimiyyeti dovrunde Konqo 32 il erzinde demir yumruq siyaseti ile idare olunmusdur Mobutu Sese SekoMobutu Sese Seko Kuku Ngbendu Wa Za BangaMobutu Pentaqonda 5 avqust 1983 24 noyabr 1965 16 may 1997EvvelkiYozef KasavubuSonrakiSexsi melumatlarDogum adi Joseph Desire MobutuDogum tarixi 14 oktyabr 1930Dogum yeri Belcika KonqosuVefat tarixi 7 sentyabr 1997 66 yasinda Vefat yeri Rabat MerakesVefat sebebi prostat xercengiDefn yeri RabatMilliyyeti KonqoluPartiya Xalq Inqilab HerekatiFealiyyeti siyasetci jurnalist herbi qulluqcuHeyat yoldaslari Mariya Antuanetta Mobutu Bobi Ladava MobutuUsagi 14Dini Roma Katolik kilsesiHerbi xidmetXidmet illeri 1949 1965Mensubiyyeti Belcika KonqosuKonqo Demokratik RespublikasiQosun novuRehberlik edib Ali bas komandanDoyusler Anqola Vetendas MuharibesiRutbesi General leytenant Vikianbarda elaqeli mediafayllar Deyerli ve zengin yeralti tebii servetlere sahib olan Konqo Demokratik Respublikasi zeif idarecilik ve kutlevi korrupsiya sebebinden suretle zeiflemis ve olke dunyanin en kasib olkelerinden birine cevirilmisdir 1965 ci ilde hakimiyyete gelmesine Qerb ve ABS terefinden isti yanasilan Mobutu zaman kecdikce bu desteyini itirmis ve bundan qisa muddet sonra hakimiyyetden kenarlasdirilmisdir Heyati1949 cu ilde ordusunda maliyye idaresinde memur olaraq emek fealiyyetine baslamisdir Herbi xidmetde oldugu zaman Leopoldvil indiki Kinsasa seherinde yayimlanan muxtelif qezetlerde meqalelerle cixis etmisdir 1956 ci ilde ordudan terxis olduqdan sonra L Avenir adli gundelik qezetin muxbiri kimi islemeye baslamisdir Novbeti is yeri hefetelik nesr olunan Actualites Africaines jurnalinin redaktor isi olmusdur Sese Seko jurnalistika fealiyyeti ile mesgul oldugu illerde Konqonun milletci liderlerinden olan Patris Lumumba ile tanis olmusdur 1958 ci ilde Lumumba terefinden yaradilan Konqo Xalq Herekati MNC adli siyasi teskilata qatilmisdir 1959 cu ilde Belcika adina Konqo Xeberlesme Teskilatinda islemek ucun Brussel seherine getmis ve burada MNC nin yerli ofisini acmisdir Novbeti il Konqoya musteqillik verilmesinin muzakire edildiyi Brussel Deyirmi Masa Konfrasinda istirak etmisdir Konfransda hebsde olan Patris Lumumbayi temsil eden Sese Seko Konqonun musteqillik elde etmesinin ve guclu merkezi hakimiyyet terefinden idare edilmesinin ehemiyyetinden danismisdir Konqonun 1960 ci ilin 30 iyun tarixinde Belcikadan oz musteqilliyini elde etmesinden sonra olke Prezidenti Yozef Kasavubu ve Bas Nazir Patris Lumumbanin koalisiya hokumeti terefinden Mobutu Sese Seko Konqo Silahli Quvvelerinin bas qerargah reisi vezifesine getirilmisdir Teyinatindan sekkiz gun sonra olke ordusunda bas vermis usyani yatirmasi ordudaki nufuzunu ve gucunu mohkemlendirmisdir Sese Seko usyanin yatirilmasi ucun teskilatci zabitlere rutbe ve pul mukafatlari ved etmisdir Yozef Kasavubu ve Patris Lumumba arasinda geden hakimiyyet cekismesi zamani Lumumbanin SSRI den komek aldigini iddia eden Kasavubunun movqeyinden cixis etmis ve Lumumbanin idarecilik sisteminden kenarlasdirilmasinda rol oynamisdir 1960 ci ilin sentyabr ayinda Yozef Kasavubunu devirmek ucun ozune terefdar toplayan Patris Lumumba ilk cehdinde buna nail olsa da iki aydan sonra hakimiyyeti yeniden Kasavubuya tehvil vermisdir 1961 ci ilde olum hokmu esasinda gullelenmis Patris Lumumbanin olumunde Mobutu Sese Sekonun eli oldugu versiyasi her zaman seslendirilmisdir 1961 ci ilde Mudafie Naziri vezifesine qeder yukselen Mobutu dord il sonra Prezident Yozef Kasavubunu devirerek hakimiyyeti ele kecirmisdir 1967 ci