Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Anapa — Rusiya Federasiyasının Krasnodar diyarında şəhər.
| Pionerski | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Анапа | |||||
 | |||||
| |||||
| Ölkə | |||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Əsası qoyulub | 1781 | ||||
| Sahəsi |
| ||||
| Mərkəzin hündürlüyü | 20 m | ||||
| Saat qurşağı | | ||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi |
| ||||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
| Telefon kodu | +7 86133 | ||||
| Poçt indeksi | 353440–353458 | ||||
| Digər | |||||
| anapa-official.ru | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarixi
Anapa – müasir Krasnodar ölkəsində liman şəhəridir. Qara dənizin şimal qərb sahilində yerləşir. 1475-ci ildə artıq güclü türk hərb qalası kimi məşhur idi. "Qala hünərli mühəndis əlindən çıxmışdır,"- deyə Övliya Çələbi qürurla qeyd edir. Tarixən ilk adı Buğurqala (Buğur çayı üzərində salındığına görə) olmuşdur. 1. Bir neçə dəfə Anapada olmuş Övliya Çələbi bu qədim torpağın öz dürrü-gövhəri ilə məşhur olduğu barədə yazır.: Anapa limanında bir çeşid incilər çıxarılırmış; geniş bir təpə üzərindəki bu qalanı sarayının divarı, döşəməsi buradan çıxan ləl, yaqut, sədəf, əqiqlərlə bəzəndiyinə görə qalaya "Qalayi-gövhər" deyərmişlər. Tarixdə də bu şəkildə yazılmışdır. Qala Abaza ilə Çərkəz torpaqlarının hüdudunda sərt bir qaya üzərində yerləşir. Qalanın şimal tərəfi Anapa dağlarıdır. Qara dənizdən Azaka (Azov dənizi) gedən gəmilər bu dağları səmt tutub gedərdilər. Ulu dağlardır. Qalanın qapalı böyük bir limanı var ki, Qara dənizin heç bir yerində (Balaklavadan başqa) belə bir liman yoxdur. Qaladan xaricdəki yaşayış yerinin adı Kabak kəndi idi. 2. Çar hökuməti onu başa düşürdü ki, Qara dənizi rus dənizinə çevirmək üçün onun sahillərini də ələ keçirmək lazımdır. Bu zaman Qara dəniz xəttinin Gəlincik, Anapa qalası, Kuban çayı sahili boyunca Qafqaz vilayətləri sərhəddinədək olan torpalqlar təşkil edirdi. Anapa Rus-Türk müharibəsi gedişində 1781–82-ci illərin şətin döyüşlərində özünün yenilməz türk qalası şöhrətini təsdiq etdi. Belə ki, 1782-ci ildə ruslar bütöv Kırımı ələ keçirsə də Anapa və Sucuk Qalanı ala bilmədilər. Anapa birinci dərəcəli hərb qalası idi. 1788-ci ildə Rus- Türk müharibəsi gedişində Potyomkin general- anşef P.Tekelliyə Anapa və Sucuk Qalaya hücum etməyi tapşırsa da, belə qalaların rus gücünə yenilməyəcəyini görüb dayandılar. 3. 1790-cı ildə məşhur general Bibikov yüksək komandanlığın icazəsini gözləmədən ləl-gövhər kanı Anapaya hərəkətə kecdi və düz bir ay Anapanı mühasirədə saxladı. Itkiləri o qədər çox idi ki, çar hökuməti onu yersiz cəsarəti üstündə cəzalandırdı. 1791-ci ildə rus ordusu general Qudoviçin rəhbərliyi altında Temişbekdən hərəkətə başlayıb Anapaya hücuma kecdi. Onunla yanaşı Zaqrajski, general Şits də hücumda iştirak edirdi. Anapa qalasının qarnizonuna igid Mustafa paşa rəhbərlik edirdi. Qafqazı müqəddəs müharibə meydanı elan edən, müsəlmanları cihada çağıran Şeyx Mansur da onunla idi. Qala divarları təməlinə qədər yerlə yeksan edilmiş, şəhər yandırılmış, Anapanın 15 minlik müdafiəçiləri və dinc xalq qılıncdan keçirilmişdi, öz vəzifəsinin öhdəsindən gələ bilmədiyinə görə Anapa sərəsgəri Sarı Abdulla paşa edam edildi. Bu son döyüşdə Qafqaz milli- azadlıq hərəkatı başçısı Şeyx Mənsur ruslara əsir düşmüş Peterburqa aparılıb Şlisselburq qalasında edam edilmişdir.4. Lakin Yassı sülhünə görə (2 yanvar 1792) Kuban nəhrinin işğal olunmuş sol sahillərilə birlikdə Anapa da geri qaytarıldı. 1807-ci ildə admiral Pustoşkinin başçılğı altında rus eskadrası qalanı ələ keçirib divarlarını, silah anbarlarını partlatdılar. Qaladakı 80 su quyusunu lazımsız çuqun silahlarla basdırıb, bir çoxunu da partlatdılar. Qaladan heç nə qalmadı. Sağ qalan adamların sayı 20 idi. Tezliklə Anapa təkrar türklərə keçdi. Onlar gecə- gündüz bilmədən çalışıb qalanı əvvəlki halına gətirib, bərpa etdilər. 1809-cu ildə rus desantı yenə Anapanı ələ keçirdi. Lakin əldə saxlaya bilmədi. Orada bir qarnizon qoyub çəkildi. 1812-ci il müqaviləsinə görə Osmanlı dövlətinə geri verildi. 1828-ci ildə Anapaya 6-cı yürüş başlandı; 40 il idi ki, onun uğrunda döyüşlər gedirdi. Bu dəfə düşmənin planı, da əməli də qəti idi. General Menşikov və polkovnik Perovskinin qüvvələri tam 41 gün qalanı topa tutdu. Yerli türk və çərkəz qüvvələrinin başında acarlı Seyyid Əhməd paşa durmuşdu və bu hünərli sərkərdə çətin hücumları mətanətlə dəf edirdi. Temirük bəy qala xaricində müdafiədə durmaqla ona dəstək olurdu. Qarnizon rəisi isə Çatır Osmanoğlu idi. Anapa paşası vəziyyətin çıxılmaz olduğunu görürdü; qala 1828-ci il iyunun 13-də istila olundu. Yazıçı A. Qriboyedov (Rusiyanın İranda fövqaladə və səlahiyyətli səfiri) naşir F. Bulqarinə Stavropoldan göndərdiyi 28.06.1828-ci il tarixli məktubunda müjdə olraq xəbər verirdi: "Anapanın alınmasına əsil patriot kimi sevinirəm" və dərhal da döyüş meydanlarnda başlarını qoyan Kubanlı və dağlı müsəlmanların inadla müqavimət göstərmələrindən heyrətlə söz açırdı. Bununla Rusiya o vaxtlar üçün birinci dərəcəli sayılan türk qalası Anapanı tutaraq Qara dəniz sahillərinin strateji açarına sahib ola bildi. Anapa Ədirnə sülhü şərtlərinə görə Rusiyaya verildi. Bundan sonra dərhal bu qədim türk müsəlman şəhərinin xristianlaçması işinə başlanılır. Bu mıəqsədlə buraya ruslar, ermənilər köçürülür. 1846-cı ildə qala tezlikə şəhərə çevrilir. Çox keçmir ki, şəhərin ticarəti ermənilərin əlinə keçir. Anapanın alınması rus müstəmləkəçiliyi tədbirlərində əhəmiyyətli nöqtə idi. Anapa yürüşünə görə " Za vernost" ( sədaqətə görə) medalı buraxılır. 1830-cu ildə gözəl Qaqra şəhərini tutmaqla isə çərkəz qəbilərinin ardıcıl istilası başlayıtr. Puşkin 1829-cu ildə Ərzuruma səyahəti zamanı "Yol Qeydləri"ndə yazlrdı: çəkəzlər bizə nifrət edirlər. Biz onları geniş otlaqlardan sıxışdırmışıq. Onların aulları talan edilmiş; bütöv qəbilələr məhv edilmişdir. Onlar get-gedə saatbasaat dağlara çəkilir, orada basqınlarını gücləndirirlər. 