Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kür çökəkliyi fiziki-coğrafi vilayəti — Azərbaycanın fiziki-coğrafi vilayəti.
Ümumi məlumat
Kür çökəkliyi vilayəti Böyük və Kiçik Qafqaz dağlarının arasında yerləşir və respublika ərazisinin 1/3-ni əhatə edir. Vilayətin sahəsi şimal-qərbdən (Qarayazı düzündən) cənub-şərqə (Xəzər sahillərinə qədər) doğru genişlənir. Vilayətdə Gəncə-Qazax, Qarabağ, Şirvan, Muğan, Mil, Salyan, Cənub-Şərqi Şirvan və Arazboyu (Hərami, Gəyən və s.) düzləri yerləşir. Kaynozoy yaşlı (xüsusilə, Dördüncü dövr) çöküntülər üstünlük təşkil edir. Vilayətin qərbindəki dağ ətəyi düzənliklərdə (Şirvan, Qarabağ, Mil) çayların gətirdiyi çöküntülər, şərqində isə dəniz çöküntüləri üstünlük təşkil edir. Vilayət neft, təbii qaz, müxtəlif tikinti materialları ehtiyatlarına malikdir. Dünyada yeganə müalicə nefti də burada (Naftalanda) yerləşir.
Geoloji vahidləri - Şirvan, Cənub-Şərqi Şirvan, Qarabağ, Mil, Muğan, Salyan, Gəncə-Qazax düzənlikləri, Qanıx-Əyriçay vadisi.
Faydalı qazıntıları - neft-qaz, tikinti materialları, Naftalan müalicə nefti, palçıq vulkanları, vilayət çökmə süxurlardan təşkil olunduğundan filiz yataqları yoxdur.
İqlimi
Vilayətdə Qanıx-Əyriçay vadisini çıxmaq şərti ilə yalnız bir iqlim tipi - qışı mülayim, yayı quraq keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi (quru subtropik) hakimdir. Orta illik temperatur +140C, orta illik yağıntı 200–1000 mm-dir. Qanıx-Əyriçay Azərbaycanın 2-ci rütubətli subtropik zonası olub, vilayətin ən çox yağıntı alan sahəsidir.
Daxili suları
Çayları tranzitdir (yəni başqa ərazilərdə formalaşır). Vilayətin daxilində daimi axarlı çay formalaşmır. Əsas çayları Kür, Araz və onların qollarıdır. Artezian (Azərbaycanda 1-ci yer) və qrunt suları ilə zəngindir. Suvarma kanallarının sayı çoxdur. Gölləri - Acınohur, Mehman, Ağgöl, Hacıqabul, Sarısu, Candargöl və s. Su anbarları - Mingəçevir, Varvara, Şəmkir, Bəhramtəpə, Cavanşir, Ağstafa, Coğaz və s. - Yuxarı Şirvan, Yuxarı Qarabağ, Baş Mil, Baş Muğan, Sabir, Əzizbəyov və s.
Torpaq örtüyü
Torpaqları - boz, boz-qonur, boz-çəmən, açıq şabalıdı, şoran və s. Pambıq, taxıl, üzüm əkilir. Qış otlağı kimi istifadə olunur. Son illər əkin sahələri və yaşayış məntəqələri genişləndiyindən qış otlaqlarının sahəsi azalır.
Landşaftları
Vilayətin əsas hissəsini yarımsəhra və quru çöllər; Kür sahillərində tuqay meşələri, Qanıx-Əyriçayda düzən meşələri formalaşıb. Vilayətdə düzən relyefin üstünlüyü, qışın mülayim, şaxtasız keçməsi, fəal temperaturun yüksək olması ərazinin mənimsənilməsini asanlaşdırır.
Qoruqları
Problemləri. Vilayətdə quraqlıq olduğundan ərazi suvarılır. Nəticədə qrunt sularının səviyyəsi yüksəlir və şoranlıqlar yaranır. Torpaqları yumaq və kollektor-drenaj şəbəkəsi çəkməklə bu şoranlıqlara qarşı mübarizə aparılır.
Kür vilayətində 6 fiziki-coğrafi rayonlar vardır:
- Acınohur-Ceyrançöl rayon
- Alazan-Əyriçay rayonu
- Qazax-Qarabağ rayonu
- Küdrü-Şirvan rayonu
- Arazboyu maili düzənliklər rayonu
- Mərkəzi Aran rayonu
Aşağı Kür çökəkliyi
Qərbdə Kiçik Qafqaz dağlarından şərqdə Xəzər dənizinə qədər, şimalda Böyük Qafqaz dağlarından cənubda Talış dağlarının ətəklərinə kimi olan geniş düzənlik ərazi Kür-Araz ovalığı adlanır. Ümumi sahəsi 21,8 min km2-dir. Bu da Azərbaycan respublikası ərazisinin 25% - nə bərabərdir. Kür və Araz çayları ovalığda bir-birindən ekocoğrafi xüsusiyyətlərinə görə fərqlənən düzənliklər arasında əsasən sərhəd hesab edilir. Burada Qarabağ düzü (3250 km2), Mil düzü (3690 km2), Muğan düzü (4780 km2), Şirvan düzü (6800 km2), Cənub-Şərqi Şirvan düzü(1800 km2) və Salyan düzü (1440 km2) ayrılır.
