Adolf Eyxman

Otto Adolf Eyxman (alm. Otto Adolf Eichmann‎; 19 mart 1906^[…], Zolingen^[d], Prussiya, Almaniya imperiyası – 1 iyun 1962, Ramla^[d], İsrail) — Almaniya zabiti, Gestapo məmuru, yəhudlərin kütləvi şəkildə məhv edilməsinə birbaşa cavabdeh şəxs.

Adolf Eyxman
alm. Otto Adolf Eichmann‎
Adolf Eyxman 1961-ci ildəki məhkəmə prosesində
Reyx Təhlükəsizliyinin Baş İdarəsinin Amt IV-ün alt bölməsi olan Referat IV B4-ün rəhbəri Gestaponun IV B4 bölməsinin müdiri
1941-ci il – 1945-ci ilin mayına qədər
Şəxsi məlumatlar
Doğum adı	Otto Adolf Eichmann
Doğum tarixi	19 mart 1906
Doğum yeri	Zolingen, Reyn vilayəti, Prussiya krallığı, Almaniya İmperiyası
Vəfat tarixi	1 iyun 1962 (56 yaşında)
Vəfat yeri	, İsrail
Vəfat səbəbi	asılma^[d]
Dəfn yeri	Aralıq dənizi
Partiya	Alman Nasional Sosialist Fəhlə Partiyası
Təhsili	Linz realnı məktəbi^[d]
Fəaliyyəti	siyasətçi, polis əməkdaşı^[d]
Atası	Adolf Karl Eyxman
Anası	Mariya Şefferlinq
Həyat yoldaşı	Veronika "Vera" Libel (1909-1997)
Uşaqları	Klaus (Nikolas) Eyxman (1936-cı il təvəllüdlü) Horst Adolf "Adolfo" Eyxman (1940-cı il təvəllüdlü) Diter Helmut Eyxman (1942-ci ildə anadan olub) Rikardo Fransisko Libl (Eyxman) (1955-ci ildə anadan olub)
Hərbi xidmət
Xidmət illəri	1932-1945
Mənsubiyyəti	Üçüncü Reyx
Qoşun növü	SS
Rəhbərlik edib	SS birləşmələri
Döyüşlər	İkinci Dünya Müharibəsi
Rütbəsi	SS Oberşturmbannführeri
Elmi fəaliyyəti
Elm sahəsi	Nasional Sosializm, müharibə cinayəti
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ona SS-Oberqrupanfüreri Reynhard Heydrix tərəfindən II Dünya müharibəsi zamanı Nasistlərin işğalı altında olan Şərqi Avropadakı yəhudilərin getto və ölüm düşərgələrinə kütləvi surətdə köçürülməsində istifadə edilən maddi-texniki bazanı asanlaşdırmaq və idarə etmək vəzifəsi tapşırılmışdı. O, "Yəhudi məsələsinin son həllinə" cavabdeh olan Gestaponun IV B 4 şöbəsinin rəhbəri, SS Oberşturmbannfureri olmuşdur. Müharibədən sonra məhkəmədən qaçaraq Cənubi Amerikada gizlənmişdir. Burada İsrail kəşfiyyatı "Mosad"ın agentləri onu izləmiş, qaçıraraq İsrailə aparmış, orada məhkum olunaraq ölüm cəzası almış və edam edilmişdir.

Məktəbi bitirdikdən qısa müddət sonra Eyxman 1914-cü ildə ailənin köçdüyü Avstriyada atasının mədən şirkətində çalışmışdı. 1927-ci ildən başlayaraq səyar kerosin ticarəti ilə məşğul olmuş, 1932-ci ildə həm Nasional Sosialist Alman Fəhlə Partiyasına, həm də SS-yə qoşulmuşdur. 1933-cü ildə Almaniyaya qayıtmış, burada Təhlükəsizlik xidmətinə SD daxil olmuşdur. Orada o, yəhudi işlərinə, xüsusən nasistlərə zorakılıq və iqtisadi təzyiq ilə təşviq etdiyi mühacirətə cavabdeh olan şöbə müdiri təyin edilmişdi. 1939-cu ilin sentyabrında İkinci Dünya müharibəsi başlayandan sonra Eyxman və heyəti yəhudilərin şərqə ya da uzaq şərqə və ya xaricə mühacirət ediləcəyi ümidi ilə gettolarda cəmləşməsini təşkil etmişdilər. O, əvvəlcə Polşanın cənub-şərqindəki Nisko, daha sonra Madaqaskara yəhudi mühacirəti layihələrini hazırlamışdır, lakin bu planların heç biri reallaşmamışdır.

Nasistlərin 1941-ci ilin iyununda SSRİ-yə hücumu ilə yəhudi siyasəti mühacirətdən məhv edilmə istiqamətinə dəyişdi. 1941-ci ildə Eyxman Auşvitzə baş çəkmiş, bundan sonra yəhudilərin ölüm düşərgələrinə göndərilməsinə icazə vermişdi. Reynhard Heydrixin əmri ilə 1942-ci il yanvarın 20-də "yəhudi məsələsinin son həlli" — bir neçə milyon yəhudinin məhv edilməsi ilə bağlı tədbirlərin müzakirə edildiyi Vanze konfransında iştirak etmişdi. O, katib olaraq iclasın protokollarını hazırlayırdı. Eyxman yəhudilərin Şərqi Avropaya sürgün edilməsi məsələsini dərhal həll etmək təklifini irəli sürmüşdü. Bu əməliyyatın birbaşa icra edilməsi Eyxmana tapşırılmışdı.

O, Gestapoda imtiyazlı hüquqa malik idi. Buna görə Eyxman tez-tez rəhbərləri H. Müller və E. Kaltenbrunnerin üzərindən birbaşa Himmlerdən əmrlər alırdı. 1944-cü ilin mart ayında Budapeştdən Auşvitzə aparılan macar yəhudilərinin nəqliyyatını təşkil edən dəstəyə rəhbərliyi həyata keçirən şəxs olmuşdur. 1944-cü ilin iyulunda nəqliyyatın çatmaması səbəbilə Macarıstanda yaşayan 725.000 yəhudinin 437.000-i öldürülmüşdü. 1944-cü ilin avqustunda Himmlerə təqdim etdiyi hesabatda 4 milyon yəhudinin məhv edilməsi əksini tapmışdı..

1945-ci ildə Almaniyanın məğlubiyyətindən sonra Eyxman ABŞ qüvvələri tərəfindən tutuldu, ancaq sonradan həbs düşərgəsindən qaçdı və yenidən tutulmamaq üçün Almaniya ərazisində tez-tez yer dəyişdirərək hərəkət edirdi. Katolik yepiskopu Alois Hudalın rəhbərlik etdiyi Fransiskan rahibləri təşkilatın köməyi ilə əldə etdiyi saxta sənədlərdən istifadə edərək Argentinaya köçdü. Buna qədər isə o, 1950-ci ilə qədər Aşağı Saksoniyanın kiçik bir kəndində gizlənirdi. İsrailin kəşfiyyat xidməti "Mossad" tərəfindən toplanan məlumatlar əsasında 1960-cı ildə onun Cənubi Amerikada yerləşdiyi təsdiqləndi. Eyxman "Mossad" və "Şabak" agentlərindən ibarət qrup tərəfindən tutularaq İsrailə gətirildi. Burada o, 15 cinayət ittihamı, o cümlədən müharibə cinayətləri, insanlığa qarşı cinayətlər və yəhudi xalqına qarşı cinayətlər üzrə mühakimə olunmaq üçün məhkəmə qarşısına çıxarıldı. Məhkəmə prosesində Holokostu və ya bunun təşkilindəki rolunu inkar etmədi, sadəcə totalitar sistemindəki əmrlərə tabe olduğunu iddia etmişdi, lakin bu ona kömək olmadı bütün ittihamlarla günahkar bilindi və 1962-ci il iyunun 1-də asılaraq edam edildi. Məhkəmə mediada geniş izlənildi və sonradan bir neçə kitabın, o cümlədən Xanna Arendtin "Eyxman Qüdsdə" kitabında əksini tapdı. Arendt Eyxmanı təsvir etmək üçün "Şərin adiliyi" ifadəsini işlətmişdi.

Həyatı

1906-cı il martın 19-da Zolingen şəhərində anadan olmuşdur.

Ailə və qohumları

Atası — Adolf Karl Eyxman "Elektrik Tramvay Şirkətində" (Zolingen) mühasib idi, 1913-cü ildə o iş yerini Dunay çayı üzərində yerləşən Linz şəhərindəki (Avstriya) "Elektrik Tramvay Şirkəti"nə dəyişmişdi. Bura da Adolf Karl 1924-cü ilə qədər kommersiya direktoru olaraq çalışmışdı. Ailə şəhərin mərkəzində Bisşofstrasse 3-də çox mənzilli yaşayış binasında yerləşmişdi. Bir neçə onillik ərzində Eyxmanın atası Linzdəki evangelist kilsə icmasının ictimai rəhbəri idi. O, iki dəfə evli olmuşdur (ikinci dəfə 1916-cı ildə).

Anası — Mariya Eyxman, qız soyadı Şhefferling (1916-cı ildə vəfat etmişdir).

Qardaşları — Emil (1908-ci il doğumlu); Helmut (1909-cu il doğumlu, Stalinqradda ölmüşdür); bacısı — İrmqard, (1910 və ya 1911-ci il doğumlu), kiçik qardaşı — Otto.

1935-ci ildə Adolf Eyxman katolik adət ənənlərinə sadiq kəndli ailəsindən olan Veronika Libl (1909–93) ilə ailə həyatı qurmuşdu. Bu nikahdan onun dörd oğlu var idi:

• Klaus (Nikolas) Eyxman (1936, Berlin — 2015 Almaniya)
• Horst Adolf "Adolfo" Eyxman (1940, Vyana — 2015, Argentina)
• Diter Helmut Eyxman (1942-ci il Praqa)
• Rikardo Fransisko Libl (hazırda Eyxman) (1955-ci il Buenos-Ayres) hazırda Almaniyanın məşhur arxeoloqlarından biri.

Kiçik oğulu atasını qınayaraq ondan imtina etmiş, üç böyük oğulu isə nasistlərə rəğbət bəslədiyindən atalarının günahsız olduğuna əmin idilər. "Daily Mail"in yazdığına görə, Horst və Klaus atalarının edamından sonra yəhudi müəssisələrinə və sinaqoqlara hücum etmək üçün terror hücrəsi yaratmışdılar. 1962-ci ildə Horst nasistlərin təbliğat əşyaları və odlu silah saxladığına görə 2 il həbs cəzasına məhkum edilmişdi.

İlk illər

Uşaqlıqdan Adolf Xristian Gənclər Cəmiyyətinin üzvü idi, sonradan rəhbərlikdən narazı qaldığına görə Gənclər Birliyinə daxil olan "Gənc Turistlər Cəmiyyətinin" "Qrif" qrupuna keçdi. Adolf artıq 18 yaşında olanda da bu qrupda idi. Qısa boy, tünd saçlar və "xarakterik" bir burunu olduğu üçün dostlar onu "kiçik yəhudi" adlandırırdılar. 4-cü sinfə qədər Linzdə ibtidai məktəbdə oxumuşdur (1913–1917). Adolf Hitler də eyni məktəbə getmişdi. Sonra Eyxman real peşə məktəbinə daxil oldu (Kayzer Frans-İosif adına real peşə məktəbi, inqilabdan sonra — Federal real peşə məktəbi) və burada da 4-cü sinifə qədər (1917–1921) təhsil aldı. Məzun olduqdan sonra 15 yaşında Dövlət Mühəndisliyi, Maşınqayırma və İnşaat Dövlət Federal Federal Məktəbinə (Linz) daxil oldu. O burada dörd semestr oxumuşdu.

Bu müddətdə Adolfun atası öz işini açdığı üçün erkən təqaüdə çıxmışdı. Əvvəlcə o, Zalzburqda səhmlərinin 51 faizinə sahib olduğu bir mədən şirkəti qurdu (istehsal Zalzburg ilə sərhəd arasında idi, bu səbəbdən istehsal elə əvvəldən dayandı). Həmçinin o, Zalzburgda lokomobillər istehsal edən mühəndis şirkətinin ortaq sahibi idi. Üstəlik o, Yuxarı Avstriyada İnn çayı üzərində dəyirman tikmək üçün yaradılan müəssisənin səhmlərini də almışdı. Avstriyadakı iqtisadi böhran səbəbindən yatırdığı pulu batırmış və mədən şirkəti bağlanmışdı, lakin o, uzun illər xəzinəyə dağ mədən kirayəsi pul ödənişi etməkdə davam etmişdi.

Adolf çalışqan tələbə deyildi, bu səbəbdən atası onu məktəbdən götürərək tibbi məqsədlər üçün istifadə edilən yağ şistindən, şist yağından qatran çıxartmaq üçün öz mədənlərinə işə göndərdi. İstehsalda on nəfərə yaxın insan çalışırdı. Adolf mədəndə üç aya yaxın işləmişdi. Sonra onu "Yuxarı Avstriya Elektrik Şirkəti"ndə təcrübəçi kimi işə götürdülər, burada iki il yarım elektrik mühəndisliyi təhsili almışdı.

1928-ci ildə valideynləri 22 yaşlı Adolfa səyahət nümayəndəsi olaraq "Vacuum Oil"da işə düzəlməyə kömək etdilər. Onun vəzifələri sırasında Yuxarı Avstriyada böyük bir əraziyə xidmət etmək idi. Əsasən ərazidə qaz nasoslarının quraşdırılması ilə məşğul idi. Bu yerlər zəif elektrikləşdirildiyindən Eyxman kerosin tədarükünü təmin edirdi.

Hərbi əlaqələri olan Eyxmanın dostu Fridrix fon Şmidt onu "Cəbhəçi Gənclər Birliyi" sıralarına (Alman-Avstriya Cəbhə iştirakçıları Birliyinin gənclər şöbəsi) daxil etdi. Birliyin üzvlərinin əksəriyyəti monarxiya tərəfdarları idilər.

SS. 1930-cu illər

1937-ci ildə SS-Haupştandartfürerdən SS-Unterşturmfürerə yüksəldilməsi üçün etdiyi müraciətə Adolf Eyxmanının yazdığı rezumenin şəkli.

1931-ci ildə artıq Avstriyada millətçi əhvali-ruhiyyə artırdı, Nasional Sosialist Alman Fəhlə Partiyası iclasları keçirilirdi. SS isə Linzdəki keçmiş cəbhə iştirakçıları birliyindən üzvlər cəlb edirdi. Birlik üzvlərinə tüfəng təlimi ilə məşğul olmağa icazə verildiyi üçün SS bu işə xüsusi maraq göstərirdi.

