Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Anqolada vətəndaş müharibəsi — 1974-cü ilin aprelində yalnız müstəqilliyini əldə etmiş Anqola Portuqaliyanın himayəsindən çıxdıqdan sonra meydana gələn bir münaqişədir. Afrikadakı ən uzun sürən münaqişəsidir. Rəsmi olaraq 2002-ci ildə sona çatan və 27 il davam edən müharibə, 500 min insanın ölümünə və minlərlə insanın köçünə səbəb oldu. Üçüncü dünya ölkələrində Soyuq müharibənin ən böyük əks olunduğu bu müharibədə üç tərəf var:
- Anqolanın Azadlığı Uğrunda Xalq Hərəkatı əsasını Sovet İttifaqı və Şərq Bloku ilə əlaqəsi olan Kimbundu və Luanda hibridlərindən gəlir.
- Anqola Milli İstiqlal Cəbhəsi (FNLA) etnik baxımdan Bakongoda köklü idi, lakin ABŞ, Çin və Zairdə ki Mobutu rejimi ilə əlaqələndirildi.
- Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birliyi Jonas Savimbinin rəhbərliyi ilə Ovimbund bölgəsində idi. ABŞ, Cənubi Afrikadakı aparteid rəhbərliyinin və bir çox Afrika liderinin dəstəyini aldı.
| Anqolada vətəndaş müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
| Soyuq müharibə | |||
 | |||
| Tarix | 1975-2002 | ||
| Yeri | Mərkəzi Afrika | ||
| Nəticəsi | MPLA'nın qələbəsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Müharibənin səbəbləri
1950-ci illərdə Portuqalların Anqoladakı varlığına qarşı ilk ciddi millətçi hərəkatlar başladı. Marksizm yönümlü bir təşkilat olan Anqolanın İstiqlal Naminə Xalq Hərəkatı, Anqolanın müstəqillik hərəkatının hərəkətverici qüvvəsinə çevrildi. Anqolanın Azadlığı Uğrunda Xalq Hərəkatının əsas dayanağı Bambundular idi. Digər tərəfdən regional, sinif və ideoloji təməllərə əsaslanan digər qruplar meydana gəldi. Anqola 1960–1970-ci illərdə müstəqillik uğrunda mübarizənin sonunda Portuqaliyanın çəkilməsindən sonra 11 noyabr 1975-ci ildə müstəqillik əldə etdi.
Müstəqillikdən sonra
Portuqaliyanın çəkilməsindən sonra yaranan təşkilatlararası güc mübarizəsi vətəndaş müharibəsinə səbəb oldu. SSRİ və Kubanın dəstəyiniə arxalanan MPLA nəzarəti ələ alsa da, qərb ölkələrinin dəstəklədiyi ombudsmanlara söykənən Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birlik qüvvələri ilə qarşıdurmalar zaman-zaman kəskinləşmə ilə davam edirdi. Xüsusilə Anqola-Namibiya sərhəddində toqquşmalar intensiv həddə çatdı.
1980-ci illərdə Cənubi Afrika Respublikası ilə qarşıdurmalar Anqolanın əsas xarici siyasət məsələsinə çevrildi. 1982-ci ildə təxminən 129.500 km² (10%) Anqola torpaqlarını işğal edən Cənubi Afrika, gələn il bu ərazidə daimi qarnizonlarını yaratdı. Ayrıca başda anbarlar olmaqla ekonomik hədəflərə yönəldilən hücumlar və Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birlik partizanlarına dəstək verərək Anqolanı içəridən çökdürməyə çalışdı. ABŞ vasitəsilə iki ölkə arasındakı danışıqlar xüsusi ilə də Kuba qoşunlarını çıxarmaq və Namibiyaya müstəqillik vermək üçün mövzularında aparıldı. 1984-cü ildə Lusakada əldə olunan atəşkəs razılaşması nəticəsində işğal altındakı ərazilərdən çıxan Cənubi Afrika, yenə də hücumlarını davam etdirdi. Bu arada, 1984-cü ilin mart ayında Kubaya səfər edən Anqola prezidenti Jose Eduardo dos Santos, Namibiyaya müstəqillik veriləcəyi təqdirdə, Kuba əsgərlərinin tədricən çıxarılması ilə bağlı razılıq əldə etdi. Anqola, Sovet İttifaqı və sosialist ölkələri ilə sıx əlaqələri saxlayaraq, Qərbə açılma siyasətini davam etdirdi. Xüsusilə Fransa və İspaniya ilə hərtərəfli ticarət müqavilələri bağlandı. Bütün bu inkişaflara baxmayaraq, 1980-ci illərin sonlarında, Anqolanın Azadlığı Uğrunda Xalq Hərəkatı, paytaxt Luanda ilə birlikdə sahil zolağını və neft sahələrini nəzarətdə saxladı və Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birlik ölkənin şərqinə və cənubuna nəzarət etdi və vətəndaş müharibəsi sözün əsil mənasında sanki bağlandı.
1990 və 2000-ci illər
1991-ci ildə, Anqolanın Azadlığı Uğrunda Xalq Hərəkatı və Angolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birlik, SSRİ-nin məcburiyyəti altında ABŞ ilə bir kompromis əldə etdi. Sülh müqaviləsinə əsasən, 1992-ci ilin mayında Anqolada beynəlxalq nəzarət altında azad, çoxpartiyalı seçkilər keçirildi. Ancaq həm Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birlik, həm də Anqolanın Azadlığı Uğrunda Xalq Hərəkatı namizədləri 50% keçə bilmədiyi üçün seçkilərin ikinci turunun eyni ilin oktyabrında keçirilməsi qərara alındı. Ancaq seçkidən bir müddət əvvəl hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşlarının Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birlik tərəfdarlarına hücumu gərginliyi və qarşıdurmaları yenidən başlatdı. Bu dəfə ölkənin şimalındakı yaşayış məntəqələrini nəzarət altına alan ATMU, ABŞ və Cənubi Afrika Respublikası tərəfindən kəsilən dəstəyi Zairdən tapdı. 1993-cü ilin yanvarında Efiopiyadakı tərəflər arasında sülh danışıqları nəticəsiz qaldı.2002-ci ilin fevralında hökumət qüvvələri Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birliyinin lideri Jonas Savimbini öldürdülər. Savimbinin öldürülməsindən sonra ATMU-da ixtilaflar yarandı. Mart ayında Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birliyinə qarşı hərbi əməliyyatların dayandırıldığını açıqladı. Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birliyi və Anqolanın Azadlığı Uğrunda Xalq Hərəkatı arasında aprel ayında bağlanmış sülh danışıqları müqavilə ilə başa çatdı. Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birlik daxilindəki sülh müqaviləsinə qarşı çıxan idarəçilər tutularaq həbs edildi və tezliklə Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birlik rəhbərliyi silahlı mübarizəyə son verdiyini bildirdi. Elə həmin il Anqolada xidmət edən BMT hakimiyyəti də ölkədən çıxdı.
Cənubi Afrika Respublikasının təxribatı
1980-ci illərdə Anqola sahillərində müxtəlif ölkələrə və şirkətlərə məxsus 15-dən çox mülki gəmi partladıldı. Həmçinin sahil zolağında bir neçə təxribat törədilmişdir: körpülərin, neft anbarlarının, naviqasiya obyektlərinin partladılması. Bütün bu təxribatların Cənubi Afrikanın 4-cü kəşfiyyat və sabotaj (dəniz) komando alayının döyüş üzgüçüləri tərəfindən törədildiyi düşünülür.
30 iyul 1984-cü ildə Almaniya Demokratik Respublikasından "Arendzee" nəqliyyat gəmisi iki minayla partladılmışdır. Göyərtəsindən, humanitar yükdən başqa Namibiyada "vismut" birgə sovet-alman müəssisəsinin geoloqları tərəfindən çıxarılan 10 ton uran oksidi var idi. Luanda limanının akvatoriyasına yoluxma qorxusu səbəbindən, gəmi Atlantik okeanında 500 metr dərinliyində batırıldı.
5-6 iyun 1986-cı il tarixində Anqola şəhərinin Namibe limanında təxribatçılar tərəfindən üç mülki gəmi: Anqola ordusunun qarşıdan gələn genişmiqyaslı hücumu üçün 25 min tondan çox silah, döyüş sursatı və ərzaq gətirən, sovet quru yük gəmiləri "Kapitan Çirkov", "Kapitan Vislobokov" və kubalı "Havana" nəqliyyatı Cənubi Qərbi Afrika Xalqlar Təşkilatı və Afrika milli konqresi tərəfindən partladılmışdır. "Havana" batdı, lakin Sovet gəmiləri suda qaldı, döyüş sursatı partlamadı və gəmi heyətinin üzvlərindən heç biri zərər çəkmədi.
İstinadlar
- Иван Иванов. "Сотрудники Висмута в Африке" (PDF). Сайт ветеранов СП Висмут. 2014. 2016-05-19 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2017-06-05.
- Заочная дуэль пловцов 2016-12-20 at the Wayback Machine // НВО НГ, 17 дек. 2004
- ОПЫТ, ОПЛАЧЕННЫЙ КРОВЬЮ: Железным кулаком — из-под воды 2016-12-14 at the Wayback Machine // bratishka.ru, март 2008
- д/ф «Они хотели меня взорвать. Исповедь русского моряка» 2017-10-14 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Anqolada vetendas muharibesi 1974 cu ilin aprelinde yalniz musteqilliyini elde etmis Anqola Portuqaliyanin himayesinden cixdiqdan sonra meydana gelen bir munaqisedir Afrikadaki en uzun suren munaqisesidir Resmi olaraq 2002 ci ilde sona catan ve 27 il davam eden muharibe 500 min insanin olumune ve minlerle insanin kocune sebeb oldu Ucuncu dunya olkelerinde Soyuq muharibenin en boyuk eks olundugu bu muharibede uc teref var Anqolanin Azadligi Ugrunda Xalq Herekati esasini Sovet Ittifaqi ve Serq Bloku ile elaqesi olan Kimbundu ve Luanda hibridlerinden gelir Anqola Milli Istiqlal Cebhesi FNLA etnik baximdan Bakongoda koklu idi lakin ABS Cin ve Zairde ki Mobutu rejimi ile elaqelendirildi Anqolanin Tam Musteqilliyi Ugrunda Milli Birliyi Jonas Savimbinin rehberliyi ile Ovimbund bolgesinde idi ABS Cenubi Afrikadaki aparteid rehberliyinin ve bir cox Afrika liderinin desteyini aldi Anqolada vetendas muharibesiSoyuq muharibeTarix 1975 2002Yeri Merkezi AfrikaNeticesi MPLA nin qelebesiMunaqise terefleriDestekleyen Kuba SSRI Destekleyen Amerika Birlesmis StatlariKomandan lar Tereflerin quvvesi263 000 252 000 Vikianbarda elaqeli mediafayllarMuharibenin sebebleri1950 ci illerde Portuqallarin Anqoladaki varligina qarsi ilk ciddi milletci herekatlar basladi Marksizm yonumlu bir teskilat olan Anqolanin Istiqlal Namine Xalq Herekati Anqolanin musteqillik herekatinin hereketverici quvvesine cevrildi Anqolanin Azadligi Ugrunda Xalq Herekatinin esas dayanagi Bambundular idi Diger terefden regional sinif ve ideoloji temellere esaslanan diger qruplar meydana geldi Anqola 1960 1970 ci illerde musteqillik ugrunda mubarizenin sonunda Portuqaliyanin cekilmesinden sonra 11 noyabr 1975 ci ilde musteqillik elde etdi Musteqillikden sonraPortuqaliyanin cekilmesinden sonra yaranan teskilatlararasi guc mubarizesi vetendas muharibesine sebeb oldu SSRI ve Kubanin desteyinie arxalanan MPLA nezareti ele alsa da qerb olkelerinin desteklediyi ombudsmanlara soykenen Anqolanin Tam Musteqilliyi Ugrunda Milli Birlik quvveleri ile qarsidurmalar zaman zaman keskinlesme ile davam edirdi Xususile Anqola Namibiya serheddinde toqqusmalar intensiv hedde catdi 1980 ci illerde Cenubi Afrika Respublikasi ile qarsidurmalar Anqolanin esas xarici siyaset meselesine cevrildi 1982 ci ilde texminen 129 500 km 10 Anqola torpaqlarini isgal eden Cenubi Afrika gelen il bu erazide daimi qarnizonlarini yaratdi Ayrica basda anbarlar olmaqla ekonomik hedeflere yoneldilen hucumlar ve Anqolanin Tam Musteqilliyi Ugrunda Milli Birlik partizanlarina destek vererek Anqolani iceriden cokdurmeye calisdi ABS vasitesile iki olke arasindaki danisiqlar xususi ile de Kuba qosunlarini cixarmaq ve Namibiyaya musteqillik vermek ucun movzularinda aparildi 1984 cu ilde Lusakada elde olunan ateskes razilasmasi neticesinde isgal altindaki erazilerden cixan Cenubi Afrika yene de hucumlarini davam etdirdi Bu arada 1984 cu ilin mart ayinda Kubaya sefer eden Anqola prezidenti Jose Eduardo dos Santos Namibiyaya musteqillik verileceyi teqdirde Kuba esgerlerinin tedricen cixarilmasi ile bagli raziliq elde etdi Anqola Sovet Ittifaqi ve sosialist olkeleri ile six elaqeleri saxlayaraq Qerbe acilma siyasetini davam etdirdi Xususile Fransa ve Ispaniya ile herterefli ticaret muqavileleri baglandi Butun bu inkisaflara baxmayaraq 1980 ci illerin sonlarinda Anqolanin Azadligi Ugrunda Xalq