Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xarici siyasət — digər dövlətlərin davranışına təsir göstərmək və ya öz davranışını beynəlxalq mühitə uyğunlaşdırmaq üçün dövlətin həyata keçirdiyi fəaliyyətlər sistemi. Xarici siyasətin başlıca məqsədi milli maraqların müdafiəsidir. Xarici siyasətin həyata keçirilməsinin bir çox vasitələri mövcuddur ki, onların içində ən əhəmiyyətlisi diplomatiyadır. Müharibələr də xarici siyasətin həyata keçirilmə vasitələrindəndir.
Xarici siyasətin təbiətinə beynəlxalq münasibətlər elmində müxtəlif fərqli yanaşmalar mövcuddur. Bir yanaşma belə hesab edir ki, dövlətin xarici siyasəti onun daxili siyasətinin davamı və ya bir növ xarici uzantısıdır. Başqa yanaşmanın tərəfdarları, xüsusən də beynəlxalq münasibətlər elmində nümayəndələri isə, əksinə, iddia edirlər ki, xarici siyasətin formalaşmasında daxili siyasət heç bir rol oynamır. buna klassik misal kimi Soyuq müharibə illərində Sovet və ABŞ xarici siyasətlərini nümunə göstərir. Belə ki, siyasi və sosial-iqtisadi quruluşlarında, eləcə də hakim ideologiyalarında fundamental fərqlər və ziddiyyətlər olmasına baxmayaraq hər iki dövlət, demək olar ki, oxşar xarici siyasət yürüdürdü. Neorealistlərin fikrincə xarici siyasətin əsas determinantı Beynəlxalq sistemin strukturudur. Struktur, hər bir dövlətin üzərinə müəyyən öhdəlik qoyur ki, bu da dövlətin daxili xarakteristikalarından yox, onun bacarıqlarından və imkanlarından qaynaqlanır.
Xarici siyasətə nəzarət dövlət və ya hökumət başçısının, hökumət və parlamentin əlində olur, lakin birbaşa rəhbərliyi xüsusi mərkəzi xarici siyasət orqanı – Xarici İşlər Nazirliyi həyata keçirir. XİN də öz növbəsində qarşisina qoyulmuş məqsədləri yerinə yetirmək üçün həm ölkə daxilində, həm də xaricdə geniş bürokratik aparata malik olur.
Tarixi
Münasibətlərin uzunmüddətli idarə olunması ideyası diplomatiyanı idarə edən peşəkar diplomatik korpusun inkişafını davam etdirdi . 1711-ci ildən başlayaraq “diplomatiya” termini qrupların və ya millətlərin nümayəndələri arasında danışıqlar aparmaq sənətini və təcrübəsini ifadə etmək mənasında istifadə edilmişdir .
XVIII əsrdə Avropa diplomatiyasındakı həddindən artıq qarışıqlıq və davam edən münaqişələr səbəbindən diplomatiya təcrübəsi çox vaxt təcrid olunmuş məsələlərin həlli zərurəti ilə parçalanırdı. Buna görə də belə məsələlərin daxili idarə edilməsi mülki işlər adlandırıldığı halda, xarici işlər termini suverenlikdən kənar müvəqqəti məsələlərin idarə edilməsinə şamil edilirdi. Bu termin XX əsrə qədər ingilis dilli dövlətlərdə geniş istifadədə qaldı və bir sıra ştatlarda xarici əlaqələri idarə edən departamentlərin adı olaraq qalır. Əvvəlcə konkret bir narahatlığın qısamüddətli idarə edilməsini təsvir etmək üçün nəzərdə tutulsa da, indi bu departamentlər dövlətlər arasında bütün gündəlik və uzunmüddətli beynəlxalq əlaqələri idarə edir.
ABŞ-dəki Xarici Əlaqələr Şurası kimi təşkilatlar bəzən dövlət xarici əlaqələr təşkilatları tərəfindən mövcud siyasətə alternativ olaraq xarici siyasət təklifləri hazırlamaq və ya inkişaf edən münasibətlərin analitik qiymətləndirmələrini təmin etmək üçün istifadə olunur.
Məqsədləri
Hökumətin xarici siyasətini motivasiya edə biləcək bir neçə məqsəd vardır. Digər səbəblərlə yanaşı, xarici siyasət müdafiə və təhlükəsizliyə, iqtisadi faydaya və ya ehtiyacı olan dövlətlərə yardım göstərməyə yönəldilə bilər. Bütün xarici siyasət məqsədləri bir-biri ilə bağlıdır və hər bir dövlət üçün vahid, hərtərəfli xarici siyasətə töhfə verir. Daxili siyasətdən fərqli olaraq, xarici siyasət məsələləri xarici ölkələrdə baş verən proseslərə və böyük hadisələrə cavab olaraq birdən-birə yaranmağa meyllidir.
Müdafiə
Xarici siyasət çox vaxt milli təhlükəsizliyin təmin edilməsinə yönəldilir. Hökumətlər tarixən hücuma qarşı daha güclü müqavimət göstərmək və qarşısını almaq üçün xarici dövlətlərlə hərbi ittifaqlar qurmuşlar. Xarici siyasət həmçinin yumşaq güc, beynəlxalq təcrid və ya müharibə yolu ilə rəqib dövlətlərlə mübarizəyə yönəlib.
XXI əsrdə müdafiə xarici siyasəti qlobal terrorizm təhlükəsini aradan qaldırmaq üçün genişləndi. Xarici yardım və maliyyə sanksiyaları kimi xarici siyasət tədbirlərinin terrorçuların fəaliyyətini azaltdığı, hərbi müdaxilə və hərbi yardımın isə terror fəaliyyətinin riskini artırdığı düşünülür. Xarici siyasət ətraf mühit və qlobal sağlamlıq kimi digər təhlükəsizlik və təhlükəsizliklə bağlı məsələlərdə də qlobal əməkdaşlığı asanlaşdırmaq üçün genişləndi.
İqtisadi
Xarici siyasət ölkənin dünya iqtisadiyyatında və beynəlxalq ticarətdə rolu üçün mərkəzidir. İqtisadi xarici siyasət məsələlərinə ticarət müqavilələrinin yaradılması, xarici yardımın bölüşdürülməsi, idxal və ixracın idarə edilməsi daxil ola bilər. Ümumdünya Ticarət Təşkilatı əksər ölkələrin iqtisadi xarici siyasətini asanlaşdırır.
Beynəlmiləlçi məqsədlər
Bir çox dövlətlər "qoruma məsuliyyəti" konsepsiyası adı altında humanitar proqramlar hazırlayıblar. Liberal beynəlmiləlçiliyin tərəfdarları hesab edirlər ki, daha güclü və imkanlı ölkələrin vəzifəsi daha az güclü ölkələrə yardım və dəstək verməkdir. Bu ideya çox vaxt idealist düşüncə məktəbi ilə əlaqələndirilir. Liberal beynəlmiləlçi dəstəyi müdafiə və ya iqtisadi dəstək şəklində ola bilər
Xarici siyasətin doqquz qaydası
- Diplomatiya səlib ruhundan azad olmalıdır.
- Xarici siyasətin hədəfləri milli maraqlar baxımından müəyyən edilməli və adekvat güc ilə dəstəklənməlidir.
- Diplomatiya siyasi səhnəyə üçüncü dövlətlərin gözü ilə baxmalıdır
- Dövlətlər onlar üçün həyati əhəmiyyətə malik olmayan bütün məsələlərdə güzəştlərə həmişə hazır olmalıdırlar
- Gerçək səmərə dəyərsiz simvolik hüquqlara dəyişdirilməməlidir
- Özünü elə vəziyyətlərə salma ki, sonra böyük risklər və ya simanı itirmək bahasına həmin mövqedən çəkilməyəsən.
- Zəif müttəfiqinin sənin əvəzinə qərar verməsinə heç vaxt imkan vermə
- Silahlı qüvvələr siyasətin rəhbəri yox, siyasətin alətidir
- Hökumət ictimai rəyin köləsi deyil, əksinə, onu yönləndirməyi bacarmalıdır.
Qeydlər
- Wood, B. Dan; Peake, Jeffrey S. "The Dynamics of Foreign Policy Agenda Setting". . 92. 1998: 173–184.
- Mintz, Alex; Redd, Steven B. "Policy Perspectives on National Security and Foreign Policy Decision Making". . 41. 2013.
- Leeds, Brett Ashley. "Do Alliances Deter Aggression? The Influence of Military Alliances on the Initiation of Militarized Interstate Disputes". American Journal of Political Science (ingilis). 47 (3). 2003-07-01: 427–439. doi:10.1111/1540-5907.00031. ISSN 1540-5907.
- Lai, Brian. Terrorism and Foreign Policy. Oxford University Press. 2017.
- Savun, Burcu; Phillips, Brian J. "Democracy, Foreign Policy, and Terrorism". . 53. 2009: 878–904.
- Silke, Andrew. Retaliating Against Terrorism // Terrorists, Victims and Society: Psychological Perspectives on Terrorism and its Consequences. . 2003. 215–232.
- Orford, Anne. "Moral Internationalism and the Responsibility to Protect". . 24. 2013: 83–108.
- Morgenthau H., Thompson K. Politics Among Nations. NY, 1985
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xarici siyaset diger dovletlerin davranisina tesir gostermek ve ya oz davranisini beynelxalq muhite uygunlasdirmaq ucun dovletin heyata kecirdiyi fealiyyetler sistemi Xarici siyasetin baslica meqsedi milli maraqlarin mudafiesidir Xarici siyasetin heyata kecirilmesinin bir cox vasiteleri movcuddur ki onlarin icinde en ehemiyyetlisi diplomatiyadir Muharibeler de xarici siyasetin heyata kecirilme vasitelerindendir Xarici siyasetin tebietine beynelxalq munasibetler elminde muxtelif ferqli yanasmalar movcuddur Bir yanasma bele hesab edir ki dovletin xarici siyaseti onun daxili siyasetinin davami ve ya bir nov xarici uzantisidir Basqa yanasmanin terefdarlari xususen de beynelxalq munasibetler elminde numayendeleri ise eksine iddia edirler ki xarici siyasetin formalasmasinda daxili siyaset hec bir rol oynamir buna klassik misal kimi Soyuq muharibe illerinde Sovet ve ABS xarici siyasetlerini numune gosterir Bele ki siyasi ve sosial iqtisadi quruluslarinda elece de hakim ideologiyalarinda fundamental ferqler ve ziddiyyetler olmasina baxmayaraq her iki dovlet demek olar ki oxsar xarici siyaset yurudurdu Neorealistlerin fikrince xarici siyasetin esas determinanti Beynelxalq sistemin strukturudur Struktur her bir dovletin uzerine mueyyen ohdelik qoyur ki bu da dovletin daxili xarakteristikalarindan yox onun bacariqlarindan ve imkanlarindan qaynaqlanir Xarici siyasete nezaret dovlet ve ya hokumet bascisinin hokumet ve parlamentin elinde olur lakin birbasa rehberliyi xususi merkezi xarici siyaset orqani Xarici Isler Nazirliyi heyata kecirir XIN de oz novbesinde qarsisina qoyulmus meqsedleri yerine yetirmek ucun hem olke daxilinde hem de xaricde genis burokratik aparata malik olur TarixiMunasibetlerin uzunmuddetli idare olunmasi ideyasi diplomatiyani idare eden pesekar diplomatik korpusun inkisafini davam etdirdi 1711 ci ilden baslayaraq diplomatiya termini qruplarin ve ya milletlerin numayendeleri arasinda danisiqlar aparmaq senetini ve tecrubesini ifade etmek menasinda istifade edilmisdir XVIII esrde Avropa diplomatiyasindaki heddinden artiq qarisiqliq ve davam eden munaqiseler sebebinden diplomatiya tecrubesi cox vaxt tecrid olunmus meselelerin helli zerureti ile parcalanirdi Buna gore de bele meselelerin daxili idare edilmesi mulki isler adlandirildigi halda xarici isler termini suverenlikden kenar muveqqeti meselelerin idare edilmesine samil edilirdi Bu termin XX esre qeder ingilis dilli dovletlerde genis istifadede qaldi ve bir sira statlarda xarici elaqeleri idare eden departamentlerin adi olaraq qalir Evvelce konkret bir narahatligin qisamuddetli idare edilmesini tesvir etmek ucun nezerde tutulsa da indi bu departamentler dovletler arasinda butun gundelik ve uzunmuddetli beynelxalq elaqeleri idare edir ABS deki Xarici Elaqeler Surasi kimi teskilatlar bezen dovlet xarici elaqeler teskilatlari terefinden movcud siyasete alternativ olaraq xarici siyaset teklifleri hazirlamaq ve ya inkisaf eden munasibetlerin analitik qiymetlendirmelerini temin etmek ucun istifade olunur MeqsedleriHokumetin xarici siyasetini motivasiya ede bilecek bir nece meqsed vardir Diger sebeblerle yanasi xarici siyaset mudafie ve tehlukesizliye iqtisadi faydaya ve ya ehtiyaci olan dovletlere yardim gostermeye yoneldile biler Butun xarici siyaset meqsedleri bir biri ile baglidir ve her bir dovlet ucun vahid herterefli xarici siyasete tohfe verir Daxili siyasetden ferqli olaraq xarici siyaset meseleleri xarici olkelerde bas veren proseslere ve boyuk hadiselere cavab olaraq birden bire yaranmaga meyllidir Mudafie Xarici siyaset cox vaxt milli tehlukesizliyin temin edilmesine yoneldilir Hokumetler tarixen hucuma qarsi daha guclu muqavimet gostermek ve qarsisini almaq ucun xarici dovletlerle herbi ittifaqlar qurmuslar Xarici siyaset hemcinin yumsaq guc beynelxalq tecrid ve ya muharibe yolu ile reqib dovletlerle mubarizeye yonelib XXI esrde mudafie xarici siyaseti qlobal terrorizm tehlukesini aradan qaldirmaq ucun genislendi Xarici yardim ve maliyye sanksiyalari kimi xarici siyaset tedbirlerinin terrorcularin fealiyyetini azaltdigi herbi mudaxile ve herbi yardimin ise terror fealiyyetinin riskini artirdigi dusunulur Xarici siyaset etraf muhit ve qlobal saglamliq kimi diger tehlukesizlik ve tehlukesizlikle bagli meselelerde de qlobal emekdasligi asanlasdirmaq ucun genislendi Iqtisadi Xarici siyaset olkenin dunya iqtisadiyyatinda ve beynelxalq ticaretde rolu ucun merkezidir Iqtisadi xarici siyaset meselelerine ticaret muqavilelerinin yaradilmasi xarici yardimin bolusdurulmesi idxal ve ixracin idare edilmesi daxil ola biler Umumdunya Ticaret Teskilati ekser olkelerin iqtisadi xarici siyasetini asanlasdirir Beynelmilelci meqsedler Bir cox dovletler qoruma mesuliyyeti konsepsiyasi adi altinda humanitar proqramlar hazirlayiblar Liberal beynelmilelciliyin terefdarlari hesab edirler ki daha guclu ve imkanli olkelerin vezifesi daha az guclu olkelere yardim ve destek vermekdir Bu ideya cox vaxt idealist dusunce mektebi ile elaqelendirilir Liberal beynelmilelci desteyi mudafie ve ya iqtisadi destek seklinde ola bilerXarici siyasetin doqquz qaydasiDiplomatiya selib ruhundan azad olmalidir Xarici siyasetin hedefleri milli maraqlar baximindan mueyyen edilmeli ve adekvat guc ile desteklenmelidir Diplomatiya siyasi sehneye ucuncu dovletlerin gozu ile baxmalidir Dovletler onlar ucun heyati ehemiyyete malik olmayan butun meselelerde guzestlere hemise hazir olmalidirlar Gercek semere deyersiz simvolik huquqlara deyisdirilmemelidir Ozunu ele veziyyetlere salma ki sonra boyuk riskler ve ya simani itirmek bahasina hemin movqeden cekilmeyesen Zeif muttefiqinin senin evezine qerar vermesine hec vaxt imkan verme Silahli quvveler siyasetin rehberi yox siyasetin aletidir Hokumet ictimai reyin kolesi deyil eksine onu yonlendirmeyi bacarmalidir QeydlerWood B Dan Peake Jeffrey S The Dynamics of Foreign Policy Agenda Setting 92 1998 173 184 Mintz Alex Redd Steven B Policy Perspectives on National Security and Foreign Policy Decision Making 41 2013 Leeds Brett Ashley Do Alliances Deter Aggression The Influence of Military Alliances on the Initiation of Militarized Interstate Disputes American Journal of Political Science ingilis 47 3 2003 07 01 427 439 doi 10 1111 1540 5907 00031 ISSN 1540 5907 Lai Brian Terrorism and Foreign Policy Oxford University Press 2017 Savun Burcu Phillips Brian J Democracy Foreign Policy and Terrorism 53 2009 878 904 Silke Andrew Retaliating Against Terrorism Terrorists Victims and Society Psychological Perspectives on Terrorism and its Consequences 2003 215 232 Orford Anne Moral Internationalism and the Responsibility to Protect 24 2013 83 108 Morgenthau H Thompson K Politics Among Nations NY 1985