Ovalığın səthi əsasən yastı, az meyilli, hamar relyef ə malikdir. Dağətəyinə bitişik hissələrdə düzənliyin səthinin meyilliyi və mütləq hündürlüyü nisbətən artırır və relyef allüvial mənşəli çöküntülərdən ibarət gətirmə konusları ilə mürəkkəbləşir. Ovalığın müasir relyefində ekzogen mənşəli qədim və müasir çay dərələri, axmaz göl çayları, çayboyu və dəniz sahili tirələr, basdırılmış qalxmalara uyğun gələn formalar, antropogen mənşəli çay sahili bəndlər, kanallar, kollektor-drenaj sistemi və s. rast gəlinir. Kür - Araz ovalığının əsas hissəsi okean səviyyəsindən aşağıda yerləşib, müvafiq tektonik çökmə ərazisinin 35% - nə bərabərdir. Ovalığın şimalında dördüncü dövrdə formalaşmağa başlamış Ceyrançöl - alçaq dağlığının şərqə davamı olan Qaraməryəm tirəsi fəal tektonik qalxmaya məruz qaldığı vaxt Göyçay, Girdimançay və s. çaylar vasitəsi ilə kəsilmiş və hissələrə bölünmüşdür. Bu görünüşünə görə ona "pəncərə" deyilir. Böyük və Kiçik Qafqaz dağlarındn başlayan bir sıra çaylar - , Qarqarçay, Tərtərçay, Göyçay, Girdimançay və s. düzənliyə çıxdığı yerdə relyefdə aydın seçilən gətirmə konusları yaratmışlar. Gətirmə konuslarının və konuslararası çökəkliklərin landşaft ekoloji xüsusiyyətləri və mənimsənilmə vəziyyəti bir-birindən kəskin fərqlənir. Burdakı əsas seliteb landşaftlar və onların konfiqurasiyası gətirmə konuslarının səthinə uyğun gəlir.
Kür-Araz ovalığı , geoloji quruluşuna görə sahəsində yerləşən akkumlyativ düzənlikdir. Ərazinin şərq hissəsində əsasən dəniz çöküntüləri, Kür və Araz çayları boyunca, qədim çay dərələrində , dağətəyinə yaxın hissələrdə isə allüvial-dellüvial, dellüvial- çöküntülər geniş yayılmışdır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Azərbaycan respublikasının coğrafiyası. III cild “Regional coğrafiya”. (müəlliflər: Əlizadə E.K., Tarixazər S.Ə.). Bakı, 2015, s.45
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kur cokekliyi fiziki cografi vilayeti Azerbaycanin fiziki cografi vilayeti Umumi melumatKur cokekliyi vilayeti Boyuk ve Kicik Qafqaz daglarinin arasinda yerlesir ve respublika erazisinin 1 3 ni ehate edir Vilayetin sahesi simal qerbden Qarayazi duzunden cenub serqe Xezer sahillerine qeder dogru genislenir Vilayetde Gence Qazax Qarabag Sirvan Mugan Mil Salyan Cenub Serqi Sirvan ve Arazboyu Herami Geyen ve s duzleri yerlesir Kaynozoy yasli xususile Dorduncu dovr cokuntuler ustunluk teskil edir Vilayetin qerbindeki dag eteyi duzenliklerde Sirvan Qarabag Mil caylarin getirdiyi cokuntuler serqinde ise deniz cokuntuleri ustunluk teskil edir Vilayet neft tebii qaz muxtelif tikinti materiallari ehtiyatlarina malikdir Dunyada yegane mualice nefti de burada Naftalanda yerlesir Geoloji vahidleri Sirvan Cenub Serqi Sirvan Qarabag Mil Mugan Salyan Gence Qazax duzenlikleri Qanix Eyricay vadisi Faydali qazintilari neft qaz tikinti materiallari Naftalan mualice nefti palciq vulkanlari vilayet cokme suxurlardan teskil olundugundan filiz yataqlari yoxdur IqlimiVilayetde Qanix Eyricay vadisini cixmaq serti ile yalniz bir iqlim tipi qisi mulayim yayi quraq kecen yarimsehra ve quru col iqlimi quru subtropik hakimdir Orta illik temperatur 140C orta illik yaginti 200 1000 mm dir Qanix Eyricay Azerbaycanin 2 ci rutubetli subtropik zonasi olub vilayetin en cox yaginti alan sahesidir Daxili sulariCaylari tranzitdir yeni basqa erazilerde formalasir Vilayetin daxilinde daimi axarli cay formalasmir Esas caylari Kur Araz ve onlarin qollaridir Artezian Azerbaycanda 1 ci yer ve qrunt sulari ile zengindir Suvarma kanallarinin sayi coxdur Golleri Acinohur Mehman Aggol Haciqabul Sarisu Candargol ve s Su anbarlari Mingecevir Varvara Semkir Behramtepe Cavansir Agstafa Cogaz ve s Yuxari Sirvan Yuxari Qarabag Bas Mil Bas Mugan Sabir Ezizbeyov ve s Torpaq ortuyuTorpaqlari boz boz qonur boz cemen aciq sabalidi soran ve s Pambiq taxil uzum ekilir Qis otlagi kimi istifade olunur Son iller ekin saheleri ve yasayis menteqeleri genislendiyinden qis otlaqlarinin sahesi azalir LandsaftlariVilayetin esas hissesini yarimsehra ve quru coller Kur sahillerinde tuqay meseleri Qanix Eyricayda duzen meseleri formalasib Vilayetde duzen relyefin ustunluyu qisin mulayim saxtasiz kecmesi feal temperaturun yuksek olmasi erazinin menimsenilmesini asanlasdirir QoruqlariAggol Elleroyugu Qarayazi Sirvan Qizilagac Turyancay Problemleri Vilayetde quraqliq oldugundan erazi suvarilir Neticede qrunt sularinin seviyyesi yukselir ve soranliqlar yaranir Torpaqlari yumaq ve kollektor drenaj sebekesi cekmekle bu soranliqlara qarsi mubarize aparilir Kur vilayetinde 6 fiziki cografi rayonlar vardir Acinohur Ceyrancol rayon Alazan Eyricay rayonu Qazax Qarabag rayonu Kudru Sirvan rayonu Arazboyu maili duzenlikler rayonu Merkezi Aran rayonuAsagi Kur cokekliyiQerbde Kicik Qafqaz daglarindan serqde Xezer denizine qeder simalda Boyuk Qafqaz daglarindan cenubda Talis daglarinin eteklerine kimi olan genis duzenlik erazi Kur Araz ovaligi adlanir Umumi sahesi 21 8 min km2 dir Bu da Azerbaycan respublikasi erazisinin 25 ne beraberdir Kur ve Araz caylari ovaligda bir birinden ekocografi xususiyyetlerine gore ferqlenen duzenlikler arasinda esasen serhed hesab edilir Burada Qarabag duzu 3250 km2 Mil duzu 3690 km2 Mugan duzu 4780 km2 Sirvan duzu 6800 km2 Cenub Serqi Sirvan duzu 1800 km2 ve Salyan duzu 1440 km2 ayrilir Ovaligin sethi esasen yasti az meyilli hamar relyef e malikdir Dageteyine bitisik hisselerde duzenliyin sethinin meyilliyi ve mutleq hundurluyu nisbeten artirir ve relyef alluvial menseli cokuntulerden ibaret getirme konuslari ile murekkeblesir Ovaligin muasir relyefinde ekzogen menseli qedim ve muasir cay dereleri axmaz gol caylari cayboyu ve deniz sahili tireler basdirilmis qalxmalara uygun gelen formalar antropogen menseli cay sahili bendler kanallar kollektor drenaj sistemi ve s rast gelinir Kur Araz ovaliginin esas hissesi okean seviyyesinden asagida yerlesib muvafiq tektonik cokme erazisinin 35 ne beraberdir Ovaligin simalinda dorduncu dovrde formalasmaga baslamis Ceyrancol alcaq dagliginin serqe davami olan Qarameryem tiresi feal tektonik qalxmaya meruz qaldigi vaxt Goycay Girdimancay ve s caylar vasitesi ile kesilmis ve hisselere bolunmusdur Bu gorunusune gore ona pencere deyilir Boyuk ve Kicik Qafqaz daglarindn baslayan bir sira caylar Qarqarcay Tertercay Goycay Girdimancay ve s duzenliye cixdigi yerde relyefde aydin secilen getirme konuslari yaratmislar Getirme konuslarinin ve konuslararasi cokekliklerin landsaft ekoloji xususiyyetleri ve menimsenilme veziyyeti bir birinden keskin ferqlenir Burdaki esas seliteb landsaftlar ve onlarin konfiqurasiyasi getirme konuslarinin sethine uygun gelir Kur Araz ovaligi geoloji qurulusuna gore sahesinde yerlesen akkumlyativ duzenlikdir Erazinin serq hissesinde esasen deniz cokuntuleri Kur ve Araz caylari boyunca qedim cay derelerinde dageteyine yaxin hisselerde ise alluvial delluvial delluvial cokuntuler genis yayilmisdir Hemcinin baxAzerbaycan cografiyasi Kur Araz ovaliginin landsaftlari Kur Araz Merkezi Aran fiziki cografi rayonuIstinadlarAzerbaycan respublikasinin cografiyasi III cild Regional cografiya muellifler Elizade E K Tarixazer S E Baki 2015 s 45