Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ulliam Montqomeri Uatt (türk. W. Montgomery Watt;14 mart 1909[…] – 24 oktyabr 2006[…], Edinburq) — Şotlandiyalı tarixçi, Şərqşünas, Angilikan rahib və akademik.
| Montqomeri Vott | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 14 mart 1909[…] |
| Vəfat tarixi | 24 oktyabr 2006[…](97 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Elm sahələri | İslamşünaslıq |
| İş yeri | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı və elmi fəaliyyəti
Uatt 1909-cu il Şotlandiyanın Fayf bölgəsinin Ceres kəndində anadan olmuşdur. Atası yepiskop kilsəsində işləyən Andreş Uattdır. O Teologiya ilə məşğul olmazdan əvvəl birləşmiş Prespiteriyan kilsəsindən ayrılaraq Şotlandiya kilsəsinə qatılmışdır. 1910-cu ildə atasının ölümündən sonra anası ilə birlikdə baba evinə köçmüşdür. Uatt uşaqlıq və gəncliyinin ilk ilərini burada birləşmiş azadlıq kilsəsi ilə Şotlandiya yepiskop kilsələrinin fəaliyyətlərində iştirak edərək dindar bir mühitdə keçirmişdir. Təhsilinə "Larkhall Academy"də başlamışdır. 1925-ci ildə anası ilə birlikdə Edinburqa köçmüş və orta təhsilini "George Watson’s College" tamamlamışdır. Yetkinlik yaşında atom fizikası ilə maraqlanmasına baxmayaraq ətrafında bu elimlə bağlı ona yardım edən kimsənin olmaması səbəbindən bu fikrindən daşınmış və bəşəri elimlərlə məşğul olaraq Edinburgh Üniversitetinə daxil olmuşdur. O, Burada klasik ədəbiyyat üzrə təhsil almışdır. 1930-cu ildə Oksford Universitetində "Literae humaniores"dən məzun olmuş və Növbəti il (1933) "Literatür master" dərəcəsini alaraq doktoranturaya tezis hazırlamaq üçün Edinburga qayıtmışdır. 1934-cü ilin yazında isə Almaniyanın Jena şəhərinə gedərək fəlsəfə təhsil almışdır. 1934–1938 ilərdə Edinburgh Üniversitetinin Əxlaq fəlsəfəsi bölümündə köməkçisi vəzifəsində işləmiş və bu dövürdə hazırladığı doktorluq tezisi rədd edilməklə yanaşı yenidən baxılmasına da icazə verilməmişdir. 1937-ci ildə atasının vəfatından sonra Şotlandiya kilsəsindən ayrılaraq Şotlandiya yepiskop kilsəsinə qatılmışdır. Bu dəyişikliyin səbəbini Uattın o zaman mənəvi dəstəyə ehdiyac duymasında görürlər. Bu dövrlərdə o bir yerdə qaldığı müsəlman otaq yoldaşından İslamı öyrənməyə başlamışdır. 1938-ci ildə Edinburgh Üniversitetində köməkçisi kimi işlədiyi vaxt başa çatdıqdan sonra Kolkata şəhərində yerləşən Şotlandiya kilsəsi kollecində fəlsəfə üzrə dərs demək üçün müraciətə hazırlaşdığı bir vaxtda Qüdsdə Anglikan yepiskopunun İslama intelektual müstəvidən yanaşacaq bir şəxsi axtardığını bilmiş və ora müraciət edərək qəbul olmuşdur. Bu məqsədlə Oksfordda "Cuddesdon College"da sürətləndirilmiş teologiya proqramına qatılmışdır. 1939-cu ilin sonlarında əvvəl keşiş köməkçisi sonra isə keşiş olaraq fəaliyyət göstərmişdir. 1941-ci ilin Fevral ayına qədər Londonda və 1944-cü ilin Yanvar ayına qədər Edinburqda keşiş vəzifəsində işləmiş və bu dövürdə ərəb dilini öyrənməyə başlamışdır. Bu ildə Edinburgh Üniversitetində "Free Will and Predestination in Early Islam" tezisi ilə doktorluğu alaraq Qüdsə yollanmışdır. Sonra həyat yoldaşı da ona qoşulmuş və ilk uşaqları Qüdsdə doğulmuşdur. 1946-cı ildə İngiltərəyə qayıdan Uatt bir tərəfdən İslamı elmlərin öyrətildiyi yüksək bir məktəbin olmaması, digər tərəfdən Fələstində İngilis manda idarəsinin yeni qurulan İsrailə təhvil verilməsi kimi səbəblərə görə Qüdsə getmək istəməmiş və Edinburgh Üniversitetində qədim fəlsəfə dərsləri verməyə başlamışdır. 1947-ci ildə köhnə müəllimi Riçard Berll'in təqaüdə çıxmasından sonra onun verdiyi Ərəbcə dərsə yiyələnmiş və 1964-cü ildə professor olanda Ərəb və İslamşüaslıq kafedrasının müdiri təyin olunmuşdur. Eyni zamanda Universitetdə fəaliyyət göstərdiyi müddətdə Şotlandiya yepiskop kilsəsində keşişlik fəaliyyətini də davam etdirmişdir. 1979-cu ildə təqaüdə çıxdıqdan sonra Hamilton Gibb’in "üst səviyyədə populyarlaşma" dediyi əsərlər qələmə almış 2006-cı il oktyabrın 24-də Edinburqda vəfat etmişdir. Uatt İslama dair araşdırmalar aparmaqla yanaşı müxtəlif əsərlər də qələmə almışdır. Eyni zamanda onun araşdırmaları təkcə İslamala bağlı deyil, Xristianlıqla da bağlı araşdırmalar aparılmış və əsərlər qələmə almışdır. Bununla yanaşı Uattın müxtəlif tərcümə əsərləri də mövcuddur. Ümumi olaraq məlumat verdikdən sonra o əsərləri aşağıdakı kimi qeyd edə bilərik.
