Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Suahili, kisuahili (suah. Kiswahili) — danışdığı dil. Danışanların sayına görə ən böyük bantu dillərindən (150 milyon insan) və Afrika qitəsinin ən əhəmiyyətli danışıq dillərindən biri. Millətlərarası ünsiyyət dili olan suahili Şərqi və Mərkəzi Afrikanın geniş ərazilərində, şərqdə Hind okeanı sahillərindən qərbdə Konqo Demokratik Respublikasının mərkəzi vilayətlərinə, şimalda Somalidən cənubda Mozambikə qədər yayılmışdır.
| Suahili | |
|---|---|
| Orijinal adı | kiswahili |
| Ölkələr | Tanzaniya, Keniya, Uqanda, Konqo Demokratik Respublikası, Ruanda, Burundi, Somali, Zambiya, Malavi, Mozambik, Komor adaları, Madaqaskar |
| Rəsmi status | Uqanda, Keniya, Tanzaniya, Komor adaları () |
| Tənzimləyən təşkilat | |
| Danışanların ümumi sayı | 5 milyon — birinci dil 70 milyon — ikinci dil |
| Təsnifatı | |
| Kateqoriya | |
|
| |
| Yazı | latın əlifbası |
| Dil kodları | |
| QOST 7.75–97 | суа 631 |
| ISO 639-1 | sw |
| ISO 639-2 | swa |
| ISO 639-3 | swa, swc, swh |
| Dilin strukturlarının dünya atlası | swa |
| swa | |
| Linguasphere | 99-AUS-m |
| ABS ASCL | 9211 |
| IETF | sw |
| Glottolog | swah1254 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Suahili Tanzaniyanın, Keniyanın və Uqandanın dövlət dilidir.
Suahili Afrika Brliyinin işçi dili statusunu almış yeganə dildir (2004-cü ildən). O, həm də Şərqi Afrika Birliyinin rəsmi dilidir.
Müasir suahili yazı üçün latın əlifbasından istifadə edir.
Adlandırılması
Kiswahili sözü ərəb dilindəki sāhil ساحل: sawāhil سواحل (sahil) sözünün cəm halıdır. wa- önşəkilçisi ilə birlikdə işləndiyində söz , ki- önşəkilçisi ilə birlikdə işləndikdə isə (Kiswahili — "sahil sakinlərinin dili") onların dilini bildirir.
Təsnifatı
Suahili bantu dillərindən biridir. Cozef Qrinberqin genetik təsnifatına görə bantu dilləri daxildirlər.
M. Qasrinin görə, suahili dili G42 qrupuna /Cənubi//Mərkəzi/G — daxildir.
Linqvocoğrafiya
Sosiolinqvistik vəziyyət
Müxətlif məlumatlara görə suahili 2,5–5 milyon insanın ana dilidir. Bundan başqa 50–70 milyon insan ondan ikinci və ya üçüncü danışıq dili kimi istifadə edir.
Suahili Tanzaniyada (1967-ci ildə) və Keniyada (1974-cü ildə) rəsmi dil elan olunub. Uqanda hökuməti 1992-ci ildə bu dilin ibtidai məktəblərdə məcburi tədrisinə başlamış, 2005-ci ildə isə onu rəsmi diil elan etmişdir.
Suahili dilində Tanzaniya əhalisinin təxminən 90 % danışır (təxminən 39 milyon insan). Təhsilli keniyalıların da çoxu bu dildə sərbəst danışır, çünki o, Keniyada məktəbin birinci sinfindən məcburi tədris olunur. Konqo Demokratik Respublikasının 5 əyalətinin əhalisi də suahili dilində danışır. Bu dildən Burundinin, Ruandanın, Mozambikin, Somalinin, Malavinin və Zambiyanın şimal bölgələrinin əhalisinin müəyyən hissəsi də istifadə edir.
Mayotta da daxil olmaqla Komor adalarında və komor diasporası arasında da dilinin dialektləri geniş yayılmışdır ki, onlar da bir qayda olaraq suahilinin dialektləri hesab edilir.
