Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tanzaniya (rəsmi adı Tanzaniya Birləşmiş Respublikası) — Şərqi Afrikada dövlət.
| Tanzaniya | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Jamhuri ya Muungano wa Tanzania | |||||
| |||||
| Uhuru na Umoja (suah. Azadlıq və Birlik) | |||||
| Himn: Mungu ibariki Afrika | |||||
 | |||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | Dodoma (qanunverici paytaxtı) Dar əs Salam (inzibati mərkəz) | ||||
| İdarəetmə forması | |||||
| Prezident | |||||
| Vise Prezident | |||||
| Baş Nazir | |||||
| Sahəsi | Dünyada 31-ci | ||||
| • Ümumi | 94503 km² | ||||
| • Su sahəsi (%) | 6,2 | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | 44,928,923 nəfər (27-ci) | ||||
| • Sıxlıq | 41,1 nəf./km² | ||||
| İnternet domeni | .tz | ||||
| TZ | |||||
| BOK kodu | TAN | ||||
| Telefon kodu | +255 | ||||
| Saat qurşaqları |
| ||||
| Nəqliyyatın yönü | sol[d] | ||||
| Un-tanzania.png | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Siyasi və coğrafi mövqeyi
1964-cü ildə iki müstəqil respublikanın-Tanqanika və Zanzibar, həmçinin Hind okeanında yerləşən Pembi adalarının birləşməsi nəticəsində yaranmışdır. Şimalda - Keniya və Uqanda, qərbdə - Ruanda, Burindi və Konqo Demokratik Respublikası (Tanqanika gölü ilə), cənubda - Zambiya, Malavi və Mozambiklə, şərqdə Hind okeanı ilə həmsərhəddir. Ərazisi 945,203 kv. km.,(Ərazisinə görə dünyada 31-ci yeri tutur), 2013-cü ildə aparılmış siyahıya almanın rəsmən elan olunmuş yekunlarına əsasən əhalisi 48 261 942 nəfərdir ( əhalisinə görə dünyada 27-ci yeri tutur). Tanzaniyanın tərkibinə Zanzibar, Pemba, Mafiya adaları daxildir. Ən böyük ada Zanzibar (sahəsi 1,7 min kv. km) adasıdır.
Adın etimologiyası
"Tanzaniya" sözü bu dövlətin tərkibinə daxil olan iki keçmiş müstəmləkənin - Tanqanikanın və Zanzibarın adlarının kombinasiyası nəticəsində yaranmışdır. Tanzaniyanını iki paytaxtı var. Ölkənin inzibati mərkəzi kimi tarixi paytaxt Dar-es-Salam şəhəri, qanuni paytaxtıisə hələ XX əsrin 70-ci illərində hökumətin əsas orqanlarının köçürüldüyü Dodoma şəhəridir.
Tarixi
Tanzaniya bəşəriyyətin ən qədim ərazilərindən biri sayılır. Tanzaniya ərazisində e.ə.3 mln. il bundan əvvələ aid qədim insan məskənləri, onların istifadə etdikləri əmək alətləri arxeoloqlar tərəfindən müəyyən olunmuşdur. E.ə. I minillikdə əhalinin əksəriyyəti buşmen, hottentot və kuşit dillərində danışır, ovçuluq və yığıcılıqla məşğul olurdular. Eramızın əvvəllərində ölkə ərazisində bantular məskunlaşmış, yerli əhali ilə assimilyasiya olunmuş etno-ərazi qrupları yaranmışdı.