1830-cu ildə Anapanın yeni sakinlərlə məskunlaşdırılması sürətləndirildi. Boşaldılmış şəhərə köç başlanmışdı. Anapanın sağ qalmış 4 min dinc sakini Rusiyanın içərilərinə sürülmüşdü. Anapa bu vaxtacan bir Şərq şəhəri idi. Onun elə küçələri vardı ki, burada iki atlı yan-yana gedə bilməzdi. Məhəbbəti. ünsiyyəti, qonşuluğu üstün tutan bu qocaman müsəlman şəhəri sökülür, geniş küçəli kilsəli şəhərə çevrilirdi. Kırım müharibəsi başlanarkən ruslar Anapanı dağıdıb oranı tərk edirlər.Sonrakı illərdə (1860) imperiya sərhədləri irəliyə doğru genişləndikcə Anapa strateji əhəmiyyətini, yəni sərhəd olmaq funksiyasını da itirir. Anapa Azərbaycan Dövlət Teatrının görkəmli artisti Əbülhəsən Anaplının ana vətəni olmuşdur. Onun babaları Anapadan qaçarkən Qubaya gəlib məskunlaşmışlar. Anaplı özü isə 28 yaşında 9 nəfər sənətkar yoldaşı ilə birlikdə Qarabağda konsert verdikdə gecə qaldıqları Keşiş kəndində başları kəsilmişdi. Sovet quruluşunun ilk günləri idi.
Mənbə
Minaxanım Təkləli. Türk kitabı. Unudulan tarix. Dəyişdirilən adlar, Bakı, Nurlar, 2009, səh.29–32
İstinadlar
- ОКТМО. 185/2016. Southern FD.
- "Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2023 года (с учётом итогов Всероссийской переписи населения 2020 г.)" (rus). 2023-08-18. İstifadə tarixi: 2023-08-23..
- http://kzref.org/abague-iebague-abago-cherk.html?page=2 2019-01-12 at the Wayback Machine В разное время Анапа была известна и под другими названиями: греч. Горгиппия, генуэзск. Мапа (или Maparium), тюрк. Бугуркала (см. Бугур).
 | Rusiya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Anapa Rusiya Federasiyasinin Krasnodar diyarinda seher PionerskiAnapaBayraq d Gerb44 53 40 sm e 37 19 00 s u Olke RusiyaTarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub 1781Sahesi 40 km Merkezin hundurluyu 20 mSaat qursagi UTC 03 00EhalisiEhalisi 82 695 nef 2023 Reqemsal identifikatorlarTelefon kodu 7 86133Poct indeksi 353440 353458Digeranapa official ruPionerski Vikianbarda elaqeli mediafayllarSimferopal shosseAnapanTarixiAnapa muasir Krasnodar olkesinde liman seheridir Qara denizin simal qerb sahilinde yerlesir 1475 ci ilde artiq guclu turk herb qalasi kimi meshur idi Qala hunerli muhendis elinden cixmisdir deye Ovliya Celebi qururla qeyd edir Tarixen ilk adi Bugurqala Bugur cayi uzerinde salindigina gore olmusdur 1 Bir nece defe Anapada olmus Ovliya Celebi bu qedim torpagin oz durru govheri ile meshur oldugu barede yazir Anapa limaninda bir cesid inciler cixarilirmis genis bir tepe uzerindeki bu qalani sarayinin divari dosemesi buradan cixan lel yaqut sedef eqiqlerle bezendiyine gore qalaya Qalayi govher deyermisler Tarixde de bu sekilde yazilmisdir Qala Abaza ile Cerkez torpaqlarinin hududunda sert bir qaya uzerinde yerlesir Qalanin simal terefi Anapa daglaridir Qara denizden Azaka Azov denizi geden gemiler bu daglari semt tutub gederdiler Ulu daglardir