İslama dair əsərləri
1)"Free Will and Predestination in Early Islam" (London-1948) bu əsər Uattın doktorluq tezisi olub Arif Aytekin tərəfindən "Hür iradə və qədər" adıyla türk dilinə tərcümə edilmişdir (İstanbul-1996).
2) "Muhammad at Mecca" (Oksford-1953–1972) bu əsər türk dilinə M. Rami Ayas və Azmi Yüksəl tərəfindən "Hz. Məhəmməd Məkkədə" adı ilə tərcümə edilmişdir (Ankara-1986).
3) "Muhammad at Medina" (Oksford-1956–2972).
4) "Muhammad: Prophet and Statesman" (London-1961) bu əsəri türk dilinə tərcümə edənlər "Hz. Məhəmməd peyğəmbər və dövlət qurucusu" adı ilə Hayrullah Örs, (İstanbul-1963) və "Peyğəmbər və dövlət adamı Hz. Məhəmməd" adıyla isə Ünal Çağlar (İstanbul-2001) olmuşdur.
5) "Islam and the Integration of Society" (London-1961).
6) "Muslim Intellectual: A Study of al-Ghazali" (Edinburgh-1963) adlı əsər türk dilinə "Qəzzali haqqında bir araşdırma" adı ilə Hanifi Özcan ve Müslüman Aydın tərəfindən tərcümə edilmişdir (İzmir-1989).
7) "Muslim Intellectual: A Study of al-Ghazali" (Edinburgh-1962, 1985, 1992, 1997) bu əsəri "İslami Tədqiqatlar: İslam fəlsəfəsi və Kəlam" adı ilə Süleyman Ateş türk dilinə tərcümə edilmişdir (Ankara-1968; İstanbul-2004).
8) "A History of Islamic Spain" (Edinburgh-1965,1992) Pierre Cachia tərəfindən nəşr edilmişdir. Bu əsər türk dilinə Cumhur Ersin Adıgüzel və Kıyas Şükürov tərəfindən "Əndəlüs tarixi" adlı ilə tərcümə edilmişdir (İstanbul-2011). Eyni zmanda bu əsər Məhəmməd Rıza Misri tərəfindən ərəb dilinə də "fi tarixi İspaniya əl-İskamiyyə" adı ilə tərcümə edilmişdir (Beyrut-1994).
9) "Companion to the Qur’an: Based on Arberry’s Translation" (London1967,1994).
10) "Islamic Political Thought" (Edinburgh-1968) Subhi Hadidi tərəfindən ərəb dilinə "Əl-fikiri’s-siyasi əl-iskami "əl-məfahim əl-əsasiyyə" adı ilə tərcümə edilmişdir (Beyrut-1981).
11) "What is Islam?" (London-1968) türk dilinə Elif Rıza tərəfindən "İslam nədir?" adı ilə tərcümə edilmişdir (İstanbul-1993).
12) "Islamic Revelation in the Modern World" (Edinburgh-1969) türk dilinə Mehmet S. Aydın tərəfindən "Modern dünyada İslam vəhyi" adı ilə tərcümə edilmişdir (Ankara-1982).
13) "Bell’sIntroduction to the Qur’an" (Edinburgh-1970,1991) Süleyman Kalkan tərəfindən "Qurana giriş" adı ilə türk dilinə tərcümə olunmuşdur (Ankara1998,2000).
14) "The Influence of Islam on Medieval Europe" (Edinburgh-1972) bu əsər türk dilinə "İslamın Avropaya tesiri" adı ilə Hulusi Yavuz (İstanbul-1986), Ərəb dilinə "Əşərul-islam fi Urubba əl-kurun əl-vusta" adı ilə Tahir Əbdussəlam Hafiz (Mədinə-2002), Fransız dilinə Genevieve Humbert tərəfindən "L'influence de l'İslam sur l'Europe medievale" adı ilə (Paris-1974), Alman dilinə isə Holger Fliessbach tərəfindən "Der Einfluß des İslam auf das europäische Mittelalter" adı ilə tərcümə olunmuşdur (Berlin-2001).
15) "The Formative Period of Islamic Thought" (Edinburgh-1973; Oksford-1998) bu əsər türk dilinə Ethem Ruhi Fığlalı tərəfindən "İslam düşüncəsinin təşəkkülü dövrü" adı ilə tərcümə edilmişdir (Ankara-1981).
16) "The Majesty That was Islam" (London-1974).
17) "Islam and Christianity Today: A Contribution to Dialogue" (London-1983) adlı əsəri Turan Koç tərəfindən "Günümüzdə İslam və Xristianlıq" adı ilə tərcümə etmişdir (İstanbul-9991).
18) "Muhammad’s Mecca" (Edinburgh-1988) bu əsər M. Akif Ersin tərəfindən "Hz. Muhammed’in Mekke’si" adı ilə türk dilinə tərcümə edilmişdir (Ankara1995).
19) "Islamic Fundamentalism and Modernity" (Edinburgh-1988) bu əsər Turan Koç tərəfindən "İslami hərəkətlər və moderinlik" adı ilə türk dilinə tərcümə edilmişdir (İstanbul-1997).
20) "Early Islam: Collected Articles" (Edinburgh-1990).
21) "Muslim-Christian Encounters: Perceptions and Misconceptions" (London1991) əsəri Fuat Aydın "Geçmişdən günümüzə qədər Müsəlman-Xristian dialoqu" adı ilə türk dilinə tərcümə edilmişdir (İstanbul-2000).
22) "A Short History of Islam" (Oksford-1996) adlı əsəri Gennaro Ghirardelli tərəfindən "Kurze Geschichte des İslam" adı ilə Alman dilinə tərcümə edilmişdir (Berlin-2002).
Xristianlığa dair əsərləri
1)"The Cure for Human Troubles: A Statement of the Christian Message in Modern Terms (London-1959).
2) "Truth in the Religions: A Sociological and Psychological Approach" (Edinburgh-1963) adlı əsər A. Vahap Taştan və Ali Kuşat tərəfindən "Dinlərdə həqiqət" adı ilə Türk dilinə tərcümə edilmişdir (İstanbul-2002).
3) "Religious Truth for Our Time" (Oksford-1995).
4) "A Christian Faith for Today" (London-2002).
Tərcümələri
1)"The Faith and Practise of Al-Ghazali" (London-1953; Lahore-1981) əsəri Qəzzalinin "əl-munkız minə'dalal" və "Bidayətu'l-hidayə" adlı kitablarının ingiliscəyə tərcüməsidir.
2) "Eutychius of Alexandra: The Book of the Demonstration" (1960–1961) bu əsər İsgəndəriyyə patriarxı olaraq bilinən, Eutychius’a aid olduğu iddia edilən "Kitabu’l-Burhan'ın" ərəbcədə mətini ilə birlikdə ingiliscəyə tərcüməsidir.
3) "The History of al-Tabari". Uatt Təbəri tarixinin VI cildini "Muhammad at Mecca" (1988), VII cildini isə "The Foundation of the Community: Muhammad at al-Madina" başlıqları ilə tərcümə etmişdir (1987).
4) "Islamic Creeds: A Selection" (Edinburgh-1994). Bu əsər Əhməd ibn Hənbəl, Əbu Hənifə, əbu-l Həsən əl-Əşari, Tahavi, Nəcməddin ən-Nəsəfi kimi alimlərə məxsus əqaid risalələrinin ingiliscəyə tərcüməsidir.
Quran təsəvvürü
Uatt Quranla bağlı danışıqlarında bir çox qərbli elm adamlarından daha müsbət və konstruktiv rəftarı ilə diqqət çəkir. Bu isə onun İslam dünyası ilə birbaşa əlaqə qura bilməsi (Yaxın Şərqdə olması və hətta öz ölkəsində müsəlmanlarla dialoq qurmaqdan belə çəkinməməsi) və Uilliam Muir qədər İslama qarşı olmayan Karlayl və Bell’i şəxsən müşahidə etməsindən qaynaqlana bilər. Dolayısıyla Uatt empatiya quraraq İslamı öz içindən anlamağa çalışırdı.
Xüsusiylə Uatt İslamla bağlı mühakimə yürütməkdən çəkinir, hətta İslamla bağlı söylədiyi cümlələrə diqqət yetirirdi. Məsələn, qərəzsizlik üçün "Məhəmməd Quranda deyir" əvəzinə "Quran deyir" ifadəsini üstün tutmuşdur. Bir çox qərb alimlərindən fərqli olaraq, Uatt Qurandan bəhs edərkən onu Məhəmməd peyğəmbərin şüurunun məhsulu kimi qəbul etmir. Bundan əlavə, Bell’in kitabında "Quranın tarixi " başlığını "mətnin tarixi" olaraq dəyişdirməsi də bu həssaslığın məhsulu olmalıdır. Eynilə, Bellin kitabına daxil etdiyi "Quranın əhatə dairəsi və qaynaqları" başlıqlı bölmə də Uattın yenidən işlənmiş kitabında yer almayıb.
Bundan əlavə, Uatt İslam təlimləri və doktrinalarını müzakirə edərkən bildirir ki, bu məsələlər yəhudi-xristian ənənələri və ehkamları kontekstində deyil, müstəqil şəkildə müzakirə edilməlidir. Ancaq Uatt digərləri ilə müqayisədə mənimsədiyi bu mülayim söhbəti müsəlman mədəniyyətində olduğu kimi Quranın Allah tərəfindən göndərilmiş və Allah tərəfindən əvvəldən qorunan ilahi bir kitab kimi qəbul edilməsi ilə əlaqələndirmək mümkün görünmür. Çünki o, bu yaxınlaşma və dinlərarası dialoqun davam etməsi və dinlərin yaxınlaşdığı əsrdə müəyyən səviyyəyə çatması üçün belə mötədil danışıq tərzini zəruri diskurs kimi görüşmüşdür.
Uattın xüsusi reaksiyası odur ki, bir çox Qərb alimləri Quranı və Peyğəmbəri pisləyiblər. Onların Məhəmməd peyğəmbərlə bağlı iddialarının məzmunu deyil, iddialarını çatdırarkən mənimsədikləri sərt üslubdur. Onun aşağıdakı ifadələri də bu qətiyyəti təsdiq edir: "Dinlərarası münasibətlərin gücləndiyi bir vaxtda qeyri-müsəlman alimlər bu cür danışmaqdan (qəti tənqidi və təhqiramiz) uzaq durmalıdırlar". Eyni zamanda XIX əsrin şərqşünaslarından bəzilərinin Quran vəhyini izah etmək üçün tətbiq etdikləri Yunqun şüuraltı nəzəriyyəsi də Uatta görə ağlabatan bir izahat yolu olaraq görülür. Uatt Quranın Məhəmməd peyğəmbərin şüurunun məhsulu olduğunu inkar edir. Onun sözlərinə görə, Məhəmməd peyğəmbərin səmimiyyətində heç bir problem yoxdur. Eyni zamanda O Quranın Məhəmməd peyğəmbərin şüurunun məhsulu olduğu ifadəsini də tez-tez dilə gətirmişdir. Üstəlik, bunun Quranın ilahi bir kitab olduğunu inkar etmək arenasına gəlmədiyini bu sözlərlə bildirir: "Mən onun Məhəmmədə öz şüuraltından gəldiyini iddia etdiyim halda, onun ilahi mənşəli olduğunu inkar etmirəm." Uatt Quranın ilahi mənşəli olduğunu qəbul etdiyini iddia etsə də, Məhəmməd peyğəmbərlə bağlı aşağıdakı sözlər onun vəhy qavrayışını peyğəmbər təxəyyülü üzərində necə qurduğunu göstərmək baxımından əhəmiyyətlidir: "Məhəmmədin səmimi olduğunu söyləmək onun inanclarının doğru olduğunu qəbul etmək demək deyil. İnsan səmimi ola bilər; lakin o da səhv edə bilər…"
Uatt Quranın ədəbiyyatla zəngin olduğunu etiraf edir və müsəlmanların nəzərində Quranın dəyərinin xristianların nəzərində İncildən daha yüksək olduğunu açıq şəkildə bildirir. Uattın Quranı Allah tərəfindən Məhəmməd peyğəmbərə göndərilən vəhylərin cəmi olduğuna inanıb-inanmaması məsələsi ilk baxışda sadə bir sual kimi görünür. Çünki insan bu həqiqəti ya qəbul edir, ya da rədd edir. Ancaq Uatt bu mövzudakı əsərlərində çox dolayı dildən istifadə etməyə üstünlük vermiş və bu suala heç vaxt birbaşa (bəli və ya yox) cavabı verilməmişdir. Misal üçün, Uatta görə: "Quran Allahın bildirdiyi dini və əxlaqi bir həqiqəti bildirir. Bu, əvvəlcə VII əsr ərəblərinin ehtiyaclarına uyğunlaşdırılsa da, onun əsas cəhətləri universal reallığa malikdir və iyirmi birinci əsrdə və ondan sonrakı dövrdə bütün bəşəriyyət üçün bələdçi rolunu oynayır. Məhəmməd böyük peyğəmbər və dini liderdir". Bu baxımdan Uatt, Məhəmməd peyğəmbəri və onun peyğəmbərliyini tarixi reallıq kimi görür və onun dini kimliyini qəbul edir. Bu qəbul Qurana yaxınlaşma baxımından ənənəvi qərb anlayışından fərqlənir.
Mövzumuz üçün əhəmiyyətli olan Uattın "Müasir dünyada İslamın Vəhyi" adlı əsərinin girişində keçən ifadə də önəmlidir. Uatt bu əsərin girişində izləyəcəyi üsulla bağlı olaraq: "Müsəlmanların Quranın vəhy mənşəli olduğu iddia etdikləri kimi qəbul ediləcək, xüsusilə də Quran Məhəmmədin şüurunun məhsulu imiş kimi ələ alınmayacaqdır". Bu cümlədə iki şey diqqət çəkir. Birincisi, Uatt Quranın vəhy məhsulu olmadığını, müsəlmanların bu mövzudakı iddialarının qəbul ediləcəyini bildirir. Digər məqam ondan ibarətdir ki, Uatt Quranın Məhəmməd peyğəmbərin şüurunun məhsulu kimi qəbul edilməyəcəyini ifadəsini verir. Bu ifadə forması əslində qəbul edilməyən bir faktın qəbul edilmiş kimi ediləcəyini təsvir etmək xüsusiyyətinə malikdir. Dolayısı ilə bu iki söz bir-birlərinə bənzər görsənməsinə baxmayaraq tamamilə fərqli şeylərdir. Uattın Quranla bağlı fikrini göstərən ifadələrdən biri də 1976-cı ildə qatıldığı Birinci Siret Konqresinə səsləndirdiyi ifadədir. Orada Uatta: "Sən Hz. Məhəmmədin peyğəmbər olduğunu qəbul edirsənmi?" sualı verildi. Uattın da bu suala cavabı: "Mən inanıram ki, Allah Öz risalətini çatdırmaq üçün müəyyən insanları seçdi və Məhəmməd də seçilmişlər arasında idi" şəklində olmuşdur.
Əlavə olaraq Uatt Quranın bir çox tarixi hadisələrə istinad etdiyini bildirmiş və bu baxımdan da ələ alınmasının vacib olduğunu qeyd etmişdir. Bu tarixi hadisələrdən Mərib bəndinin dağılması nəticəsindən mədəniyyətin məhv olmasını, Zünuvas adlı yəhudi bir kral tərəfindən xristianlara verilən işgəncələri və fil hadisəsinin arxeoloji qazıntılarla da dəstəkləndiyini bildirmişdir.
Hədis təsəvvürü
Uattın hədislə bağlı görüşləri digər Avropalı şərqşünasların görüşündən o qədər də fərqlənmir. Belə ki, Uatta görə İslamdan əvvəl fərqli düşüncələrə sahib olan insanlar İslamı qəbul etdikdən sonra formalaşmış əvvəlki mədəniyyətlərini İslam adına yaydılar və bu da hədis olaraq qəbul edildi. Bunu Uattın öz dili ilə desək: "(Bu insanlar) müəyyən zaman keçdikdən sonra öz mədəniyyətlərini islama daxil etməyin yolunu tapdılar. Bircə düşüncələrini, uydurduqları bir hekayə ilə Məhəmmədin ağzı ilə dedizdirmələri qalmışdır. Bu hekayələr, cəmiyyətin vəhyə əsaslanan tərəfini təşkil edən hədislərin çox böyük bir qisminə sirayət etmişdir. Bu metodla Yəhudi və Xristianlara aid təsəvvürlər, Qnostik və digər qeyri-islami düşüncə və tədbirlər İslama daxil edilmişdir."
Uatta görə hədis uydurma fəaliyyətləri bunula kifayətlənməmiş, ilk iki əsir boyunca müsəlmanlar aralarında yaranan etiqadi və əməli məsələlərdə də bu metoddan istifadə etmişlər. Uattın özününün də bildirdiyi kimi o bu görüşləri birbaşa Schacht'dan almışdır. Daha sonra isə o Schacht və Coulsonun gözündən qaçan bir məsələ üzərində durmuşdur. Ona görə cəmiyyətdə mövcud olan praktik davranışların hamısı istinadlı hədislərə əsaslanmış və beləliklə mütəvatir hədis anlayışı ortaya qoyulmuşdur. Bununla da yaşayan mədəniyyət yeni bir ad altında canlandırılmışdır.
Yuxarıdakı görüşlərdən aydın olduğu kimi Uatt hədislərin sonradan Məhəmməd peyğəmbərin adından uydurulduğunu iddia edir. Buna baxmayaraq o hədislərin üzərində durmuş və xronoloji baxımdan problemli olmasına baxmayaraq tarixçilər üçün dəyərli biliklər ehtiva etdiyini qeyd etmişdir. O bu qaynaqlardan xüsusilə səhih-Buxari, səhih-Müslim və ibn Hənbəlin müsnədini qeyd etmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- William Montgomery Watt // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- William Montgomery Watt // AlKindi.
- .
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- T. Görgün, "Watt William Montgomery", (TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt:43, İstanbul-2013)
- E. Kabakçı, "W. Montgomery Watt’ın vahiy ve Kuran algısı", (T. C. Hitit Universitesi Sosiyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı, Ocak-2013)
- M. M. Söylemez, "İslami İlimler Dergisi İslam tarihçiliği", (Çorum Çağrı Eğitim Vakfı, Yıl:3, Say:2, Güz2008/Ankara)
- H. Kahraman, "W. Montgomery Watt’ın İslam ve Hadis Algısı bağlamında "Tanrı suretinde yaratlma" makalesinin tahlili ve tenkidi", (marife Yıl:6, Say:1, Bahar-2006)
- H. H. Adalıoğlu, "William Montgomery Watt ve ilk devir İslam tarihine tatihselci bakış", (İslami İlimler Dergisi, Yıl:3, Say:2, Güz-2008/Ankara)
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ulliam Montqomeri Uatt turk W Montgomery Watt 14 mart 1909 24 oktyabr 2006 Edinburq Sotlandiyali tarixci Serqsunas Angilikan rahib ve akademik Montqomeri VottDogum tarixi 14 mart 1909 1909 03 14 Vefat tarixi 24 oktyabr 2006 2006 10 24 97 yasinda Vefat yeri Edinburq Sotlandiya Birlesmis KralliqDefn yeri EdinburqElm saheleri IslamsunasliqIs yeri Edinburq Universiteti Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyati ve elmi fealiyyetiUatt 1909 cu il Sotlandiyanin Fayf bolgesinin Ceres kendinde anadan olmusdur Atasi yepiskop kilsesinde isleyen Andres Uattdir O Teologiya ile mesgul olmazdan evvel birlesmis Prespiteriyan kilsesinden ayrilaraq Sotlandiya kilsesine qatilmisdir 1910 cu ilde atasinin olumunden sonra anasi ile birlikde baba evine kocmusdur Uatt usaqliq ve gencliyinin ilk ilerini burada birlesmis azadliq kilsesi ile Sotlandiya yepiskop kilselerinin fealiyyetlerinde istirak ederek dindar bir muhitde kecirmisdir Tehsiline Larkhall Academy de baslamisdir 1925 ci ilde anasi ile birlikde Edinburqa kocmus ve orta tehsilini George Watson s College tamamlamisdir Yetkinlik yasinda atom fizikasi ile maraqlanmasina baxmayaraq etrafinda bu elimle bagli ona yardim eden kimsenin olmamasi sebebinden bu fikrinden dasinmis ve beseri elimlerle mesgul olaraq Edinburgh Universitetine daxil olmusdur O Burada klasik edebiyyat uzre tehsil almisdir 1930 cu ilde Oksford Universitetinde Literae humaniores den mezun olmus ve Novbeti il 1933 Literatur master derecesini alaraq doktoranturaya tezis hazirlamaq ucun Edinburga qayitmisdir 1934 cu ilin yazinda ise Almaniyanin Jena seherine gederek felsefe tehsil almisdir 1934 1938 ilerde Edinburgh Universitetinin Exlaq felsefesi bolumunde komekcisi vezifesinde islemis ve bu dovurde hazirladigi doktorluq tezisi redd edilmekle yanasi yeniden baxilmasina da icaze verilmemisdir 1937 ci ilde atasinin vefatindan sonra Sotlandiya kilsesinden ayrilaraq Sotlandiya yepiskop kilsesine qatilmisdir Bu deyisikliyin sebebini Uattin o zaman menevi desteye ehdiyac duymasinda gorurler Bu dovrlerde o bir yerde qaldigi muselman otaq yoldasindan Islami oyrenmeye baslamisdir 1938 ci ilde Edinburgh Universitetinde komekcisi kimi islediyi vaxt basa catdiqdan sonra Kolkata seherinde yerlesen Sotlandiya kilsesi kollecinde felsefe uzre ders demek ucun muraciete hazirlasdigi bir vaxtda Qudsde Anglikan yepiskopunun Islama intelektual musteviden yanasacaq bir sexsi axtardigini bilmis ve ora muraciet ederek qebul olmusdur Bu meqsedle Oksfordda Cuddesdon College da suretlendirilmis teologiya proqramina qatilmisdir 1939 cu ilin sonlarinda evvel kesis komekcisi sonra ise kesis olaraq fealiyyet gostermisdir 1941 ci ilin Fevral ayina qeder Londonda ve 1944 cu ilin Yanvar ayina qeder Edinburqda kesis vezifesinde islemis ve bu dovurde ereb dilini oyrenmeye baslamisdir Bu ilde Edinburgh Universitetinde Free Will and Predestination in Early Islam tezisi ile doktorlugu alaraq Qudse yollanmisdir Sonra heyat yoldasi da ona qosulmus ve ilk usaqlari Qudsde dogulmusdur 1946 ci ilde Ingiltereye qayidan Uatt bir terefden Islami elmlerin oyretildiyi yuksek bir mektebin olmamasi diger terefden Felestinde Ingilis manda idaresinin yeni qurulan Israile tehvil verilmesi kimi sebeblere gore Qudse getmek istememis ve Edinburgh Universitetinde qedim felsefe dersleri