Təxminən I minilliyin ortalarında müasir Tanzaniyanın dəniz sahillərində qul ticarəti ilə məşğul Sasani, az sonra isə ərəb tacirləri göründülər. Məhz bu dövrdə bu ərazidə yeni suaxili etnik birliyi formalaşmağa başladı. Bu etnik birliyin tərkibini yerli tayfalarla yanaşı İrandan, Ərəbistandan və hətta Hindistandan gələnlər təşkil edirdilər. Suaxililər beynəlxalq ticarətlə məşğul olur, Afrikadan qul, qızıl, fil dişi aparır, buraya Asiya ölkələrindən sənətkarlıq məhsulları, parça, ərzaq məhsulları gətirirdilər. Orta əsrlərdə Tanzaniyanın dəniz sahillərində, yaxın adalarda şəhərlər salınmış, ticarət, kustar sənətkarlıq inkişaf etmişdir.
XV-XVIII əsrlərdə Tanzaniya portuqaliyalılarla ərəblər arasında müharibə meydanına çevrilmişdir. Portuqaliyalılar Tanzahiya ərazisindəki şəhər-dövlətləri əsarət altına almışlar. XVII-XVIII ölkə ərazisində bir neçə etnik konselidasiya zonaları formalaşmışdır. Bunun nəticəsində şambala, çaqqa, xexe, xaya xalqlarının ittifaqları yarandı. Bu ittifaq Klimancaro yamaclarından başlayaraq Hind okeanı sahillərinə qədər olan əraziləri birləşdirirdi.
İqlimi
Tanzaniyanın iqlimi subekvatorialdır. Şimalda ildə iki dəfə (mart-may və sentyabr-noyabr ayları), cənubda ildə bir dəfə (noyabr-aprel) yağışlar mösümüdür. Adalarda iqlim rütubətlidir, gündəlik orta temperatur müsbət 28-30 dərəcədir. Hind okeanında suyun temperaturu 24-26 dərəcədir. Ölkənin mərkəzi hissəsində (dəniz səviyyəsindən 1200-1700 metr yüksəklikdə) orta temperatur müsbət 22-25 dərəcədir.
Əhalisi
2014-cü il məlumatına görə əhalinin sayı 50 mln. nəfərə yaxındır. Əhali kifayət qədər qeyri-bərabər yerləşmişdir. 80 faizə yaxın kənd yerlərində yaşayır. Tanzaniyanın ən iri şəhəri Dər-es-Salam şəhəridir. Ölkədə 120-yə yaxın müxtəlif etnik qruplaşmalar yaşayır, onlardan ən çox saylıları - sukuma, nyambezi,caqqa, nqonde, xaya, xeke, bena, qoqo və makonde etnik qruplarıdır. Etnik qrupların çoxu bantu xalqına, bir hissəsi isə nilot və koysan xalqlarına aiddir. Tanzaniyada əhalinin bir hissəsini də hindlilər, ərəblər, avropalılar, çinlilər və digər xalqların nümayəndələridir.
15 yaşa qədər olanlar əhalinin 44,3 %-ni, 65 yaşdan yuxarı olanlar 2,6 % təşkil edir. Əhalinin orta yaşı 17,8 ildir. 2011-ci il məlumatına görə orta ömür müddəti 58 ildir. Əhalinin orta təbii artımı 2 %-ə yaxındır. Hər 1000 nəfərə düşən doğum - 32,64, ölüm-12,09 faizdir.
Dövlət quruluşu
Məhdud hakimiyyətli prezident idarəetmə üsuluna malik federativ . Milli bayram günü olan Respublika günü 26 apreldə (1964) qeyd olunur. Tanzaniya Birləşmiş Respublikasının Konstitusiyası 25 aprel1977-ci ildə qəbul edilmişdir.
Dövlət başçısı
Dövlətin və hökumətin başçısı, habelə silahlı qüvvələrin ali baş komandanı sayılan Prezident, ümumxalq seçkilərində ardıcıl iki dəfədən çox olmamaqla 5 il müddətinə seçilir. Dövlət başçısı Baş Naziri və Parlamentin üzvləri arasından seçdiyi Nazirlər Kabinetinin üzvlərini təyin edir. Bundan əlavə, Prezident Milli Məclisə üzv olmayan 10 nəfərin Hökumətdə təmsil olunması üçün təyinat vermək səlahiyyətinə malikdir. Dövlətin idarə edilməsində dövlət başçısına vitse-prezident köməklik edir.
