Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mandat sistemi — Versal müqaviləsinin (1919) 22-ci maddəsinə əsasən keçmiş keçmiş alman müstəmləkələrinin və Osmanlı mülklərinin qəyyumluğa götürülmə formasında bölüşdürülməsi. 1945-ci il 24 oktyabrda təsdiq olunan BMT Nizamnaməsi qüvvəyə mindikdən sonra Yalta konfransında əldə edilən razılaşmaya uyğun olaraq mandat əraziləri BMT-nin himayəndəsində olan ərazilər adlandırıldı.
Tarixi
Birinci Dünya Müharibəsinin nəticələrinə əsasən məğlub dövlətlərin (əsasən Almaniya və Osmanlı imperiyasının) müstəmləkə əraziləri Millətlər Cəmiyyətinin tətbiq etdiyi mandat sistemi əsasında qalib dövlətlər arasında bölüşdürüldü. Protektoriat hüququ almış ərazilərdən fərqli olaraq keşmiş müstəmləkələr üzərində mandat hüququ almış dövlətlər bu ərazilərdə yaşayan sakinlərə münasibətdə Millətlər Cəmiyyəti tərəfindən müəyyən edilən öhdəliklərə riayət etməli idilər, həmçinin həmin ərazilərdə qul alveri, silah və alkoqol ticarəti qadağan olunurdu. Mandat altında olan ərazilərdə hərbi baza və istehkamların tikilməsi, yerli əhalidən ibarət ordu yaradılması da qadağan olunurdu.
Mandat sisteminin yaradılması iki mərhələdə həyata keçirilirdi.
- Bu əraziləri əvvəllər idarə edən dövlətin formal suverenliyinin ləğv edilməsi.
- Mandat hüququ ilə müəyyən edilən səlahiyyətlərin qalib dövlətlərə verilməsi.
Mandat sisteminə daxil edilən ərazilər aşağıdakı sazişlər və müqavilələrlə müəyyən olunmuşdu.
- Versal sülh müqaviləsi
- Sevr müqaviləsi (1920)
- San-Remo konfransı
- Lozanna müqaviləsi (1923)
Böyük Britaniya və onun dominionlarına, Fransa, Yaponiya və Belçikaya verilməsi müəyyənləşdirilmişdi. Üç mandat kateqoriyası (A, B, C) təsis edilmişdi.
"A" kateqoriyası
Birinci kateqoriya keçmiş Osmanlı imperiyasının ərəb ərazilərinə tətbiq olunurdu. Ərəb xalqlarının tezliklə müstəqillik qazanmağa imkan verən inkişaf səviyyəsində olduqları qənaətinə gəlinmişdi. Bu məsələnin həlli mandat sahiblərinə həvalə edilirdi.
- Mesopotamiya (mandat hüququ Böyük Britaniyaya verilmişdi) - 10 avqust 1920-ci ildən - 3 oktyabr 1932-ci ilədək.
- Fələstin (mandat hüququ Böyük Britaniyaya verilmişdi) - 25 aprel 1920-ci ildən - 25 may 1946-cı ilədək, faktiki olaraq 29 sentyabr 1923-cü ildən - 14 may 1948-ci ilədək (İsrail dövlətinin yaranması), Transiordaniya (Haşimilər əmirliyi, sonralar İordaniya krallığı) ərazisi də daxil olmaqla.
- Suriya (mandat hüququ Fransaya verilmişdir) - 29 sentyabr 1923-cü il tarixdən 1 yanvar 1944-cü ilədək; Livan, Xatay (1939-cu ildən bu əyalət Türkiyənin tərkibindədir) əraziləri də daxil olmaqla.
"B" kateqoriyası
İkinci kateqoriyaya keçmiş Almaniya imperiyasının Mərkəzi Afrikadakı müstəmləkələri daxil idi. Onlara tezliklə müstəqillik verilməsi nəzərdə tutulmurdu.
Bu ərazilər 22 iyul 1922-ci il tarixdən mandat sisteminə daxil edilmişdir.
- Ruanda - Urundi (mandat hüququ Belçikaya verilmişdir) - əvvəllər ayrı-ayrı protektoratlıq olan bu iki alman müstəmləkəsi üçün bir mandat verilmişdir, 1 mart 1926-cı ildən 30 iyun 1960-cı ilədək Belçika Konqosu müstəmləkələri ilə inzibati ittifaqda, (13 dekabr 1946-cı il tarixdən 1 iyul 1962-ci ildə müstəqillik elan edilənədək BMT-nin himayəndəsində) olmuşdur.
- Tanqanika (mandat hüququ Böyük Britaniyaya verilmişdir), 11 dekabr 1946-cı ildən BMT-nin himayəsinə keçmişdir, 1 may 1961-ci ildən özünüidarə hüququ qazanmış, 9 dekabr 1962-ci ildə respublika elan edilmiş, 1964-cü ildə Zanzibarla birləşmişdir (yeni adı- Tanzaniya).
Əvvəllər keçmiş Almaniya müstəmləkələri olan, Birinci Dünya Müharibəsinin gedişində Böyük Britaniya və Fransa tərəfindən işğal edilərək bölüşdürülən aşağıdakı ərazilər də mandat sisteminə daxil edilmişdir.
- Kamerun - Millətlər Cəmiyyəti tərəfindən Qərbi Kamerun üzərində mandat hüququ Böyük Britaniyaya, Şərqi Kamerun üzərində mandat hüququ Fransaya verilmişdir, 13 dekabr 1946-cı ildən BMT-nin nəzarətinə keçmişdir. Böyük Britaniyanın himayəndəsində olan Qərbi Kamerun Şimali Kamerun (1961-ci ildən Nigeriyanın tərkibinə daxil edilmişdir) və Cənubi Kamerun (1961-ci ildə Kamerunun tərkibinə daxil edilmişdir) ərazilərinə bölünmüşdür. Fransanın himayəndəsində olan Şərqi Kamerun 1 yanvar 1960-cı ildən Kamerun Respublikası kimi öz müstəqilliyini elan etmişdir.
- Toqo - Millətlər Cəmiyyəti tərəfindən Toqonun qərb hissisi üzərində mandat hüququ Böyük Britaniyaya (Britaniya Toqosu), Toqonun şərq hüssəsi üzərində mandat hüququ Fransaya (Fransa Toqosu) verilmişdir, 13 dekabr 1946-cı ildən BMT-nin nəzarətinə keçmişdir. Britaniya Toqosu 13 dekabr 1956-cı ildən Qızıl Sahil (1957-ci ildən Qana) dövlətinin tərkibinə daxil edilmiş, Fransa Toqosu 27 aprel 1960-cı ildən Toqolez Respublikası (müasir Toqo) kimi öz müstəqilliyini elan etmişdir.
"C" kateqoriyası
Üçüncü kateqoriyaya keçmiş Almaniya imperiyasının Sakit okean, Cənub-Qərbi və Cənub-Şərqi Afrikadakı torpaqları daxil idi. Həmin ərazilər faktiki olaraq mandatı olan dövlətlərin - Yaponiya və Böyük Britaniyanın dominionlarının - Avstraliya, Yeni Zelandiya və Cənubi Afrika İttifaqının nəzarətinə keçirdi.
- Almaniya Yeni Qvineyası - mandat hüququ 17 dekabr 1920-ci ildən Avstraliyaya verilmişdir, 8 dekabr 1946-cı ildən BMT-nin nəzarətinə keçmişdir. 16 sentyabr 1975-ci ildən müstəqil Papua - Yeni Qvineya dövlətinin tərkibinə daxil edilmişdir.
- Nauru (Əvvəllər Almaniya Yeni Qvineyasının bir hissəsi) - mandat hüququ 17 dekabr 1920-ci ildən Avstraliyaya (formal olaraq Böyük Britaniya və Yeni Zelandiya ilə birlikdə) verilmişdir, 1 noyabr 1947-ci ildən BMT-nin nəzarətinə keçmişdir. 31 yanvar 1968-ci ildən müstəqil respublikadır.
- Almaniya Samoası - mandat hüququ 17 dekabr 1920-ci ildən Avstraliyaya verilmiş, Qərbi Samoa adlandırılmışdır, 25 yanvar 1947-ci ildən BMT-nin nəzarətinə keçmişdir. 1 yanvar 1962-ci ildən müstəqil dövlətdir.
- Cənubi Sakit okean ərazisi - mandat hüququ 17 dekabr 1920-ci ildən Yaponiyaya verilmişdir, 18 iyul 1947-ci ildən BMT-nin nəzarətinə keçmişdir.
Almaniya Cənub-Qərbi Afrikası - mandat hüququ 17 dekabr 1920-ci ildən Cənubi Afrika İttifaqına verilmişdir, 1 oktyabr 1922-ci ildən Uolfiş-Bey şəhəri (1878-ci ildən Kap müstəmləkəsinin tərkibində olmuşdur) də bu mandat ərazisinə daxil edilmişdir. 1946-cı ildə BMT Almaniya Cənub-Qərbi Afrikası ərazisinin Cənubi Afrika İttifaqının (1961-ci ildən Cənubi Afrika Respublikası) himayəsində olmasını tanımaqdan imtina etdi. 1968-ci ildə BMT bu ərazinin Namibiya adlandırılmasını təsdiq etdi, 21 mart 1990-cı ildən oz müstəqilliyini (Uolfiş şəhəri daxil olmadan) elan etdi, 28 fevral 1994-cü il tarixdən Uolfiş şəhəri və Pinqvinlər adası Namibiyaya verilmişdir.
Mənbə
- Д. Киган. Первая мировая война. — М., 2004
- Версальский мирный договор, пер. с франц., М., 1925.
- История дипломатии, 2-е изд., т. 3, М., 1965.
- Ллойд Джордж Д. Правда о мирных договорах. Т. 1—2. М., 1957
- Никольсон Г. Как делался мир в 1919 г. М., 1945
- Энциклопедический словарь. Т. 3. — М.: Гос. науч. изд-во «Большая советская энциклопедия», 1955.
- Уткин А. И. Первая Мировая война. — М.: Алгоритм, 2001
- Хвостов В. М. Глава 13. Дипломатия в годы Первой мировой войны. «Мирные» маневры германского империализма в 1917 г. (недоступная ссылка с 23-05-2013 (680 дней) — история, копия) // «История дипломатии» XV в. до н. э. — 1940 г. н. э / Под ред. В. П. Потемкина.
- Зайончковский А. М. Мировая война 1914-1918 гг.. — М.: Воениздат, 1938-1939. — Т. в 4-х томах.
- Зайончковский А. М. Первая мировая война. — СПб.: Полигон, 2000. — 878 с.
- История Первой мировой войны 1914—1918 гг. / под редакцией И. И. Ростунова. — в 2-х томах. — М.: Наука, 1975.
Xarici keçid
- www.firstworldwar.com
- Birinci dünya müharibəsi
- Birinci dünya müharibəsinə aid sənədlərin arxivi
- Текст Севрского договора
- Устав Лиги Наций 2014-10-16 at the Wayback Machine
- Договоры Лиги наций
- Фотоархив Лиги Наций 2015-04-16 at the Wayback Machine (ing.)
Video
Видео
- Birinci dünya müharibəsinə aid videolar
- Украденная Победа. Документальный фильм телеканала Россия 2011-09-24 at the Wayback Machine
- Первая мировая война в цвете: Кровь в воздухе
- Первая мировая война. Суицид старой Европы
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mandat sistemi Versal muqavilesinin 1919 22 ci maddesine esasen kecmis kecmis alman mustemlekelerinin ve Osmanli mulklerinin qeyyumluga goturulme formasinda bolusdurulmesi 1945 ci il 24 oktyabrda tesdiq olunan BMT Nizamnamesi quvveye mindikden sonra Yalta konfransinda elde edilen razilasmaya uygun olaraq mandat erazileri BMT nin himayendesinde olan eraziler adlandirildi Yaxin Serqde ve Afrikada mandat sistemine daxil edilen eraziler 1 Suriya 2 Livan 3 Felestin 4 Transiordaniya 5 Mesopotamiya 6 Toqo 7 Fransa Toqosu 8 Britaniya Kamerunu 9 Fransa Kameronu 10 Ruanda Urundi 11 Tanqanika i 12 Cenub Qerbi AfrikaSakit okeanda mandatlar 1 Cenubi Sakit okean mandati 2 Yeni Qvineya 3 Nauru 4 Qerbi SamoaTarixiBirinci Dunya Muharibesinin neticelerine esasen meglub dovletlerin esasen Almaniya ve Osmanli imperiyasinin mustemleke erazileri Milletler Cemiyyetinin tetbiq etdiyi mandat sistemi esasinda qalib dovletler arasinda bolusduruldu Protektoriat huququ almis erazilerden ferqli olaraq kesmis mustemlekeler uzerinde mandat huququ almis dovletler bu erazilerde yasayan sakinlere munasibetde Milletler Cemiyyeti terefinden mueyyen edilen ohdeliklere riayet etmeli idiler hemcinin hemin erazilerde qul alveri silah ve alkoqol ticareti qadagan olunurdu Mandat altinda olan erazilerde herbi baza ve istehkamlarin tikilmesi yerli ehaliden ibaret ordu yaradilmasi da qadagan olunurdu Mandat sisteminin yaradilmasi iki merhelede heyata kecirilirdi Bu erazileri evveller idare eden dovletin formal suverenliyinin legv edilmesi Mandat huququ ile mueyyen edilen selahiyyetlerin qalib dovletlere verilmesi Mandat sistemine daxil edilen eraziler asagidaki sazisler ve muqavilelerle mueyyen olunmusdu Versal sulh muqavilesi Sevr muqavilesi 1920 San Remo konfransi Lozanna muqavilesi 1923 Boyuk Britaniya ve onun dominionlarina Fransa Yaponiya ve Belcikaya verilmesi mueyyenlesdirilmisdi Uc mandat kateqoriyasi A B C tesis edilmisdi A kateqoriyasiFelestin ve Iordaniya uzerinde uzerinde Boyuk Britaniya mandati Suriya ve Livan uzerinde Fransa mandati Mesopotamiya ve Felestin erazilerine dair mandat layiheleriIngiltere Iraq muqavilesi 1922 Birinci kateqoriya kecmis Osmanli imperiyasinin ereb erazilerine tetbiq olunurdu Ereb xalqlarinin tezlikle musteqillik qazanmaga imkan veren inkisaf seviyyesinde olduqlari qenaetine gelinmisdi Bu meselenin helli mandat sahiblerine hevale edilirdi Mesopotamiya mandat huququ Boyuk Britaniyaya verilmisdi 10 avqust 1920 ci ilden 3 oktyabr 1932 ci iledek Felestin mandat huququ Boyuk Britaniyaya verilmisdi 25 aprel 1920 ci ilden 25 may 1946 ci iledek faktiki olaraq 29 sentyabr 1923 cu ilden 14 may 1948 ci iledek Israil dovletinin yaranmasi Transiordaniya Hasimiler emirliyi sonralar Iordaniya kralligi erazisi de daxil olmaqla Suriya mandat huququ Fransaya verilmisdir 29 sentyabr 1923 cu il tarixden 1 yanvar 1944 cu iledek Livan Xatay 1939 cu ilden bu eyalet Turkiyenin terkibindedir erazileri de daxil olmaqla B kateqoriyasiIkinci kateqoriyaya kecmis Almaniya imperiyasinin Merkezi Afrikadaki mustemlekeleri daxil idi Onlara tezlikle musteqillik verilmesi nezerde tutulmurdu Bu eraziler 22 iyul 1922 ci il tarixden mandat sistemine daxil edilmisdir Ruanda Urundi mandat huququ Belcikaya verilmisdir evveller ayri ayri protektoratliq olan bu iki alman mustemlekesi ucun bir mandat verilmisdir 1 mart 1926 ci ilden 30 iyun 1960 ci iledek Belcika Konqosu mustemlekeleri ile inzibati ittifaqda 13 dekabr 1946 ci il tarixden 1 iyul 1962 ci ilde musteqillik elan edilenedek BMT nin himayendesinde olmusdur Tanqanika mandat huququ Boyuk Britaniyaya verilmisdir 11 dekabr 1946 ci ilden BMT nin himayesine kecmisdir 1 may 1961 ci ilden ozunuidare huququ qazanmis 9 dekabr 1962 ci ilde respublika elan edilmis 1964 cu ilde Zanzibarla birlesmisdir yeni adi Tanzaniya Evveller kecmis Almaniya mustemlekeleri olan Birinci Dunya Muharibesinin gedisinde Boyuk Britaniya ve Fransa terefinden isgal edilerek bolusdurulen asagidaki eraziler de mandat sistemine daxil edilmisdir Kamerun Milletler Cemiyyeti terefinden Qerbi Kamerun uzerinde mandat huququ Boyuk Britaniyaya Serqi Kamerun uzerinde mandat huququ Fransaya verilmisdir 13 dekabr 1946 ci ilden BMT nin nezaretine kecmisdir Boyuk Britaniyanin himayendesinde olan Qerbi Kamerun Simali Kamerun 1961 ci ilden Nigeriyanin terkibine daxil edilmisdir ve Cenubi Kamerun 1961 ci ilde Kamerunun terkibine daxil edilmisdir erazilerine bolunmusdur Fransanin himayendesinde olan Serqi Kamerun 1 yanvar 1960 ci ilden Kamerun Respublikasi kimi oz musteqilliyini elan etmisdir Toqo Milletler Cemiyyeti terefinden Toqonun qerb hissisi uzerinde mandat huququ Boyuk Britaniyaya Britaniya Toqosu Toqonun serq hussesi uzerinde mandat huququ Fransaya Fransa Toqosu verilmisdir 13 dekabr 1946 ci ilden BMT nin nezaretine kecmisdir Britaniya Toqosu 13 dekabr 1956 ci ilden Qizil Sahil 1957 ci ilden Qana dovletinin terkibine daxil edilmis Fransa Toqosu 27 aprel 1960 ci ilden Toqolez Respublikasi muasir Toqo kimi oz musteqilliyini elan etmisdir C kateqoriyasiUcuncu kateqoriyaya kecmis Almaniya imperiyasinin Sakit okean Cenub Qerbi ve Cenub Serqi Afrikadaki torpaqlari daxil idi Hemin eraziler faktiki olaraq mandati olan dovletlerin Yaponiya ve Boyuk Britaniyanin dominionlarinin Avstraliya Yeni Zelandiya ve Cenubi Afrika Ittifaqinin nezaretine kecirdi Almaniya Yeni Qvineyasi mandat huququ 17 dekabr 1920 ci ilden Avstraliyaya verilmisdir 8 dekabr 1946 ci ilden BMT nin nezaretine kecmisdir 16 sentyabr 1975 ci ilden musteqil Papua Yeni Qvineya dovletinin terkibine daxil edilmisdir Nauru Evveller Almaniya Yeni Qvineyasinin bir hissesi mandat huququ 17 dekabr 1920 ci ilden Avstraliyaya formal olaraq Boyuk Britaniya ve Yeni Zelandiya ile birlikde verilmisdir 1 noyabr 1947 ci ilden BMT nin nezaretine kecmisdir 31 yanvar 1968 ci ilden musteqil respublikadir Almaniya Samoasi mandat huququ 17 dekabr 1920 ci ilden Avstraliyaya verilmis Qerbi Samoa adlandirilmisdir 25 yanvar 1947 ci ilden BMT nin nezaretine kecmisdir 1 yanvar 1962 ci ilden musteqil dovletdir Cenubi Sakit okean erazisi mandat huququ 17 dekabr 1920 ci ilden Yaponiyaya verilmisdir 18 iyul 1947 ci ilden BMT nin nezaretine kecmisdir Almaniya Cenub Qerbi Afrikasi mandat huququ 17 dekabr 1920 ci ilden Cenubi Afrika Ittifaqina verilmisdir 1 oktyabr 1922 ci ilden Uolfis Bey seheri 1878 ci ilden Kap mustemlekesinin terkibinde olmusdur de bu mandat erazisine daxil edilmisdir 1946 ci ilde BMT Almaniya Cenub Qerbi Afrikasi erazisinin Cenubi Afrika Ittifaqinin 1961 ci ilden Cenubi Afrika Respublikasi himayesinde olmasini tanimaqdan imtina etdi 1968 ci ilde BMT bu erazinin Namibiya adlandirilmasini tesdiq etdi 21 mart 1990 ci ilden oz musteqilliyini Uolfis seheri daxil olmadan elan etdi 28 fevral 1994 cu il tarixden Uolfis seheri ve Pinqvinler adasi Namibiyaya verilmisdir MenbeD Kigan Pervaya mirovaya vojna M 2004 Versalskij mirnyj dogovor per s franc M 1925 Istoriya diplomatii 2 e izd t 3 M 1965 Llojd Dzhordzh D Pravda o mirnyh dogovorah T 1 2 M 1957 Nikolson G Kak delalsya mir v 1919 g M 1945 Enciklopedicheskij slovar T 3 M Gos nauch izd vo Bolshaya sovetskaya enciklopediya 1955 Utkin A I Pervaya Mirovaya vojna M Algoritm 2001 Hvostov V M Glava 13 Diplomatiya v gody Pervoj mirovoj vojny Mirnye manevry germanskogo imperializma v 1917 g nedostupnaya ssylka s 23 05 2013 680 dnej istoriya kopiya Istoriya diplomatii XV v do n e 1940 g n e Pod red V P Potemkina Zajonchkovskij A M Mirovaya vojna 1914 1918 gg M Voenizdat 1938 1939 T v 4 h tomah Zajonchkovskij A M Pervaya mirovaya vojna SPb Poligon 2000 878 s Istoriya Pervoj mirovoj vojny 1914 1918 gg pod redakciej I I Rostunova v 2 h tomah M Nauka 1975 Xarici kecidVikianbarda Mandat sistemi ile elaqeli mediafayllar var www firstworldwar com Birinci dunya muharibesi Birinci dunya muharibesine aid senedlerin arxivi Tekst Sevrskogo dogovora Ustav Ligi Nacij 2014 10 16 at the Wayback Machine Dogovory Ligi nacij Fotoarhiv Ligi Nacij 2015 04 16 at the Wayback Machine ing Video Video Birinci dunya muharibesine aid videolar Ukradennaya Pobeda Dokumentalnyj film telekanala Rossiya 2011 09 24 at the Wayback Machine Pervaya mirovaya vojna v cvete Krov v vozduhe Pervaya mirovaya vojna Suicid staroj Evropy