Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Milliləşdirmə — özəl investorların əlində olan təbii resurs, xidmət və müəssisələrin siyasi, cəmiyyət və iqtisadi səbəblərdən millətin xeyrinə dövlətin mülkiyyətinə keçirilərək ictimai məqsədlər üçün istifadəsi siyasəti. Milliləşdirmə dedikcə daha dar mənada, millilik qazandırmaq üçün xarici iqtisadi mülkiyyətləri dövlətin mülkiyyətinə keçirmək də başa düşülə bilər.
Anlayış
Milliləşdirmə ilə , və ekspropriasiya kimi oxşar anlayışlar arasında bəzi önəmli fərqlər vardır. Sosiallaşdırma özəl iqtisadi fəaliyyətlərin dövlət, işçi və istehlakçı idarəsində olan sosial fəaliyyətlərə dönüşdürülməsini, eləcə də ictimai baxımdan böyük əhəmiyyət daşıyan bəzi peşələrin (məs. həkimlik) dövlət idarəsi altına alınmasını özündə birləşdirir. Dövlətləşdirmə özəl xarakterli sənaye, ticarət və xidmət qurumlarının ictimai faydasını artırmaq məqsədilə dövlət mülkiyyətinə alınmasını əhatə edir. Halbuki milliləşdirmə əməliyyatında özəl xarakterini itirən fəaliyyətə dövlətdən ayrı bir huqüqi şəxs və inzibatı, texniki ya da iqtisadi muxtariyyət verilir. Ekspropriasiyanın milliləşdirmədən əsas fərqi ictimai xidmətlərin davam etdirilə bilməsi üçün lazım olan əmlaka əl qoyulmasıdır.
Tətbiqi
Milliləşdirmə ilk olaraq qanunvericiliklə həyata keçirilir və milliləşdirilən özəl əmlaka qanunla müəyyən edilmiş məbləğdə təzminat ödənilir. Bununla yanaşı milliləşdirmə prosesi daha çox təzminatsız müsadirə xarakteri daşıyır. Milliləşdiriləcək fəaliyyət sahələrinin müəyyən olunmasında əhəmiyyət daşıyan məsələlər, onların sektor (bankçılıq, dağ-mədən, sığorta, çatdırılma və s.) üzrə və eyni zamanda obyektiv ölçüləri üzrə müəyyən olunmasıdır. Bir özəl qurum milliləşdirildikdən sonra öz köhnə quruluşunu və ya formasını qoruyub saxlayaraq fəaliyyətini davam etdirə biləcəyi kimi yeni bir qurum olaraq da təşkil edilə bilər. Buna baxmayaraq, hər vəziyyətdə qurumun heyəti dövlət qulluqçusu statusu alır və mülkiyyət də ictimai mülkiyyət xarakteri qazanır. Milliləşdirilmiş qurumun fəaliyyətinin yoxlanması ümumilikdə qanunvericilik orqanına həvalə edilir. Əsasən milliləşdirmə XX əsrdə sosialist ölkələrində başlamışdır. Sonrakı illərdə Fransa, Böyük Britaniya və Avstriya kimi kapitalist ölkələri ilə yanaşı təbii resurslarını qorumaq və xarici asılılıqları azaltmaq məqsədilə çox sayda inkişafda olan ölkələr də milliləşdirmənin tətbiqinə başlamışdır. Bu ölkələrin milliləşdirilən iqtisadi fəaliyyət sahələrinin başında dağ-mədən, ağır sənayə, telekommunikasiya, çatdırılma, bankçılıq, elektrik istehsalı və paylanması dururdu.
2008–2012-ci illərdə Dünya maliyyə böhranı ərəfəsində Britaniya hökuməti əmlak kredit şirkətini, Hollandiya hökuməti çətin vəziyyətə düşmüş olan ilə 16,8 mlrd avro ödəməklə milliləşdirdi. Və yenə bu dönəmdə, 2008-ci ilin sentyabr ayında ABŞ xəzinəsinin ipoteka maliyyə bankları və əl qoyması bəzi iqtisadçılar tərəfindən milliləşdirmə kimi qiymətləndirilirdi.
Mübahisələr
Milliləşdirmənin obyekti xarici ölkənin hüquqi və fiziki şəxslərinin mülkiyyətində olduğu zaman bir sıra beynəlxalq hüquqi uyğunsuzluqlarla üz-üzə qalınır. Müxtəlif diplomatik əlaqələr və beynəlxalq hakimliklərin nəticəsində uyğun təzminat ödənilməsi şərti ilə bu milliləşdirmə qanuni sayıla bilər.
Milliləşdirmə ilə bərabər gündəmdə yer alan məsələlərdən biri də xarici ölkələrdəki investisiyaların qorunmasıdır. Buna xüsusi önəm verən Amerika Birləşmiş Ştatları II Dünya müharibəsindən sonra milliləşdirməyə qarşı zəmanət tədbirləri təmin edən və hər hansı bir uyğunsuzluq baş verdiyi halda məsələni qaldırmağı vacib sayan aktların imzalanması yoluna girmişdir.
ABŞ idarəçiliyinin özəl qurumlara qarşı təmin etdiyi daha bir tədbir də sığortadır. Milliləşdirmənin yol açdığı ciddi problemlər arasında 1956-cı ildə Süveyş kanalının milliləşdirilməsini izləyən beynəlxalq böhran da yer almışdır. 1953-cü ildə baş nazir Məhəmməd Musəddiqin İran neftinin milliləşdirilməsinə nail olması Qərbin neft şirkətləri ilə İran arasında böhrana səbəb oldu.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Milliləşdirmə 2022-05-22 at the Wayback Machine, ekodialog.com
- Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition
- "1929’dan Beri En Vahim Kriz…" 2021-06-12 at the Wayback Machine, Radio France Internationale
- . 2015-09-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-03.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Millilesdirme ozel investorlarin elinde olan tebii resurs xidmet ve muessiselerin siyasi cemiyyet ve iqtisadi sebeblerden milletin xeyrine dovletin mulkiyyetine kecirilerek ictimai meqsedler ucun istifadesi siyaseti Millilesdirme dedikce daha dar menada millilik qazandirmaq ucun xarici iqtisadi mulkiyyetleri dovletin mulkiyyetine kecirmek de basa dusule biler AnlayisMillilesdirme ile ve ekspropriasiya kimi oxsar anlayislar arasinda bezi onemli ferqler vardir Sosiallasdirma ozel iqtisadi fealiyyetlerin dovlet isci ve istehlakci idaresinde olan sosial fealiyyetlere donusdurulmesini elece de ictimai baximdan boyuk ehemiyyet dasiyan bezi peselerin mes hekimlik dovlet idaresi altina alinmasini ozunde birlesdirir Dovletlesdirme ozel xarakterli senaye ticaret ve xidmet qurumlarinin ictimai faydasini artirmaq meqsedile dovlet mulkiyyetine alinmasini ehate edir Halbuki millilesdirme emeliyyatinda ozel xarakterini itiren fealiyyete dovletden ayri bir huquqi sexs ve inzibati texniki ya da iqtisadi muxtariyyet verilir Ekspropriasiyanin millilesdirmeden esas ferqi ictimai xidmetlerin davam etdirile bilmesi ucun lazim olan emlaka el qoyulmasidir TetbiqiMillilesdirme ilk olaraq qanunvericilikle heyata kecirilir ve millilesdirilen ozel emlaka qanunla mueyyen edilmis meblegde tezminat odenilir Bununla yanasi millilesdirme prosesi daha cox tezminatsiz musadire xarakteri dasiyir Millilesdirilecek fealiyyet sahelerinin mueyyen olunmasinda ehemiyyet dasiyan meseleler onlarin sektor bankciliq dag meden sigorta catdirilma ve s uzre ve eyni zamanda obyektiv olculeri uzre mueyyen olunmasidir Bir ozel qurum millilesdirildikden sonra oz kohne qurulusunu ve ya formasini qoruyub saxlayaraq fealiyyetini davam etdire bileceyi kimi yeni bir qurum olaraq da teskil edile biler Buna baxmayaraq her veziyyetde qurumun heyeti dovlet qulluqcusu statusu alir ve mulkiyyet de ictimai mulkiyyet xarakteri qazanir Millilesdirilmis qurumun fealiyyetinin yoxlanmasi umumilikde qanunvericilik orqanina hevale edilir Esasen millilesdirme XX esrde sosialist olkelerinde baslamisdir Sonraki illerde Fransa Boyuk Britaniya ve Avstriya kimi kapitalist olkeleri ile yanasi tebii resurslarini qorumaq ve xarici asililiqlari azaltmaq meqsedile cox sayda inkisafda olan olkeler de millilesdirmenin tetbiqine baslamisdir Bu olkelerin millilesdirilen iqtisadi fealiyyet sahelerinin basinda dag meden agir senaye telekommunikasiya catdirilma bankciliq elektrik istehsali ve paylanmasi dururdu 2008 2012 ci illerde Dunya maliyye bohrani erefesinde Britaniya hokumeti emlak kredit sirketini Hollandiya hokumeti cetin veziyyete dusmus olan ile 16 8 mlrd avro odemekle millilesdirdi Ve yene bu donemde 2008 ci ilin sentyabr ayinda ABS xezinesinin ipoteka maliyye banklari ve el qoymasi bezi iqtisadcilar terefinden millilesdirme kimi qiymetlendirilirdi MubahiselerMillilesdirmenin obyekti xarici olkenin huquqi ve fiziki sexslerinin mulkiyyetinde oldugu zaman bir sira beynelxalq huquqi uygunsuzluqlarla uz uze qalinir Muxtelif diplomatik elaqeler ve beynelxalq hakimliklerin neticesinde uygun tezminat odenilmesi serti ile bu millilesdirme qanuni sayila biler Millilesdirme ile beraber gundemde yer alan meselelerden biri de xarici olkelerdeki investisiyalarin qorunmasidir Buna xususi onem veren Amerika Birlesmis Statlari II Dunya muharibesinden sonra millilesdirmeye qarsi zemanet tedbirleri temin eden ve her hansi bir uygunsuzluq bas verdiyi halda meseleni qaldirmagi vacib sayan aktlarin imzalanmasi yoluna girmisdir ABS idareciliyinin ozel qurumlara qarsi temin etdiyi daha bir tedbir de sigortadir Millilesdirmenin yol acdigi ciddi problemler arasinda 1956 ci ilde Suveys kanalinin millilesdirilmesini izleyen beynelxalq bohran da yer almisdir 1953 cu ilde bas nazir Mehemmed Museddiqin Iran neftinin millilesdirilmesine nail olmasi Qerbin neft sirketleri ile Iran arasinda bohrana sebeb oldu Hemcinin baxOzellesdirme EkspropriasiyaIstinadlarMillilesdirme 2022 05 22 at the Wayback Machine ekodialog com Encyclopaedia Britannica Fifteenth Edition 1929 dan Beri En Vahim Kriz 2021 06 12 at the Wayback Machine Radio France Internationale 2015 09 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 11 03