Qanunverici hakimiyyət
görə üzvləri 5 illik müddətə seçilən, bir palatalı 357 yerlik . Parlamentə 260 üzv ümumxalq səsverməsi yolu ilə, 5 deputat isə Zanzibar Nümayəndələr Palatası vasitəsilə seçilir, habelə dövlət başçısının səlahiyyətinə aid olan 81 yer qadınlar üçün nəzərdə tutulur və 11 üzv Prezident tərəfindən təyin edilir. Qanunvericilik hakimiyyətini Nazirlər Kabineti ilə birlikdə həyata keçirən ali qanunverici orqan həm Federasiya, həm də xüsusi olaraq ölkənin materik hissəsi üçün qanunlar qəbul edir.
İcraedici hakimiyyət
Prezidentin, vitse-prezidentin, Baş nazirin, Prezidentinin və bütün nazirlərin üzv olduğu (26 nazirlikdən ibarətdir) Prezidentin təyin və təsdiq etdiyi Baş nazir rəhbərlik edir. Kabineti və ona rəhbərlik edən Baş nazir nazirliklərin fəaliyyətini əlaqələndirmək, habelə ölkə Prezidentinin fərman və sərəncamlarını icraya yönəltmək səlahiyyətlərinə malikdir.
Məhkəmə hakimiyyəti
Britaniya, islam və qəbilə məhkəmə-hüquq sisteminə əsaslanan Tanzaniyanın məhkəmə sistemi, hakimləri Prezident tərəfindən təyin edilən Ali Məhkəmədən, Apelyasiya , habelə hərbi və digərixtisaslaşmış yerli məhkəmələrdən ibarətdir.
Xarici keçidlər
- [http:/ eb.archive.org/web/20030413193730/http://www.tanzania.go.tz/census/ 2009-07-16 at the Wayback Machine 2002 census results in Tanzania (official)]
Mənbə
- A. Qurbanzadə. Dünya ölkələri. Siyasi-iqtisadi və dialektik coğrafiyası. Bakı, 2013.
- Ə.Həsənov, A.Vəliyev. Dünya ölkələrinin müasir siyasi sistemləri, Bakı, 2013.
İstinadlar
- Census.gov. "Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013". U.S. Department of Commerce. 2013. 2013-05-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-09.
- https://tanzania.go.tz/home/pages/223.
- http://chartsbin.com/view/edr.
- "National Bureau of Statistics Tanzania : Census Population 1967, 1978, 1988 and 2002". 2009-07-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-04-28.
 | Tanzaniya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tanzaniya resmi adi Tanzaniya Birlesmis Respublikasi Serqi Afrikada dovlet TanzaniyaJamhuri ya Muungano wa TanzaniaBayraq Gerb d Uhuru na Umoja suah Azadliq ve Birlik Himn Mungu ibariki Afrika source source track track track Resmi dilleri Suahili ingilis diliPaytaxt Dodoma qanunverici paytaxti Dar es Salam inzibati merkez Idareetme formasiPrezidentVise PrezidentBas NazirSahesi Dunyada 31 ci Umumi 94503 km Su sahesi 6 2Ehalisi Ehali 44 928 923 nefer 27 ci Sixliq 41 1 nef km Internet domeni tzTZBOK kodu TANTelefon kodu 255Saat qursaqlari UTC 03 00Serqi Afrika Vaxti d Neqliyyatin yonu sol d Un tanzania png Vikianbarda elaqeli mediafayllarTanzaniyaSiyasi ve cografi movqeyiTanzaniya 1964 cu ilde iki musteqil respublikanin Tanqanika ve Zanzibar hemcinin Hind okeaninda yerlesen Pembi adalarinin birlesmesi neticesinde yaranmisdir Simalda Keniya ve Uqanda qerbde Ruanda Burindi ve Konqo Demokratik Respublikasi Tanqanika golu ile cenubda Zambiya Malavi ve Mozambikle serqde Hind okeani ile hemserheddir Erazisi 945 203 kv km Erazisine