Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mark Ulpi Trayan (18 sentyabr 53[…] – avqust 117, Selinus, Roma imperiyası[…]) — Roma imperatoru, sülaləsindən, romalı olmayan ilk Roma imperatorudur. Təcavüzkar xarici siyasət yeritmişdir. Dakların torpağını (Dakiya əyaləti adı ilə), (Ərəbistan vilayəti adı ilə) Romaya birləşdirdi. Trayan Parfiya padşahlığının paytaxtı Ktesifonu (Mədəini) ələ keçirmiş, Ermənisitan və Mesopotamiyanı bütünlüklə işğal etmişdi. Trayan dövründə Romada böyük tikinti işləri görülmüşdü.
| Mark Ulpi Trayan lat. Marcus Ulpius Nerva Traianus | |
|---|---|
| lat. Marcus Ulpius Traianus lat. Imperator Caesar Nerva Traianus Augustus lat. Divus Traianus | |
 | |
  | |
17 yanvar, 98 – 9 avqust, 117 | |
| Əvvəlki | Nerva |
| Sonrakı | Adrian |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum adı | Marcus Ulpius Traianus |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri |  Roma İmperiyası |
| Vəfat tarixi | (63 yaşında) |
| Vəfat yeri | Roma İmperiyası Selinus Kilikiya |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | dövlət xadimi, siyasətçi, zabit |
| Atası | Markus Ulpius Traianus |
| Anası | Marsia |
| Həyat yoldaşı | |
| Uşağı | Adrian(oğulluğu) |
| Ailəsi | Antoninlər sülaləsi |
| Dini | Çoxallahlılıq |
| Rütbəsi | Leqat |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyat hekayəsi
Trayan İspaniyada, romalı ailəsində anadan olmuş, atası ilə Romanın İudeya və Parfiya hərbi kompaniyalarında sıravi bir legioner kimi iştirak etmişdi. İmperator Narva bu gənc konsulu oğulluğa götürmüş, Reyndə döyüşlərin komandiri kimi göstərdiyi rəşadətə görə ona «Germanski» titulunu vermişdi. 98-ci ildə Narvanın ölümündən sonra Trayan imperator seçilib, ilk növbədə quruculuq işlərinə başlamış məhkəmə sistemini qaydaya salıb təkmilləşdirmiş, yeni küçələr və kanallar çəkdirməklə kommunikasiya sistemini bərpa etmiş, Romanı yeni əzəmətli tikintilərlə bəzəmişdi. Bunlar onun texniki işləri idi. Lakin Trayan tarixə daha çox ölkədə siyasi-mənəvi mühitin təmizləməsi ilə daxil olmuşdu.
O, vətəndaş azadlığını və xüsusilə söz azadlığını görünməyən dərəcədə yüksəltmiş, ölkədə hökm sürən donos və xəbərçilik maşınını məhv etmişdi. O, bütün donosçuları kompassız və yelkənsiz bir gəmiyə yığıb dənizə buraxmış, qoy başlarına nə gəlirsə-gəlsin, külək hara aparırsa aparsın, demişdi. Gizli imzalarla anonim yazan donosçuların isə yazdıqlarını oxumayıb, cırıb atmaqla problemi həll etmişdi. Yalnız bundan sonra xarici siyasətə girişib, əvvəlcə narahat və üsyankar Dakiyaya yürüş etmişdi. Qeyd etmək lazımdır ki, onun Dakiyaya yürüşünün səbəbi dakların özlərini saymaz aparmaları, Roma ilə sazişdən imtina etmələri idi. Hər halda tarixçi Kiçik Plini belə yazır. Trayan 101-ci ildə, indiki Rumıniyada yerləşən bu naməlum xalq üzərinə gedəndə daklar hazır vəziyyətdə onu gözləyirdi. Ona görə müharibə uzun çəkdi. Daklar həlledici döyüşdən yayınıb üzücü partizan mübarizəsi aparırdılar. Nəhayət, Trayan 106-cı ildə bu monolit və güclü xalqa qalib gəldi. Dağlar arası bütöv bir vadi dakların meyitləri ilə örtüldü və Dakiya Roma əyalətinə çevrildi.
Trayan Roma ənənəsinə uyğun olaraq bu qələbəsini 123 gün çəkən bayram və qladiator tamaşaları ilə qeyd etdi. Və senatın qərarı ilə bu qələbə naminə yeni meydan salınıb, orada möhtəşəm Trayan forumu ucaldıldı. Bir neçə əzəmətli binanı əhatə edən bu forumun ortasında 39 metr 83 santimetr hündürlüyündə əzəmətli kolonna ucaldıldı. Kolonnanın içində bizim Qız qalasında olduğu kimi mərmər bloklardan hörülən pilləkən qalxırdı. Pillələrin üstündə forumun kim tərəfindən hansı məqsədlə tikilməsi yazılmışdı. 106-cı ildə Trayan Nabateya çarlığını fəth edib oranı Romanın əyalətinə çevirdi. 113-cü ilin payızında o, çoxdan bəri Romaya qarşı düşmənçilik siyasəti yeridən Parfiya çarlığına qarşı yürüşə çıxdı və 115-ci ildə onun paytaxtı Ktesifonu alıb Roma imperiyasının əyalətinə çevirdi. 114-115-ci illərdə Mesopotamiyanı fəth etdi. Trayan Roma legionlarını Yuli Sezar dövründəki kimi qarşısıalınmaz bir qüvvəyə çevirdi. Babil, Suriya, Fələstin, Kipr, Misir, Liviya da Romanın əyalətinə çevrildi. Trayan alicənab və ləyaqətli hökmdar kimi özünə bənzər insanları yüksək qiymətləndirirdi. Tarixçi Kiçik Plini və Tasitə olan münasibətini buna misal göstərmək olar. O, Plinini Vifiniyaya əyalət başçısı göndərmiş, Tasiti isə konsul seçmişdi. Trayan da Narva kimi sonsuz idi. Buna görə o, ömrünün sonlarında xalası oğlu Elio Adrianı oğulluğa götürüb özünə varis etdi. Trayan növbəti hərbi səfərdən qələbə ilə qayıdarkən yolda vəfat etmişdi. Qəribədir ki, onun varis seçdiyi Adrian da ləyaqətli və bacarıqlı hökmdar və o da Trayan kimi sonsuz olmuşdur.
Nerva-Antonin sülaləsinin zaman xətti
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
İstinadlar
- Любкер Ф. Ulpii (rus.). // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский СПб: Общество классической филологии и педагогики, 1885. С. 1431–1432.
- Catholic Encyclopedia (ing.). 1995.
- Encyclopædia Iranica (ing.). / N. Sims-Williams, A. Ashraf, H. Borjian, M. Ashtiany USA: Columbia University, 1982. ISSN 2330-4804
- Hammond M. Trajan // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Əlisa Nicat “Dünya sərkərdələri” (1995)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mark Ulpi Trayan 18 sentyabr 53 avqust 117 Selinus Roma imperiyasi Roma imperatoru sulalesinden romali olmayan ilk Roma imperatorudur Tecavuzkar xarici siyaset yeritmisdir Daklarin torpagini Dakiya eyaleti adi ile Erebistan vilayeti adi ile Romaya birlesdirdi Trayan Parfiya padsahliginin paytaxti Ktesifonu Medeini ele kecirmis Ermenisitan ve Mesopotamiyani butunlukle isgal etmisdi Trayan dovrunde Romada boyuk tikinti isleri gorulmusdu Mark Ulpi Trayan lat Marcus Ulpius Nerva Traianuslat Marcus Ulpius Traianus lat Imperator Caesar Nerva Traianus Augustus lat Divus TraianusXIII Roma Imperatoru17 yanvar 98 9 avqust 117EvvelkiNervaSonrakiAdrianSexsi melumatlarDogum adi Marcus Ulpius TraianusDogum tarixi 18 sentyabr 53Dogum yeri Roma ImperiyasiVefat tarixi 9 avqust 117 63 yasinda Vefat yeri Roma Imperiyasi Selinus KilikiyaDefn yeri Trayan sutunuFealiyyeti dovlet xadimi siyasetci zabitAtasi Markus Ulpius TraianusAnasi MarsiaHeyat yoldasiUsagi Adrian ogullugu Ailesi Antoninler sulalesiDini CoxallahliliqRutbesi Leqat Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyat hekayesiTrayan Ispaniyada romali ailesinde anadan olmus atasi ile Romanin Iudeya ve Parfiya herbi kompaniyalarinda siravi bir legioner kimi istirak etmisdi Imperator Narva bu genc konsulu ogulluga goturmus Reynde doyuslerin komandiri kimi gosterdiyi resadete gore ona Germanski titulunu vermisdi 98 ci ilde Narvanin olumunden sonra Trayan imperator secilib ilk novbede quruculuq islerine baslamis