Herekati paytaxt Luanda ile birlikde sahil zolagini ve neft sahelerini nezaretde saxladi ve Anqolanin Tam Musteqilliyi Ugrunda Milli Birlik olkenin serqine ve cenubuna nezaret etdi ve vetendas muharibesi sozun esil menasinda sanki baglandi 1990 ve 2000 ci iller1991 ci ilde Anqolanin Azadligi Ugrunda Xalq Herekati ve Angolanin Tam Musteqilliyi Ugrunda Milli Birlik SSRI nin mecburiyyeti altinda ABS ile bir kompromis elde etdi Sulh muqavilesine esasen 1992 ci ilin mayinda Anqolada beynelxalq nezaret altinda azad coxpartiyali seckiler kecirildi Ancaq hem Anqolanin Tam Musteqilliyi Ugrunda Milli Birlik hem de Anqolanin Azadligi Ugrunda Xalq Herekati namizedleri 50 kece bilmediyi ucun seckilerin ikinci turunun eyni ilin oktyabrinda kecirilmesi qerara alindi Ancaq seckiden bir muddet evvel huquq muhafize orqanlarinin emekdaslarinin Anqolanin Tam Musteqilliyi Ugrunda Milli Birlik terefdarlarina hucumu gerginliyi ve qarsidurmalari yeniden baslatdi Bu defe olkenin simalindaki yasayis menteqelerini nezaret altina alan ATMU ABS ve Cenubi Afrika Respublikasi terefinden kesilen desteyi Zairden tapdi 1993 cu ilin yanvarinda Efiopiyadaki terefler arasinda sulh danisiqlari neticesiz qaldi 2002 ci ilin fevralinda hokumet quvveleri Anqolanin Tam Musteqilliyi Ugrunda Milli Birliyinin lideri Jonas Savimbini oldurduler Savimbinin oldurulmesinden sonra ATMU da ixtilaflar yarandi Mart ayinda Anqolanin Tam Musteqilliyi Ugrunda Milli Birliyine qarsi herbi emeliyyatlarin dayandirildigini aciqladi Anqolanin Tam Musteqilliyi Ugrunda Milli Birliyi ve Anqolanin Azadligi Ugrunda Xalq Herekati arasinda aprel ayinda baglanmis sulh danisiqlari muqavile ile basa catdi Anqolanin Tam Musteqilliyi Ugrunda Milli Birlik daxilindeki sulh muqavilesine qarsi cixan idareciler tutularaq hebs edildi ve tezlikle Anqolanin Tam Musteqilliyi Ugrunda Milli Birlik rehberliyi silahli mubarizeye son verdiyini bildirdi Ele hemin il Anqolada xidmet eden BMT hakimiyyeti de olkeden cixdi Cenubi Afrika Respublikasinin texribati1980 ci illerde Anqola sahillerinde muxtelif olkelere ve sirketlere mexsus 15 den cox mulki gemi partladildi Hemcinin sahil zolaginda bir nece texribat toredilmisdir korpulerin neft anbarlarinin naviqasiya obyektlerinin partladilmasi Butun bu texribatlarin Cenubi Afrikanin 4 cu kesfiyyat ve sabotaj deniz komando alayinin doyus uzguculeri terefinden toredildiyi dusunulur 30 iyul 1984 cu ilde Almaniya Demokratik Respublikasindan Arendzee neqliyyat gemisi iki minayla partladilmisdir Goyertesinden humanitar yukden basqa Namibiyada vismut birge sovet alman muessisesinin geoloqlari terefinden cixarilan 10 ton uran oksidi var idi Luanda limaninin akvatoriyasina yoluxma qorxusu sebebinden gemi Atlantik okeaninda 500 metr derinliyinde batirildi 5 6 iyun 1986 ci il tarixinde Anqola seherinin Namibe limaninda texribatcilar terefinden uc mulki gemi Anqola ordusunun qarsidan gelen genismiqyasli hucumu ucun 25 min tondan cox silah doyus sursati ve erzaq getiren sovet quru yuk gemileri Kapitan Cirkov Kapitan Vislobokov ve kubali Havana neqliyyati Cenubi Qerbi Afrika Xalqlar Teskilati ve Afrika milli konqresi terefinden partladilmisdir Havana batdi lakin Sovet gemileri suda qaldi doyus sursati partlamadi ve gemi heyetinin uzvlerinden hec biri zerer cekmedi IstinadlarIvan Ivanov Sotrudniki Vismuta v Afrike PDF Sajt veteranov SP Vismut 2014 2016 05 19 tarixinde PDF Istifade tarixi 2017 06 05 Zaochnaya duel plovcov 2016 12 20 at the Wayback Machine NVO NG 17 dek 2004 OPYT OPLAChENNYJ KROVYu Zheleznym kulakom iz pod vody 2016 12 14 at the Wayback Machine bratishka ru mart 2008 d f Oni hoteli menya vzorvat Ispoved russkogo moryaka 2017 10 14 at the Wayback Machine