gore dunyada 31 ci yeri tutur 2013 cu ilde aparilmis siyahiya almanin resmen elan olunmus yekunlarina esasen ehalisi 48 261 942 neferdir ehalisine gore dunyada 27 ci yeri tutur Tanzaniyanin terkibine Zanzibar Pemba Mafiya adalari daxildir En boyuk ada Zanzibar sahesi 1 7 min kv km adasidir Adin etimologiyasi Tanzaniya sozu bu dovletin terkibine daxil olan iki kecmis mustemlekenin Tanqanikanin ve Zanzibarin adlarinin kombinasiyasi neticesinde yaranmisdir Tanzaniyanini iki paytaxti var Olkenin inzibati merkezi kimi tarixi paytaxt Dar es Salam seheri qanuni paytaxtiise hele XX esrin 70 ci illerinde hokumetin esas orqanlarinin kocurulduyu Dodoma seheridir TarixiTanzaniya beseriyyetin en qedim erazilerinden biri sayilir Tanzaniya erazisinde e e 3 mln il bundan evvele aid qedim insan meskenleri onlarin istifade etdikleri emek aletleri arxeoloqlar terefinden mueyyen olunmusdur E e I minillikde ehalinin ekseriyyeti busmen hottentot ve kusit dillerinde danisir ovculuq ve yigiciliqla mesgul olurdular Eramizin evvellerinde olke erazisinde bantular meskunlasmis yerli ehali ile assimilyasiya olunmus etno erazi qruplari yaranmisdi Texminen I minilliyin ortalarinda muasir Tanzaniyanin deniz sahillerinde qul ticareti ile mesgul Sasani az sonra ise ereb tacirleri gorunduler Mehz bu dovrde bu erazide yeni suaxili etnik birliyi formalasmaga basladi Bu etnik birliyin terkibini yerli tayfalarla yanasi Irandan Erebistandan ve hetta Hindistandan gelenler teskil edirdiler Suaxililer beynelxalq ticaretle mesgul olur Afrikadan qul qizil fil disi aparir buraya Asiya olkelerinden senetkarliq mehsullari parca erzaq mehsullari getirirdiler Orta esrlerde Tanzaniyanin deniz sahillerinde yaxin adalarda seherler salinmis ticaret kustar senetkarliq inkisaf etmisdir XV XVIII esrlerde Tanzaniya portuqaliyalilarla erebler arasinda muharibe meydanina cevrilmisdir Portuqaliyalilar Tanzahiya erazisindeki seher dovletleri esaret altina almislar XVII XVIII olke erazisinde bir nece etnik konselidasiya zonalari formalasmisdir Bunun neticesinde sambala caqqa xexe xaya xalqlarinin ittifaqlari yarandi Bu ittifaq Klimancaro yamaclarindan baslayaraq Hind okeani sahillerine qeder olan erazileri birlesdirirdi IqlimiTanzaniyanin iqlimi subekvatorialdir Simalda ilde iki defe mart may ve sentyabr noyabr aylari cenubda ilde bir defe noyabr aprel yagislar mosumudur Adalarda iqlim rutubetlidir gundelik orta temperatur musbet 28 30 derecedir Hind okeaninda suyun temperaturu 24 26 derecedir Olkenin merkezi hissesinde deniz seviyyesinden 1200 1700 metr yukseklikde orta temperatur musbet 22 25 derecedir Ehalisi2014 cu il melumatina gore ehalinin sayi 50 mln nefere yaxindir Ehali kifayet qeder qeyri beraber yerlesmisdir 80 faize yaxin kend yerlerinde yasayir Tanzaniyanin en iri seheri Der es Salam seheridir Olkede 120 ye yaxin muxtelif etnik qruplasmalar yasayir onlardan en cox saylilari sukuma nyambezi caqqa nqonde xaya xeke bena qoqo ve makonde etnik qruplaridir Etnik qruplarin coxu bantu xalqina bir hissesi ise nilot