Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Holokost (yunanca: holokauston), "holos" (bütün) və "kaustos" (yanmış, köz olmuş) sözlərinin birləşməsindən düzəlir və tamamilə yanmış, yanıb kül olmuş mənasını verir Yəhudi soyqırımı ya da Ha-Shoa (ivritcə: fəlakət) — Almaniyanın faşizm dövründə törətdiyi, təxminən 6 milyon insanın sistemli şəkildə öldürüldüyü qətliama verilən addır.
Holokost sözü həm də yəhudi dini mərasimləri zamanı yandırılaraq tanrıya təqdim edilən bir məhsulun adıdır.
Yəhudilər başda olmaqla sintlər, romanlar və digər "qaraçı" qəbul edilən insanlar, faşizm əlehdarı almanlar, əlillər, homoseksuallar və döyüş əsirləri bu qətliamın qurbanı olmuşlar. Bir çox alim isə bu qrupları Holokosta daxil etməyərək, Holokostu yalnız Yəhudi Soyqırımı olaraq qəbul etmişlər. Faşistlər Holokostu "yəhudi probleminə son həll" olaraq görürdülər. Bütün Holokost qurbanları hesaba alınarsa həyatını itirənlərin sayı bəzi alimlərə görə 17 milyon insana qədər qalxa bilər.
Bu insanların öldürülmə səbəbləri faşizm dövründə son həddə çatmış yəhudi nifrətinin və faşizm irqçiliyinə görə "yaşamaq haqqı olmayan aşağı irqlər" olaraq görülmələri idi.
Tarixçəsi
1933-cü ildə yəhudilərin hüquqlarının azaldılması ilə addım-addım başlayan fəlakət sonda Faşist hökumətinin əlinə keçən bütün Avropa yəhudilərini öldürməsi ilə nəticələndi. Bu müddəti kobud şəkildə üç dövrə ayırmaq olar:
- Yəhudilərin hüquqlarının alınması və yüksək rütbələrdən uzaqlaşdırılmaları.
- Yəhudilərin mallarının və mülklərinin əllərindən alınması və Gettolarda yaşamağa məcbur olunmaqları.
- "Son həll", toplanıb ölüm düşərgələrinə aparılmaları və orada sistemli şəkildə qaz otaqlarına ya da fərqli şəkildə öldürülüb cəsədlərinin yandırılması.
1933–1939-cu illərdə yəhudilər
Adolf Hitlerin 1933-cü ildə hakimiyyətə gəlməsi ilə yəhudilərin hüquqlarının məhdudlaşdırılması tətbiq olunmağa başladı. 1933-cü il 1 aprel tarixində Adolf Hitler alman xalqını yəhudi dükanlarına qarşı boykota dəvət etdi. Bu boykot yəhudi dükanlarının sökülməsi, qarət edilməsi və sahiblərinin döyülməsi ilə nəticələndi.
1935-ci ildə yəhudilərin vəziyyəti yenə pisləşdi. Yəhudilərin həkimlik, əczaçılıq, əsgərlik və bir çox işlərdə çalışması qadağan edildi. 1935-ci ildə iyun ayında Berlində təkrar yəhudi dükanlarının sökülməsi ilə yenidən bir dirçəlmə reallaşdı. 15 sentyabr 1935-ci il tarixində "Nurnberg qanunları" qəbul olundu. Bu qanuna görə ari irqdən olmayanlar "aşağı sinif" insanlardır və ali irqə aid insanlarla ailə qurmaları qadağan olundu.
1936-cı ildə Berlində keçirilən Olimpiada oyunları ilə bütün dünyanın diqqətinin Almaniyaya yönəlməsi sayəsində bir müddət üçün yəhudi nifrəti, antisemitizm tətbiqetmələri arxa planda qalır. Amma 1938-ci ildən etibarən antisemitizm əvvəlkindən daha şiddətli şəkildə geri dönür. 1938-ci ilin yanvarından etibarən yəhudilərin yalnız yəhudi adlarından və soyadlarından istifadə etməsi haqqında yeni qayda qəbul olundu. Yəhudi olan bir kəs artıq dövlətdən sosial yardım ala bilməz. Yəhudilərə yenə bir çox peşə qadağan olundu. Yəhudi tələbələr və şagirdlər almanlardan ayrı təhsil almalı idilər. Berlində 1600 yəhudi toplanaraq bağlı düşərgələrə aparılır. Bu xəbər yayıldıqddan sonra işsiz yəhudilərdən və ən kasıblarından bir qismi xaricə getməyə məcbur qalırlar. Qısa bir zaman sonra yəhudilərin qaçmaqları da çətinləşir — bir çox ölkə yəhudi köçlərini geri qaytarmağa başlamışdılar.
Alman Nasional Sosialist Fəhlə Partiyası (ANSFP) 1938-ci ilin noyabrında bir çox qiyam təşkil etdi. Ən şiddətli qiyam 9–10 noyabrda həyata keçirilən "Kristal gecə"dir. Bu qiyamda yüzlərlə illik tarixi olan sinaqoqlar, yəhudilərin dükanları, evləri və digər mülkləri yandırıldı və 400 yəhudi öldürüldü. Digərləri döyüldü və alçaldıldı. Bundan sonrakı bir neçə gün içində 36.000 yəhudi xüsusi düşərgələrə köçürüldü.
Bu qiyamların məqsədi, əslində xalqın nə reaksiya verəcəyini təsbit etmək idi. Hitlerin sağ qolu Goebbels bu qiyamlardan sonra qəzetlərə bu başlıqla xəbər yazdı: "Xalqın ruhu qaynadı və sonunda daşdı". Bundan sonra yəhudilərin bəzi digər haqqları da əllərindən alınmışdır. Artıq yəhudilərə ticarət etmək və bir çox digər şey qadağan edildi. Artıq bir yəhudi sırf işçi olaraq işləyə bilər.
1939: Sistemli qətliamın başlanğıcı
II Dünya müharibəsi ilə eyni zamanda, 1 sentyabr 1939-cu ildə yəhudi soyqırımı başlamışdır. Adolf Hitler əslində bu qərarını — yəhudilərin kökünü kəsmək qərarını 1925-ci ildə yazdığı "Mein Kampf" (Mənim mübarizəm) adlı kitabında çoxdan açıqlamışdı.
1939-cu ildə Almaniyada olan bütün yəhudilərin toplanıb Polşada gettolara yerləşdirilmələri qərarı verilmişdir. 1940-cı ildə Polşadakı gettoların sayları sürətlə artmağa başlayır. Bu gettolarda aclıqdan, soyuqdan və epidemiyalardan çox insan ölürdü. Gettolarda ölüm artıq o qədər təbii bir şey idi ki, səkilərdə aclıqdan ölmək üzrə olan insanlarla və cəsədlərlə kimsə maraqlanmırdı.
9 oktyabr 1941-ci ildən etibarən bütün yəhudilərin yaxşı görünən şəkildə Davud ulduzu simvolunu üzərlərində daşımaları məcbur edilirdi. Almaniyada yaşayan yəhudilərin evlərinə "burda bir yəhudi yaşayır" deyə bir yazı ya da Davud ulduzu şəklini yapışdırırdılar. Bu zamana qədər 65 yaşdan çox yaşlı yəhudilər də düşərgələrə aparılırdılar. 19 oktyabr 1941-ci ildən sonra bu mövzu haqqında xəbər yaymaq qadağan edildi. Almaniyadakı son yəhudilərə ət, buğda, süd, bal kimi qidalar verilməsi qadağan edildi. Daha sonra xəstə yəhudilərə dərman vermək belə qadağan edilir. Yəhudilərin bir məhkəməyə müraciət etmə haqları da əllərindən alındıqdan sonra artıq Almaniyada qalan ən son yəhudilər ovlanmağı gözləyən qurbanlardan fərqləri qalmamışdı.
Ölüm düşərgələri
İlk ölüm düşərgələri 1933-cü ildə Münhendə Dachau kəndində inşa edilmişdi. Bu düşərgə ilk əvvəl sırf siyasi məhbusları aradan qaldırmaq məqsədilə inşa edilmişdi. Yəni faşist hökumətini narahat edən sosial-demokratlar, pasifist və digər faşizm əleyhdarları, intelektualları burada saxlanılırdı.
Hələ qırğının ən başlarında Polşada tətbiq edilən toplu halda güllələmə qətliamı faşistlərin fikrinə görə az təsirli idi və buna görə böyük bir "təmizləmə" üçün yeni başçılar axtarılırdı. 1941-ci ilin payızından etibarən "qazlama yük maşınları"dan istifadə edilməyə başlandı. Yəhudilər bu yük maşınlarına başqa bir düşərgəyə gedəcəklərini düşünürdülər lakin onlar bura doldurulduqdan sonra yük maşınına qazın verilməsi nəticəsində onlar boğularaq ölürdülər.
1939–1941-ci illərdə ruhi və fiziki əlillər "qaz otaqlarına" doldurularaq öldürülürdülər. Qətliamın bu dövründə faşist həkimlər əlil qurbanlar üzərində çox sayda yeni öldürmə metodları yoxlamışdılar. Bu təcrübələrdə qazanılan təcrübələr qırğının davamında faşistlərin çox işinə yaradı.
Qaz yük maşınları ilə öldürmə metodu da faşistlərin gözlədikləri təsiri verməyincə nəhayət Fabrik üsulu ilə sənayesi qurulmağa başlandı. "Öldürmə Fabrikləri" bu yerlərdə inşa edildi:
- Auschwitz-Birkenau (1941)
- Chelmno (ya da Kulmhof) (1941)
- Varşava (1942)
- Lublin (1942)
- Belzec Lublin yaxınlığında (1942)
- Polşa
- Minsk
Artıq heyvan vaqonları yəhudilər ilə doldurulub bu fabriklərin içinə qədər qatar ilə aparılırdılar. Duş otağı görünüşünə sahib olan qaz otaqlarına yəhudilər çox etiraz etmədən toplu halda girirdilər. Beləcə rahatlıqla, ən təsirli öldürmə qazı olan "Zyklon B" bu otaqlara nasosla vurulur və insanlar məhv olurdular. Bu qaz 20 dəqiqə davam edən çox əziyyətli bir ölümə gətirib çıxarırdı. Sonra bu cəsədlər, sırf bu məqsəd üçün çıxarılmış olan sobalarda yandırılırdı.
Qurbanlar üzərində alman həkimləri və elm adamları saysız təcrübə imkanları qazanmışdılar. Məsələn insanlar çox yüksək və ya çox aşağı təzyiqli otaqlara bağlanılıb, hava təzyiqinin insan üzərində təsirləri, buzlu suya soxulub nə vaxt öldükləri araşdırılır, insanların bədəninə neft yeridilib yaşayıb yaşamadıqlarına nəzarət edilir, bakteriyalarla yoluxdurulub təsirləri izlənilirdi və yeni əməliyyat üsulları sınanırdı. Bu təcrübələrdən məşhur ad alman həkim Yozef Mengele olmuşdur.
Öldürülənlərin qızıl dişləri yığılıb dövlət banklarına göndərilir və bəzi deyilənlərə görə hətta kəsilən saçları döşək istehsalında, vücud yağlarını isə sabun istehsalında istifadə edirdilər. Ölülərdən sabun istehsal edildiyi söhbətləri müharibədən sonra ilk əvvəl New York Times qəzeti başda olmaqla bütün dünya mediasının ələ aldığı bir mözvu olmuşdur. Ruslar tərəfindən Nürnberg məhkəməsinə araşdırılması tələb olunan sabunlar gətirilmiş və Rumıniyanın bir kəndində sabun dolu qutular yəhudiləri təmsil edərək dəfn edilmişdir. Ancaq daha yeni zamanda aparılan araşdırmalar nəticəsidə ölülərdən sabun düzəltmə məsələsinin sırf yəhudilər haqqında lətifələrlə ortaya çıxıb, ruslar tərəfindən ciddi qəbul olunaraq bu ölçüdə böyüdülmüş bir hekayə olduğu ortaya çıxmışdır.
Qətliam balansı və sübutlar
Faşizm dövründən qalma Holokostun layihə şəklini sübut edən yazılı sənədlərin sayı çox azdır. Bununla əlaqədar olaraq faşizm rəhbərliyinin gələcəyə sübut saxlamamaq üçün sənədləri şüurlu olaraq yox etdikləri fikri hakimdir. Holokostun layihə şəkli dövlət sirri olaraq dəyərləndirilirdi və Holokostu hazırlayan rəhbərlik bu işdə digər əli olan insanlara bu mövzunu çölə çıxarmamaq əmri almışdılar. Yəni Holokostu hazırlayanlar etdiklərinin insanlıqdan kənar olduğunu dərk edirdilər.
Himmerin 1943-cü ilin sentyabr ayında toplu edamlara başlamış SS əsgərlərinin və zabitlərinin qarşısında etdiyi Pozen danışığından sonra yəhudi soyqırımını Hitlerin əmri ilə artıq Himmer idarə etməli idi. Himmerin şəxsi həkimi Felix Karsten, Himmerin ona "Müharibənin sonuna qədər bir tək yəhudi belə həyatda qalmayacağını, Hitlerin bunu belə istədiyini" söyləmişdi.
Müharibənin gedişində faşistlər Rusiyanın işğalını və yəhudilərin Rusiyanın yaşamaq mümkün olmayan ərazilərinə köçürməyi və burada öldürülmələrini planlaşdırırdılar. Lakin Rusiyanın rahatlıqla ələ keçməyəcəyini görən almanlar "Son həll" layihəsinin Şərqi Avropanın işğal olunmuş ərazilərində keçirməyi qərara aldılar.
20 yanvar 1942-ci ildə Adolf Eichmann tərəfindən idarə olunan yüksək dövlət məmurlarının Yəhudi probleminin son həllinin təşkil edilməsinin detallarını danışdıqları Wannsee Konfransı [1] reallaşdı (Bu konfransın protokolu ən qiymətli dəlillərdən biridir). Bu protokola görə öldürülmələri planlaşdırılan Avropa yəhudilərinin sayı 11 milyon idi.
Qurbanların sayı
Holokost qurbanlarının sayı uzun zaman ancaq təxmin edilmişdir. Nürnberg məhkəməsi 1946-cı ildə öldürülən yəhudilərin sayı ilk dəfə 6 milyon hesab olunurdu. 1945-ci ilə qədər təhlükəsizlik nazirliyində işləmiş Wilhelm Höttl adlı məmur Adolf Eichmannın ona dediklərini məhkəmə qarşısında belə açıqlamışdır:
" Ölüm düşərgələrində cəmi dörd milyon, digər formalarda 2 milyon yəhudi öldürülmüşdür. Digər formalarda öldürülənlərin çoxu Rusiyaya doğru irəliləyən ordunun içindəki SS komandaların tapdığı yəhudiləri güllələməsi ilə ölmüşdür. "
Holokostu araşdıranlar bundan sonrakı tarixdə daha aşağı saylar ortaya qoymuşdur. 1953-cü ildə ingilis tarixçi Gerald Reitlinger ölən yəhudilərin sayını 4,2–4,7 milyon təxmin etmişdir. ABŞ-lı tarixçi Raul Hilberg isə 1961-ci ildə 5,1 milyon sayını ortaya qoymuşdur. Digər bir ingilis tarixçi Martin Gilbert 1982-ci ildə 5,7 milyon sayını ortaya qoymuşdur.
1990-cı ildən bu zamana qədər bilinməyən sənədlərlə dolu Sovet arxivləri tarixçilərə məlum olmuşdur. Bu arxivdə düşərgələrə köçürülənlər siyahısı, sürgün üçün istifadə olunan qatarların planları və yəhudilərin Holokostdan əvvəlki sayını ehtiva edən sənədlər tapılmışdır. Bu sənədlərin köməyi ilə öldürülənlərin sayları təkrar hesablanmış və məsələn, Auschwitz ölüm düşərgəsində 1,1 milyondan daha az yəhudi öldürüldüyü ortaya çıxmışdı. Digər ölkələrdə də ölənlərin sayları daha dəqiq olaraq hesablanmışdır.
Wolfgang Benzin yazdığı "Dimension des Wolkermords" (1991) adlı kitabda günümüzdə ən güvənilən məlumatlara və mənbələrə əsaslanaraq hesablanmış rəqəmlər bu günümüzdə ən güvənilən saylar qəbul olunur. Burkhard Asmussun 2002-ci ildə ortaya qoyduğu daha kobud hesablardan sonra qəbul edilən ən müasir ədədlər ən az 5,6 milyon və ən çox 6,3 milyon ədədləri arasında hərəkət etməkdədir.
Holokost inkarı
Dünyanın bir çox ölkələrində Holokost mübahisəsini açmaq belə qadağandır. ABŞ-dəki "nifrət qanunları"na görə yəhudi soyqırımını müzakirə etmək cəmiyyətdəki nifrəti artırdığına görə bu mövzunu müzakirə etmək qadağan olunmuşdur.
Avropada isə bir ingilis yazıçı David Irving yəhudi soyqırımının çox böyük ölçülü olmadığını, ölənlərin çoxunun xəstəlikdən öldüyünü söyləyib, Almaniyanın heç bir düşərgəsində qaz otaqlarının tapılmadığını dediyinə görə 3 il həbsə məhkum edilmişdir.
İran prezidenti Mahmud Əhmədinejat isə yəhudi soyqırımının yəhudiləri Fələstinə yerləşdirmək üçün uydurulmuş bir yalan olduğunu söyləmişdir. Bu ideya geniş yayılmış və bir çox müsəlman ölkələri də daxil olmaqla geniş kütlənin diqqətini cəlb etmişdir.
İstinadlar
- "Non-Jewish victims of Nazism," Encyclopaedia Britannica
- http://www.bbc.co.uk/history/worldwars/genocide/holocaust_overview_01.shtml 2019-06-05 at the Wayback Machine Paulson, Steve. "A View of the Holocaust"
- Gerald Reitlinger, The Final Solution, 1953
- Raul Hilberg, The Destruction of the European Jews, 1961
- Martin Gilbert, Endlösung. Die Vertreibung und Vernichtung der Juden. Ein Atlas, 1982
- Francisek Piper: Die Zahl der Opfer von Auschwitz1993
Xarici keçidlər
- Bakıda Holokost qurbanları anılır
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Holokost yunanca holokauston holos butun ve kaustos yanmis koz olmus sozlerinin birlesmesinden duzelir ve tamamile yanmis yanib kul olmus menasini verir Yehudi soyqirimi ya da Ha Shoa ivritce felaket Almaniyanin fasizm dovrunde toretdiyi texminen 6 milyon insanin sistemli sekilde oldurulduyu qetliama verilen addir Ausvits hebs dusergesiMaydanek hebs dusergesiVarsava 1943 Holokost sozu hem de yehudi dini merasimleri zamani yandirilaraq tanriya teqdim edilen bir mehsulun adidir Yehudiler basda olmaqla sintler romanlar ve diger qaraci qebul edilen insanlar fasizm elehdari almanlar eliller homoseksuallar ve doyus esirleri bu qetliamin qurbani olmuslar Bir cox alim ise bu qruplari Holokosta daxil etmeyerek Holokostu yalniz Yehudi Soyqirimi olaraq qebul etmisler Fasistler Holokostu yehudi problemine son hell olaraq gorurduler Butun Holokost qurbanlari hesaba alinarsa heyatini itirenlerin sayi bezi alimlere gore 17 milyon insana qeder qalxa biler Bu insanlarin oldurulme sebebleri fasizm dovrunde son hedde catmis yehudi nifretinin ve fasizm irqciliyine gore yasamaq haqqi olmayan asagi irqler olaraq gorulmeleri idi Tarixcesi1933 cu ilde yehudilerin huquqlarinin azaldilmasi ile addim addim baslayan felaket sonda Fasist hokumetinin eline kecen butun Avropa yehudilerini oldurmesi ile neticelendi Bu muddeti kobud sekilde uc dovre ayirmaq olar Yehudilerin huquqlarinin alinmasi ve yuksek rutbelerden uzaqlasdirilmalari Yehudilerin mallarinin ve mulklerinin ellerinden alinmasi ve Gettolarda yasamaga mecbur olunmaqlari Son hell toplanib olum dusergelerine aparilmalari ve orada sistemli sekilde qaz otaqlarina ya da ferqli sekilde oldurulub cesedlerinin yandirilmasi 1933 1939 cu illerde yehudilerAdolf Hitlerin 1933 cu ilde hakimiyyete gelmesi ile yehudilerin huquqlarinin mehdudlasdirilmasi tetbiq olunmaga basladi 1933 cu il 1 aprel tarixinde Adolf Hitler alman xalqini yehudi dukanlarina qarsi boykota devet etdi Bu boykot yehudi dukanlarinin sokulmesi qaret edilmesi ve sahiblerinin doyulmesi ile neticelendi 1935 ci ilde yehudilerin veziyyeti yene pislesdi Yehudilerin hekimlik eczaciliq esgerlik ve bir cox islerde calismasi qadagan edildi 1935 ci ilde iyun ayinda Berlinde tekrar yehudi dukanlarinin sokulmesi ile yeniden bir dircelme reallasdi 15 sentyabr 1935 ci il tarixinde Nurnberg qanunlari qebul olundu Bu qanuna gore ari irqden olmayanlar asagi sinif insanlardir ve ali irqe aid insanlarla aile qurmalari qadagan olundu 1936 ci ilde Berlinde kecirilen Olimpiada oyunlari ile butun dunyanin diqqetinin Almaniyaya yonelmesi sayesinde bir muddet ucun yehudi nifreti antisemitizm tetbiqetmeleri arxa planda qalir Amma 1938 ci ilden etibaren antisemitizm evvelkinden daha siddetli sekilde geri donur 1938 ci ilin yanvarindan etibaren yehudilerin yalniz yehudi adlarindan ve soyadlarindan istifade etmesi haqqinda yeni qayda qebul olundu Yehudi olan bir kes artiq dovletden sosial yardim ala bilmez Yehudilere yene bir cox pese qadagan olundu Yehudi telebeler ve sagirdler almanlardan ayri tehsil almali idiler Berlinde 1600 yehudi toplanaraq bagli dusergelere aparilir Bu xeber yayildiqddan sonra issiz yehudilerden ve en kasiblarindan bir qismi xarice getmeye mecbur qalirlar Qisa bir zaman sonra yehudilerin qacmaqlari da cetinlesir bir cox olke yehudi koclerini geri qaytarmaga baslamisdilar Alman Nasional Sosialist Fehle Partiyasi ANSFP 1938 ci ilin noyabrinda bir cox qiyam teskil etdi En siddetli qiyam 9 10 noyabrda heyata kecirilen Kristal gece dir Bu qiyamda yuzlerle illik tarixi olan sinaqoqlar yehudilerin dukanlari evleri ve diger mulkleri yandirildi ve 400 yehudi olduruldu Digerleri doyuldu ve alcaldildi Bundan sonraki bir nece gun icinde 36 000 yehudi xususi dusergelere kocuruldu Bu qiyamlarin meqsedi eslinde xalqin ne reaksiya vereceyini tesbit etmek idi Hitlerin sag qolu Goebbels bu qiyamlardan sonra qezetlere bu basliqla xeber yazdi Xalqin ruhu qaynadi ve sonunda dasdi Bundan sonra yehudilerin bezi diger haqqlari da ellerinden alinmisdir Artiq yehudilere ticaret etmek ve bir cox diger sey qadagan edildi Artiq bir yehudi sirf isci olaraq isleye biler 1939 Sistemli qetliamin baslangiciII Dunya muharibesi ile eyni zamanda 1 sentyabr 1939 cu ilde yehudi soyqirimi baslamisdir Adolf Hitler eslinde bu qerarini yehudilerin kokunu kesmek qerarini 1925 ci ilde yazdigi Mein Kampf Menim mubarizem adli kitabinda coxdan aciqlamisdi 1939 cu ilde Almaniyada olan butun yehudilerin toplanib Polsada gettolara yerlesdirilmeleri qerari verilmisdir 1940 ci ilde Polsadaki gettolarin saylari suretle artmaga baslayir Bu gettolarda acliqdan soyuqdan ve epidemiyalardan cox insan olurdu Gettolarda olum artiq o qeder tebii bir sey idi ki sekilerde acliqdan olmek uzre olan insanlarla ve cesedlerle kimse maraqlanmirdi 9 oktyabr 1941 ci ilden etibaren butun yehudilerin yaxsi gorunen sekilde Davud ulduzu simvolunu uzerlerinde dasimalari mecbur edilirdi Almaniyada yasayan yehudilerin evlerine burda bir yehudi yasayir deye bir yazi ya da Davud ulduzu seklini yapisdirirdilar Bu zamana qeder 65 yasdan cox yasli yehudiler de dusergelere aparilirdilar 19 oktyabr 1941 ci ilden sonra bu movzu haqqinda xeber yaymaq qadagan edildi Almaniyadaki son yehudilere et bugda sud bal kimi qidalar verilmesi qadagan edildi Daha sonra xeste yehudilere derman vermek bele qadagan edilir Yehudilerin bir mehkemeye muraciet etme haqlari da ellerinden alindiqdan sonra artiq Almaniyada qalan en son yehudiler ovlanmagi gozleyen qurbanlardan ferqleri qalmamisdi Olum dusergeleriIlk olum dusergeleri 1933 cu ilde Munhende Dachau kendinde insa edilmisdi Bu duserge ilk evvel sirf siyasi mehbuslari aradan qaldirmaq meqsedile insa edilmisdi Yeni fasist hokumetini narahat eden sosial demokratlar pasifist ve diger fasizm eleyhdarlari intelektuallari burada saxlanilirdi Hele qirginin en baslarinda Polsada tetbiq edilen toplu halda gulleleme qetliami fasistlerin fikrine gore az tesirli idi ve buna gore boyuk bir temizleme ucun yeni bascilar axtarilirdi 1941 ci ilin payizindan etibaren qazlama yuk masinlari dan istifade edilmeye baslandi Yehudiler bu yuk masinlarina basqa bir dusergeye gedeceklerini dusunurduler lakin onlar bura doldurulduqdan sonra yuk masinina qazin verilmesi neticesinde onlar bogularaq olurduler 1939 1941 ci illerde ruhi ve fiziki eliller qaz otaqlarina doldurularaq oldurulurduler Qetliamin bu dovrunde fasist hekimler elil qurbanlar uzerinde cox sayda yeni oldurme metodlari yoxlamisdilar Bu tecrubelerde qazanilan tecrubeler qirginin davaminda fasistlerin cox isine yaradi Qaz yuk masinlari ile oldurme metodu da fasistlerin gozledikleri tesiri vermeyince nehayet Fabrik usulu ile senayesi qurulmaga baslandi Oldurme Fabrikleri bu yerlerde insa edildi Auschwitz Birkenau 1941 Chelmno ya da Kulmhof 1941 Varsava 1942 Lublin 1942 Belzec Lublin yaxinliginda 1942 Polsa Minsk Artiq heyvan vaqonlari yehudiler ile doldurulub bu fabriklerin icine qeder qatar ile aparilirdilar Dus otagi gorunusune sahib olan qaz otaqlarina yehudiler cox etiraz etmeden toplu halda girirdiler Belece rahatliqla en tesirli oldurme qazi olan Zyklon B bu otaqlara nasosla vurulur ve insanlar mehv olurdular Bu qaz 20 deqiqe davam eden cox eziyyetli bir olume getirib cixarirdi Sonra bu cesedler sirf bu meqsed ucun cixarilmis olan sobalarda yandirilirdi Qurbanlar uzerinde alman hekimleri ve elm adamlari saysiz tecrube imkanlari qazanmisdilar Meselen insanlar cox yuksek ve ya cox asagi tezyiqli otaqlara baglanilib hava tezyiqinin insan uzerinde tesirleri buzlu suya soxulub ne vaxt oldukleri arasdirilir insanlarin bedenine neft yeridilib yasayib yasamadiqlarina nezaret edilir bakteriyalarla yoluxdurulub tesirleri izlenilirdi ve yeni emeliyyat usullari sinanirdi Bu tecrubelerden meshur ad alman hekim Yozef Mengele olmusdur Oldurulenlerin qizil disleri yigilib dovlet banklarina gonderilir ve bezi deyilenlere gore hetta kesilen saclari dosek istehsalinda vucud yaglarini ise sabun istehsalinda istifade edirdiler Olulerden sabun istehsal edildiyi sohbetleri muharibeden sonra ilk evvel New York Times qezeti basda olmaqla butun dunya mediasinin ele aldigi bir mozvu olmusdur Ruslar terefinden Nurnberg mehkemesine arasdirilmasi teleb olunan sabunlar getirilmis ve Ruminiyanin bir kendinde sabun dolu qutular yehudileri temsil ederek defn edilmisdir Ancaq daha yeni zamanda aparilan arasdirmalar neticeside olulerden sabun duzeltme meselesinin sirf yehudiler haqqinda letifelerle ortaya cixib ruslar terefinden ciddi qebul olunaraq bu olcude boyudulmus bir hekaye oldugu ortaya cixmisdir Qetliam balansi ve subutlarFasizm dovrunden qalma Holokostun layihe seklini subut eden yazili senedlerin sayi cox azdir Bununla elaqedar olaraq fasizm rehberliyinin geleceye subut saxlamamaq ucun senedleri suurlu olaraq yox etdikleri fikri hakimdir Holokostun layihe sekli dovlet sirri olaraq deyerlendirilirdi ve Holokostu hazirlayan rehberlik bu isde diger eli olan insanlara bu movzunu cole cixarmamaq emri almisdilar Yeni Holokostu hazirlayanlar etdiklerinin insanliqdan kenar oldugunu derk edirdiler Himmerin 1943 cu ilin sentyabr ayinda toplu edamlara baslamis SS esgerlerinin ve zabitlerinin qarsisinda etdiyi Pozen danisigindan sonra yehudi soyqirimini Hitlerin emri ile artiq Himmer idare etmeli idi Himmerin sexsi hekimi Felix Karsten Himmerin ona Muharibenin sonuna qeder bir tek yehudi bele heyatda qalmayacagini Hitlerin bunu bele istediyini soylemisdi Muharibenin gedisinde fasistler Rusiyanin isgalini ve yehudilerin Rusiyanin yasamaq mumkun olmayan erazilerine kocurmeyi ve burada oldurulmelerini planlasdirirdilar Lakin Rusiyanin rahatliqla ele kecmeyeceyini goren almanlar Son hell layihesinin Serqi Avropanin isgal olunmus erazilerinde kecirmeyi qerara aldilar 20 yanvar 1942 ci ilde Adolf Eichmann terefinden idare olunan yuksek dovlet memurlarinin Yehudi probleminin son hellinin teskil edilmesinin detallarini danisdiqlari Wannsee Konfransi 1 reallasdi Bu konfransin protokolu en qiymetli delillerden biridir Bu protokola gore oldurulmeleri planlasdirilan Avropa yehudilerinin sayi 11 milyon idi Qurbanlarin sayiHolokost qurbanlarinin sayi uzun zaman ancaq texmin edilmisdir Nurnberg mehkemesi 1946 ci ilde oldurulen yehudilerin sayi ilk defe 6 milyon hesab olunurdu 1945 ci ile qeder tehlukesizlik nazirliyinde islemis Wilhelm Hottl adli memur Adolf Eichmannin ona dediklerini mehkeme qarsisinda bele aciqlamisdir Olum dusergelerinde cemi dord milyon diger formalarda 2 milyon yehudi oldurulmusdur Diger formalarda oldurulenlerin coxu Rusiyaya dogru irelileyen ordunun icindeki SS komandalarin tapdigi yehudileri gullelemesi ile olmusdur Holokostu arasdiranlar bundan sonraki tarixde daha asagi saylar ortaya qoymusdur 1953 cu ilde ingilis tarixci Gerald Reitlinger olen yehudilerin sayini 4 2 4 7 milyon texmin etmisdir ABS li tarixci Raul Hilberg ise 1961 ci ilde 5 1 milyon sayini ortaya qoymusdur Diger bir ingilis tarixci Martin Gilbert 1982 ci ilde 5 7 milyon sayini ortaya qoymusdur 1990 ci ilden bu zamana qeder bilinmeyen senedlerle dolu Sovet arxivleri tarixcilere melum olmusdur Bu arxivde dusergelere kocurulenler siyahisi surgun ucun istifade olunan qatarlarin planlari ve yehudilerin Holokostdan evvelki sayini ehtiva eden senedler tapilmisdir Bu senedlerin komeyi ile oldurulenlerin saylari tekrar hesablanmis ve meselen Auschwitz olum dusergesinde 1 1 milyondan daha az yehudi oldurulduyu ortaya cixmisdi Diger olkelerde de olenlerin saylari daha deqiq olaraq hesablanmisdir Wolfgang Benzin yazdigi Dimension des Wolkermords 1991 adli kitabda gunumuzde en guvenilen melumatlara ve menbelere esaslanaraq hesablanmis reqemler bu gunumuzde en guvenilen saylar qebul olunur Burkhard Asmussun 2002 ci ilde ortaya qoydugu daha kobud hesablardan sonra qebul edilen en muasir ededler en az 5 6 milyon ve en cox 6 3 milyon ededleri arasinda hereket etmekdedir Holokost inkariDunyanin bir cox olkelerinde Holokost mubahisesini acmaq bele qadagandir ABS deki nifret qanunlari na gore yehudi soyqirimini muzakire etmek cemiyyetdeki nifreti artirdigina gore bu movzunu muzakire etmek qadagan olunmusdur Avropada ise bir ingilis yazici David Irving yehudi soyqiriminin cox boyuk olculu olmadigini olenlerin coxunun xestelikden olduyunu soyleyib Almaniyanin hec bir dusergesinde qaz otaqlarinin tapilmadigini dediyine gore 3 il hebse mehkum edilmisdir Iran prezidenti Mahmud Ehmedinejat ise yehudi soyqiriminin yehudileri Felestine yerlesdirmek ucun uydurulmus bir yalan oldugunu soylemisdir Bu ideya genis yayilmis ve bir cox muselman olkeleri de daxil olmaqla genis kutlenin diqqetini celb etmisdir Istinadlar Non Jewish victims of Nazism Encyclopaedia Britannica http www bbc co uk history worldwars genocide holocaust overview 01 shtml 2019 06 05 at the Wayback Machine Paulson Steve A View of the Holocaust Gerald Reitlinger The Final Solution 1953 Raul Hilberg The Destruction of the European Jews 1961 Martin Gilbert Endlosung Die Vertreibung und Vernichtung der Juden Ein Atlas 1982 Francisek Piper Die Zahl der Opfer von Auschwitz1993Xarici kecidlerBakida Holokost qurbanlari anilirHemcinin baxVikianbarda Holokost ile elaqeli mediafayllar var Sionizm Antisemitizm Holokosta asagidan yuxariya yanasma