1932-ci il aprelin 1-də Eyxman Ernst Kaltenbrunnerin tövsiyəsi ilə SS-yə qoşuldu. O, partiyada 889895 nömrəli üzvlük bileti, SS-də isə — 45326 nömrəli bileti aldı.

1933-cü ildə "Vacuum Oil" şirkəti Adolfu Zalzburqa köçürdü. Hər cümə o, Linzə qayıdır və orada SS-də xidmət edirdi. 1933-cü il iyunun 19-da Avstriya kansleri Enqelbert Dolfus Avstriyada Nasional Sosialist Alman Fəhlə Partiyasının fəaliyyətini qadağan etdi. Bundan qısa müddət sonra Eyxman SS-yə üzv olduğu üçün "Vacuum Oil" şirkətindən qovuldu və o, Almaniyaya köçdü.

Almaniyaya gəldikdən sonra Adolf Eyxman Yuxarı Avstriyanın qovulmuş qaulyayteri Andreas Bollekin yanına Kaltenbrunnerdən aldığı tövsiyə məktubu ilə gəldi. Bollek Kloster-Leçfelddə yerləşən "Avstriya Legionu"na daxil olmağı təklif etdi. Eyxman əsasən küçə döyüşləri təlimi keçdiyi "hücum dəstəsi"nin tərkibə daxil idi.

Sonra onu Passauya SS Reyxfürerinin rabitə qərargahının rəisi şturmbannfürer (mayor) Karl von Pixlin köməkçisi təyin etdilər. Burada Eyxman Himmlerin Münhendəki idarəsinə məktub və hesabatlar hazırlayırdı. Bu vaxta qədər o, unterşarfürer (unter zabit) rütbəsi aldı. 1934-cü ildə bu qərargah ləğv edildi, Eyxman 1934-cü ilin sentyabrına qədər qaldığı Daxaudakı "Almaniya" alayının batalyonuna təhvil verildi. Eyni zxamanda o, SS Reyxfüreri Himmlerin təhlükəsizlik xidmətində əvvəllər xidmət etmiş insanların işə götürülməsi haqqında məlumat əldə etdi. O, qəbu üçün ərizə təqdim etdi və onu SS Reyxfürerinin Təhlükəsizlik xidmətinə (SD) qəbul etdilər. Ancaq düşündüyü kimi Himmlerin qorunması işinə cəlb edilmədi. O, ancaq masonların sənədlərini sistemləşdirmək üçün adi kargüzarlıq işləri ilə məşğul oldu.

1935-ci ilin ikinci yarısında SS unterşturmfureri Baron Leopold İtz Edler fon Mildenşteyn Eyxmana SD-nin Baş İdarəsində təşkil etdiyi "Yəhudilər" şöbəsinə keçməsini təklif etdi. Mildenşteyn Adolfa sonradan SS-də daxili xidmət zamanı istifadə edilən Teodor Hertslin "Yəhudi Dövləti" kitabına dair bir şərh tərtib etməyi tapşırdı.

1936-cı ilin əvvəlində şöbə müdiri Eyxmandan əlavə başqa bir işçi Teodor Danneker — Diet Visliseni oldu. Reyx hökuməti yəhudi məsələsini həll etmək istəyirdi və bu dövrdə şöbə yəhudilərin Almaniyadan sürətlə məcburi köç etmələrini asanlaşdırmaq vəzifəsi ilə üz-üzə qaldı.

1936-cı ildə Eyxman SS oberşarfüreri (vermaxtın unter zabitlərinin — feldfebel yüksək kateqoriyasına uyğun), 1937-ci ildə — SS hauptşarfürer (oberfeldfebel) rütbələrini aldı.

Sonradan şöbə müdiri SS oberşarfüreri Herbert Haqen oldu. 26 sentyabr — 2 oktyabr 1937-ci il tarixlərində Eyxman yəhudi hərbi təşkilatı "Xaqana"nın nümayəndəsinin dəvətiylə müdiri ilə birlikdə ölkə ilə tanış olmaq üçün Fələstinə səfərə getdi. Lakin ingilislərin Qahirədəki Baş Konsulluğunun onların Fələstinə girməsinə icazə verməkdən imtina etməsi səbəbindən səyahət uğursuzluqla başa çatdı. Bunun nəticəsi olaraq Qahirədə "Xaqana"nın nümayəndəsi Feyfel Polkes ilə Haqen və Eyxman arasında görüş baş tutdu. Haqen bu görüş haqqında 4–7 noyabr 1937-ci il tarixlərində tərtib etdiyi CDLXXX-8 hesabatında ətraflı məlumat verdi..

1938-ci il yanvarın 30-da Eyxman SS unterşturmfüreri (leytenant) rütbəsinə yüksəldi. 1938-ci ildə Avstriyanın Anşlussundan sonra Eyxman yəhudi işləri ilə məşğul olmaq üçün Vyanadakı SD şöbəsinə təyin edildi. Eyxmanın əmri ilə Vyana yəhudi icmasının nümayəndəsi doktor Rixard Levenqers yəhudilərin sürətlə mühacirət prosesini təşkil etmək üçün bir plan hazırladı. Sonra Eyxman Vyanada mərkəzi yəhudi mühacirət təşkilatının yaradılmasını təmin etdi. Bundan sonra ölkəni tərk etmək üçün təqdim edilən sənədlərin verilməsi sanki konveyerə çevrildi.

1939-cu ilin aprelində Bohemiya və Moraviya protektoratlığı yarandıqdan sonra Eyxman Praqaya göndərildi və burada yəhudilərin deportasiyası işini davam etdirməklə məşğul oldu.

1939-cu il oktyabrın əvvəlində Eyxman 1939-cu il sentyabrın 27-də yaradılan İmperiya Təhlükəsizliyinin Baş İdarəsi (RTBİ) daxil edildi. Həmin ilin dekabr ayında Eyxman IV B 4 sektorunun müdiri təyin edildi.

İkinci Dünya Müharibəsi zamanı fəaliyyəti

Mühacirətdən deportasiyaya keçid

Ümimi Hökumətin tabeliyində olan ərazilərin xəritəsi (1941–1945-ci illər)

1939-cu il sentyabrın 1-də Polşaya hücumdan sonra nasistlərin yəhudilərə qarşı siyasəti könüllü mühacirətdən məcburi deportasiyaya dəyişdi. Sontrakı həftələrdə Hitlerlə aparılan məsləhətləşmələrdən sonra, sentyabrın 21-də SS-Oberşturmanfüreri Reynhard Heydrixin tabeliyində olanlara Reyxə daxil olan ərazilərdən başlayaraq Almaniyadan qovulmalarını asanlaşdırmaq üçün yəhudilərin Polşadakı yaxşı dəmir yolu ilə təhciz edilmiş şəhərlərə yığılmalarını tövsiyə etdi. Ümumi Hökumət (Polşanın Reyxə daxil olmayan hissəsi) yəhudilərin və arzuolunmaz hesab edilən digərlərinin deportasiyası şərtləndirən planlarını açıqladı. 1939-cu il sentyabrın 27-də SD və Sicherheitspolizei (SiPo, "Təhlükəsizlik Polisi") — Gestapo və Kriminalpolizei (Kripo) polis orqanlarını özündə birləşdirən sonuncular hamısı birlikdə Heydrixin nəzarətinə olan Reichssicherheitshauptamtanın (RSHA, "Reich Security Main Office") sərəncamına verildi.

Praqada mühacirət idarəsinin qurulmasına kömək etmək oraya göndərildikdən sonra, Eyxman 1939-cu ilin oktyabrında Berlinə döndü. Qısa müddət sonra o və Yəhudi şöbəsi Henrix Müllerin rəhbəri olduğu Gestaponun tabeliyinə verildi. Dərhal ona Polşanın bu yaxınlarda istila edilmiş ərazilərinə Çexiyanın Moraviya, Katovise, Ostrava şəhərlərindən 70.000 ilə 80.000 arası yəhudinin deportasiyasını təşkil etmək tapşırıldı. Öz təşəbbüsü ilə Eyxman yəhudiləri Vyanadan deportasiya etmək planlarını da təklif etdi. Nisko Planına əsasən Eyxman Nisko şəhərini yəhudilərin başqa bir yerə deportasiya edilməzdən əvvəl müvəqqəti yerləşəcəyi yeni bir tranzit düşərgə üçün seçdi. 1939-cu ilin oktyabr ayının son həftəsində bölgəyə qatarla 4,700 yəhudi gətirildi. Onlar mahiyyət etibarilə su və qida olmadan açıq şəkildə ölümə buraxıldılar. Barakların tikilməsi planlaşdırılsa da, lakin bu iş heç vaxt tamamlanmadı. Deportasiya olunanların çoxu SS tərəfindən sovet ərazilərinə göndərildi, digərləri isə sonradan yaxınlıqdakı əmək düşərgəsinə yerləşdirildi. Hitler bu işə tələb olunan qatarların indiki vaxtda hərbi məqsədlər üçün daha səmərəli istifadə edilməsinə qərar verdiyinə görə əməliyyat qısa müddətə dayandırıldı. Bu müddətdə Hitlerin uzaq məskunlaşma planlarının bir hissəsi olaraq, yüz minlərlə etnik alman ilhaq edilmiş ərazilərə daşınırdı, etnik polyaklar və yəhudilər isə şərqdə, xüsusən Ümumi Hökumətin nəzarətində olan yerlərə köçürüldü.

A. Eyxmanın rəhbərlik etdiyi "Yəhudi şöbəsi"nin yerləşdiyi binanın (Kurfürstenstrasse 115) yaxınlığında avtobus dayanacağında xatirə posteri (bina hazırda otel kimi fəaliyyət göstərir).

1939-cu il dekabrın 19-da Eyxman yəhudi işlərinə və evakuasiyasına nəzarət etmək vəzifəsi verilən RSHA Referat IV B4 (RSHA alt şöbəsi IV-B4) şöbəsinə rəis təyin edildi. Heydrix Eyxmanı işğal edilmiş Polşanın bütün deportasiyalarını tənzimləyən xüsusi mütəxəssis olduğunu elan etdi. O, yəhudilərin fiziki qovulması, müsadirə edilmiş əmlakları ilə məşğul olma, maliyyələşdirmə, və nəqliyyat işlərinin təşkili üçün polis orqanları ilə əlaqələndirmə aparmağa başladı. Vəzifəyə təyin edildiyi gündən sonra qısa müddət ərzində Eyxman Ümumi Hökumətə 600.000 yəhudinin sürgün edilməsi planını təqdim etdi. Polşanın işğal edilmiş ərazilərinin general-qubernatoru Hans Frank bu planı qəbul etməsi bölgənin Almaniyalaşdırmasına yönəlmiş son məqsədi idi. Dörd illik Plana cavabdehlik daşıyan vəzifə sahibi olaraq 1940-cı il martın 24-də Herman Görinq Ümumi Hökumətə əvvəlcə özü və ya Frank tərəfindən təsdiqlənməsə nəqliyyat vasitələrini istifadə etməti qadağan etdi. Bu iş üçün nəqliyyat ayrılsa da, amma əvvəlcədən nəzərdə tutulduğundan xeyli az oldu. Müharibənin başlanmasından 1941-ci ilin aprelinə qədər Ümumi Hökumət təxminən 63.000 yəhudini köçürdü. Köçürülmə zamanı yəhudilərin üçdə biri yoldaca həlak oldu. Məhkəmə iclasında Eyxman qatarlarda və tranzit düşərgələrdə yaşanan dəhşətli vəziyyətdən narahat olduğunu iddia edərkən, yazışmalar və dövr sənədləri göstərir ki, onun əsas diqqəti deportasiyalara iqtisadi cəhətdən və Almaniyanın davam edən hərbi əməliyyatlara minimal maneə törətməklə nail olmaq idi.

Yəhudilər böyük şəhərlərdə gettolara yığılmışdılar və hər an daha şərqə və ya xaricə göndəriləcəklərini gözləyirdilər. Gettolardakı dəhşətli şərait — həddindən artıq adamın olması, pis sanitariya və yemək çatışmazlığı — ölüm hallarının yüksək olması ilə nəticələnirdi. 1940-cı il avqustun 15-də Eyxman "Reichssicherheitshauptamt" adlı bir layihə: "Madagaskar Projekt" (Reyx Əsas Təhlükəsizlik İdarəsi: Madaqaskar planı) buraxdı. Bu plana əsasən dörd il ərzində hər il bir milyon yəhudinin Madaqaskara köçürülməsi nəzərdə tutulurdu. Lakin Almaniya Britaniya uğrunda döyüşdə Kral Hərbi Hava Qüvvələrini məğlub edə bilmədikdə, İngiltərənin işğalı qeyri-müəyyən müddətə təxirə salındı. Britaniyanın hələ də Atlantikaya nəzarət etməsi və ticarət donanmasının öz tabeliyində qalması, Madaqaskar planını arxa cərgəyə atdı. Çünki, bu iki faktorsuz Almaniya bu layihəni həyata keçirə bilməzdi. Hitler 1942-ci ilin fevralına qədər bu planın üstündə durmağı davam etdi.

Vanze konfransı

Əsas məqalə: Vanze konfransı

Auşvits ölüm düşərgəsinin giriş qapıları

Üçüncü Reyxin SSRİ-nin işğal etdiyi ərazilərində 1941-ci ilin ikinci yarısında RTBİ-yə tabe olan aynzasqrupları tərəfindən 1 milyona yaxın yəhudi və Komunist Partiyası üzvü öldürülmüşdü. Belə ki, 1941-ci ilin avqustunda Kamenets-Podolskidə Avropadan deportasiya edilmiş yəhudilərin kütləvi şəkildə məhv edilməsi həyata keçirildi. Eyxman bu qrupların fəaliyyətləri haqqında müntəzəm olaraq ətraflı məlumat alan məmurlardan biri idi. 1941-ci il iyulun 31-də Herman Görinq "Yəhudi məsələsinin son həllinə" cavabdeh kimi Reyx Təhlükəsizliyinin Baş İdarəsi (RTBİ) rəhbəri Reynhard Heydrixi təyin etmişdi. "Böyük Ost" planına görə (Şərq üçün Baş Plan), işğal altındakı Şərqi Avropa və Sovet İttifaqının əhalisi Sibirə sürgün edilməli, kölə olaraq istifadə olunmalı və ya məhv eilməli idilər.

Eyxman məhkəməsindəki ifadələrində Heyndrixin sentyabrın ortalarında Hitlerin Reyxə tabe olan Avropa ərazilərində bütün yəhudilərin öldürülməsini əmr etdiyini söyləmişdi. İlkin planda Sovet İttifaqının fəthindən sonra "Böyük Ost"u həyata keçirmək idi. Bununla belə ABŞ-nin dekabr ayında müharibəyə girməsi və Almaniyanın Moskva döyüşündə uğursuzluğu ilə Hitler qərara gəldi ki, Avropa yəhudiləri müharibədən sonra yox, dərhal məhv edilsin. Elə bu ərəfədə Eyxman nail olduğu ən yüksək rütbə olan SS-Oberşturmbanfürer (polkovnik-leytenant) rütbəsini aldı.

Heydrix Vanze konfransın keçiriləcəyi vaxtı 1942-ci il yanvarın 20-ni, məkan kimi isə Berlindəki rahat və mənzərəli "Marlir" malikanəsini seçdi. Konfransa hazırlaşarkən Eyxman Heydrix üçün müxtəlif Avropa ölkələrində yaşayan yəhudilərin sayının siyahısını hazırladı və mühacirət statistikasını tərtib etdi. Eyxman konfransın təşkilində aktiv rol oynanırdı. O, protokolların stenoqrafına nəzarət edir və iclasın rəsmi paylanmış qeydini hazırlamışdı. Heydrix, öz məktubunda Eyxmanın bu işə cəlb edilən şöbələrlə əlaqəsi olacağını bildirirdi. Eyxmanın nəzarəti altında olan Beljets, Sobibor, Treblinka və başqa yerlərdəki düşərgələr yəhudiləri məhv etmək üçün demək olar ki, dərhal işə başladılar.

Eyxman bu məsələnin nəzəriyyəçisi deyildi, o, ancaq icraedici funksiyanı yerinə yetirirdi. Onun üçün əmrlər birbaşa SS Reyxsfüreri Henrix Himmlerdən gəlirdi. Eyxmanın rəhbəri olduğu şöbə hər bölgədəki yəhudilər haqqında məlumat toplamaq, əmlaklarını ələ keçirmək, deportasiya üçün qatarların təşkili və bu kimi planlaşdırma üçün məsuliyyət daşıyırdı. Onun şöbəsi Xarici İşlər Nazirliyi ilə daim təmasda idi. Belə ki, Fransa kimi işğal olunan ölkələrin yəhudilərinin mallarını və əmlakını əllərindən asanlıqla alaraq öldürülürdülər. Eyxman Berlindəki idarəsində bu iqtiqamət üzrə çalışan şöbə üzvləri ilə mütəmadi görüşlər keçirir və konslager düşərgələrini və gettolara baş çəkmək üçün daim səfərdə olurdu. Berlini sevməyən həyat yoldaşı uşaqları ilə birlikdə Praqada yaşayırdı. Əvvəlllər Eyxman hər həftə onlara baş çəkirdi, ancaq vaxt keçdikcə bu ziyarətlər ayda bir dəfəyə qədər yendi.

Macarıstanda fəaliyyəti

Macar yəhudisi qadın və uşaqlar 1944-cü ilin may və ya iyun aylarında Auşvitz II-Birkenauya gəlirlər (Auschwitz Albomundan foto)

Almaniya 1944-cü il martın 19-da Macarıstana hücum etdi. Eyxman elə həmin gün Macarıstana gəldi. Tezliklə oraya SD, SS və Sicherheitspolizei (SiPo, "Təhlükəsizlik Polisi") əməkdaşlarından ibarət beş və ya altı yüz adam gəldi. Hitlerin nasistlər üçün daha sərfəli bir Macarıstan hökumətini təyin etməsi, bu vaxta qədər təhlükəsiz qalan macar yəhudilərinin Auşvitz həbs düşərgəsinə məcburi əməyə ya da qaz kameralarına göndərilməsi demək idi. Eyxman aprelin son həftəsində Macarıstanın şimal-şərqini gəzdi və hazırlıqlara nəzarət etmək üçün may ayında Auşvitzə gəldi.Nürnberq prosesi zamanı Auşvitz konsentrasiya düşərgəsinin rəhbəri Rudolf Höss Himmlerin ona Eyxmandan son həllin icrası üçün bütün əməliyyat təlimatlarını almağı söylədiyini bildirmişdir. Yəhudilərin deportasiyası aprelin 16-da başladı və mayın 14-dən etibarən gündə 3000 yəhudinin olduğu dörd qatar Macarıstandan yola çıxır və Auşvits II-Birkenaudakı düşərgəyə gedirdi. Qatar burada yeni çəkilmiş qaz xətti boyunca bir neçə yüz metr aralıda dayanırdı. Hər qatarda olan insanların 10–25 faizi məcburi əmək üçün seçilirdi, qalanları isə gəldikdən sonra bir neçə saat ərzində məhv edilirdi.Macarıstan hökuməti beynəlxalq təzyiq altında 1944-cü il iyulun 6-da deportasiyaları dayandırdı və bu vaxta qədər artıq 725–000 macar yəhudisinin 437.000-dən çoxu öldürülmüşdü. Dayandırma əmrlərinə baxmayaraq, Eyxman şəxsən qurbanlarla dolu əlavə qatarlarının 17 və 19 iyul tarixlərində Auşvitsə göndərilməsi üçün tədbirlər görmüşdür.

Aprelin 15-də Eyxman, Macar Yəhudilərinə Kömək və Xilasetmə Komitəsinin (RRC) üzvü Yoel Brand ilə görüşdü. Eyxman Branda Berlinin Şərq Cəbhəsinin təchizatı üçün 10.000 yük maşını azuqə müqabilində bir milyon yəhudinin mühacirət etməsinə icazə verdiyini söylədi. Bunu üçün onun vasitəçilik etməsini xaiş etdi, lakin Qərb müttəfiqləri təklifi nəzərdən keçirməkdən imtina etdikləri üçün təklif nəticəsiz qaldı. 1944-cü ilin iyununda Eyxman Rudolf Kastner ilə danışıqlarda iştirak etdi, nəticədə brilyant, qızıl, pul və qiymətli kağızlarla dolu üç çamadan müqabilində qatarla İsveçrəyə təhlükəsizliyə göndərilən 1684 nəfərin xilas edilməsi ilə nəticələndi.

Kurt Bexerin və başqalarının yəhudilərin mühacirət məsələlərinə qarışdıqlarına qəzəblənən Eyxman Himmlerin ölüm düşərgələrinə deportasiyasını təxirə salmasından narazı qalaraq iyul ayında onun yenidən bərpa edilməsini istədi. Avqust ayının sonunda irəliləyən Qırmızı Ordudan qaçan və Macarıstanla Rumıniya sərhəddində məskunlaşan 10.000 etnik almanın evakuasiya edilməsinə kömək etmək üçün xilasedici dəstəyə rəhbərlik etdi. Burdakılar xilasetmə üçün göndərilənlərin köməyindən imtina etdilər, bunun əvəzində əsgərlər cəbhəyə yaxın olan alman sahə xəstəxanasının üzvlərini təxliyə etməyə yardım göstərdilər. Bunun müqabilində Eyxman İkinci dərəcəli Dəmir xaç ordeni mükafatına layiq görüldü. Oktyabr və noyabr ayları boyunca Eyxmanın on minlərlə yəhudi qurbanı Budapeştdən Vyanaya 210 kilometr məsafəni piyada getmək məcburiyyətində qaldı.

1944-cü il dekabrın 24-də Sovet qoşunu Budapeşti mühasirəyə aldıqdan dərhal əvvəl Eyxman şəhərdən qaçdı. Berlinə döndü, burada IV-B4 şöbəsinin ifşa edici bütün sənədlərinin yandırılmasını təmin etdi. Müharibənin son aylarında qaçan bir çox SS zabitləri ilə birlikdə Eyxman və ailəsi Avropada müharibə 1945-ci il mayın 9-da başa çatanda Avstriyada nisbətən təhlükəsizlik şəraitində yaşayırdılar.

Müharibədən sonra

Eyxmanın Argentinaya qaçmasına imkan verən Beynəlxalq Qırmızı Xaçın Rikardo Klement adına verilən fotoşəkilli pasport

1945-ci ildə Almaniyanın məğlubiyyətindən sonra Eyxman onu axtaran müttəfiqlərdən qaçmağı bacardı. Amerikalılar tərəfindən tutulan zaman SS üzvlüyünü gizlədə bilmədi. Ancaq özünü 22-ci SS Könüllü Süvari Diviziyasında bir əsgər kimi təqdim etdi. O, amerikalılara "Otto Ekman" adlı birinin saxta sənədlərdən istifadə edərək təqdim etmiş və bir müddət həbs düşərgəsində keçirmişdir, lakin aşkara çıxarıla biləcəyini anlayaraq həbsxanadan qaçmağa müvvəffəq oldu. Bir neçə ay Lünberq düzənliyində gizləndi. Sonra isə əvvəlcə meşə sənayesində işlədi, daha sonra 1950-ci ilə qədər yaşadığı Altensalzkohda kiçik bir torpaq icarəyə götürdü. Bu vaxtda Auşvitz həbs düşərgəsinin keçmiş komendantı Rudolf Höss və başqaları 1946-cı ildə başlayan müharibə cinayətkarları üzərində keçirilən Nürnberq prosesində Eyxmanın haqqında ifadələr vermişdilər.

1948-ci ildə Eyxman nasistlərə rəğbəti ilə tanınan İtaliyada yaşayan avstriyalı din xadimi, yepiskop Alois Hudalın rəhbərlik etdiyi Fransiskan rahiblərinin vasitəsilə Argentinaya getmək icazəsi olan "Rikardo Klement" adı ilə saxta şəxsiyyət vəsiqəsi əldə etdi. Bunun ardınca Eyxman "siçovul çığırı" kimi adlandırılan yoldan istifadə edərək 1950-ci ildə Argentinaya qaçdı. Eyxman ilkin olaraq hökumət podratçısı işlədiyi Tukuman əyalətində məskunlaşdı. 1952-ci ildə o, Avropaya geri döndü, yeni adı ilə öz həyat yoldaşı ilə təzədən evlənərək ailəsini Argentinaya apardı. Bu dəfə o, ailəsi ilə birgə Buenos Ayresdə məskunlaşdı. Ailə Qaribaldi küçəsi 14-də (indiki Qaribaldi küçəsi 6061) ev tikdi və 1960-cı ildə ora köçdü. Onun ailəsi 1960-cı ilin mayına qədər Buenos Ayresdə yaşadı. Orada, o, "Mercedes-Benz"in yerli bölməsinə ofis işçisi kimi daxil oldu. 1956-cı ilin sonlarında o mütəmadi olaraq dörd ay ərzində onun tərcümeyi-halını hazırlamaq niyyətində olan mühacirətdə yaşayan keçmiş nasist jurnalist Villem Sassenə geniş müsahibə verdi. O, Eyxmanın həyatından fraqmentlər, qeydlər və əlyazma nümunələri hazırladı. Xatirələr sonradan 1960-cı illərin sonlarında "Life" və "Ştern" jurnallarında çıxan bir sıra məqalələrin əsası olaraq istifadə edildi.

1958-ci il martın 19-da Birləşmiş Ştatların Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi Qərbi Alman kəşfiyyat xidmətindən Eyxmanın olduğu yer və gizləndiyi ad haqqında məlumat aldı, lakin MKİ və Qərbi Alman kəşfiyyatı Eyxmanın Federal Kansler Konrad Adenauer katibliyinin rəhbəri vəzifəsini icra edən Hans Qlobkenın nasist keçmişi haqqında məlumat verə biləcəyindən qorxaraq bu məlumatları gizlətməyə qərar verdi.

Eyxmanın qaçırılması

Əsas məqalə: Eyxmanın qaçırılması

Axtarışlar

Adolf Eyxmanı ifşa etmiş keçmiş konslaqer məhbusu Lotar Herman

İsrail kəşfiyyatının Eyxmanın izinə necə düşdüyünə gəldikdə bu haqda ya "Mossad"ın təqdimatına, ya da nasist ovçusu Tuvye Fridmanın hekayələrinə əsaslanan bir neçə versiya mövcuddur. Eyxmanın tapılmasının müxtəlif versiyaları arasındakı ziddiyyətlərə baxmayaraq, şübhəsiz ki, Lotar Qerman onun tutulmasında əsas rol oynamışdır. Lotar alman yəhudisi idi. Miliyyətcə alman qadın ilə evllilik də onun nasist repressiyalarından qaçmasına kömək etməmişdi. Kor olmasına baxmayaraq, Argentinada yaşayan Lotar keçmiş nasistlərin axtarışı ilə əlaqəli hadisələrlə maraqlanırdı və Eyxmanın yoxa çıxdığını və axtarıldığını bilirdi. Buna görə qızının Üçüncü Reyxə xidmət edən atasının keçmişi ilə öyünən Nikolas Eyxman adlı bir gənclə tanış olduğunu eşitdikdə Qerman bu məlumatı bildikləri ilə müqayisə etdi və söhbətin Adolf Eyxmanın oğlu haqqında getdiyini başa düşdü. O, şübhələri haqqında müvafiq yerlərə məlumat verdi. Qerman əldə etdiyi məlumat haqda Hessen torpağının (AFR) baş prokuroru Fritz Bauerə məktub ünvanladı. Fritz Bauer bu məlumatı israillilərə ötürdü.

Lotar Qerman vəd edilmiş mükafatı ölümündən bir il əvvəl yalnız 1972-ci ildə aldı. Adı açıqlandıqda yerli nasistlər tərəfindən təhdidlərlə üzləşdi və bu səbəbdən qızı Argentinadan ABŞ-yə mühacirət etmək məcburiyyətində qaldı.

İsrail kəşfiyyatı "Mossad"ın rəhbəri İsser Harelin "Cəladın qaçırılması" adlı kitabında, 19 sentyabr 1957-ci il tarixində baş prokuror Bauer Almaniya Federativ Respublikası ilə İsrail arasında təzminatın ödənilməsi ilə əlaqədar danışıqlarda İsrail nümayəndə heyətinin başçısı doktor Şnerə Eyxmanın Argentinada olduğu mümkün yer haqqında məlumat verdi. İsrail Xarici İşlər Nazirliyi vasitəsilə məlumat "Mossad"ın rəhbəri İsser Harelə çatdı.

Digər mənbələrə görə, Bauer Frankfurtdakı İsrail təhlükəsizlik xidmətinin nümayəndəsi Şaul Daroma, daha sonra hökumətin hüquq məsləhətçisi Haim Koenə müraciət etdi.

Başqa bir fərziyəyə görə nasistlərin konsentrasiya düşərgəsinin keçmiş məhbusu, "Yad Va Şem" İnstitutunun əməkdaşı (1957-ci ilin iyul ayına qədər) Tuvia Fridman Eyxmanın izinə düşmüşdü. 1957-ci ildə Fridman Hayfa şəhərində müstəqil bir "Nasistlərin cinayətlərinin sənədləşdirilməsi və araşdırılması İnstitutu" yaratdı və Eyxmanın yerini məlumat verən şəxsə Dünya Yəhudi Konqresinin prezidenti Nahum Qoldmandan 10.000 dollar mükafat təyin etməsi vədini aldı.

Fridman Eyxmanı tapmaq üçün ilk cəhdini 1945-ci ilin sonlarında Avstriyada gizli yəhudi təşkilatı "Mossad le Alia Bet" təmsil edən Aşer Ben-Nathan ilə birlikdə etdi. Həbs olunan Eyxmanın dostu və köməkçisi SS şturmbannfüreri Diter Vislicenidən ifadə alındıqdan sonra Eyxmanın sürücüsü və məşuqəsini tapmağa müvəffəq oldular. Məşuqəsinin mənzilindəki pusqu nəticə vermədi. Ancaq Eyxmanın ilk fotoşəkli məhz məşuqəsinin evindən əldə edildi.

1959-cu ilin avqust ayının sonunda Fridman Lüdviqsburqdakı (Almaniya) Nasist Cinayətlərinin Təhqiqatı Federal Mərkəzinin direktoru Ervin Şuledən Eyxmanın Küveytdə gizləndiyinə dair bir məktub aldı.

Fridman "Maariv" qəzetində işləyən tanış bir jurnalistə Moşe Meiselsə bu məlumatı yayımlamaq təklifi ilə müraciət etdi. Fridmanın sözlərinə görə, bunu Yom-Küpür günü ərəfəsində, yəni 11 oktyabr 1959-cu il tarixində "hökumət üzvlərinin vicdanını oyatmaq və həlak olanlar qarşısında borcumuzu xatırlatmağı" qərara aldı.

Mövzu gözlənildiyindən aktual oldu və böyük əks səda yaratdı. Dünyanın bir çox dərgisində təkrar nəşrlər oldu və ya ona istinad edildi. 1959-cu il oktyabrın 12-də bir İsrail nəşrinin məlumatları Buenos Ayresdə nəşr edilən alman dilli "Argentines Tageblatt" qəzetində yayımlandı. 1959-cu il oktyabrın 18-də Lotar Qerman Tuvia Fridmana Eyxmanın Küveytdə deyil, Argentinada olduğu haqqında məlumat göndərdi.

Lotar Qerman məktubunda yazırdı:

Almandilli qəzetin 12.10.1959-cu il tarixində nasist cinayətkarı Adolf Eyxman haqqında verdiyi xəbər tamamilə yanlışdır. Bu adam Küveytdə deyil, Buenos Ayresdə həyat yoldaşı və dörd uşağı ilə birlikdə başqa bir ad altında yaşayır. İnstituta kömək etməyə və Eyxman haqqında bütün məlumatları verməyə hazıram.

İsrail tarixçisi və jurnalisti Şimon Briman yazır ki, Fridman Qermanla daha üç məktub mübadiləsi apardı, sonra isə 1959-cu ilin dekabrında Tuvia onun "Mossad" əməkdaşları ilə əlaqə yaratmasına kömək etdi.

Əksər mənbələrdə Tuvia Fridmanın bu işdə adı qeyd edilməməsinə baxmayaraq, onun adı İsraildə yayımlanan Eyxmanın tutulmasında iştirak edənlərin rəsmi siyahısındadır. Bununla yanaşı, qeyd etmək lazımdır ki, Simon Viesentalın adı eyni siyahıdadır, baxmayaraq ki, onun Eyxmanın ələ keçirilməsindəki rolu tam aydın deyil və həm Harel, həm də Fridman tərəfindən onun iştirakı rədd edilir.

Ünvan

"Mossad" Eyxmanın həyat yoldaşının Argentinadan gələn bir almana ərə getdiyini və bir müddət sonra onunla birlikdə Cənubi Amerikaya yola düşdüyünü öyrəndi. Beləliklə, adını və pasportunu dəyişdirən Eyxmanın özü ilə evləndiyinə dair bir ehtimal yarandı. "Mossad" bunu dəqiqləşdirmək üçün Argentinaya agentlərini göndərdi. Onlar Eyxmanı izləyərək onun Rikardo Klement adı altında gizləndiyinə və başqa bir qaçaq nasist olmadığına tam əmin oldular.

Lotar Qermanın köməyi ilə Eyxmanın ailəsinin yaşadığı ünvan dəqiqləşdirildi: Buenos Ayres, Olivos rayonu, 4261 Çakabuko küçəsi. Ev fasiləsiz nəzarət altına alındı. Bununla birlikdə, agentlər buranın çox kasıb bir rayon olduğunu, evin də Avropadan xeyli məbləğdə pulla gələn yüksək rütbəli bir nasist üçün uyğun olmadığı söyləyirdilər.

1958-ci ilin əvvəlində Eyxman Çakabuko rayonundakı evdən köçdü və yenidən israillilərin nəzarəti aqltından yoxa çıxdı. 1959-cu ilin dekabrında Argentinadakı "Mossad" agentləri yenidən Eyxmanın izinə düşdülər. Onun yeni ünvanı müəyyənləşdirildi: Buenos Ayres, San Fernando məhəlləsi (ing. San Fernando de la Buena Vista), Qaribaldi küçəsi. Ev Veronika Katarina Libl de Fixman adına alınmışdı. Bu ad, soyaddakı bir hərf istisna olmaqla (Fixman yerinə Eyxman) Eyxmannın həyat yoldaşının adı ilə üst-üstə düşürdü.

Şəxsiyyəti müəyyənləşdirmə

Harel "Şabak"ın təcrübəli təhlükəsizlik təhqiqatçısı Zivi Aaroni Argentinaya göndərməyə qərar verdi. O, 1960-cı il fevralın 29-da Buenos Ayresə gəldi. Onun 4 köməkçisi var idi. Onların arasına İsrailin Argentinadakı səfirliyinin hərbi attaşesi İsak Elron və onun həyat yoldaşı Sara da daxil idi.

Eyxmanın şəxsiyyətinin əlavə təsdiqlənməsi 1960-cı il martın 21-də Klementin evində bayram keçirildiyi zaman alındı. Eyxmanın sənədlərini araşdırdıqdan sonra agentlər bu gün Veronika və Adolf Eyxman cütlüyünün toylarının iyirmi beşinci ildönümünü qeyd etməli olduqlarını müəyyən etdilər.. 1960-cı il aprelin 3-də müşahidəçilər gizlincə Eyxmanın yeni evinin yaxınlığında onun fotoşəkilini çəkməyə müvəffəq oldular. Zivi Aaroninin topladığı fotoşəkillər və məlumatlara əsasən Eyxmanın şəxsiyyətinin müəyyənləşdirilməsinin kifayət qədər etibarlı əsaslara malik olduğu qərara alındı. Harel onu qaçırmağı planlaşdırmağa başladı; lakin tələ keçirilmə əməliyyatı zamanı şəxsiyyətin son təsdiqlənməsi baş verməli idi.. 1958-ci ildə İsrail kəşfiyyatı "Mossad" Argentinada Eyxmannın izinə düşdü. Müharibə zamanı nasistlərdən əziyyət çəkən Almaniya yəhudisi Lotar Qerman onun aşkara çıxarılmasında kömək etdi. Kor olmasına baxmayaraq, Argentinada yaşayan Lotar keçmiş nasistlərin axtarışı ilə əlaqəli hadisələrlə maraqlanırdı və Eyxmanın yoxa çıxdığını və axtarıldığını bilirdi. Buna görə qızının Üçüncü Reyxə xidmət edən atasının keçmişi ilə öyünən Nikolas Eyxman adlı bir gənclə tanış olduğunu eşitdikdə Qerman bu məlumatı bildikləri ilə müqayisə etdi və söhbətin Adolf Eyxmanın oğlu haqqında getdiyini başa düşdü. O, şübhələri haqqında müvafiq yerlərə məlumat verdi.

Qaçırma qərarı

Eyxmanın yerini müəyyənləşdirən İsrail hökuməti onu gizli şəkildə Argentinadan İsrailə aparmaq qərarına gəldi. Eyxmanın ekstradisiya etmək cəhdinin onun növbəti dəfə yoxa çıxmasına səbəb olacağı təhlükəsi var idi.

1945-ci ildən sonra Argentina nasistlər üçün əsl sığınacaq yeri kimi ad çıxarmışdı. Hitlerə rəğbət bəsləyən Argentina Prezidenti Xuan Peron saxta sənədlər ilə çox sayda almanın ölkəsinə girişinə nəinki göz yumur, həm də onların Avropadan qaçmasına kömək edirdi. Bir çox keçmiş nasist hətta Argentina silahlı qüvvələrində işə düzəlirdi.

Hərbi xunta tərəfindən Peronun 1955-ci ildə devrildiyi vaxt, Argentina elitasında və xüsusən güc strukturlarında nasist əhvali-ruhiyyəsi çox güclü idi. Eyxmanın ekstradisiyası ehtimalı israillilər tərəfindən çox az qiymətləndirilirdi və heç kim cinayətkarın yenidən qaçıb gizlənməsini istəmirdi. Bundan əlavə, Harelin yazdığı kimi, Eyxman Almaniyaya verilə bilərdi və müharibənin bitməsindən 15 il sonra Avropadakı nasistlər çox yumşaq hökmlər almağa başladılar. İsraillilər köhnə günahları bağışlamaq meylinə görə Eyxmanın ümumiyyətlə məsuliyyətdən kənar qalacağından qorxurdular.

Əməliyyatın işlənməsi və hazırlığı

Adolf Eyxmanı qaçıran "Mossad"ın operativ qrupunun rəhbəri Rafi Eytan.

Eyxmanın qaçırılması əməliyyatına şəxsən "Mossad" direktoru İsser Harel rəhbərlik edirdi. Rafi Eytan operativ qrupun komandiri təyin edildi. Əməliyyatın bütün iştirakçıları könüllülər idi. Onların əksəriyyəti ya müharibə zamanı nasistlərdən əziyyət çəkmiş, ya da ölən qohumları olmuşdur. Əməliyyat iştirakçılarına Eyxmanın İsrailə təhlükəsiz və sağlam şəkildə çatdırılmasının vacibliyi xəbərdarlığı edilmişdi..

Əməliyyata hazırlıq 1959-cu ilin sonlarında, birbaşa həyata keçirilməsinə hazırlıq isə 1960-cı ilin aprelində başladı. "Mossad" əməliyyatçıları Argentinaya ayrı-ayrı ölkələrdən və müxtəlif vaxtlarda gəlirdilər. Bu səfərləri təşkil etmək üçün "Mossad" hətta saxta səyahət şirkəti yaratmışdı. Əməliyyatın keçirilməsi İsrail nümayəndə heyətinin Argentinanın müstəqilliyinin 150 illiyini qeyd etmək üçün Buenos Ayresə gələn rəsmi səfərinə həsr olunmuşdu. İsrailin Argentina ilə müntəzəm hava əlaqəsi olmadığından Eyxmanın rəsmi İsrail nümayəndə heyətinin təyyarəsində qaçırmaq qərara alındı. "El Al" aviaşirkətinin rəhbərliyi gizli əməliyyat barədə məlumatlandırıldı. Təyyarənin mayın 19-da Buenos Ayresə uçmağı və mayın 20-də geri qayıtması lazım idi..

Aprelin 26-da ilk əməliyyat qrupu Eyxmanı izləməyə başladı, aprelin 29-da isə Harel əməliyyata birbaşa rəhbərlik etmək üçün Argentinaya uçdu. Ümumilikdə əməliyyatda 30 nəfər iştirak edirdi, onlardan da 12-si bilavasitə ələ keçirilmə, qalanları isə dəstək və təminatla məğul olmalı idi.

Buenos Ayresdə "Mossad" əməkdaşları bir neçə ev və avtomobili icarəyə götürdü, rabitə sistemi qurdu, işin uğursuz nəticələnəcəyi halda təcili evakuasiya və əlavə variantlar da daxil olmaqla gələcək əməliyyatın ən kiçik detallarını hazırladı. Ələ keçirilmə zamanı qrupun sərəncamında yeddi ev, o, cümlədən iki şəhər mənzili əməliyyatdan bir neçə gün əvvəl icarəyə götürülmüşdü..

Harel tərəfindən ələ keçirilmə əməliyyatının ilk vaxtı mayın 10-da təyin olunmuşdu. Sonradan əməliyyatçıların rəyləri nəzərə alınaraq son tarix bir gün irəli çəkildi.

Əməliyyatın bütün iştirakçıları könüllülərdən təşkil edilmişdi. Onların əksəriyyəti ya müharibə zamanı nasistlərdən əziyyət çəkənlər, ya da onların qohumları idilər. Onların hamısına ciddi şəkildə xəbərdarlıq edildi ki, Eyxman İsrailə sağ salamat çatdırılmalıdı. İsraildə Eyxmanın tutulmasında iştirak edənlərin tam siyahısı üzərindən gizlilik 2007-ci ilin yanvarında götürüldü..

1960-cı il mayın 11-də Eyxman küçəsində bir qrup İsrail agenti tərəfindən tutuldu. Eyxman adətən avtobusla axşam saat 7-də evə gəlirdi. Bu dəfə o, avtobusda deyildi. Növbəti avtobusda da o, yox idi. O, yalnız saat 20:05-də göründü, fənəri yandırdı və evə tərəf getdi.. Eyxmanın tutulmasını sonradan "agent yeddi qırx" və ya "Eyxmanı tutan adam" kimi tanınan Peter Malkin şəxsən həyata keçirdi. Eyxman pusquya 10 metr yaxınlaşdıqda, Malkin arxadan ona ispan dilində "Un momentito, señor!" ("Bir dəqiqə gözləyin, lord") deyə müraciət etdi və sonra "nelson" fəndi ilə boynunu sıxaraq yerə sərdi. Avraham Şalom maşından atladı və Eyxmanın ayaqlarından tutdu. Rafi Eytan o biri tərəfdən yaxınlaşdı və üçü də Eyxmanı maşının içinə soxdular. Malkinin sözlərinə görə, ələkeçirmə 20 saniyədən bir qədər çox çəkdi. Yaxınlıqda hadisəni görə biləcək heç bir şahid yox idi. Rafi Eytan Eyxmanın heç bir müqavimət göstərə bilmədiyini və sadəcə mızıldadığını iddia edirdi.

Maşında Eyxmanın əl və ayağı bağlanmış, gözlərinə qaranlıq eynək taxılmış və üstü yorğan ilə örtülmüşdür. Zivi Aaroni alman dilində dedi: "Sakit dur, yoxsa səni öldürəcəyik!", Eyxman tərpənmədi. Hər iki avtomobil "Mossad"ın icarəyə götürdüyü gizli evlərdən birinə girdi.