vermeye baslamisdir 1947 ci ilde kohne muellimi Ricard Berll in teqaude cixmasindan sonra onun verdiyi Erebce derse yiyelenmis ve 1964 cu ilde professor olanda Ereb ve Islamsuasliq kafedrasinin mudiri teyin olunmusdur Eyni zamanda Universitetde fealiyyet gosterdiyi muddetde Sotlandiya yepiskop kilsesinde kesislik fealiyyetini de davam etdirmisdir 1979 cu ilde teqaude cixdiqdan sonra Hamilton Gibb in ust seviyyede populyarlasma dediyi eserler qeleme almis 2006 ci il oktyabrin 24 de Edinburqda vefat etmisdir Uatt Islama dair arasdirmalar aparmaqla yanasi muxtelif eserler de qeleme almisdir Eyni zamanda onun arasdirmalari tekce Islamala bagli deyil Xristianliqla da bagli arasdirmalar aparilmis ve eserler qeleme almisdir Bununla yanasi Uattin muxtelif tercume eserleri de movcuddur Umumi olaraq melumat verdikden sonra o eserleri asagidaki kimi qeyd ede bilerik Islama dair eserleri1 Free Will and Predestination in Early Islam London 1948 bu eser Uattin doktorluq tezisi olub Arif Aytekin terefinden Hur irade ve qeder adiyla turk diline tercume edilmisdir Istanbul 1996 2 Muhammad at Mecca Oksford 1953 1972 bu eser turk diline M Rami Ayas ve Azmi Yuksel terefinden Hz Mehemmed Mekkede adi ile tercume edilmisdir Ankara 1986 3 Muhammad at Medina Oksford 1956 2972 4 Muhammad Prophet and Statesman London 1961 bu eseri turk diline tercume edenler Hz Mehemmed peygember ve dovlet qurucusu adi ile Hayrullah Ors Istanbul 1963 ve Peygember ve dovlet adami Hz Mehemmed adiyla ise Unal Caglar Istanbul 2001 olmusdur 5 Islam and the Integration of Society London 1961 6 Muslim Intellectual A Study of al Ghazali Edinburgh 1963 adli eser turk diline Qezzali haqqinda bir arasdirma adi ile Hanifi Ozcan ve Musluman Aydin terefinden tercume edilmisdir Izmir 1989 7 Muslim Intellectual A Study of al Ghazali Edinburgh 1962 1985 1992 1997 bu eseri Islami Tedqiqatlar Islam felsefesi ve Kelam adi ile Suleyman Ates turk diline tercume edilmisdir Ankara 1968 Istanbul 2004 8 A History of Islamic Spain Edinburgh 1965 1992 Pierre Cachia terefinden nesr edilmisdir Bu eser turk diline Cumhur Ersin Adiguzel ve Kiyas Sukurov terefinden Endelus tarixi adli ile tercume edilmisdir Istanbul 2011 Eyni zmanda bu eser Mehemmed Riza Misri terefinden ereb diline de fi tarixi Ispaniya el Iskamiyye adi ile tercume edilmisdir Beyrut 1994 9 Companion to the Qur an Based on Arberry s Translation London1967 1994 10 Islamic Political Thought Edinburgh 1968 Subhi Hadidi terefinden ereb diline El fikiri s siyasi el iskami el mefahim el esasiyye adi ile tercume edilmisdir Beyrut 1981 11 What is Islam London 1968 turk diline Elif Riza terefinden Islam nedir adi ile tercume edilmisdir Istanbul 1993 12 Islamic Revelation in the Modern World Edinburgh 1969 turk diline Mehmet S Aydin terefinden Modern dunyada Islam vehyi adi ile tercume edilmisdir Ankara 1982 13 Bell sIntroduction to the Qur an Edinburgh 1970 1991 Suleyman Kalkan terefinden Qurana giris adi ile turk diline tercume olunmusdur Ankara1998 2000 14 The Influence of Islam on Medieval Europe Edinburgh 1972 bu eser turk diline Islamin Avropaya tesiri adi ile Hulusi Yavuz Istanbul 1986 Ereb diline Eserul islam fi Urubba el kurun el vusta adi ile Tahir Ebdusselam Hafiz Medine 2002 Fransiz diline Genevieve Humbert terefinden L influence de l Islam sur l Europe medievale adi ile Paris 1974 Alman diline ise Holger Fliessbach terefinden Der Einfluss des Islam auf das europaische Mittelalter adi ile tercume olunmusdur Berlin 2001 15 The Formative Period of Islamic Thought Edinburgh 1973 Oksford 1998 bu eser turk diline Ethem Ruhi Figlali terefinden Islam dusuncesinin tesekkulu dovru adi ile tercume edilmisdir Ankara 1981 16 The Majesty That was Islam London 1974 17 Islam and Christianity Today A Contribution to Dialogue London 1983 adli eseri Turan Koc terefinden Gunumuzde Islam ve Xristianliq adi ile tercume etmisdir Istanbul 9991 18 Muhammad s Mecca Edinburgh 1988 bu eser M Akif Ersin terefinden Hz Muhammed in Mekke si adi ile turk diline tercume edilmisdir Ankara1995 19 Islamic Fundamentalism and Modernity Edinburgh 1988 bu eser Turan Koc terefinden Islami hereketler ve moderinlik adi ile turk diline tercume edilmisdir Istanbul 1997 20 Early Islam Collected Articles Edinburgh 1990 21 Muslim Christian Encounters Perceptions and Misconceptions London1991 eseri Fuat Aydin Gecmisden gunumuze qeder Muselman Xristian dialoqu adi ile turk diline tercume edilmisdir Istanbul 2000 22 A Short History of Islam Oksford 1996 adli eseri Gennaro Ghirardelli terefinden Kurze Geschichte des Islam adi ile Alman diline tercume edilmisdir Berlin 2002 Xristianliga dair eserleri1 The Cure for Human Troubles A Statement of the Christian Message in Modern Terms London 1959 2 Truth in the Religions A Sociological and Psychological Approach Edinburgh 1963 adli eser A Vahap Tastan ve Ali Kusat terefinden Dinlerde heqiqet adi ile Turk diline tercume edilmisdir Istanbul 2002 3 Religious Truth for Our Time Oksford 1995 4 A Christian Faith for Today London 2002 Tercumeleri1 The Faith and Practise of Al Ghazali London 1953 Lahore 1981 eseri Qezzalinin el munkiz mine dalal ve Bidayetu l hidaye adli kitablarinin ingilisceye tercumesidir 2 Eutychius of Alexandra The Book of the Demonstration 1960 1961 bu eser Isgenderiyye patriarxi olaraq bilinen Eutychius a aid oldugu iddia edilen Kitabu l Burhan in erebcede metini ile birlikde ingilisceye tercumesidir 3 The History of al Tabari Uatt Teberi tarixinin VI cildini Muhammad at Mecca 1988 VII cildini ise The Foundation of the Community Muhammad at al Madina basliqlari ile tercume etmisdir 1987 4 Islamic Creeds A Selection Edinburgh 1994 Bu eser Ehmed ibn Henbel Ebu Henife ebu l Hesen el Esari Tahavi Necmeddin en Nesefi kimi alimlere mexsus eqaid risalelerinin ingilisceye tercumesidir Quran tesevvuruUatt Quranla bagli danisiqlarinda bir cox qerbli elm adamlarindan daha musbet ve konstruktiv reftari ile diqqet cekir Bu ise onun Islam dunyasi ile birbasa elaqe qura bilmesi Yaxin Serqde olmasi ve hetta oz olkesinde muselmanlarla dialoq qurmaqdan bele cekinmemesi ve Uilliam Muir qeder Islama qarsi olmayan Karlayl ve Bell i sexsen musahide etmesinden qaynaqlana biler Dolayisiyla Uatt empatiya quraraq Islami oz icinden anlamaga calisirdi Xususiyle Uatt Islamla bagli muhakime yurutmekden cekinir hetta Islamla bagli soylediyi cumlelere diqqet yetirirdi Meselen qerezsizlik ucun Mehemmed Quranda deyir evezine Quran deyir ifadesini ustun tutmusdur Bir cox qerb alimlerinden ferqli olaraq Uatt Qurandan behs ederken onu Mehemmed peygemberin suurunun mehsulu kimi qebul etmir Bundan elave Bell in kitabinda Quranin tarixi basligini metnin tarixi olaraq deyisdirmesi de bu hessasligin mehsulu olmalidir Eynile Bellin kitabina daxil etdiyi Quranin ehate dairesi ve qaynaqlari basliqli bolme de Uattin yeniden islenmis kitabinda yer almayib Bundan elave Uatt Islam telimleri ve doktrinalarini muzakire ederken bildirir ki bu meseleler yehudi xristian eneneleri ve ehkamlari kontekstinde deyil musteqil sekilde muzakire edilmelidir Ancaq Uatt digerleri ile muqayisede menimsediyi bu mulayim sohbeti muselman medeniyyetinde oldugu kimi Quranin Allah terefinden gonderilmis ve Allah terefinden evvelden qorunan ilahi bir kitab kimi qebul edilmesi ile elaqelendirmek mumkun gorunmur Cunki o bu yaxinlasma ve dinlerarasi dialoqun davam etmesi ve dinlerin yaxinlasdigi esrde mueyyen seviyyeye catmasi ucun bele motedil danisiq terzini zeruri diskurs kimi gorusmusdur Uattin xususi reaksiyasi odur ki bir cox Qerb alimleri Qurani ve Peygemberi pisleyibler Onlarin Mehemmed peygemberle bagli iddialarinin mezmunu deyil iddialarini catdirarken menimsedikleri sert uslubdur Onun asagidaki ifadeleri de bu qetiyyeti tesdiq edir Dinlerarasi munasibetlerin guclendiyi bir vaxtda qeyri muselman alimler bu cur danismaqdan qeti tenqidi ve tehqiramiz uzaq durmalidirlar Eyni zamanda XIX esrin serqsunaslarindan bezilerinin Quran vehyini izah etmek ucun tetbiq etdikleri Yunqun suuralti nezeriyyesi de Uatta gore aglabatan bir izahat yolu olaraq gorulur Uatt Quranin Mehemmed peygemberin suurunun mehsulu oldugunu inkar edir Onun sozlerine gore Mehemmed peygemberin semimiyyetinde hec bir problem yoxdur Eyni zamanda O Quranin Mehemmed peygemberin suurunun mehsulu oldugu ifadesini de tez tez dile getirmisdir Ustelik bunun Quranin ilahi bir kitab oldugunu inkar etmek arenasina gelmediyini bu sozlerle bildirir Men onun Mehemmede oz suuraltindan geldiyini iddia etdiyim halda onun ilahi menseli oldugunu inkar etmirem Uatt Quranin ilahi menseli oldugunu qebul etdiyini iddia etse de Mehemmed peygemberle bagli asagidaki sozler onun vehy qavrayisini peygember texeyyulu uzerinde nece qurdugunu gostermek baximindan ehemiyyetlidir Mehemmedin semimi oldugunu soylemek onun inanclarinin dogru oldugunu qebul etmek demek deyil Insan semimi ola biler lakin o da sehv ede biler Uatt Quranin edebiyyatla zengin oldugunu etiraf edir ve muselmanlarin nezerinde Quranin deyerinin xristianlarin nezerinde Incilden daha yuksek oldugunu aciq sekilde bildirir Uattin Qurani Allah terefinden Mehemmed peygembere gonderilen vehylerin cemi olduguna inanib inanmamasi meselesi ilk baxisda sade bir sual kimi gorunur Cunki insan bu heqiqeti ya qebul edir ya da redd edir Ancaq Uatt bu movzudaki eserlerinde cox dolayi dilden istifade etmeye