ilde Konqo ordusuna bagli muzdlu herbcilerin baslatdigi usyan herekatini yatirmaqla meshurlasmisdir bolgesinde yerlesen komur medenlerini dovletin xeyrine ozellesdirerek xarici investisiyanin olkeye celb olunmasina calismisdir Diger terefden idareciliyine mulki ab hava qatmaq ucun onemli memur postlarina herbci olmayan sexsleri teyin etmeye baslamisdir Konqoda yegane qanuni siyasi partiya olan Inqilabci Xalq Herekati fr Mouvement Populaire de la Revolution partiyasinin vasitesi ile xalqin desteyini qazanmaga calismisdir Butun bunlara baxmayaraq onceki hokumetlerde temsil olunmus qebile rehberlerinin mehdud iqtisadi inkisafdan kenarda qalan kendlilerin ve universitet telebelerinin genis muxalif herekati ile bas basa qalmisdir Qarsilasdigi bir basqa problem ise Anqolada yaratdiqlari lojistik desteklden faydalanan ve Katanqa bolgesinin Konqodan ayrilmasi ugrunda silahli mubarize aparan yaraqlilar olmusdur Mobutu Sese Seko donemin ABS prezidenti Ricard Niksonla birlikde Ag ev 1973 Mobutunun rehberliyi dovrunde Konqoda bir cox yer adlari yerli xalqin dillerindeki adlarla evezlenmisdir Buna en boyuk misal kimi Konqo Demokratik Respublikasinin adinin 1971 ci ilde Mobutu terefinden deyisdirilerek Zair olaraq adlandirilmasini gostmrek olar Zair adi Birlesmis Milletler Teskilati ve dunyanin demek olar ki bir cox aparici dovleti terefinden taninmisdir Mobutu Sese Sekonun vefat etdiyi tarix olan 1997 ci ile qeder Konqo Demokratik Respublikasinin adi Zair olaraq qalmisdir 1977 ci ilde Anqola terefinden desteklene katanqalilarin Zairi isgal etmek cehdlerinin qarsisini almaq ucun Fransadan herbi yardim teleb etmisdir Basqa namizedin istirak etmediyi 1970 1977 ve 1984 cu il seckilerinde qelebe qazanan Mobutu daxili toqqusmalar ve qiyamlarin yatirilmasinda ugurlu olsa da olke iqtisadiyyatinin inkisaf etdirilmesi sahesinde nailiyyet qazana bilmemisdir 1990 ci illerde soyuq muharibenin yavas yavas sona catmasi ve regiondaki veziyyetin deyismesi sebebinden Mobutu oz siyasetinde yenilikler ederek cox partiyali sisteme kecide raziliq vermisdir Diger siyasi partiyalarin aktiv sekilde fealiyyet gosterdiyi bir vaxtda olke daxilinde Mobutuya qarsi boyuk muxalif kutle formalasmaga basladi Saglamliginda ciddi problemleri olan prezident mualice ve tibbi yoxlamalar ucun tez tez Avropa olkelerine getmek mecburiyyetinde qalirdi ki buda hakimiyyetinin zeiflemesine getirib cixarmisdi Eyni dovrde tutsiler Zairin serq torpaqlarini isgal etmeye baslamisdilar 1994 cu ilde bas veren Ruanda soyqirimi zamani hutu xalqini desteklediyi ucun tutsilerin qezebine sebeb olmusdur Konqoda yasayan tutsilerin deportasiya edilmesine baslanmasi Mobutu hakimiyyetinin sonunu hazirlamisdir Uqanda ve Ruanda hokumetleri terefinden desteklene muxalif rehberliyindeki quvveler paytaxt Kinsasaya dogru herekete kecdiler Prostat xercengiden eziyyet ceken Mobutu ve gucu zeiflemis terefdarlari qarsi terefle danisiqlar masasina oturmaq istese de neticesiz olmusdur Hakimiyyetden kenarlasdirilan Mobutu surgun yeri olaraq Toqoya sonradan ise Merakese getmisdir 1997 ci ilin 7 oktyabr tarixinde hakimiyyetden kenarlasdirilmasindan dord ay sonra Merakesin paytaxti Rabat seherinde uzun muddet eziyyet cekdiyi prostat xercengi xesteliyinden vefat etmisdir Istinadlar Correspondent Who Killed Lumumba Transcript BBC 20 June 2021 tarixinde Istifade tarixi 21 May 2010 00 36 57 Tharoor Ishaan Top 15 Toppled Dictators Time Magazine 20 October 2011 24 April 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 30 April 2013