Sonradan Eyxmanın oğlu Nikolas Quick jurnalına verdiyi müsahibədə atasının qaçırılmasından danışarkən deyirdi: "Mayın 12-də, qardaşım Diter gəldi və dedi: "Qoca yoxa çıxıb!" Bizim ilk düşüncəmiz bu oldu: "İsrail!" Dieter və mən təcili Buenos Ayresdən San Fernandoya yollandıq, yolda , atanın ən yaxşı dostu keçmiş SS zabitini xəbərdar etdik. İki gün əbəs yerə onu polisdə, xəstəxanalarda və meyitxanalarda axtardıq. Sonra onun qaçırıldığı məlum oldu. Bir qrup vətənpərvər alman gənci bizə kömək etmək üçün könüllü olmağa razılaşdı. Elə günlər olurdu ki, velosipedlərdə üç yüzə qədər adamın şəhərdə axtarış aparırdı. Atamın başqa bir dostu, eyni zamanda keçmiş keçmiş SS zabiti limanlarda və hava limanında nəzarət təşkil etdi. Bizimkilərdən kiminsə birinin növbə çəkmədiyi körpü, magistral yolların kəsişməsi, dəmir yolu stansiyası qalmamışdı. Gənclər qrupunun lideri: "Gəlin İsrail səfirini oğurlayaq və atanızın yerini deyənə qədər işgəncə verək." təklifi verdi. Kimsə İsrail səfirliyini partlatmağı təklif etdi. Ancaq bu planları rədd etdik … "

Villada mühafizə edilməsi

Adolf Eyxmanı şəxsən ələ keçirən "Eyxmanı ələ keçirən" şəxs ləqəbli Piter Malkin.

Qaçırıldıqdan sonra Eyxman agentlər tərəfindən Buenos Ayres şəhərinin ətrafındakı icarəyə götürülmüş villaya aparıldı. Əvvəlcə silah və zəhərlə intihara cəhd şübhəsi ilə onun üzərində yoxlama aparıldı. Adolf Eyxmannn şəxsi işində göstərilmiş xüsusi əlamətlərlə onun şəxsiyyəti təsdiq edildi. Sonra Zivi Aaroni Eyxmanın şəxsiyyətini 100% əminliklə müəyyən etməyə imkan verən ilk sorğu keçirdi. Əsir tərəddüd etmədən SS-dəki nömrələrini — 45326 və 63752-ni və həmçinin NSAFP biletinin nömrəsini — 889895 söylədi. Eyxman onu kimin tutduğunu başa düşdüyünü və qısa bir inaddan sonra əsl adını dedi. Mayın 3-də agentlər İsrail hökumətinə Eyxmanın tutulması barədə məlumat verdilər.

Əməliyyatın sonrakı gedişatına rəhbərlik etmək üçün Harel "mobil qərargah" yaratdı. Qrup üzvləri müəyyən bir saatda görüşlərin keçirildiyi kafelərin siyahısını aldılar. Beləliklə, hər məkana yalnız bir dəfə baş çəkilirdi.

Eyxman villada 9 gün gecə-gündüz mühafizə altında keçirdi. Günün çox hissəsində Eyxman mühafizəçilərin üzlərini görməmək üçün qaranlıq eynək taxılaraq yatağa qandallanmışdı. Mühafizəçilərdən biri Eyxman ilə otaqda olur və onu daim diqqətdə saxlayırdı. İkinci gözətçi qapısı daim açıq olan qonşu otaqda idi. Eyxmanın mühafizəçilərinə onunla danışmaq qəti qadağan edilmişdi və Rafi Eytan əmrin ciddi şəkildə icrasına nəzarət edirdi. Gecələr həyətdə mühafizə üçün adam qoyulurdu. Mühafizəçiləri köməyə çağırmaq üçün Eyxmanın otağına həyəcan zəngi quraşdırılmışdı. Həyətdə təhlükə anında qaçmaq üçün hazır avtomobil park edilmişdi.

Villada saxlanıldığı müddətdə bu və ya digər şəkildə Eyxman ilə əlaqə quranların hamısı Eyxmana qarşı təcavüz göstərməmək üçün özlərini və bir-birlərini nəzarətdə saxlamağa və diqqət etməyə məcbur olmuşdular. Harel yazır ki, villada yemək hazırlayan yeganə qadın əsiri zəhərləmək cəhdindən özünü güclə saxlaya bilmişdi.

Təhlükəsizlik səbəbi ilə evə giriş və çıxış ciddi şəkildə məhdudlaşdırılmışdı. İsser Harel özü məhkumu yalnız mayın 15-də ziyarət etdi. İndi Eyxmanın tutulduğuna tamamilə əmin olduğunu nəzərə alaraq əməliyyatçılara yeni təlimatlar verdi. Əgər evə polis basqını olardısa, bu halda Eyxman nəyin bahasına olursa olsun başqa yerə aparılmalı idi. Bu mümkün olmadığı halda, Rafi Eytan özünü Eyxmana qandalamalı və açarı ataraq polisə məhbusun kimliyini bildirməli idi. "Mossad"a üzvlük qəti şəkildə rədd edilməli idi. Polis tərəfindən tutulma halında, əməliyyatçılardan özlərini İsrail könüllüləri kimi təqdim etmələri tələb edilirdi.

Eyni zamanda Eyxmandan intensiv ifadələrin alınması davam edirdi. Harel agentlərin Eyxmandan etdiyi cinayətləri könüllü yazılı şəkildə etiraf etmələrini və İsraildə mühakimə olunmasına razılıq əldə edə bildiklərini iddia edir.

Mən, aşağıda imzanı atmış Adolf Eyxman könüllü olaraq bildirirəm ki, indi həqiqətən kim olduğum aşkara çıxdı və artıq məhkəmədən qaçmağa cəhdin mənası yoxdur. Mən İsrailə getməyə razı olduğumu və müvaffiq səlahiyyətli məhkəmə qarşısına çıxmağa hazıram. Sözsüz ki, hüquqi yardım alacağam və Almaniyada xidmətimin son illəri ilə bağlı faktları, heç nəyi gizlətmədən söyləyəcəyəm ki, gələcək nəsillər bu hadisələrin əsl mənzərəsini bilsinlər. Bu ərizəni könüllü olaraq imzalayıram. Mənə heç nə vəd etmədilər və hədələmədilər. Nəhayət dinclik tapmaq istəyirəm. Keçmişi artıq bütün təfərrüatlarla bərpa edə bilmədiyimdən və bəzən hadisələri xatırlamağım mümkün olmadığından, baş verənlərin mənzərəsini bərpa etməyə kömək edəcək sənədlər və şahidlər təqdim etməyinizi xahiş edirəm. Adolf Eyxman. Buenos Ayres, 1960-cı il may ayı. İsser Harel. "Cəlladın qaçırılması". 27-ci hissə

İsrailə aparılma

Mayın 19-da "El Al" təyyarəsi Buenos Ayres hava limanına endi. İsraillilər heç kəsin şübhələnməməsi üçün təhlükəsizlik tədbirlərini artırdılar. Mayın 20-də nahar vaxtı Xarel mobil qərargahını birbaşa hava limanına köçürdü, izdihamlı bir kafedə masaların birində əməliyyatın sonuna qədər işçilərinə əmr verdi.. Mayın 20-də anestezioloq Yona Elian Eyxmana trankvilizator tərkibli iynə vurdu və əyninə İsrail pilotu paltarı geyindirildi. Bundan sonra Argentinanın müstəqilliyinin 150 illiyini qeyd etmək üçün Buenos Ayresə uçan "El Al" təyyarəsinin xəstə bir heyət üzvü olaraq hava limanına gətirildi və Argentina sərhədçilərinə pilot Rafael Arnonun adına olan pasport təqdim etdi. Bundan əvvəl, Arnonun iştirakı ilə uydurma bir avtomobil qəzası təşkil edildi və mayın 20-də guya xəstəxanadan "xəstənin uçuşu həkim nəzarəti altında köçürə biləcəyini" ifadə edən sənəd düzəldildi. Sərhədçilər israilliləri nəzarət məntəqəsindən buraxdılar və Eyxman anlaqlı vəziyyətdə olmadığından etiraz edə bilmədi. Gecə yarısında göyərtəsində Eyxmanın olduğu "El Al" təyyarəsi İsrailə tərəf uçdu..

Eyxman itkin düşdükdən sonra alman icmasından təxminən üç yüz üzvü bir həftə ərzində Buenos Ayresdə axtarış apardı və onlar dəmiryolu stansiyalarını, dəniz limanlarını və aerodromları nəzarətdə saxlamağa çalışdılar. Ancaq şübhəli heç bir şey aşkarlaya bilmədilər. Nə Argentina polisi, nə də Eyxmanın qohumları onun yerini müəyyənləşdirə bilmədi.

Məhkəmə prosesi

A. Eyxman məhkəmə iclasında (1961-ci il 5 aprel fotosu)

Eyxman Qüdsdə məhkəmə iclası zamanı

Qüdsdə Eyxman polisə təhvil verildi. Mayın 22-də Knessetin iclasında İsrailin Baş naziri David Ben-Qurion "Adolf Eyxmanın İsraildə olduğunu və tezliklə məsuliyyətə cəlb olunacağını" açıqladı. Eyxmanın fəaliyyəti alman dilini mükəmməl bilən 8 zabitdən ibarət xüsusi qurulmuş "006 saylı idarə" adlı polis bölməsi tərəfindən araşdırıldı. Tezliklə başlayan məhkəmə prosesində xolokost zamanı sağ qalan çox sayda insan şahid kimi çıxış etdi.

Proses zamanı Almaniya kansleri Konrad Adenauer hökuməti, nasistlərlə əməkdaşlıq edən hakimiyətin bəzi yüksək vəzifəli şəxslərinin adlarının yayımlanmasına mane olmağa çalışaraq, İsrail hakiminə rüşvət verməyi planlaşdırırdı.

İstintaq başa çatdıqdan sonra hökumətin hüquq məsləhətçisi Qideon Hausner 15 maddəlik iddianamə imzaladı. Eyxman insanlığa qarşı cinayətlərdə, yəhudi xalqına qarşı cinayətlərdə, cinayət təşkilatlarına üzvlükdə (SS və SD, Gestapo) ittiham olunurdu. Yəhudi xalqına qarşı cinayətlər milyonlarla yəhudinin həbs edilməsi, onların müəyyən yerlərdə cəmlənməsi, ölüm düşərgələrinə göndərilməsi, qətllər və əmlaklarının müsadirə olunması da daxil olmaqla, bütün növ təqibləri əhatə edirdi. İttiham aktı təkcə yəhudi xalqına qarşı cinayət deyil, digər xalqların nümayəndələrinə qarşı cinayətlərlə də əlaqələndirildi: milyonlarla polyakın sürgünü, on minlərlə qaraçının həbs və ölüm düşərgələrinə göndərmək, çex partizanları tərəfindən Reynxard Qeydrixin öldürülməsinə qisas olaraq Çexiyanın Lidiçe kəndindən 100 uşağın Lodz gettosuna göndərmək və onları məhv etmək daxil idi.

1961-ci il dekabrın 15-də yəhudi xalqına və bəşəriyyətə qarşı vəhşiliklərdə günahkar bilinən Eyxmana müharibə cinayətkarı kimi edam hökmü oxundu.

Edam

A. Eyxman Ramla həbsxanasında.

İsrail prezidenti İshak Ben-Sivi onun əfvini rədd etdi. Eyxman 1962-ci il mayın 31-dən iyunun 1-nə keçən gecə Ramla həbsxanasında asıldı; bu, məhkəmənin hökmü ilə İsraildəki ikinci və son ölüm cəzasıdır (İlk ölüm hökmü 1948-ci il iyunun 30-da kapitan Meir Tuvunskinin səhvən güllələnməsidir.). Başının bağlanmasından imtina edən Eyxman onlarla tezliklə yenidən görüşəcəyini və Allaha imanla öldüyünü söylədi.

Yaşasın Almaniya! Yaşasın Argentina! Yaşasın Avstriya! Həyatım bu üç ölkə ilə bağlıdır və onları heç vaxt unutmayacağam. Həyat yoldaşımı, ailəmi və dostlarımı salamlayıram. Müharibə qaydalarına əməl etməyə məcbur idi və bayrağıma qulluq etdim. Mən hazıram.

Hökmü həbsxananın rəisi Şalom Nagar icra etdi. Asıldıqdan sonra Eyxmanın cəsədi yandırıldı və külü İsrailin ərazi sularından kənarda Aralıq dənizinə səpildi.

Xanna Arendtin "Şərin adiliyi"

Yəhudi mənşəli alman-Amerika filosofu, siyasi nəzəriyyəçi və tarixçi, totalitarizm nəzəriyyəsinin banisi Xanna Arendt Qüdsdəki məhkəmə prosesində "The New Yorker" jurnalının müxbiri olaraq iştirak edirdi. Məhkəmə prosesindən sonra yazdığı "Şərin adiliyi: Eyxman Qüdsdə" adlı kitabında müttəhimin şəxsiyyəti və etdiyi cinayətlərin vəziyyətini təhlil edir. Arendt Eyxmanın Xolokostun əsas ideoloqu olmadığı qənaətinə gəlir, ancaq kiçik düşüncəli, icraçı və totalitar bir maşında karyerasını quran şəxs olması qənaətinə gəlir. Eyxman nümunəsindəki kitabda "bütöv bir millətin mənəvi çöküşü" şəraitində günahkarların və qırğınların iştirakçılarının təkcə "qatı zülmkarlar" deyil, həm də ən adi insanların olduğu sübut edilmişdir.

"Arendtin gəldiyi qənaətə görə Eyxman heç də yırtıcı və ya bir növ psixopatoloji bir insan deyildi. O, olduqca dəhşətli dərəcədə normal bir insan idi və milyonlarla insanın ölümü ilə nəticələnən hərəkətləri işini yaxşı etmək istəyinin nəticəsi idi. Bu vəziyyətdə bu işin kütləvi qətllərin təşkil edilməsindən ibarət olması ikinci dərəcəli əhəmiyyət kəsb edirdi.".

Beynəlxalq reaksiya

İsser Harel 1948–1963-cü illərdə İsrail təhlükəsizlik xidməti "Mossad"ın rəhbəri

Eyxmanın İsraildə olduğu məlum olduqdan sonra, Argentina hökuməti İsraili onu qanunsuz qaçırmaqda günahlandırdı. 1960-cı il iyunun 8-də Argentina rəsmi olaraq Eyxmanın geri qaytarılmasını tələb etdi və iyunun 15-də İsrailin hərəkətlərindən BMT-yə şikayət etdi. Şikayətdə bu hərəkətlərin "suverenlik hüquqlarının kobud şəkildə pozulması, dünyada sülhün qorunması üçün təhlükəli bir atmosfer yarada bilər" — bildirilirdi.

Bu hadisəni müzakirə etmək üçün BMT-də xüsusi iclas çağırıldı. İsrail Xarici İşlər Naziri Qolda Meir, qanunu pozan hərəkətlərə görə Argentinadan rəsmi şəkildə üzr istədi, ancaq bu vəziyyətdə haqlı olduqlarını da bildirdi. Rəsmi versiyaya görə, Eyxmanın dövlət xidmətində olmayan bəzi "yəhudi könüllüləri" tərəfindən qaçırılmışdır. Argentina xüsusi xidmət orqanları İsrail kəşfiyyatının bu işdə iştirakını sübut edə bilmədi. Bununla belə, BMT Təhlükəsizlik Şurasının 23 iyun 1960-cı il tarixli 138 saylı qətnaməsində İsrail hökumətinin heç olmasa, Eyxmanın Argentinadan qaçırılması planını bildiyi və həyata keçirilməsinə razılıq verdiyi ifadə edildi.

Eyxmanın qaçırılmasının başqa bir nəticəsi Argentinada gizlənən nasistlər arasında kütləvi panikaya gətirib çıxardı. Xüsusilə Eyxman itkin düşdükdən sonra Auşvitz həbs düşərgəsi məhbuslarına ən qəddar işgəncə verənlərindən biri olan "Ölüm mələyi" ləqəbli Yozef Mengele əvvəl Paraqvaya, daha sonra Braziliyaya qaçdı. Rafi Eitanın və başqa bir Mossad veteranı Aleks Mellerin sözlərinə görə, Buenos Ayresdə Mengelenin izinə düşmüşdülər, ancaq onu Eyxmanla eyni vaxtda və ya Eyxmanın tutulmasından dərhal sonra ələ keçirmək çox riskli idi. Sonra "Mossad"ın bütün resursları "Yosele davası"na cəlb edildi və bu müddətdə Mengele izini itirməyi bacardı.

Nasistlərə rəğbət bəsləyən ərəb mətbuatı Eyxmanı açıq şəkildə müdafiə edirdi. Xüsusilə, ingilisdilli İordaniya qəzeti "The Jerusalem Times" 24 aprel 1961-ci il tarixli nömrəsində yayımladığı məktubda Eyxman vasitəsilə "bəşəriyyətə bir xeyir gəldiyini" və "məhkəmənin 6 gün ərzində qisas almaq üçün qalan altı milyonun məhvi ilə sona çatacağına" inandığını bildirirdi.

Düz 40 il sonra 2000-ci il iyunun 15-də Argentina Prezidenti Fernando de la Roi, ABŞ-yə rəsmi səfəri zamanı İkinci Dünya Müharibəsindən sonra ölkəsinin nasistlərə sığınacaq verdiyi üçün bütün Xolokost qurbanlarından "ən dərin və ən səmimi şəkildə" üzr istədi. De la Roi Argentina hökumətinin nasist cinayətkarlarının ölkəyə necə girməyi bacardıqlarını araşdıracağını və cinayətlərdə günahkar olan bütün nasistlərin cəzalandırılacağını vəd etdi.

SSRİ-də Eyxmanın tutulması, Qərbin (İsrail də daxil olmaqla) keçmiş nasistlərin kifayət qədər təqib etməmək konteksində zəif şəkildə işıqlandırılırdı. Sovet mətbuatında İsrail digər nasist cinayətkarlarının ifşa edilməsinin qarşısını almaq üçün Almaniya Federativ Respublikasının bütün tələblərini yerinə yetirən asılı bir dövlət kimi göstərilirdi. Sionist hərəkatının rəhbərliyi "Hitlerin varisləri Bonn revanşistləri ilə qanlı bir müqavilə bağlamaqda" günahlandırılaraq milyonlarla qurbanın xatirəsinə xəyanət etməkdə ittiham edilirdi. Eyxmanın məhkəməsində, SSRİ ölkə ərazisində mülki şəxslərə qarşı müharibə cinayətlərində günahkar olan faşistləri mühakimə etmək üçün bir fürsət gördü, SSRİ milyonlarla Sovet vətəndaşının ölümünə cavabdeh olaraq Eyxmanın işində maraqlı tərəf idi. İsrailin Eyxmanı mühakimə etmək hüququ yalnız ayrı-ayrı media vasitələrində şübhə altına alınmışdı.

Qaçırılmanın tarixdə qoyduğu iz

2006-cı ildə ABŞ-də arxivlərin açılması nəticəsində məlum olmuşdur ki, 1958-ci il martın 19-da Birləşmiş Ştatların Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi Qərbi Alman kəşfiyyat xidmətindən Eyxmanın olduğu yer və gizləndiyi ad haqqında məlumat almışdı, lakin MKİ və Qərbi Alman kəşfiyyatı Eyxmanın Federal Kansler Konrad Adenauer katibliyinin rəhbəri vəzifəsini icra edən Hans Qlobkenın nasist keçmişi haqqında məlumat verə biləcəyindən qorxaraq bu məlumatları gizlətməyə qərar verdi.

Nyu Yorkdakı Yəhudi İrsi Muzeyində bir müddət Eyxmanın qaçırıldığı gecə Peter Malkinin əlində olan əlcəyin tuncdan tökülmüş qəlbi nümayiş etdirilmişdir. Malkin Eyxmana çılpaq əlləri ilə toxunmaqdan iyrəndiyini söyləyirdi. 2007-ci ilin may ayında Eyxmana Rikardo Klementin adına verilən pasport Buenos Ayresdəki Holokost Muzeyinə verildi. Pasport Buenos Ayresin məhkəmə arxivində tapılmışdırdı. Buraya isə o, polis tərəfindən verilmişdi. 1960-cı ilin may ayında Eyxmanın arvadı ərinin itməsi üçün ərizə verərkən pasportu polisə təqdim etmişdir.

Eyxmanın qaçıran şəxslərin bəzi "yəhudi könüllüləri" yox, məhz "Mossad" agentləri olduğu 2005-ci ilin fevral ayında rəsmən etiraf edildi. Həmçinin Eyxmanın qaçırılmasının iştirakçılarının tam siyahısı yalnız 2007-ci ilin yanvarında dərc edildi. Əməliyyatda iştirak edən anestezioloqun adı 2007-ci ilin aprelində açıqlandı.

2007-ci il iyunun 26-da İsrail Prezidentinin səlahiyyətlərini icra edən Dalia İtsik əməliyyat iştirakçılarına fəxri diplomlar və xatirə hədiyyələrini təqdim etdi. Əməliyyatın bir başa iştirakçılarından (Piter Malkin, Moşe Tavor və Şalom Dani) üçü artıq həyatda deyildilər.

12 dekabr 2011-ci il dekabrın 12-də Qüdsdəki Knessetdə İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahunun iştirakı ilə Adolf Eyxmanın qaçırılması əməliyyatına həsr edilən sərgi açıldı. Sərgidə dövlət arxivindən ilk dəfə "Mossad" tərəfindən Argentinada Eyxmanın qaçırılması ilə əlaqədar, habelə İsraildəki məhkəmə işinə aid unikal eksponatlar və sənədlər nümayiş etdirilmişdi. Həmçinin bu eksponatlar arasında Ben-Qurionun Eyxmanın tutulması barədə əmri, cinayət işinin hökmü, oğurluq zamanı istifadə olunan anesteziya üçün xüsusi şpris, "Mossad" agentlərinin pasportları, biletləri və əlcəkləri, Eyxmanın məhkəmə salonunda saxlanıldığı şüşə otağı ümumi baxışa təqdim edilmişdir.

İncəsənətdə

Adolf Eyxmanın özünün fəaliyyətinə, həm də qaçırılmasına aid bir neçə əsər yazılmış, bədii və sənədli filmlər çəkilmişdir. Belə ki, onun qaçırılması və məhkəməsi hekayəsi bütün dünyada məşhurlaşdığından dərhal dünyanın dörd bir yanından olan dramaturqların, yazıçıların və jurnalistlərin diqqətini cəlb etmişdir. Ancaq bu hekayənin vizuallaşdırılması yalnız 1968-ci ildə mümkün oldu, o zaman aktyor və ssenarist Robert Şou bu barədə roman yazdı və "Broadvey"də "Şüşə qəfəsdə adam" pyesini səhnələşdirdi. 1975-ci ildə bu roman və pyes əsasında rejissor Artur Hiller bir neçə ay ərzində Eyxmanın məhkəməsinin materialları və Xanna Arendtin məqalələri ilə tanış olaraq Maksimilian Şellin baş rolunu oynadığı "Şüşə qəfəsdə adam" bədii filmini çəkdi. Nasist cinayətlərinə görə kollektiv və fərdi məsuliyyətin mürəkkəb və mübahisəli mövzuları arasında çəkilən film, Xolokost qurbanlarının dolayı olaraq günahları və onların passivliyi məsələsini qaldırır, eyni zamanda İsrail Dövləti tərəfindən "Xolokostun özəlləşdirilməsinin" və "Qana qan" siyasətinin həyata keçirilməsinin mümkünlüyünün mənəvi və etik problemlərini qaldırır.

Ədəbiyyatda

1961-ci ildə Tuvia Fridman redaktor David Qross ilə birlikdə "Ovçu" (ing. The Hunter) avtobioqrafik kitabını nəşr etdirmişdi. Kitab 2007-ci ildə təkrar nəşr edilmişdir. 1961-ci ildə yazıçı Moşe Perlmanın "Eyxmanın Qaçırılması" kitabı (ing. The Capture of Adolf Eichmann)Təl-Əvivdə ivrit dilində və Londonda ingilis dilində nəşr olundu. 2001-ci ildə Perlmanın "Adolf Eyxman necə tutuldu" kitabı rus dilində nəşr edildi..

İsser Harel bu hadisələr haqqında "Qaribaldi küçəsindəki ev" kitabını yazmışdı.(ivr. ‏הבית ברחוב גריבלדי, תל אביב: ספריית מעריב)‏‎ 1975, (ing. The House on Garibaldi Street) Bu kitab 1992-ci ildə rus dilində "Cəlladın oğurlanması" adı ilə nəşr edilmişdir. Kitabın yazıldığı zaman "Mossad"ın agentləri rəsmi olaraq açıqlanmadığından, Harelin əsərində onlar təxəllüs altında verilmişdir. Məsələn, "Cəlladın qaçırılması" kitabında Rafi Eitan — "Qaby", Piter Malkin — "Eli", Zvi Aaroni — "Kenet" və s. adlar altında keçir. Öz adı altında verilən yeganə agent 1963-cü ildə vəfat edən saxta sənəd hazırlama mütəxəssisi Şalom Dani idi.

1990-cı ildə amerikalı yazıçı Harry Stein ilə həmmüəllif olaraq Piter Malkin "Eyxman əlimizdədir" (ing. Eichmann in My Hands) kitabını yazmışdır. 1990-cı ildə Tuvia Fridman "Əməliyyatdakı rolum" sənədlər toplusunu nəşr etdirdi.

1996-cı ildə Zivi Aaroni alman yazıçısı Vilhelm Dietl ilə birlikdə "Der Jäger — Operation Eichmann" kitabını buraxmışdılar.

Kinoda

1961-ci ildə Eyxman hələ də İsrail həbsxanasında olarkən, ABŞ-də rejissor R. J. Sprinqstin tərəfindən çəkilmiş "Eyxman Əməliyyatı" (ing. Operation Eichmann) bədii filmi sərbəst prokata buraxıldı. Eyxman rolu Verner Klemperer tərəfindən canlandırılmışdır. İsser Harelin "Qaribaldi küçəsindəki ev" əsəri əsasında 1979-cu ildə Xaim Topol və Martin Balsamın baş rollarda çəkildiyi "Garibaldi küçəsindəki ev" ("The House on Garibaldi Street") bədii filmi çəkilmişdir. 1996-cı ildə Harry Stein ilə Piter Malkinin yazdığı "Eyxman əlimizdədir" kitabı əsasında "Eyxmanı tutan adam" telefilmi çəkilmişdir. Filmdə Eyxman rolunu Robert Duvall, Malkinin obrazını isə Arlis Howard canlandırmışdır. Filmin konsultantı Malkin olmuşdur.

2006-cı ildə Rusiyada Tuvia Fridmanın fəaliyyətinə həsr olunmuş rejissor Fyodor Stukovun "Nasist Ovçuları" 4 epizodlu sənədli filmi ekranlara buraxıldı. 2007-ci ildə İsrail məhkəməsi sənədlərinə əsaslanan bioqrafik "Eyxman" ingilis-macar filmi ekranlara buraxıldı. Filmdə baş rolda Tomas Kreçmann çəkilmişdir. Eyxmanın qaçırılması mövzusu ilə dolayı əlaqəli bir çox əsərlərdə yaradılmışdır. Məsələn 2007-ci ildə ekranlara çıxan "Borc" bədii filmində üç gənc "Mossad" agentinin sağ qalan nasist cinayətkarlarından birini axtarmaq üçün Avropaya yola düşdüyü əks olunur. 2009-cu ildə "Miramax" studiyası əsas rolların birində Helen Mirrenin çəkildiyi eyni adlı filmin remeykini buraxdı. Film 2011-ci ilin avqustunda studiyanın bağlanmasından sonra yayımlandı..

2018-ci ilin avqustunda Ben Kinqslinin oynadığı Eyxmanın tutulmasından bəhs edən "Final əməliyyatı" (ing. Operation Finale) filmi nümayiş olundu..

2019-cu ildə F. Dikin yazdığı "Yüksək qaladakı adam" romanının motivləri əsasında çəkilən teleserialda, 1964-cü ildə alternativ gerçəklikdə SS oberstqruppenfüreri Eyxman obrazını aktyor Timoti V. Mörfi canlandırır.

Eyxmanın gündəliyi

Eyxman həbsxanada gündəliklər yazırdı, lakin İsrail hökumətinin qərarı ilə onlarla tanış olma və istifadəsi qadağan edilmişdir. 1999-cu ildə Eyxmanın oğlu İsrail Ali Məhkəməsinə gündəlikləri nəşr etdirmək məqsədiylə icazə üçün müraciət etdi. 2000-ci il fevralın 29-da İsrail hökumətinin əmri ilə Eyxmanın gündəlikləri nəşr olundu.

Onlardan məlumatlar ilk dəfə 2000-ci ilin martında Devid İrvinqin İngiltərə məhkəməsində Debora Lipstadta qarşı qaldırdığı məhkəmə prosesində Xolokost tarixinin dəlilləri olaraq açıq şəkildə istifadə edildi.

İstinadlar

1. Ailsby C. SS : Roll of Infamy. 1997.
2. Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
3. THE FIRST STAGE. THE PERSECUTION OF THE JEWS IN GERMANY 2012-02-14 at the Wayback Machine [EIchmann trial transcript] / The Nizkor Project
4. Adolf Otto Eichmann // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
5. Adolf Eichmann // Gran Enciclopèdia Catalana (kat.). Grup Enciclopèdia, 1968.
6. Deutsche Nationalbibliothek Record #118529447 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
7. https://www.dhm.de/lemo/biografie/adolf-eichmann.
8. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015065795596&view=1up&seq=178. S. 160–178.
9. https://snl.no/Adolf_Eichmann.
10. https://www.spiegel.de/politik/absolute-gerechtigkeit-a-fe5d2817-0002-0001-0000-000013517583.
11. Локализация Эйхмана в Аргентине 2018-08-08 at the Wayback Machine (alm.)
12. Stangneth, 2014. səh. 297
13. "К. А. Залесский. КТО БЫЛ КТО В ТРЕТЬЕМ РЕЙХЕ". 2016-02-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-13.
14. Arendt, 1994. səh. 252
15. "Arxivlənmiş surət". 2020-09-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-13.
16. из книги Quentin Reynolds "The Minister of Death" (1960), об этом писали в германских газетах, вышедших в апреле 1961 года, например Abendblatt ^{[ölü keçid]}
17. The Holocaust and the Neo-Nazi Mythomania 2019-11-17 at the Wayback Machine ©1978, The Beate Klarsfeld Foundation
18. The Holocaust and the Neo-Nazi Mythomania 2019-11-16 at the Wayback Machine ©1978, The Beate Klarsfeld Foundation
19. The Holocaust and the Neo-Nazi Mythomania 2019-11-16 at the Wayback Machine ©1978, The Beate /Klarsfeld Foundation
20. Longerich, 2010. səh. 132
21. Longerich, 2010. səh. 148–149
22. Longerich, 2012. səh. 469, 470
23. Cesarani, 2005. səh. 77
24. Longerich, 2010. səh. 151–152
25. Longerich, 2010. səh. 153
26. Cesarani, 2005. səh. 81
27. Longerich, 2010. səh. 156
28. Longerich, 2010. səh. 159
29. Evans, 2008. səh. 57
30. Longerich, 2010. səh. 157
31. Cesarani, 2005. səh. 83–84
32. Longerich, 2010. səh. 160
33. Kershaw, 2008. səh. 452–453
34. Longerich, 2010. səh. 167
35. Browning, 2004. səh. 87
36. Browning, 2004. səh. 88
37. Longerich, 2010. səh. 164
38. Longerich, 2012. səh. 523
39. Cesarani, 2005. səh. 93
40. Browning, 2004. səh. 315
41. Snyder, 2010. səh. 416
42. Browning, 2004. səh. 362
43. Longerich, 2000. səh. 2
44. Cesarani, 2005. səh. 96
45. Browning, 2004. səh. 410
46. Cesarani, 2005. səh. 112
47. Cesarani, 2005. səh. 112–114
48. Cesarani, 2005. səh. 118
49. Longerich, 2010. səh. 320
50. Cesarani, 2005. səh. 119
51. Cesarani, 2005. səh. 121, 122, 132
52. Cesarani, 2005. səh. 124
53. Cesarani, 2005. səh. 131–132
54. Evans, 2008. səh. 616
55. Cesarani, 2005. səh. 162
56. Cesarani, 2005. səh. 160–161
57. Cesarani, 2005. səh. 170–171, 177
58. Linder, Rudolf Höss testimony
59. Longerich, 2010. səh. 408
60. Cesarani, 2005. səh. 168, 172
61. Cesarani, 2005. səh. 173
62. Cesarani, 2005. səh. 160, 183
63. Cesarani, 2005. səh. 183–184
64. Cesarani, 2005. səh. 175
65. Cesarani, 2005. səh. 180
66. Cesarani, 2005. səh. 178–179
67. Cesarani, 2005. səh. 180, 183, 185
68. Cesarani, 2005. səh. 188–189
69. Cesarani, 2005. səh. 190–191
70. Cesarani, 2005. səh. 195–196
71. Cesarani, 2005. səh. 201
72. [В.] "Именем шести миллионов жертв" (html). gzt.ru. 2009-03-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-02-21. (#bad_paramlink)
73. Levy, 2006. səh. 129–130
74. Cesarani, 2005. səh. 205
75. Cesarani, 2005. səh. 207
76. "Палачи Третьего Рейха, которым отомстили спустя годы". 2018-08-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-15.
77. Cesarani, 2005. səh. 221
78. Simon Wiesenthal Center, 2010
79. Levy, 2006. səh. 144–146
80. Bascomb, 2009. səh. 87–90
81. Bascomb, 2009. səh. 307
82. "ЦРУ знало, где скрывается Адольф Эйхман, но не выдавало его". NEWSru.com. 2009-01-26 tarixində . İstifadə tarixi: 31 декабря 2008.
83. Джулиан Боргер. "Why Israel's capture of Eichmann caused panic at the CIA" (ingilis). Гардиан. 2009-02-02 tarixində . İstifadə tarixi: 31 декабря 2008.
84. Шимон Бриман. "Адольф Эйхман: предисловие к казни". 2012-01-28 tarixində . İstifadə tarixi: 1 января 2009.
85. Шели Шрайман. "Счет, предъявленный мёртвым". Proza.ru. 2013-06-17 tarixində . İstifadə tarixi: 1 января 2009.
86. Иссер Харель. Гл. 2 // Похищение палача. СП Компас, УКК Данном. 1992. 255. ISBN .
87. Иссер Харель. Гл. 4 // Похищение палача. СП Компас, УКК Данном. 1992. 255. ISBN .
88. "Fernsehen: Mörder im Ruhestand | Jüdische Allgemeine". 2016-03-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-29.
89. Бейдер В. "Как Йоселе спас Менгеле". Курсор. 2012-12-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-12-23.
90. Нехама-Сара Шварц. "Кто напал на след Эйхмана? Прошлое есть настоящее и будущее". Sem40.ru. 2009-02-02 tarixində . İstifadə tarixi: 1 января 2009.
91. Михаил Хейфец. "Ловил ли Шимон Визенталь Эйхмана?". Курсор. 2011-08-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 января 2009.
92. Иссер Харель. Гл. 1 // Похищение палача. СП Компас, УКК Данном. 1992. səh. 255. ISBN .
93. Михаил Фальков, Шимон Бриман. "Один из отцов «Моссада» раскрывает послевоенные тайны". Русский Израиль. 2009-02-02 tarixində . İstifadə tarixi: 10 января 2009.
94. Тувья Фридман. Охотник на нацистов. Хайфа: Институт документации нацистских военных преступлений. 2007. səh. 490.
95. "My Role in Operation Eichmann. Document 15" (ingilis). Центр Симона Визенталя. İstifadə tarixi: 3 января 2009.
96. . 2007-12-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-29.
97. "Впервые опубликован полный список участников охоты на Эйхмана". NEWSru.com. 2011-08-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 января 2009.
98. Сташек Кшиштовский. "Симон Визенталь, охотник за нацистами". Lenta.ru. 2011-08-10 tarixində . İstifadə tarixi: 1 января 2009.
99. Зайчик М. "На деле Эйхмана в МОСАДе было написано «хаяв мита»". zman.com. 2012-06-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-4-26.
100. Иссер Харель. Гл. 11 // Похищение палача. СП Компас, УКК Данном. 1992. 255. ISBN .
101. Сергей Кулида. "Операция «Эйхман»". Радио Свобода. 2019-03-14 tarixində . İstifadə tarixi: 31 декабря 2008.
102. Юрий Певзнер, Юрий Чернер. На щите Давидовом начертано «Моссад». Секретные миссии. М.: Терра. 2001. səh. 427. ISBN .
103. Иссер Харель. Гл. 12 // Похищение палача. СП Компас, УКК Данном. 1992. səh. 255. ISBN .
104. Харель, 1992
105. Предисловие автора // Похищение палача. СП Компас, УКК Данном. 1992. səh. 255. ISBN .
106. "Операция «Последний шанс»: в Аргентине возобновляется охота на нацистов". NEWSru.com. 2009-08-08 tarixində . İstifadə tarixi: 6 января 2009.
107. "Голландская KLM «помогала нацистам скрыться»". Русская служба Би-би-си. 2012-04-18 tarixində . İstifadə tarixi: 6 января 2009.
108. Иссер Харель. Гл. 23 // Похищение палача. СП Компас, УКК Данном. 1992. səh. 255. ISBN .
109. "Как ловили Карла Адольфа Эйхмана". Мой Израиль. 2009-02-02 tarixində . İstifadə tarixi: 1 января 2009.
110. Иссер Харель. Гл. 20 // Похищение палача. СП Компас, УКК Данном. 1992. səh. 255. ISBN .
111. "Впервые опубликован полный список участников охоты на Эйхмана". 2011-08-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-13.
112. Олег Сулькин. "Агент «Семь сорок»". Итоги № 11(457). 2009-02-02 tarixində . İstifadə tarixi: 31 декабря 2008.
113. Юрий Певзнер, Юрий Чернер. На щите Давидовом начертано «Моссад». Секретные миссии. М.: Терра. 2001. səh. 193. ISBN .
114. "Умер шпион, поймавший Адольфа Эйхмана". Русская служба Би-би-си. 2010-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 31 декабря 2008.
115. Олег Сулькин. "Чистые руки Питера Малкина". MIGNews. 2012-01-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 декабря 2008.
116. name="bbc">"Умер шпион, поймавший Адольфа Эйхмана". Русская служба Би-би-си. 2010-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 31 декабря 2008.
117. Гинодман В. "Именем шести миллионов жертв". Ежедневная газета. 2009-03-21 tarixində . İstifadə tarixi: 31 января 2012.
118. Иссер Харель. Гл. 22 // Похищение палача. СП Компас, УКК Данном. 1992. 255. ISBN .
119. Сергей Кулида. Операция "Эйхман". Радио Свобода (21 июня 2005). Дата обращения 31 декабря 2008.
120. Иссер Харель. Гл. 25 // Похищение палача. СП Компас, УКК Данном. 1992. səh. 255. ISBN .
121. Иссер Харель. Гл. 31 // Похищение палача. СП Компас, УКК Данном. 1992. səh. 255. ISBN .
122. Die Welt: Nach 57 Jahren fliegt El-Al wieder nach Argentinien 2019-03-25 at the Wayback Machine (alm.)
123. Иссер Харель. Гл. 32 // Похищение палача. СП Компас, УКК Данном. 1992. 255. ISBN .
124. "Змеелов". 2018-10-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-15.
125. . 2015-04-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-15.
126. . 2020-02-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-15.
127. "Эйхмана процесс". 2022-06-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-15.
128. "Суд над Эйхманом". 2012-03-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-15.
129. Eichmann in Jerusalem: A Report on the Banality of Evil (1963). (Rev. ed. New York: Viking, 1968).
130. "Процессы социальной идентификации, групповая динамика и поведение комбатантов" (PDF). 2011-08-13 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2020-05-15.
131. "Аргентина в XX веке". Хронос. 2012-01-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 декабря 2008.
132. Любовь Грахова. "Аргентина вновь извинилась перед евреями". Коммерсантъ. 15 июня 2006. 2009-02-03 tarixində . İstifadə tarixi: 31 декабря 2008.
133. . NEWSru.com. 2012-01-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 декабря 2008.
134. "S/RES/138 (1960). 23 июня. Вопрос, касающийся дела Адольфа Эйхмана" (PDF). Совета Безопасности ООН. 2012-01-30 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 31 декабря 2008.
135. "Ответственность государств" (PDF). ООН. 2012-01-30 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 31 декабря 2008.
136. Леонид Млечин. "Близнецы в объятиях ангела смерти". Журнал Алеф. 2011-02-24 tarixində . İstifadə tarixi: 7 января 2009.
137. Омеро Чаи. "Тень Менгеле над «арийской деревней»". La Repubblica. 2011-08-14 tarixində . İstifadə tarixi: 30 января 2009.
138. Иссер Харель. Гл. 28 // Похищение палача. СП Компас, УКК Данном. 1992. 255. ISBN .
139. Иссер Харель. Гл. 4 // Похищение палача. СП Компас, УКК Данном. 1992. 255. ISBN .
140. Nick Evans. "Nazi angel of death Josef Mengele «created twin town in Brazil»" (ingilis). Дейли Телеграф. 2011-08-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 января 2009.
141. "Агент «Моссада»: Израиль мог получить доктора Менгеле, но не захотел". NEWSru.com. 23 апреля 2009. 2011-09-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-11-23.
142. "Рафи Эйтан: «Мы выследили доктора Менгеле, но его спас захват Эйхмана»". NEWSru.com. 1 сентября 2008. 2012-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-11-23.
143. Джонсон П. Популярная история евреев. Историческая литература (7000 nüs.). М: Вече. 2001 [A History of the Jews]. ISBN .
144. Суд над Эйхманом 2012-03-10 at the Wayback Machine // И.Телушкин. Энциклопедия "Еврейский мир"
145. Нати (Анатолий) Канторович. Реакция на процесс Эйхмана в Советском Союзе: попытка предварительного анализа, 1960 - 1965 годы // Яд Вашем: Исследования. Часть 1. Яд Вашем. 2009.
146. "Паспорт нацистского убийцы Эйхмана стал музейным экспонатом". NEWSru.com. 2012-01-29 tarixində . İstifadə tarixi: 31 декабря 2008.
147. "Argentina uncovers Eichmann pass" (ingilis). Би-би-си. 2012-01-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 декабря 2008.
148. "Спустя 45 лет Израиль признал, что Эйхмана похитили агенты «Моссада»". NEWSru.com. 2013-02-20 tarixində . İstifadə tarixi: 27 декабря 2008.
149. Чач И. "Укол для Эйхмана". 2012-01-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-6-17.
150. "Государство наградило участников операции по поимке Эйхмана с опозданием на 47 лет". NEWSru.com. 2009-02-02 tarixində . İstifadə tarixi: 27 декабря 2008.
151. "В Кнессете открылся мини-музей захвата Эйхмана". Портал IzRus. 12.12.2011 20:15. 2013-06-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-12-13.
152. Сова Е. "«Моссад» и похищение Эйхмана: выставка в Кнессете". Русская служба Би-би-си. 13-12-2011. 2012-01-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-12-13.
153. Tuviah Friedman. The Hunter. Kessinger Publishing. 2007. ISBN .
154. Кульчинский Г. "Откуда взялись неонацисты?." Вести. 2012-01-19 tarixində . İstifadə tarixi: 1 января 2009.
155. The Capture of Adolf Eichmann, by Moshe Pearlman 2013-05-07 at the Wayback Machine книга Перлмана в библиотеке Восточного райдинга Йоркшира
156. Library of Congress Online Catalog 2022-08-13 at the Wayback Machine — книга Перлмана в Библиотеке Конгресса США
157. Moshe Pearlman. The Capture Of Adolf Eichmann (In Hebrew). Тель-Авив: Am Oved. 1961.
158. Moshe Pearlman. The capture of Adolf Eichmann. Лондон: Weidenfeld and Nicolson. 1961.
159. Перлман М. Как был пойман Адольф Эйхман. Библиотека Российского еврейского конгресса. М.: Лимбус Пресс. 2001. 286. ISBN .
160. Harel I. The House on Garibaldi Street: The First Full Account of the Capture of Adolf Eichmann. Bantam Books. 1976 [ברחוב גריבלדי, תל אביב: ספריית מעריב]. 328., переиздана в 1997,
161. Иссер Харель. Предисловие автора // Похищение палача. — СП Компас, УКК Данном, 1992. — 255 с. — .
162. Тувья Фридман. . Центр Симона Визенталя. Archived from the original on 2007-06-23. İstifadə tarixi: 1 февраля 2009.
163. Operation Eichmann (англ.) на сайте Internet Movie Database
164. The House on Garibaldi Street (англ.) на сайте Internet Movie Database
165. The Man Who Captured Eichmann (англ.) на сайте Internet Movie Database
166. . 2009-09-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 января 2009.
167. "Охотники за Нацистами — 4 серии". 2012-01-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 января 2009.
168. "Koch on Film" (ingilis). thevillager.com. 2012-02-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-2-1.
169. The Debt (англ.) на сайте Internet Movie Database
170. Жогова Н. . RB.ru. "Юнайтед Пресс". 29 января 2010. 2012-01-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-06-06.
171. "Operation Finale (2018)" (ingilis). IMDb. 2021-11-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-10-10.

Ədəbiyyat

rus dilində

• Йохен фон Ланг, "Протоколы Эйхмана" (магнитофонные записи допросов в Израиле) ^{[ölü keçid]}, М., Текст, 2007. .
• Харэль И. Похищение палача: записки разведчика. Самое громкое дело израильской разведки. К. 1992. səh. 221. ISBN .
• Арендт Х. Банальность зла: Эйхман в Иерусалиме. Холокост. М.: Европа. 2008 [Eichmann in Jerusalem: A Report on the Banality of Evil]. səh. 444. ISBN .
• Том Сегев. "Симон Визенталь", М., Текст, 2014 год

ingilis dilində

• Aderet, Ofer. "Eichmann Refused to Admit Guilt in Last-ditch Bid for Clemency". Haaretz (ingilis). 27 January 2016. 9 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 27 March 2018.
• Ailsby, Christopher. SS: Roll of Infamy. Motorbooks Intl. 1997. ISBN .
• Arendt, Hannah. Eichmann in Jerusalem: A Report on the Banality of Evil. New York: Penguin. 1994 [1963]. ISBN .
• Aschheim, Steven. "SS-Obersturmbannführer (Retired): 'Eichmann Before Jerusalem,' by Bettina Stangneth". The New York Times. 4 September 2014. 16 June 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 13 June 2016.
• Bascomb, Neal. Hunting Eichmann: How a Band of Survivors and a Young Spy Agency Chased Down the World's Most Notorious Nazi. Boston; New York: Houghton Mifflin Harcourt. 2009. ISBN .
• Bauer, Yehuda; Rozett, Robert. Appendix // Gutman, Israel (redaktor). Encyclopedia of the Holocaust. New York: Macmillan Library Reference. 1990. 1797–1802. ISBN .
• Ben-Naftali, Orna; Tuval, Yogev. "Punishing International Crimes Committed by the Persecuted: The Kapo Trials in Israel (1950s–1960s)". Journal of International Criminal Justice. 4 (1). 2006: 128–178. doi:10.1093/jicj/mqi022.
• Birn, Ruth Bettina. (PDF). Case Western Reserve Journal of International Law. 44. 2011: 443–473. 3 December 2013 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 November 2013.
• Borger, Julian. "Why Israel's Capture of Eichmann Caused Panic at the CIA". The Guardian. 8 June 2006. 16 March 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 24 March 2016.
• Browning, Christopher R. The Origins of the Final Solution: The Evolution of Nazi Jewish Policy, September 1939 – March 1942. Comprehensive History of the Holocaust. Lincoln: University of Nebraska Press. 2004. ISBN .
• Busk, Larry. "Sleepwalker: Arendt, Thoughtlessness, and the Question of Little Eichmanns" (PDF). Social Philosophy Today. 31. 31 July 2015. doi:10.5840/socphiltoday201573023. 24 June 2018 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 23 June 2018.
• Cesarani, David. Eichmann: His Life and Crimes. London: Vintage. 2005 [2004]. ISBN .
• Cole, Tim. Images of the Holocaust. London: Duckworth. 1999. ISBN .
• Cooper, Robert. The Red Triangle: A History of Anti-Masonry. Hersham, Surrey: Lewis Masonic. 2011. ISBN .
• Eichmann, Adolf. "Police Interrogation in Israel". Library of Congress. 1961. 2021-02-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-08.
• Evans, Richard J. The Coming of the Third Reich. New York: Penguin. 2003. ISBN .
• Evans, Richard J. The Third Reich in Power. New York: Penguin. 2005. ISBN .
• Evans, Richard J. The Third Reich at War. New York: Penguin. 2008. ISBN .
• Friedman, Matti. "Ben-Gurion's bombshell: 'We've caught Eichmann'". The Times of Israel. 8 April 2013. 6 February 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 25 July 2018.
• Geets, Siobhán. "Wie Eichmann vom Österreicher zum Deutschen wurde". Die Presse (German). 26 November 2011. 19 August 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 19 September 2018.
• Gerlach, Christian. "The Wannsee Conference, the Fate of German Jews, and Hitler's Decision in Principle to Exterminate All European Jews" (PDF). Journal of Modern History. Chicago: University of Chicago Press. 70 (4). December 1998: 759–812. doi:10.1086/235167. 2018-09-18 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2020-06-08.
• Ginsburg, Mitch. "Eichmann's final barb: 'I hope that all of you will follow me'". The Times of Israel. 2 December 2014. 6 September 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 6 September 2018.
• Glass, Suzanne. "'Adolf Eichmann is a historical figure to me.' Ricardo Eichmann speaks to Suzanne Glass about growing up the fatherless son of the Nazi war criminal hanged in Israel". The Independent. Independent Print Limited. 7 August 1995. 9 November 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 13 June 2016.
• Glick, Dor. "Coffee with Eichmann". Ynetnews. Yedioth Internet. 6 July 2010. 2 September 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 7 December 2013.
• Goldhagen, Daniel. Hitler's Willing Executioners: Ordinary Germans and the Holocaust. New York: Knopf. 1996. ISBN .
• Green, L.C. "Legal issues of the Eichmann trial". Tulane Law Review. 37. 1962: 641–683. 6 February 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 25 November 2013.
• "Hallaron pasaporte utilizado por Adolf Eichmann: será conservado en el Museo del Holocausto de Buenos Aires" (Spanish). Fundacion Memoria Del Holocausto. 9 November 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 13 November 2013.
• Hull, William L. The Struggle for a Soul. New York: Doubleday. 1963. OCLC 561109771.
• Kershaw, Ian. Hitler: A Biography. New York: Norton. 2008 [2000]. ISBN .
• Kiernan, Sergio. "Tacuara salió a la calle" [Tacuara hit the streets]. Página/12 (Spanish). Fernando Sokolowicz. 15 May 2005. 18 January 2010 tarixində . İstifadə tarixi: 23 November 2013.
• Kershner, Isabel. "Pardon Plea by Adolf Eichmann, Nazi War Criminal, Is Made Public". The New York Times. 27 January 2016. 28 January 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 28 January 2016.
• Knappmann, Edward W. The Adolf Eichmann Trial, 1961 // Great World Trials. Detroit: Gale Research. 1997. ISBN .
• Levy, Alan. Nazi Hunter: The Wiesenthal File (Revised 2002). London: Constable & Robinson. 2006 [1993]. ISBN .
• Lippmann, Matthew. "The trial of Adolf Eichmann and the protection of universal human rights under international law". Houston Journal of International Law. 5 (1). 1982: 1–34. 6 February 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 25 November 2013.
• Lipstadt, Deborah E. The Eichmann Trial. New York: Random House. 2011. ISBN .
• Longerich, Peter. (PDF). Holocaust Educational Trust Research Papers. London: The Holocaust Educational Trust. 1 (2). 2000. ISBN . 2 aprel 2015 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
• Longerich, Peter. Holocaust: The Nazi Persecution and Murder of the Jews. Oxford; New York: Oxford University Press. 2010. ISBN .
• Longerich, Peter. Heinrich Himmler: A Life. Oxford: Oxford University Press. 2012. ISBN .
• Mann, Barbara Alice. 'And Then They Build Monuments to You' // Churchill, Ward (redaktor). Wielding Words Like Weapons: Selected Essays in Indigenism, 1995–2005. Oakland, CA: PM Press. 2017. ISBN .
• Mendelsohn, John. Jewish Emigration from 1933 to the Evian Conference of 1938. The Holocaust, in Eighteen Volumes. 5. New York: Garland Publishing. 1982. 68–121. OCLC 8033345.
• Padfield, Peter. Himmler: Reichsführer-SS. London: Cassel & Co. 2001 [1990]. ISBN .
• Pollock, Griselda; Silvermann, Max. Concentrationary Memories: Totalitarian Terror and Cultural Resistance. London: I. B. Tauris. 2013. ISBN .
• Porat, Dan A. "From the Scandal to the Holocaust in Israeli Education". Journal of Contemporary History (ingilis). 39 (4). 1 October 2004: 619–636. doi:10.1177/0022009404046757. ISSN 0022-0094. JSTOR 141413.
• Porter, Anna. Kasztner's Train: The True Story of an Unknown Hero of the Holocaust. Vancouver: Douglas & McIntyre. 2007. ISBN .
• Rosmus, Anna. Hitlers Nibelungen: Niederbayern im Aufbruch zu Krieg und Untergang (German). Grafenau: Samples Verlag. 2015. ISBN .
• Sedan, Gil. "Eichmann's son: 'There is no way I can explain' deeds". Jewishsf.com. San Francisco Jewish Community Publications. 9 June 1995. 19 January 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 7 December 2013.
• Shandler, Jeffrey. While America Watches: Televising the Holocaust. Oxford; New York: Oxford University Press. 1999. ISBN .
• Snyder, Timothy. Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin. New York: Basic Books. 2010. ISBN .
• Staff. "Argentina uncovers Eichmann pass". BBC News. 29 May 2007. 6 June 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 13 November 2013.
• Staff. "Attorney General v. Adolf Eichmann" (ingilis). International Crimes Database. 2013. 13 July 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 19 August 2018.
• Staff. "Ex-Mossad Agent: We Let Nazi Doctor Mengele Get Away". Haaretz. Associated Press. 2 September 2008. 9 October 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 8 June 2020.
• Staff. "Holocaust organizer sought clemency, saying he was 'mere instrument'". i24 News. 27 January 2016. 15 August 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 24 July 2018.
• Staff. "Israel Supreme Court Names Justices to Hear Eichmann's Appeal". Jewish Telegraphic Agency. 1 June 1962. 17 April 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 27 March 2018.
• Staff. "Special publication: Behind the scenes at the Eichmann Trial". Israel State Archives. 6 February 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 25 July 2018.
• Staff. . Simon Wiesenthal Center. 10 May 2010. 8 October 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 January 2015.
• Stangneth, Bettina. Eichmann Before Jerusalem: The Unexamined Life of a Mass Murderer. New York: Alfred A. Knopf. 2014. ISBN .
• Wallenstein, Arye. "I watched Eichmann hang". Miami Herald. 1 June 1962. İstifadə tarixi: 3 June 2015.^{[ölü keçid]}
• Walters, Guy. Hunting Evil: The Nazi War Criminals Who Escaped and the Quest to Bring Them to Justice. New York: Broadway Books. 2009. ISBN .
• Weitz, Yechiam. "We have to carry out the sentence". Haaretz. 26 July 2007. 25 September 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 3 June 2015.
• Wolin, Richard. "Richard H. King. Arendt and America". American Historical Review. 121 (4). 2016: 1244–1246. doi:10.1093/ahr/121.4.1244. ISSN 0002-8762.
• Yablonka, Hanna. . Moshe, Tlamim tərəfindən tərcümə olunub. "The Development of Holocaust Consciousness in Israel: The Nuremberg, Kapos, Kastner, and Eichmann Trials". Israel Studies (ingilis). 8 (3). 2003: 1–24. doi:10.2979/ISR.2003.8.3.1. ISSN 1084-9513. JSTOR 0245616.
• Zweig, Ronald W. David Ben-Gurion: Politics and Leadership in Israel. New York: Routledge. 2013. ISBN .

Xarici keçidlər

•  (rus.)
•  (rus.)
• Mossad Adolf Eyxmanın harada olduğu barədə məlumatı necə əldə etdi  (rus.)
• Adolf Eyxman. Sənədlər  (ing.)
• Adolf Eichmann ABŞ-də yerləşən Xolokost Memorial muzeyinin saytı (ing.)
• "Uncovering the Architect of the Holocaust: The CIA Names File on Adolf Eichmann" Milli Təhlükəsizlik Arxivi, Corc Vaşinqton Universiteti (ing.)
• . LIFE Magazine. The Nizkor Project. 49 (22). 28 November 1960. 9 May 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 June 2012. (ing.)
• "Eyxman etiraf edir (Silsilə yazılar)". LIFE Magazine. 49 (21). 21 November 1960. (ing.)
• "Eyxmann öz əməllərini etiraf edir (I Hissə)". LIFE Magazine. 49 (22). 28 November 1960. (ing.)
• "Eyxmann öz əməllərini etiraf edir (II Hissə)". LIFE Magazine. 49 (23). 5 October 1960. (ing.)
• Benson, Pam. "MKİ-nin sənədləri: ABŞ nasist canisini təqib edə bilmədi". 7 June 2006. (ing.)
• Cesarani, David. "Adolf Eyxman : Müharibə Cinayətkarının düşüncəsi". BBC. 17 February 2011. (ing.)