ustunluk vermis ve bu suala hec vaxt birbasa beli ve ya yox cavabi verilmemisdir Misal ucun Uatta gore Quran Allahin bildirdiyi dini ve exlaqi bir heqiqeti bildirir Bu evvelce VII esr ereblerinin ehtiyaclarina uygunlasdirilsa da onun esas cehetleri universal realliga malikdir ve iyirmi birinci esrde ve ondan sonraki dovrde butun beseriyyet ucun beledci rolunu oynayir Mehemmed boyuk peygember ve dini liderdir Bu baximdan Uatt Mehemmed peygemberi ve onun peygemberliyini tarixi realliq kimi gorur ve onun dini kimliyini qebul edir Bu qebul Qurana yaxinlasma baximindan enenevi qerb anlayisindan ferqlenir Movzumuz ucun ehemiyyetli olan Uattin Muasir dunyada Islamin Vehyi adli eserinin girisinde kecen ifade de onemlidir Uatt bu eserin girisinde izleyeceyi usulla bagli olaraq Muselmanlarin Quranin vehy menseli oldugu iddia etdikleri kimi qebul edilecek xususile de Quran Mehemmedin suurunun mehsulu imis kimi ele alinmayacaqdir Bu cumlede iki sey diqqet cekir Birincisi Uatt Quranin vehy mehsulu olmadigini muselmanlarin bu movzudaki iddialarinin qebul edileceyini bildirir Diger meqam ondan ibaretdir ki Uatt Quranin Mehemmed peygemberin suurunun mehsulu kimi qebul edilmeyeceyini ifadesini verir Bu ifade formasi eslinde qebul edilmeyen bir faktin qebul edilmis kimi edileceyini tesvir etmek xususiyyetine malikdir Dolayisi ile bu iki soz bir birlerine benzer gorsenmesine baxmayaraq tamamile ferqli seylerdir Uattin Quranla bagli fikrini gosteren ifadelerden biri de 1976 ci ilde qatildigi Birinci Siret Konqresine seslendirdiyi ifadedir Orada Uatta Sen Hz Mehemmedin peygember oldugunu qebul edirsenmi suali verildi Uattin da bu suala cavabi Men inaniram ki Allah Oz risaletini catdirmaq ucun mueyyen insanlari secdi ve Mehemmed de secilmisler arasinda idi seklinde olmusdur Elave olaraq Uatt Quranin bir cox tarixi hadiselere istinad etdiyini bildirmis ve bu baximdan da ele alinmasinin vacib oldugunu qeyd etmisdir Bu tarixi hadiselerden Merib bendinin dagilmasi neticesinden medeniyyetin mehv olmasini Zunuvas adli yehudi bir kral terefinden xristianlara verilen isgenceleri ve fil hadisesinin arxeoloji qazintilarla da desteklendiyini bildirmisdir Hedis tesevvuruUattin hedisle bagli gorusleri diger Avropali serqsunaslarin gorusunden o qeder de ferqlenmir Bele ki Uatta gore Islamdan evvel ferqli dusuncelere sahib olan insanlar Islami qebul etdikden sonra formalasmis evvelki medeniyyetlerini Islam adina yaydilar ve bu da hedis olaraq qebul edildi Bunu Uattin oz dili ile desek Bu insanlar mueyyen zaman kecdikden sonra oz medeniyyetlerini islama daxil etmeyin yolunu tapdilar Birce dusuncelerini uydurduqlari bir hekaye ile Mehemmedin agzi ile dedizdirmeleri qalmisdir Bu hekayeler cemiyyetin vehye esaslanan terefini teskil eden hedislerin cox boyuk bir qismine sirayet etmisdir Bu metodla Yehudi ve Xristianlara aid tesevvurler Qnostik ve diger qeyri islami dusunce ve tedbirler Islama daxil edilmisdir Uatta gore hedis uydurma fealiyyetleri bunula kifayetlenmemis ilk iki esir boyunca muselmanlar aralarinda yaranan etiqadi ve emeli meselelerde de bu metoddan istifade etmisler Uattin ozununun de bildirdiyi kimi o bu gorusleri birbasa Schacht dan almisdir Daha sonra ise o Schacht ve Coulsonun gozunden qacan bir mesele uzerinde durmusdur Ona gore cemiyyetde movcud olan praktik davranislarin hamisi istinadli hedislere esaslanmis ve belelikle mutevatir hedis anlayisi ortaya qoyulmusdur Bununla da yasayan medeniyyet yeni bir ad altinda canlandirilmisdir Yuxaridaki goruslerden aydin oldugu kimi Uatt hedislerin sonradan Mehemmed peygemberin adindan uyduruldugunu iddia edir Buna baxmayaraq o hedislerin uzerinde durmus ve xronoloji baximdan problemli olmasina baxmayaraq tarixciler ucun deyerli bilikler ehtiva etdiyini qeyd etmisdir O bu qaynaqlardan xususile sehih Buxari sehih Muslim ve ibn Henbelin musnedini qeyd etmisdir Hemcinin baxSerqsunasliqIstinadlarWilliam Montgomery Watt Brockhauz Ensiklopediyasi alm William Montgomery Watt AlKindi Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 T Gorgun Watt William Montgomery TDV Islam Ansiklopedisi Cilt 43 Istanbul 2013 E Kabakci W Montgomery Watt in vahiy ve Kuran algisi T C Hitit Universitesi Sosiyal Bilimler Enstitusu Temel Islam Bilimleri Ana Bilim Dali Ocak 2013 M M Soylemez Islami Ilimler Dergisi Islam tarihciligi Corum Cagri Egitim Vakfi Yil 3 Say 2 Guz2008 Ankara H Kahraman W Montgomery Watt in Islam ve Hadis Algisi baglaminda Tanri suretinde yaratlma makalesinin tahlili ve tenkidi marife Yil 6 Say 1 Bahar 2006 H H Adalioglu William Montgomery Watt ve ilk devir Islam tarihine tatihselci bakis Islami Ilimler Dergisi Yil 3 Say 2 Guz 2008 Ankara Xarici kecidler