ve koysan xalqlarina aiddir Tanzaniyada ehalinin bir hissesini de hindliler erebler avropalilar cinliler ve diger xalqlarin numayendeleridir 15 yasa qeder olanlar ehalinin 44 3 ni 65 yasdan yuxari olanlar 2 6 teskil edir Ehalinin orta yasi 17 8 ildir 2011 ci il melumatina gore orta omur muddeti 58 ildir Ehalinin orta tebii artimi 2 e yaxindir Her 1000 nefere dusen dogum 32 64 olum 12 09 faizdir Dovlet qurulusuMehdud hakimiyyetli prezident idareetme usuluna malik federativ Milli bayram gunu olan Respublika gunu 26 aprelde 1964 qeyd olunur Tanzaniya Birlesmis Respublikasinin Konstitusiyasi 25 aprel1977 ci ilde qebul edilmisdir Dovlet bascisi Dovletin ve hokumetin bascisi habele silahli quvvelerin ali bas komandani sayilan Prezident umumxalq seckilerinde ardicil iki defeden cox olmamaqla 5 il muddetine secilir Dovlet bascisi Bas Naziri ve Parlamentin uzvleri arasindan secdiyi Nazirler Kabinetinin uzvlerini teyin edir Bundan elave Prezident Milli Meclise uzv olmayan 10 neferin Hokumetde temsil olunmasi ucun teyinat vermek selahiyyetine malikdir Dovletin idare edilmesinde dovlet bascisina vitse prezident komeklik edir Qanunverici hakimiyyet gore uzvleri 5 illik muddete secilen bir palatali 357 yerlik Parlamente 260 uzv umumxalq sesvermesi yolu ile 5 deputat ise Zanzibar Numayendeler Palatasi vasitesile secilir habele dovlet bascisinin selahiyyetine aid olan 81 yer qadinlar ucun nezerde tutulur ve 11 uzv Prezident terefinden teyin edilir Qanunvericilik hakimiyyetini Nazirler Kabineti ile birlikde heyata keciren ali qanunverici orqan hem Federasiya hem de xususi olaraq olkenin materik hissesi ucun qanunlar qebul edir Icraedici hakimiyyet Prezidentin vitse prezidentin Bas nazirin Prezidentinin ve butun nazirlerin uzv oldugu 26 nazirlikden ibaretdir Prezidentin teyin ve tesdiq etdiyi Bas nazir rehberlik edir Kabineti ve ona rehberlik eden Bas nazir nazirliklerin fealiyyetini elaqelendirmek habele olke Prezidentinin ferman ve serencamlarini icraya yoneltmek selahiyyetlerine malikdir Mehkeme hakimiyyeti Britaniya islam ve qebile mehkeme huquq sistemine esaslanan Tanzaniyanin mehkeme sistemi hakimleri Prezident terefinden teyin edilen Ali Mehkemeden Apelyasiya habele herbi ve digerixtisaslasmis yerli mehkemelerden ibaretdir Xarici kecidler http eb archive org web 20030413193730 http www tanzania go tz census 2009 07 16 at the Wayback Machine 2002 census results in Tanzania official MenbeA Qurbanzade Dunya olkeleri Siyasi iqtisadi ve dialektik cografiyasi Baki 2013 E Hesenov A Veliyev Dunya olkelerinin muasir siyasi sistemleri Baki 2013 IstinadlarCensus gov Country Rank Countries and Areas Ranked by Population 2013 U S Department of Commerce 2013 2013 05 09 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 05 09 https tanzania go tz home pages 223 http chartsbin com view edr National Bureau of Statistics Tanzania Census Population 1967 1978 1988 and 2002 2009 07 10 tarixinde Istifade tarixi 2009 04 28 Tanzaniya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin