Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Maraşlı Xəlil Paşa (1570, Qəhrəmanmərəş ili – 1629, Konstantinopol) — I Əhməd, I Mustafa, II Osman və IV Murad səltənətlərində 2 dəfə — ümumilikdə 3 il 7 ay 7 gün müddətində sədrəzəm olmuş Osmanlı dövlət adamı.
| Maraşlı Xəlil Paşa | |
|---|---|
| ماراش العريس خليل باشا | |
| 17 noyabr 1616 – 18 yanvar 1619 | |
| Əvvəlki | Öküz Mehmed Paşa |
| Sonrakı | Öküz Mehmed Paşa |
| 1 dekabr 1626 – 6 aprel 1628 | |
| Əvvəlki | Hafiz Əhməd Paşa |
| Sonrakı | Qazi Əkrəm Hüsrəv Paşa |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1570 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Dini | islam |
| Rütbəsi | Admiral |
İlk illəri
Qəhrəmanmaraşın Süleymanlı qəsəbəsində yaşayan erməni əsilli bir ailədə dünyaya gəlmişdir. Böyük qardaşı III Muradın yavəri Bəylərbəyi Mehmed Paşa idi. Əndərunda təhsil almış, əvvəlcə şahinçibaşı, daha sonra isə çarkaçıbaşı olaraq sarayda xidmət göstərdi.
1607-ci ilin iyul ayında Maryol Hüseyn Paşanın yerinə yeniçəri ağası seçildi və saraydan ayrıldı. Bu vəzifədə ikən Cəlali üsyanlarının yatırılmasında Quyucu Murad Paşaya dəstək vermişdir. Həmin illərdə kaptan-ı dərya olan Hafiz Əhməd Paşa ilə aralarında olan münaqişə səbəbilə Quyucu Murad Paşa bu vəzifədə özünə sadiq bir dövlət adamı axtarırdı. Nəhayət 6 fevral 1609 tarixində Xəlil Paşa Əlcəzair bəylərbəyliyi və kaptan-ı dərya seçildi.
Kaptan-ı dərya olduğu ilk ildə müsəlman gəmilərinə hücum edən maltalı və florensiyalı dəniz quldurlarına qarşı mübarizə apardı. Avropalıların "qırmızı kalyon", türklərin isə "qara cəhənnəm" olaraq adlandırdığı maltalı dəniz qulduru dəstəsinə qarşı başlatdığı 2 günlük dəniz döyüşündə qalib gəldi və 500 əsir, 2000 tüfəng, 160 top ələ keçirdi. Hətta Əlcəzairli dənizçi olan Cəfər ağa İspaniyanın Siciliya hakiminin oğlunu əsir aldı və bu uşaq daha sonralar Əndəruna gətirilərək dəvşirildi. Qazandığı bu müvəffəqiyyyətlərə görə Xəlil Paşaya vəzirlik rütbəsi verildi. Daha sonra 1610 və 1611 tarixlərində Aralıq dənizinə səfərə çıxdı və nəticədə 50-dən çox düşmən gəmisini ələ keçirdi.
Ancaq Xəlil Paşanın hamisi olan Quyucu Murad Paşa 1611-ci ildə vəfat etdi və yerinə Nasuh Paşa sədarətə gətirildi. Bu əsnada müvəffəqiyyətlə fəaliyyət göstərən Öküz Mehmed Paşa paytaxta çağırıldı və I Əhmədin uşaq yaşlarındakı qızı Gövhər Sultanla evləndirilərək saraya kürəkən olaraq alındı. Sədrəzəm Nasuh Paşa isə özünə rəqib saydığı Öküz Mehmed Paşanı paytaxtdan uzaqlaşdırmaq məqsədilə 1612-ci ildə kaptan-ı dərya təyin etdi və Xəlil Paşa vəzirlik rütbəsilə fəaliyyətinə davam etdi.
Ancaq bu çox çəkmədi. 1613-cü ildə Öküz Mehmed Paşanın yerinə ikinci dəfə kaptan-ı dərya seçildi. 1614-cü ilin may ayında 45 parçalıq donanma ilə səfərə çıxdı. Malta adasına əsgər çıxardıb, bir neçə dəfə qala hücumları etdi. Burdan sonra Trablusqərbə keçib mərkəzi hakimiyyətə tabe olmayan Səfər Dayini ələ keçirdib edam etdirdi və İstanbula geri döndü.
İlk sədarəti
1617-ci ildə Xəlil Paşa ilk dəfə sədarətə gətirildi. Bu əsnada davam edən Səfəvilərlə müharibə cəbhəsinə sərdar-ı əkrəm olaraq yollandı və onun yerinə paytaxtda sədarət naibi olaraq Sofu Mehmed Paşa seçildi.
Bu əsnada İstanbulda çox önəmli hadisələr baş versə də, sədrəzəm olaraq Xəlil Paşa bütün bu hadisələrin heç birinə təsir göstərə bilmədi. I Əhməd anidən xəstələnib, 22 noyabr 1617 tarixində vəfat etdi. Sofu Mehmed Paşa, Kösəm Sultan və digər dövlət adamlarının dəstəyilə dövlət qanunu dəyişdirildi və taxt sultanın oğluna yox, qardaşı I Mustafaya qaldı. I Mustafa 3 aylıq qısa səltənətinin ardından devrildi və 26 fevral 1618 tarixində I Əhmədin 15 yaşındakı oğlu II Osman taxta çıxdı. Həmin ilin iyul ayında sədarət naibi olan Sofu Mehmed Paşa vəzifədən alındı və yerinə Öküz Mehmed Paşa gətirildi.
1618-ci ildə sədrəzəm və sərdar-ı əkrəm olan Xəlil Paşa Şah Abbasın tərk etdiyi Təbriz şəhərini ələ keçirdi və Ərdəbilə doğru irəlilədi. Ancaq Pul-i Şikəstə bölgəsində Səfəvilərin tərtib etdiyi tələyə düşən Osmanlı ordusu böyük itkilər verdi və Xəlil Paşa Səfəvilərlə Sərab sülhü bağlamağa məcbur oldu. Bütün bu hadisələrin nəticəsində II Osman 18 yanvar 1619 tarixində Xəlil Paşanı vəzifəsindən azad etdi və İstanbula çağırıldı.İstanbula gəldikdən sonra bir müddət Üsküdardakı Əziz Mahmud Hüdayinin dərgahına çəkildi.
1620-ci ildə Xəlil Paşa üçüncü dəfə kaptan-ı dərya seçildi. Bu əsnada II Osmanın qarmaşıq səltənəti və öldürülməsi nəticəsində I Mustafa yenidən taxta çıxdı. I Mustafanın anası Həlimə Sultan Xəlil Paşaya 3 dəfə sədarət təklif etsə də, Xəlil Paşa bu qarmaşıq dövrdə sədrəzəm olmağı qəbul etmədi və həmin ilin sonlarına doğru kaptan-ı dəryalıqdan yenidən alındı. 6 ay sonra 1621-ci ildə dördüncü dəfə kaptan-ı dərya oldu. 1623-cü ildə bu vəzifədən azad edilərək Malkaraya sürgün edildi və yerinə Topal Rəcəb Paşa kaptan-ı dərya seçildi.
İkinci sədarəti
8 fevral 1626 tarixində yeni bir sədrəzəm seçilməsi məqsədilə sədarət naibi Topal Rəcəb Paşanın köşkündə məşvərət məclisi çağırıldı. Məclisin sonunda Hafiz Əhməd Paşanın sədarətdən alınması, yerinə Xəlil Paşanın seçilməsi qərarı qəbul edildi və bu təklif IV Murada təqdim olundu. Sultanın qərarı qəbul etməsilə Xəlil Paşa ikinci dəfə sədarətə gətirildi.
Xəlil Paşa qışın soyuq keçməsinə baxmayaraq böyük bir ordu topladı və Üsküdara gedərək Səfəvilər üzərinə səfərə hazırlaşdı. Yolda olarkən Ərzurum hakimi Abaza Mehmed Paşanın üsyan etməsi xəbərini aldı. Bu səbəbdən ilk öncə Ərzuruma gedən Xəlil Paşa şəhəri mühasirəyə aldı. 70 günlük mühasirənin sonunda qələbə qazanılmadı və qışın gəlişi ilə Osmanlı ordusu Tokatdakı ordugaha çəkildi. Bu səbəbdən IV Murad dövlət işlərindəki ilk fəaliyyəti olaraq 6 aprel 1628 tarixində Xəlil Paşanı sədarətdən azad etdi.
Bundan sonra Xəlil Paşaya aylıq maaş bağlandı və İstanbulda yaşamağa icazə verildi. 1629-cu ildə vəfat edən Xəlil Paşa Əziz Mahmud Hüdayi dərgahı yaxınlığındakı türbəsinə dəfn olundu.
Həmçinin baxın
İstinadlar
- Bu nedenle Maraşlı Halil Paşa olarak da isimlendirilmektedir. Ama 1931–36 edissonu Birinci İslam Ansiklopedisi tarafından "Kayserili Hali Paşa" olarak anılmaktadır. Houtsma, M. Th (1993). "First encyclopaedia of Islam: 1913–1936" (İngilizce). BRİLL. ss. 185. ISBN 9004097961.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954) Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım , XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu (Altıncı Baskı 2011 ISBN 978-975-16-0010)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Marasli Xelil Pasa 1570 Qehremanmeres ili 1629 Konstantinopol I Ehmed I Mustafa II Osman ve IV Murad seltenetlerinde 2 defe umumilikde 3 il 7 ay 7 gun muddetinde sedrezem olmus Osmanli dovlet adami Marasli Xelil Pasaماراش العريس خليل باشاOsmanli sedrezemi17 noyabr 1616 18 yanvar 1619EvvelkiOkuz Mehmed PasaSonrakiOkuz Mehmed PasaIkinci seltenet dovru1 dekabr 1626 6 aprel 1628EvvelkiHafiz Ehmed PasaSonrakiQazi Ekrem Husrev PasaSexsi melumatlarDogum tarixi 1570Dogum yeri Qehremanmeres ili TurkiyeVefat tarixi 1629Vefat yeri KonstantinopolDefn yeri KonstantinopolFealiyyeti siyasetciDini islamRutbesi AdmiralIlk illeriQehremanmarasin Suleymanli qesebesinde yasayan ermeni esilli bir ailede dunyaya gelmisdir Boyuk qardasi III Muradin yaveri Beylerbeyi Mehmed Pasa idi Enderunda tehsil almis evvelce sahincibasi daha sonra ise carkacibasi olaraq sarayda xidmet gosterdi 1607 ci ilin iyul ayinda Maryol Huseyn Pasanin yerine yeniceri agasi secildi ve saraydan ayrildi Bu vezifede iken Celali usyanlarinin yatirilmasinda Quyucu Murad Pasaya destek vermisdir Hemin illerde kaptan i derya olan Hafiz Ehmed Pasa ile aralarinda olan munaqise sebebile Quyucu Murad Pasa bu vezifede ozune sadiq bir dovlet adami axtarirdi Nehayet 6 fevral 1609 tarixinde Xelil Pasa Elcezair beylerbeyliyi ve kaptan i derya secildi Kaptan i derya oldugu ilk ilde muselman gemilerine hucum eden maltali ve florensiyali deniz quldurlarina qarsi mubarize apardi Avropalilarin qirmizi kalyon turklerin ise qara cehennem olaraq adlandirdigi maltali deniz qulduru destesine qarsi baslatdigi 2 gunluk deniz doyusunde qalib geldi ve 500 esir 2000 tufeng 160 top ele kecirdi Hetta Elcezairli denizci olan Cefer aga Ispaniyanin Siciliya hakiminin oglunu esir aldi ve bu usaq daha sonralar Enderuna getirilerek devsirildi Qazandigi bu muveffeqiyyyetlere gore Xelil Pasaya vezirlik rutbesi verildi Daha sonra 1610 ve 1611 tarixlerinde Araliq denizine sefere cixdi ve neticede 50 den cox dusmen gemisini ele kecirdi Ancaq Xelil Pasanin hamisi olan Quyucu Murad Pasa 1611 ci ilde vefat etdi ve yerine Nasuh Pasa sedarete getirildi Bu esnada muveffeqiyyetle fealiyyet gosteren Okuz Mehmed Pasa paytaxta cagirildi ve I Ehmedin usaq yaslarindaki qizi Govher Sultanla evlendirilerek saraya kureken olaraq alindi Sedrezem Nasuh Pasa ise ozune reqib saydigi Okuz Mehmed Pasani paytaxtdan uzaqlasdirmaq meqsedile 1612 ci ilde kaptan i derya teyin etdi ve Xelil Pasa vezirlik rutbesile fealiyyetine davam etdi Ancaq bu cox cekmedi 1613 cu ilde Okuz Mehmed Pasanin yerine ikinci defe kaptan i derya secildi 1614 cu ilin may ayinda 45 parcaliq donanma ile sefere cixdi Malta adasina esger cixardib bir nece defe qala hucumlari etdi Burdan sonra Trablusqerbe kecib merkezi hakimiyyete tabe olmayan Sefer Dayini ele kecirdib edam etdirdi ve Istanbula geri dondu Ilk sedareti1617 ci ilde Xelil Pasa ilk defe sedarete getirildi Bu esnada davam eden Sefevilerle muharibe cebhesine serdar i ekrem olaraq yollandi ve onun yerine paytaxtda sedaret naibi olaraq Sofu Mehmed Pasa secildi Bu esnada Istanbulda cox onemli hadiseler bas verse de sedrezem olaraq Xelil Pasa butun bu hadiselerin hec birine tesir gostere bilmedi I Ehmed aniden xestelenib 22 noyabr 1617 tarixinde vefat etdi Sofu Mehmed Pasa Kosem Sultan ve diger dovlet adamlarinin desteyile dovlet qanunu deyisdirildi ve taxt sultanin ogluna yox qardasi I Mustafaya qaldi I Mustafa 3 ayliq qisa seltenetinin ardindan devrildi ve 26 fevral 1618 tarixinde I Ehmedin 15 yasindaki oglu II Osman taxta cixdi Hemin ilin iyul ayinda sedaret naibi olan Sofu Mehmed Pasa vezifeden alindi ve yerine Okuz Mehmed Pasa getirildi 1618 ci ilde sedrezem ve serdar i ekrem olan Xelil Pasa Sah Abbasin terk etdiyi Tebriz seherini ele kecirdi ve Erdebile dogru ireliledi Ancaq Pul i Sikeste bolgesinde Sefevilerin tertib etdiyi teleye dusen Osmanli ordusu boyuk itkiler verdi ve Xelil Pasa Sefevilerle Serab sulhu baglamaga mecbur oldu Butun bu hadiselerin neticesinde II Osman 18 yanvar 1619 tarixinde Xelil Pasani vezifesinden azad etdi ve Istanbula cagirildi Istanbula geldikden sonra bir muddet Uskudardaki Eziz Mahmud Hudayinin dergahina cekildi 1620 ci ilde Xelil Pasa ucuncu defe kaptan i derya secildi Bu esnada II Osmanin qarmasiq selteneti ve oldurulmesi neticesinde I Mustafa yeniden taxta cixdi I Mustafanin anasi Helime Sultan Xelil Pasaya 3 defe sedaret teklif etse de Xelil Pasa bu qarmasiq dovrde sedrezem olmagi qebul etmedi ve hemin ilin sonlarina dogru kaptan i deryaliqdan yeniden alindi 6 ay sonra 1621 ci ilde dorduncu defe kaptan i derya oldu 1623 cu ilde bu vezifeden azad edilerek Malkaraya surgun edildi ve yerine Topal Receb Pasa kaptan i derya secildi Ikinci sedareti8 fevral 1626 tarixinde yeni bir sedrezem secilmesi meqsedile sedaret naibi Topal Receb Pasanin koskunde mesveret meclisi cagirildi Meclisin sonunda Hafiz Ehmed Pasanin sedaretden alinmasi yerine Xelil Pasanin secilmesi qerari qebul edildi ve bu teklif IV Murada teqdim olundu Sultanin qerari qebul etmesile Xelil Pasa ikinci defe sedarete getirildi Xelil Pasa qisin soyuq kecmesine baxmayaraq boyuk bir ordu topladi ve Uskudara gederek Sefeviler uzerine sefere hazirlasdi Yolda olarken Erzurum hakimi Abaza Mehmed Pasanin usyan etmesi xeberini aldi Bu sebebden ilk once Erzuruma geden Xelil Pasa seheri muhasireye aldi 70 gunluk muhasirenin sonunda qelebe qazanilmadi ve qisin gelisi ile Osmanli ordusu Tokatdaki ordugaha cekildi Bu sebebden IV Murad dovlet islerindeki ilk fealiyyeti olaraq 6 aprel 1628 tarixinde Xelil Pasani sedaretden azad etdi Bundan sonra Xelil Pasaya ayliq maas baglandi ve Istanbulda yasamaga icaze verildi 1629 cu ilde vefat eden Xelil Pasa Eziz Mahmud Hudayi dergahi yaxinligindaki turbesine defn olundu Hemcinin baxinI Ehmed I Mustafa II Osman IV Murad Sedrezem Durgunluq donemi Osmanli sedrezemleriIstinadlarBu nedenle Marasli Halil Pasa olarak da isimlendirilmektedir Ama 1931 36 edissonu Birinci Islam Ansiklopedisi tarafindan Kayserili Hali Pasa olarak anilmaktadir Houtsma M Th 1993 First encyclopaedia of Islam 1913 1936 Ingilizce BRILL ss 185 ISBN 9004097961 Uzuncarsili Ismail Hakki 1954 Osmanli Tarihi III Cilt 2 Kisim XVI Yuzyil Ortalarindan XVII Yuzyil Sonuna kadar Ankara Turk Tarih Kurumu Altinci Baski 2011 ISBN 978 975 16 0010