Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qara dəniz (bolq. Черно море, ukr. Чорне море, rum. Marea Neagră, türk. Karadeniz, gürc. შავი ზღვა, abx. Амшын/Амшын Еиқәа, q.yun. Εὔξενος Πόντος, yun. Μαύρη Θάλασσα, lat. Pontus Euxinus) Krım yarımadası və arasında yerləşən . Bosfor boğazı(İstanbul boğazı) ilə Mərmərə dənizinə,Kerç boğazı vasitəsilə isə Azov dənizinə bağlanır. Səthinin sahəsi 422,000 km², ən dərin nöqtəsi 2210 m-dir. Qara dənizə tökülən çaylar arasında ən əhəmiyyətliləri Dunay və Qızılirmaqdır. Qara dəniz sularının əksəriyyətini Don, Dnepr və Dunay kimi iri çaylardan götürür.
| Qara dəniz | |
|---|---|
| bolq. Черно море, ukr. Чорне море, rum. Marea Neagră, türk. Karadeniz, gürc. შავი ზღვა, abx. Амшын Еиқәа, q.yun. Εὔξενος Πόντος, yun. Μαύρη Θάλασσα, lat. Pontus Euxinus | |
 Qara dənizin kosmosdan görünüşü | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Tip | Yarımqapalı |
| Sahəsi | 422 000 km² |
| Həcmi | 547 000 km³ |
| Uzunluğu |
|
| Eni | 600 km |
| Sahil uzunluğu | 3 400 km |
| Dərin yeri | 2 210 m |
| Orta dərinliyi | 1 240 m |
| Tökülən çaylar | Dunay, Kızılırmak, Don, Dnepr |
| Duzluluğu | 18-18.5 ‰ |
| Yerləşməsi | |
| Ölkələr | |
| Üst akvatoriyası | |
| Yerləşməsi | Avropa |
| | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Etimologiya
Qara dəniz öz adını Osmanlı türklərindən alıb. Orta əsrlərdə türklərdə "Qara" (Kara) sözü "Şimal", "Qırmızı" (Kızıl) sözü "Cənub", "Ağ" (Ak) sözü isə "Qərb" mənasında işlənib. Beləliklə, Anadolunun şimalında olan dənizi türklər Qara dəniz, onun qərbinda yerləşən dənizi Ağ dəniz, cənubunda yerləşən dənizi isə Qırmızı dəniz adlandırıblar. Egey və Aralıq dənizlərinin türkcə orta əsrlərdə olan birgə adı Ağdəniz olub. Lakin müasir dövrdə türklər Aralıq dənizinin yalnız şimal hissəsini digər ölkələr kimi Egey dənizi adlandırırlar, Aralıq dənizi isə hələ də Ağdəniz olaraq adlandırılmaqdadır. Osmanlı dövründə türklər Egey dənizini bəzən "Adalar dənizi" də adlandırıblar, bu ad həmin dənizdə Türkiyə ilə Yunanıstan arasında yerləşən 12 adaya görə verilmişdir. Rusiyada yaşayan türk xalqı yakutların yerləşdiyi Yakutiyanın şimalında olan dəniz də eynilə "Qara dəniz" adlanır.
Hidrologiya və Hidrokimyası
Qara dəniz dünyada ən böyük su hövzəsidir. Belə su hövzələrində suyun alt təbəqəsi onun atmosferdən oksigen alan üst təbəqəsi ilə qarışmır. Bunun nəticəsi olaraq Qara dənizin dərin yerlərinin 90%-i sulardır. Dənizin suyunun duzluluğu aşağıdır — 18–18.5 promill arasında. Müqayisə üçün Dünya okeanında duzluluq səviyyəsi 30–40 promill arasındadır. Qara dənizin suyunda oksigen miqdarı yüksəkdir, bu da dənizdə bioloji aktivliyin yüksək olmasının əsas səbəblərindəndir. Suyun temperaturu mövsümdən asılı olaraq 8 °C ilə 30 °C arasında dəyişir.
Tarixi
Qara dəniz qədim dövrlərdən bəri müxtəlif sivilizasiyalar üçün nəqliyyat dəhlizi olmuşdur. Dənizi əhatə edən regionlar qədimdən bəri beynəlxalq ticarətdə aktiv iştirak etdiyinə görə Qara dəniz tez-tez nəqliyyat keçidi kimi istifadə olunub. Bu regionlara qərbdə Balkan yarımadası, şimalda Avrasiya stepləri, şərqdə Qafqaz və Orta Asiya regionu, cənubda Kiçik Asiya və Mesopotamiya regionu, cənub-qərbdə isə Yunanıstan daxildir. Dünyada ən qədim tarixə malik emal olunmuş qızıl Bolqarıstanın Varna sahillərində tapılmışdır. İddia olunur ki, Arqonavtlar bu dənizdən üzərək keçmişlər. Qədim yunanlar Qara dənizin şərq sahillərini (indiki Gürcüstan) dünyanın ən ucqar nöqtəsi hesab edirdilər. Bu dənizin sahillərində çoxlu sayda qədim limanlar var, onların bəzilərinin tarixi piramidalardan daha keçmişə gedib çıxır. Birinci dünya müharibəsi və İkinci dünya müharibəsi dövründə Qara dənizdə çoxlu sayda döyüşlər baş vermişdir.
Arxeologiya
Qədimdə Qara Dənizdən keçən ticarət marşrutları indi alimlər tərəfindən geniş şəkildə incələnir. Belə ki, lap qədimdən bu dənizdən , yunanlar, farslar, skiflər, romalılar, bizanslılar, qotlar, hunlar, avarlar, bulqarlar, , , slavyanlar, tatarlar, osmanlı türkləri və ruslar aktiv şəkildə istifadə etmişdilər. Qədim dövlətlərin burada mövcud olması və suyun dərinliyinin anoksit olması səbəbindən burada qədim gəmilərin axtarılmasına böyük əhəmiyyət verilir. Belə ki, suyun dərinliyində oksigenin olmaması burada agacdan hazırlanmış gəmilərə ziyan vuran orqanizmlərin mövcud olmamasına səbəb olmuşdur.
İqtisadiyyat
Qara dəniz sahilində qədim dövrlərdən çoxlu insan məskənləri salınıb və dəniz aktiv şəkildə iqtisadi fəaliyyətdə istifadə olunub. Hal-hazırda Qara Dəniz sahillərində 16 milyondan çox əhali yaşayır. Dənizdə çoxlu sayda neft və neft məhsulları daşınmaları edilir, bunun nəticəsində dəniz müəyyən qədər çirklənmişdir. Neft əsasən Gürcüstan və Rusiya portlarından qərb istiqamətində daşınır. Burada həmçinin ərzaq məhsulları, meşə məhsulları, müxtəlif maşınqayırma məhsulları da daşınır. Həmçinin sərnişin gəmiləri də işləyir. TRACECA (Transport Corridor Europe-Caucasus-Asia) dəhlizi də bu dənizdən keçir. TRACECA Orta Asiya və Qafqaz ölkələrini Şərqi Avropa ölkələri ilə birləşdirən nəqliyyat dəhlizidir. Qara Dənizin dibində dünyada unikal olan, Rusiya Türkiyə ilə birləşdirən adlanan təbii qaz kəməri keçir. Kəmərin dənizin altından keçən hissəsinin uzunluğu 396 km-dir.
Ekologiyası
Qara dənizin sahili və ona tökülən çayların hövzəsi hələ qədim dövrlərdən bəri insanlar tərəfindən sıx məskun edilmiş, yüksək antropogen təsirə məruz qalmış ərazilərdir. Bütovlüklə Qara dənizin ekoloji vəziyyəti əlverişsiz hesab olunur. Dənizin ekoloji sistemində tarazlığı pozan əsas amillər kimi aşağıdakıları göstərmək olar:
- Dənizə tökülən çayların güclü çirkləndirilməsi
- Neftlə və neft məhzullarıyla dənizin çirkləndirilməsi. Neftlə ən çox çirkləndirilmiş region dənizin qərb hissəsidir.
- İnsan fəaliyyətinin tullantılarıyla dənizin sularının çirkləndirilməsi, təmizlənməmiş və ya az təmizlənmiş məişət sularının dənizə axıdılması
- Balığın kütləvi şəkildə ovlanılması
Qara dəniz limanları
|
|
Fauna
-
![image]()
Jellyfish, Rumıniya yaxınları. -
![image]()
Actinia, Rumıniya yaxınları. -
![image]()
Actinia, Rumıniya yaxınları. -
![image]()
Goby, Rumıniya yaxınları. -
![image]()
Stingray, Rumıniya yaxınları.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- http://iranica.com/articles/black-sea 2010-12-01 at the Wayback Machine
- http://www.blacksea-archaeology.org/ 2005-11-23 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kara denizi ile sehv salmayin Qara deniz bolq Cherno more ukr Chorne more rum Marea Neagră turk Karadeniz gurc შავი ზღვა abx Amshyn Amshyn Eikәa q yun Eὔ3enos Pontos yun Mayrh 8alassa lat Pontus Euxinus Krim yarimadasi ve arasinda yerlesen Bosfor bogazi Istanbul bogazi ile Mermere denizine Kerc bogazi vasitesile ise Azov denizine baglanir Sethinin sahesi 422 000 km en derin noqtesi 2210 m dir Qara denize tokulen caylar arasinda en ehemiyyetlileri Dunay ve Qizilirmaqdir Qara deniz sularinin ekseriyyetini Don Dnepr ve Dunay kimi iri caylardan goturur Qara denizbolq Cherno more ukr Chorne more rum Marea Neagră turk Karadeniz gurc შავი ზღვა abx Amshyn Eikәa q yun Eὔ3enos Pontos yun Mayrh 8alassa lat Pontus EuxinusQara denizin kosmosdan gorunusuUmumi melumatlarTip YarimqapaliSahesi 422 000 km Hecmi 547 000 km Uzunlugu 1 175 kmEni 600 kmSahil uzunlugu 3 400 kmDerin yeri 2 210 mOrta derinliyi 1 240 mTokulen caylar Dunay Kizilirmak Don DneprDuzlulugu 18 18 5 Yerlesmesi43 17 49 sm e 34 01 46 s u Olkeler Turkiye Rusiya Ukrayna Gurcustan RuminiyaBolqaristan qismen taninan dovlet AbxaziyaUst akvatoriyasi Araliq deniziYerlesmesi AvropaQara denizQara deniz Vikianbarda elaqeli mediafayllarQara deniz xeritesiEtimologiyaQara deniz oz adini Osmanli turklerinden alib Orta esrlerde turklerde Qara Kara sozu Simal Qirmizi Kizil sozu Cenub Ag Ak sozu ise Qerb menasinda islenib Belelikle Anadolunun simalinda olan denizi turkler Qara deniz onun qerbinda yerlesen denizi Ag deniz cenubunda yerlesen denizi ise Qirmizi deniz adlandiriblar Egey ve Araliq denizlerinin turkce orta esrlerde olan birge adi Agdeniz olub Lakin muasir dovrde turkler Araliq denizinin yalniz simal hissesini diger olkeler kimi Egey denizi adlandirirlar Araliq denizi ise hele de Agdeniz olaraq adlandirilmaqdadir Osmanli dovrunde turkler Egey denizini bezen Adalar denizi de adlandiriblar bu ad hemin denizde Turkiye ile Yunanistan arasinda yerlesen 12 adaya gore verilmisdir Rusiyada yasayan turk xalqi yakutlarin yerlesdiyi Yakutiyanin simalinda olan deniz de eynile Qara deniz adlanir Hidrologiya ve HidrokimyasiQara deniz dunyada en boyuk su hovzesidir Bele su hovzelerinde suyun alt tebeqesi onun atmosferden oksigen alan ust tebeqesi ile qarismir Bunun neticesi olaraq Qara denizin derin yerlerinin 90 i sulardir Denizin suyunun duzlulugu asagidir 18 18 5 promill arasinda Muqayise ucun Dunya okeaninda duzluluq seviyyesi 30 40 promill arasindadir Qara denizin suyunda oksigen miqdari yuksekdir bu da denizde bioloji aktivliyin yuksek olmasinin esas sebeblerindendir Suyun temperaturu movsumden asili olaraq 8 C ile 30 C arasinda deyisir TarixiQara deniz qedim dovrlerden beri muxtelif sivilizasiyalar ucun neqliyyat dehlizi olmusdur Denizi ehate eden regionlar qedimden beri beynelxalq ticaretde aktiv istirak etdiyine gore Qara deniz tez tez neqliyyat kecidi kimi istifade olunub Bu regionlara qerbde Balkan yarimadasi simalda Avrasiya stepleri serqde Qafqaz ve Orta Asiya regionu cenubda Kicik Asiya ve Mesopotamiya regionu cenub qerbde ise Yunanistan daxildir Dunyada en qedim tarixe malik emal olunmus qizil Bolqaristanin Varna sahillerinde tapilmisdir Iddia olunur ki Arqonavtlar bu denizden uzerek kecmisler Qedim yunanlar Qara denizin serq sahillerini indiki Gurcustan dunyanin en ucqar noqtesi hesab edirdiler Bu denizin sahillerinde coxlu sayda qedim limanlar var onlarin bezilerinin tarixi piramidalardan daha kecmise gedib cixir Birinci dunya muharibesi ve Ikinci dunya muharibesi dovrunde Qara denizde coxlu sayda doyusler bas vermisdir ArxeologiyaQedimde Qara Denizden kecen ticaret marsrutlari indi alimler terefinden genis sekilde incelenir Bele ki lap qedimden bu denizden yunanlar farslar skifler romalilar bizanslilar qotlar hunlar avarlar bulqarlar slavyanlar tatarlar osmanli turkleri ve ruslar aktiv sekilde istifade etmisdiler Qedim dovletlerin burada movcud olmasi ve suyun derinliyinin anoksit olmasi sebebinden burada qedim gemilerin axtarilmasina boyuk ehemiyyet verilir Bele ki suyun derinliyinde oksigenin olmamasi burada agacdan hazirlanmis gemilere ziyan vuran orqanizmlerin movcud olmamasina sebeb olmusdur IqtisadiyyatQara deniz sahilinde qedim dovrlerden coxlu insan meskenleri salinib ve deniz aktiv sekilde iqtisadi fealiyyetde istifade olunub Hal hazirda Qara Deniz sahillerinde 16 milyondan cox ehali yasayir Denizde coxlu sayda neft ve neft mehsullari dasinmalari edilir bunun neticesinde deniz mueyyen qeder cirklenmisdir Neft esasen Gurcustan ve Rusiya portlarindan qerb istiqametinde dasinir Burada hemcinin erzaq mehsullari mese mehsullari muxtelif masinqayirma mehsullari da dasinir Hemcinin sernisin gemileri de isleyir TRACECA Transport Corridor Europe Caucasus Asia dehlizi de bu denizden kecir TRACECA Orta Asiya ve Qafqaz olkelerini Serqi Avropa olkeleri ile birlesdiren neqliyyat dehlizidir Qara Denizin dibinde dunyada unikal olan Rusiya Turkiye ile birlesdiren Mavi Axin adlanan tebii qaz kemeri kecir Kemerin denizin altindan kecen hissesinin uzunlugu 396 km dir EkologiyasiQara denizin sahili ve ona tokulen caylarin hovzesi hele qedim dovrlerden beri insanlar terefinden six meskun edilmis yuksek antropogen tesire meruz qalmis erazilerdir Butovlukle Qara denizin ekoloji veziyyeti elverissiz hesab olunur Denizin ekoloji sisteminde tarazligi pozan esas amiller kimi asagidakilari gostermek olar Denize tokulen caylarin guclu cirklendirilmesi Neftle ve neft mehzullariyla denizin cirklendirilmesi Neftle en cox cirklendirilmis region denizin qerb hissesidir Insan fealiyyetinin tullantilariyla denizin sularinin cirklendirilmesi temizlenmemis ve ya az temizlenmis meiset sularinin denize axidilmasi Baligin kutlevi sekilde ovlanilmasiQara deniz limanlari Bolqaristan Anapa Rusiya Bolqaristan Alupka Ukrayna Alusta Ukrayna Bolqaristan Batumi Gurcustan Cakvi Gurcustan Ruminiya Bolqaristan Evpatoriya Gozleve Kezlev Ukrayna Ukrayna Turkiye Qaqra Abxaziya Bolqaristan Gurcustan Gurzuf Ukrayna Turkiye Istanbul Turkiye Yupiter Ruminiya Bolqaristan Kobuleti Gurcustan Ukrayna Gurcustan Ruminiya Ruminiya Neptun Ruminiya Bolqaristan Novorossiysk Rusiya Obzor Bolqaristan Odessa Ukrayna Ruminiya Abxaziya Bolqaristan Poti Gurcustan Bolqaristan Rize Turkiye Bolqaristan Samsun Turkiye Ruminiya Sinop Turkiye Soci Rusiya Bolgaristan Ukrayna Bolqaristan Sile Turkiye Bolqaristan Trabzon Turkiye Tuapse Rusiya Ureki Gurcustan Ruminiya Ruminiya Yalta Ukrayna FaunaJellyfish Ruminiya yaxinlari Actinia Ruminiya yaxinlari Actinia Ruminiya yaxinlari Goby Ruminiya yaxinlari Stingray Ruminiya yaxinlari Hemcinin baxQryaznov burnuXarici kecidlerhttp iranica com articles black sea 2010 12 01 at the Wayback Machine http www blacksea archaeology org 2005 11 23 at the Wayback Machine