Qalanin qapali boyuk bir limani var ki Qara denizin hec bir yerinde Balaklavadan basqa bele bir liman yoxdur Qaladan xaricdeki yasayis yerinin adi Kabak kendi idi 2 Car hokumeti onu basa dusurdu ki Qara denizi rus denizine cevirmek ucun onun sahillerini de ele kecirmek lazimdir Bu zaman Qara deniz xettinin Gelincik Anapa qalasi Kuban cayi sahili boyunca Qafqaz vilayetleri serheddinedek olan torpalqlar teskil edirdi Anapa Rus Turk muharibesi gedisinde 1781 82 ci illerin setin doyuslerinde ozunun yenilmez turk qalasi sohretini tesdiq etdi Bele ki 1782 ci ilde ruslar butov Kirimi ele kecirse de Anapa ve Sucuk Qalani ala bilmediler Anapa birinci dereceli herb qalasi idi 1788 ci ilde Rus Turk muharibesi gedisinde Potyomkin general ansef P Tekelliye Anapa ve Sucuk Qalaya hucum etmeyi tapsirsa da bele qalalarin rus gucune yenilmeyeceyini gorub dayandilar 3 1790 ci ilde meshur general Bibikov yuksek komandanligin icazesini gozlemeden lel govher kani Anapaya herekete kecdi ve duz bir ay Anapani muhasirede saxladi Itkileri o qeder cox idi ki car hokumeti onu yersiz cesareti ustunde cezalandirdi 1791 ci ilde rus ordusu general Qudovicin rehberliyi altinda Temisbekden herekete baslayib Anapaya hucuma kecdi Onunla yanasi Zaqrajski general Sits de hucumda istirak edirdi Anapa qalasinin qarnizonuna igid Mustafa pasa rehberlik edirdi Qafqazi muqeddes muharibe meydani elan eden muselmanlari cihada cagiran Seyx Mansur da onunla idi Qala divarlari temeline qeder yerle yeksan edilmis seher yandirilmis Anapanin 15 minlik mudafiecileri ve dinc xalq qilincdan kecirilmisdi oz vezifesinin ohdesinden gele bilmediyine gore Anapa seresgeri Sari Abdulla pasa edam edildi Bu son doyusde Qafqaz milli azadliq herekati bascisi Seyx Mensur ruslara esir dusmus Peterburqa aparilib Slisselburq qalasinda edam edilmisdir 4 Lakin Yassi sulhune gore 2 yanvar 1792 Kuban nehrinin isgal olunmus sol sahillerile birlikde Anapa da geri qaytarildi 1807 ci ilde admiral Pustoskinin bascilgi altinda rus eskadrasi qalani ele kecirib divarlarini silah anbarlarini partlatdilar Qaladaki 80 su quyusunu lazimsiz cuqun silahlarla basdirib bir coxunu da partlatdilar Qaladan hec ne qalmadi Sag qalan adamlarin sayi 20 idi Tezlikle Anapa tekrar turklere kecdi Onlar gece gunduz bilmeden calisib qalani evvelki halina getirib berpa etdiler 1809 cu ilde rus desanti yene Anapani ele kecirdi Lakin elde saxlaya bilmedi Orada bir qarnizon qoyub cekildi 1812 ci il muqavilesine gore Osmanli dovletine geri verildi 1828 ci ilde Anapaya 6 ci yurus baslandi 40 il idi ki onun ugrunda doyusler gedirdi Bu defe dusmenin plani da emeli de qeti idi General Mensikov ve polkovnik Perovskinin quvveleri tam 41 gun qalani topa tutdu Yerli turk ve cerkez quvvelerinin basinda acarli Seyyid Ehmed pasa durmusdu ve bu hunerli serkerde cetin hucumlari metanetle def edirdi Temiruk bey qala xaricinde mudafiede durmaqla ona destek olurdu Qarnizon reisi ise Catir Osmanoglu idi