Dialektləri
Müasir standart suahili Zənzibar dialektinə əsaslanır. Suahilinin bir tərəfdən dialektlərini dialektlərindən, digər tərəfdən isə dialektlərini başqa dillərdən ayırmaq çox çətindir və onların siyahısına dair fikir ayrılıqları mövcuddur:
- kiunquca: Zənzibar şəhərinin və ətraf bölgələrinin dialekti;
- kutumbatu və kimakunduçi: vilayətinin dialekti;
- kisetla: ciddi şəkildə picinləşmiş suahili variantı. Avropalılarla danışarkən istifadə olunur;
- Nayrobi suahilisi: Nayrobi dialekti;
- kipemba: yerli dialekti;
- kinqvana: Konqo Demokratik Respublikasının dialekti.
Yazısı
Müasir suahili latın qrafikası ilə yazılır. Bu əlifba Avropalı missionerlər tərəfindən XIX əsrin ortalarından bölgəyə gətirilmişdir. X əsrdən XIX əsrin ortalarına qədər isə suahili ərəb əlifbası ilə (köhnə suahili yazısı) yazılmışdır. Bu əlifba ilə suahili dilində yazılmış ən məşhur əsər XVIII əsrə aid olan "İrakli haqqında kitab" eposudur. İlk əsərin ilk əlyazısının tarixi 1728-ci ilə təsadüf edir.
Müasir əlifbada 24 hərf var, Q və X hərfləri istifadə olunmur, C hərfi isə sadəcə ch hərf birləşməsində istifadə olunur.
İstinadlar
- Zambia. Languages 2017-10-17 at the Wayback Machine // Ethnologue. Languages of the World
- A History of Comorian Linguistics / Almee Johansen // The Linguistic Typology and Representation of African Languages 2016-03-05 at the Wayback Machine; ed. John Mugane — Africa World Pres, Inc., 2003. — Trends in African Linguistics 5. — P. 299–310. — .
Xarici keçidlər
- Internet Living Swahili Dictionary
- Suahili dilində internet-radio (128kb/s dinlə)
- Suahilidəki şəxs adları sistemi haqqında 2016-03-08 at the Wayback Machine
- Suahili dilinə həsr olunmuş sayt
- Suahili dilinin qrammatikası 2021-03-23 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Suahili kisuahili suah Kiswahili danisdigi dil Danisanlarin sayina gore en boyuk bantu dillerinden 150 milyon insan ve Afrika qitesinin en ehemiyyetli danisiq dillerinden biri Milletlerarasi unsiyyet dili olan suahili Serqi ve Merkezi Afrikanin genis erazilerinde serqde Hind okeani sahillerinden qerbde Konqo Demokratik Respublikasinin merkezi vilayetlerine simalda Somaliden cenubda Mozambike qeder yayilmisdir SuahiliOrijinal adi kiswahiliOlkeler Tanzaniya Keniya Uqanda Konqo Demokratik Respublikasi Ruanda Burundi Somali Zambiya Malavi Mozambik Komor adalari MadaqaskarResmi status Uqanda Keniya Tanzaniya Komor adalari Tenzimleyen teskilatDanisanlarin umumi sayi 5 milyon birinci dil 70 milyon ikinci dilTesnifatiKateqoriyaBantu dilleri dd dd Yazi latin elifbasiDil kodlariQOST 7 75 97 sua 631ISO 639 1 swISO 639 2 swaISO 639 3 swa swc swhDilin strukturlarinin dunya atlasi swaswaLinguasphere 99 AUS mABS ASCL 9211IETF swGlottolog swah1254 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Suahili Tanzaniyanin Keniyanin ve Uqandanin dovlet dilidir Suahili Afrika Brliyinin isci dili statusunu almis yegane dildir 2004 cu ilden O hem de Serqi Afrika Birliyinin resmi dilidir Muasir suahili yazi ucun latin elifbasindan istifade edir AdlandirilmasiKiswahili sozu ereb dilindeki sahil ساحل sawahil سواحل sahil sozunun cem halidir wa onsekilcisi ile birlikde islendiyinde soz ki onsekilcisi ile birlikde islendikde ise Kiswahili sahil sakinlerinin dili onlarin dilini bildirir TesnifatiSuahili bantu dillerinden biridir Cozef Qrinberqin genetik tesnifatina gore bantu dilleri daxildirler M Qasrinin gore suahili dili G42 qrupuna Cenubi Merkezi G daxildir LinqvocografiyaSosiolinqvistik veziyyet Suahilinin yayilma xeritesi Muxetlif melumatlara gore suahili 2 5 5 milyon insanin ana dilidir Bundan basqa 50 70 milyon insan ondan ikinci ve ya ucuncu danisiq dili kimi istifade edir Suahili Tanzaniyada 1967 ci ilde ve Keniyada 1974 cu ilde resmi dil elan olunub Uqanda hokumeti 1992 ci ilde bu dilin ibtidai mekteblerde mecburi tedrisine baslamis 2005 ci ilde ise onu resmi diil elan etmisdir Suahili dilinde Tanzaniya ehalisinin texminen 90 danisir texminen 39 milyon insan Tehsilli keniyalilarin da coxu bu dilde serbest danisir cunki o Keniyada mektebin birinci sinfinden mecburi tedris olunur Konqo Demokratik Respublikasinin 5 eyaletinin ehalisi de suahili dilinde danisir Bu dilden Burundinin Ruandanin Mozambikin Somalinin Malavinin ve Zambiyanin simal bolgelerinin ehalisinin mueyyen hissesi de istifade edir Mayotta da daxil olmaqla Komor adalarinda ve komor diasporasi arasinda da dilinin dialektleri genis yayilmisdir ki onlar da bir qayda olaraq suahilinin dialektleri hesab edilir Dialektleri Muasir standart suahili Zenzibar dialektine esaslanir Suahilinin bir terefden dialektlerini dialektlerinden diger terefden ise dialektlerini basqa dillerden ayirmaq cox cetindir ve onlarin siyahisina dair fikir ayriliqlari movcuddur kiunquca Zenzibar seherinin ve etraf bolgelerinin dialekti kutumbatu ve kimakunduci vilayetinin dialekti kisetla ciddi sekilde picinlesmis suahili varianti Avropalilarla danisarken istifade olunur Nayrobi suahilisi Nayrobi dialekti kipemba yerli dialekti kinqvana Konqo Demokratik Respublikasinin dialekti YazisiMuasir suahili latin qrafikasi ile yazilir Bu elifba Avropali missionerler terefinden XIX esrin ortalarindan bolgeye getirilmisdir X esrden XIX esrin ortalarina qeder ise suahili ereb elifbasi ile kohne suahili yazisi yazilmisdir Bu elifba ile suahili dilinde yazilmis en meshur eser XVIII esre aid olan Irakli haqqinda kitab eposudur Ilk eserin ilk elyazisinin tarixi 1728 ci ile tesaduf edir Muasir elifbada 24 herf var Q ve X herfleri istifade olunmur C herfi ise sadece ch herf birlesmesinde istifade olunur IstinadlarZambia Languages 2017 10 17 at the Wayback Machine Ethnologue Languages of the World A History of Comorian Linguistics Almee Johansen The Linguistic Typology and Representation of African Languages 2016 03 05 at the Wayback Machine ed John Mugane Africa World Pres Inc 2003 Trends in African Linguistics 5 P 299 310 ISBN 1 59221 154 2 Xarici kecidlerInternet Living Swahili Dictionary Suahili dilinde internet radio 128kb s dinle Suahilideki sexs adlari sistemi haqqinda 2016 03 08 at the Wayback Machine Suahili diline hesr olunmus sayt Suahili dilinin qrammatikasi 2021 03 23 at the Wayback MachineHemcinin bax