mehkeme sistemini qaydaya salib tekmillesdirmis yeni kuceler ve kanallar cekdirmekle kommunikasiya sistemini berpa etmis Romani yeni ezemetli tikintilerle bezemisdi Bunlar onun texniki isleri idi Lakin Trayan tarixe daha cox olkede siyasi menevi muhitin temizlemesi ile daxil olmusdu O vetendas azadligini ve xususile soz azadligini gorunmeyen derecede yukseltmis olkede hokm suren donos ve xebercilik masinini mehv etmisdi O butun donosculari kompassiz ve yelkensiz bir gemiye yigib denize buraxmis qoy baslarina ne gelirse gelsin kulek hara aparirsa aparsin demisdi Gizli imzalarla anonim yazan donoscularin ise yazdiqlarini oxumayib cirib atmaqla problemi hell etmisdi Yalniz bundan sonra xarici siyasete girisib evvelce narahat ve usyankar Dakiyaya yurus etmisdi Qeyd etmek lazimdir ki onun Dakiyaya yurusunun sebebi daklarin ozlerini saymaz aparmalari Roma ile sazisden imtina etmeleri idi Her halda tarixci Kicik Plini bele yazir Trayan 101 ci ilde indiki Ruminiyada yerlesen bu namelum xalq uzerine gedende daklar hazir veziyyetde onu gozleyirdi Ona gore muharibe uzun cekdi Daklar helledici doyusden yayinib uzucu partizan mubarizesi aparirdilar Nehayet Trayan 106 ci ilde bu monolit ve guclu xalqa qalib geldi Daglar arasi butov bir vadi daklarin meyitleri ile ortuldu ve Dakiya Roma eyaletine cevrildi Trayan Roma enenesine uygun olaraq bu qelebesini 123 gun ceken bayram ve qladiator tamasalari ile qeyd etdi Ve senatin qerari ile bu qelebe namine yeni meydan salinib orada mohtesem Trayan forumu ucaldildi Bir nece ezemetli binani ehate eden bu forumun ortasinda 39 metr 83 santimetr hundurluyunde ezemetli kolonna ucaldildi Kolonnanin icinde bizim Qiz qalasinda oldugu kimi mermer bloklardan horulen pilleken qalxirdi Pillelerin ustunde forumun kim terefinden hansi meqsedle tikilmesi yazilmisdi 106 ci ilde Trayan Nabateya carligini feth edib orani Romanin eyaletine cevirdi 113 cu ilin payizinda o coxdan beri Romaya qarsi dusmencilik siyaseti yeriden Parfiya carligina qarsi yuruse cixdi ve 115 ci ilde onun paytaxti Ktesifonu alib Roma imperiyasinin eyaletine cevirdi 114 115 ci illerde Mesopotamiyani feth etdi Trayan Roma legionlarini Yuli Sezar dovrundeki kimi qarsisialinmaz bir quvveye cevirdi Babil Suriya Felestin Kipr Misir Liviya da Romanin eyaletine cevrildi Trayan alicenab ve leyaqetli hokmdar kimi ozune benzer insanlari yuksek qiymetlendirirdi Tarixci Kicik Plini ve Tasite olan munasibetini buna misal gostermek olar O Plinini Vifiniyaya eyalet bascisi gondermis Tasiti ise konsul secmisdi Trayan da Narva kimi sonsuz idi Buna gore o omrunun sonlarinda xalasi oglu Elio Adriani ogulluga goturub ozune varis etdi Trayan novbeti herbi seferden qelebe ile qayidarken yolda vefat etmisdi Qeribedir ki onun varis secdiyi Adrian da leyaqetli ve bacariqli hokmdar ve o da Trayan kimi sonsuz olmusdur Nerva Antonin sulalesinin zaman xettiHemcinin baxTrayan sutunuXarici kecidlerVikianbarda Trayan ile elaqeli mediafayllar var IstinadlarLyubker F Ulpii rus Realnyj slovar klassicheskih drevnostej po Lyubkeru pod red F F Zelinskij A I Georgievskij M S Kutorga F Gelbke P V Nikitin V A Kanskij per A D Vejsman F Gelbke L A Georgievskij A I Davidenkov V A Kanskij P V Nikitin I A Smirnov E A Vert O Yu Klemenchich N V Rubinskij SPb Obshestvo klassicheskoj filologii i pedagogiki 1885 S 1431 1432 Catholic Encyclopedia ing 1995 Encyclopaedia Iranica ing N Sims Williams A Ashraf H Borjian M Ashtiany USA Columbia University 1982 ISSN 2330 4804 Hammond M Trajan Encyclopaedia Britannica ing Elisa Nicat Dunya serkerdeleri 1995 SELEF Nerva Trayan Nerva Antonin sulalesinin imperatoru XELEF Adrian