Anapa pasasi veziyyetin cixilmaz oldugunu gorurdu qala 1828 ci il iyunun 13 de istila olundu Yazici A Qriboyedov Rusiyanin Iranda fovqalade ve selahiyyetli sefiri nasir F Bulqarine Stavropoldan gonderdiyi 28 06 1828 ci il tarixli mektubunda mujde olraq xeber verirdi Anapanin alinmasina esil patriot kimi sevinirem ve derhal da doyus meydanlarnda baslarini qoyan Kubanli ve dagli muselmanlarin inadla muqavimet gostermelerinden heyretle soz acirdi Bununla Rusiya o vaxtlar ucun birinci dereceli sayilan turk qalasi Anapani tutaraq Qara deniz sahillerinin strateji acarina sahib ola bildi Anapa Edirne sulhu sertlerine gore Rusiyaya verildi Bundan sonra derhal bu qedim turk muselman seherinin xristianlacmasi isine baslanilir Bu mieqsedle buraya ruslar ermeniler kocurulur 1846 ci ilde qala tezlike sehere cevrilir Cox kecmir ki seherin ticareti ermenilerin eline kecir Anapanin alinmasi rus mustemlekeciliyi tedbirlerinde ehemiyyetli noqte idi Anapa yurusune gore Za vernost sedaqete gore medali buraxilir 1830 cu ilde gozel Qaqra seherini tutmaqla ise cerkez qebilerinin ardicil istilasi baslayitr Puskin 1829 cu ilde Erzuruma seyaheti zamani Yol Qeydleri nde yazlrdi cekezler bize nifret edirler Biz onlari genis otlaqlardan sixisdirmisiq Onlarin aullari talan edilmis butov qebileler mehv edilmisdir Onlar get gede saatbasaat daglara cekilir orada basqinlarini guclendirirler 1830 cu ilde Anapanin yeni sakinlerle meskunlasdirilmasi suretlendirildi Bosaldilmis sehere koc baslanmisdi Anapanin sag qalmis 4 min dinc sakini Rusiyanin icerilerine surulmusdu Anapa bu vaxtacan bir Serq seheri idi Onun ele kuceleri vardi ki burada iki atli yan yana gede bilmezdi Mehebbeti unsiyyeti qonsulugu ustun tutan bu qocaman muselman seheri sokulur genis kuceli kilseli sehere cevrilirdi Kirim muharibesi baslanarken ruslar Anapani dagidib orani terk edirler Sonraki illerde 1860 imperiya serhedleri ireliye dogru genislendikce Anapa strateji ehemiyyetini yeni serhed olmaq funksiyasini da itirir Anapa Azerbaycan Dovlet Teatrinin gorkemli artisti Ebulhesen Anaplinin ana veteni olmusdur Onun babalari Anapadan qacarken Qubaya gelib meskunlasmislar Anapli ozu ise 28 yasinda 9 nefer senetkar yoldasi ile birlikde Qarabagda konsert verdikde gece qaldiqlari Kesis kendinde baslari kesilmisdi Sovet qurulusunun ilk gunleri idi MenbeMinaxanim Tekleli Turk kitabi Unudulan tarix Deyisdirilen adlar Baki Nurlar 2009 seh 29 32IstinadlarOKTMO 185 2016 Southern FD Chislennost postoyannogo naseleniya Rossijskoj Federacii po municipalnym obrazovaniyam na 1 yanvarya 2023 goda s uchyotom itogov Vserossijskoj perepisi naseleniya 2020 g rus 2023 08 18 Istifade tarixi 2023 08 23 http kzref org abague iebague abago cherk html page 2 2019 01 12 at the Wayback Machine V raznoe vremya Anapa byla izvestna i pod drugimi nazvaniyami grech Gorgippiya genuezsk Mapa ili Maparium tyurk Bugurkala sm Bugur Rusiya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin