Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Leyli və Məcnun (ərəb. مجنون و ليلى, fars. لیلی و مجنون, özb. Layli va Majnun) — Yaxın Şərq xalqlarının folklorunda geniş yayılmış dastan-rəvayətdir. Tarixi hadisələrə əsaslanan rəvayət VII əsrdə müasir Səudiyyə Ərəbistanı ərazisində yaşamış Qeys ibn Muləvvəh adlı gəncin həyatı və Leyli adlı qıza olan nakam sevgisindən bəhs edir.
Leyli və Məcnunun faciəvi hekayəsi Yaxın Şərq və Cənubi Qafqaz xalqlarının mədəniyyətinə əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. 1186-cı ildə Nizami Gəncəvi həmin rəvayət əsasında ilk dəfə poema yazmışdır. Leyli və Məcnun mövzusu Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyovun eyni adlı operasında öz əksini tapmışdır. Azərbaycan poeziyasının klassiki Məhəmməd Füzuli də 1536-cı ildə Leyli və Məcnun mövzusunda Azərbaycan dilində poema yazmışdır.
2023-cü ildə XXI əsrin ədəbi hadisəsi olan Azərbaycan yazıçısı Vahid Məmmədlinin “Leyli və Məcnun” romanı çap olundu. Bu dastanın motivləri əsasında yazılmış roman həm bu mövzüda nəsrlə yazılmış ilk əsər, həm də dünya fəlsəfə və sufizm tarixində yeni "Eşq dini fəlsəfəsi"nin əsasını qoyan bir əsər kimi oxucuların diqqətini cəlb etmişdir.
Leyli və Məcnun mövzusuna sufi və bəhai müəlliflərin əsərlərində də rast gəlinir.
Məzmun
Bəni-Amir tayfasından olan gənc bədəvi-şair Qeys ibn Muləvvəh həmin sülalədən olan Leyli əl-Amiriyyə adlı qıza aşiq olur. Qeys Leyliyə sevgisini ifadə edən şeir və nəğmələr yazır. Qeys Leylinin atasından qızını ona ərə verməyi xahiş etdikdə, ata bunun qəbilə qaydalarına zidd olmasına əsaslanaraq,buna razı olmur və etiraz edir. Bundan sonra Leylini başqa bir adama ərə verilir.
Leylinin ərə verilməsini öyrənən Qeys qəbiləsini tərk edərək səhrada yaşamağa başlayır. Yaxınları onu evə qayıtmağa razı sala bilmədikdə, səhraya yemək aparmağa başlayırlar. Bəzən Məcnunu səhrada özü-özünə Leyli haqqında şeir oxuyan, bəzən də qum üstündə yazan görürlər.
Əri ilə İraqa köçən Leyli, qısa müddət sonra burda vəfat edir. Bi neçə il sonra (688-ci ildə) Məcnunu da naməlun qadın məzarı üstündə ölmüş vəziyyətdə tapırlar. Qəbir daşı üzərində Məcnun son üç beytini yazmış olur.
Rəvayətdə Qeysin səhrada yaşamağa başlamasından sonra başına gələn hadisələr də təsvir olunur. Qeys şerlərin böyük bir hissəsini hələ ağlını itirməmişdən əvvəl yazmışdı. Qeysin sevgidən ağlını itirən insanlar onu "Məcnun Leyli" (ərəb. مجنون ﻟﻴﻠﻲ — "Leyli tərəfindən dəli edilmiş") və ya sadəcə "Məcnun" adlandırmağa başlayırlar.
Tədqiqi və təsiri
İki gəncin nakam məhəbbəti haqqında dastanın süjet motivləri hələ qədim zamanlardan ərəb şifahi ədəbiyyatında mövcud olmuşdur. Həmin rəvayətlər toplu halda olmasa da, təzkirə müəllifləri tərəfindən yazıya köçürülmüşdür. Sovet alimi akademik İ.Y.Kraçkovski onları geniş təhlil və şərh etmişdir. Prof. Y.E.Bertels bu süjetin şərq xalqları folklorundakı variant və motivlərinin bütövlükdə öyrənilmədiyini qeyd edir. Professor isə qeyd edir ki, Bertels "Hicazinin məşhur məlumatına əsaslanaraq rəvayətin ərəblərdən əvvəl başqa xalqlarda olması"nı nəzərdə tutmuşdur. Akademik H. Araslı "Leyli və Məcnun" mövzusundan bəhs edən bir çox ərəb alimlərinin fikirlərini tədqiqata cəlb edərək, Leyli və Məcnun haqqında rəvayətlərin xalq poeziyasında yaranıb müxtəlif variantlarla intişar etdiyini göstərir. H. Araslı Hicazi və Dunayevskinin "Leyli və Məcnun" süjetinin hələ e.ə. VI əsrdə Babilistanda geniş yayılması fikrinə ehtiyyatla yanaşaraq, bu kitabələrlə yaxından tanış olan alimlərin belə bir abidəyə təsadüf etmədiklərini göstərir. Alim, dastanın Əməvilər dövründə yarandığı fikrinə haqq qazandırır.
Rəvayət ərəb folklorundan fars ədəbiyyatına keçmişdir. Leyli və Məcnun mövzusunda ilk müstəqil əsər yaradan şair Nizami Gəncəvi olmuşdur. Bu əsəri ilə fars dilli ədəbiyyata ciddi təsir etmiş Nizamidən sonra, bir çox şairlər rəvayəti öz baxışlarına uyğun müxtəlif variantlarda qələmə almışlar.
Nizaminin təsvirində Leyli və Məcnun məktəbdə bir-birini görərək aşiq olurlar. Lakin ailələri arasında olan düşmənçiliyə görə vüsala çata bilmirlər və Leyli başqa bir adama ərə verilir.
Ərəb ənənəsində Leyli və Məcnunun eşqi "bakirə" adlandırılır, yəni, sevgililər heç vaxt bir-biri ilə nigaha girməmiş və bir yatağı bölüşməmişlər. Bu motiv, "Qeys və Lübna", "Qutair və Azza", Mərvə və Məcnun əl-Faransi", "Əntər və Abla" kimi başqa rəvayətlərin də süjeti üçün əsas rol oynamışdır.
İncəsənətdə
Bədii ədəbiyyatda
- Leyli və Məcnun — Nizami Gəncəvinin poeması.
- Leyli və Məcnun — Əmir Xosrov Dəhləvinin poeması.
- Leyli və Məcnun — Əbdürrəhman Caminin poeması.
- Leyli və Məcnun — Əlişir Nəvainin poeması.
- Leyli və Məcnun — poeması.
- Leyli və Məcnun — poeması.
- Leyli və Məcnun — Həqiri Təbrizinin poeması.
- Leyli və Məcnun — Məhəmməd Füzulinin poeması
- Leyli və Məcnun — Əndəlib Qaracadağinin poeması.
- — Şəkərim Kudayberdiyevin poeması.
- Leyli və Məcnun — Mirzə Məhəmməd Hadi Rusvanın dramı.
- Leyli və Məcnun — Xurşidin poeması.
- — Nəcatinin romanı.
- Leyli və Məcnun (roman) — Vahid Məmmədlinin romanı.
Musiqi
- Leyli və Məcnun — Üzeyir Hacıbəyovun operası.
- — Qara Qarayevin simfonik poeması (1947).
- Simfoniya № 24 ("Məcnun"), Op. 273 (1973), solo tenor, skripka, xor və kamera orkestrı üçün — simfoniyası.
- — musiqisi əsasında trəfindən hazırlanmış balet (1964).
- Leyli və Məcnun — Qara Qarayevin baleti (1969)
Kinematoqrafiya
- — 1936-cı ildə çəkilmiş İran filmi.
- — 1960-cı ildə çəkilmiş Tacikistan SSR filmi.
- Leyli və Məcnun — 1961-cı ildə çəkilmiş Azərbaycan SSR filmi.
- — 1976-cı ildə çəkilmiş Hindistan filmi.
- Leyli və Məcnun — 1996-cı ildə çəkilmiş Azərbaycan filmi.
Populyar mədəniyyətdə
"Leyli və Məcnun" mövzuları Bakı metropoliteninin Nizami metrostansiyası (bax: Nizami metrostansiyasının mozaikaları) və Daşkənd metropoliteninin interyer tərtibatında istifadə edilmişdir.
Sevgi əfsanəsi Erik Kleptonu albomuna daxil olan "Layla" mahnısının yazılmasına ilhamlandırmışdır. Mahnı və albomun adı "Leyli" adından götürülmüşdür.
Həmçinin bax
İstinadlar
- ""Leyli və Məcnun" adlı yeni roman çapdan çıxıb". 2023-07-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-16.
- "Yazıçı Vahid Məmmədlinin yeni romanı çap olunub". 2023-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-16.
- "Vahid Məmmədlinin yeni romanı çap olundu". 2023-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-16.
- ""Leyli və Məcnun" - varlığı və dünyanı eşqlə tanımaq - Vahid Məmmədlinin yeni romanı haqqında - Elnarə Akimova". 2023-07-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-16.
- "Leyli və Məcnun haqqında ən doğru hekayə... - Cəlil Cavanşir Vahid Məmmədlinin yeni romanı haqqında yazır". 2023-07-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-16.
- Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, I cild, Bakı, 1969, səh. 230–231
- Y. Bertels – Nizami və Füzuli, Moskva, 1962, səh.230–231
- Q. Cahani – Azərbacan ədəbiyyatında Nizami ənənələri, Bakı,Elm, 1979, səh. 21
- H. Araslı – Şərqdə "Leyli və Məcnun" əsərləri, Nizami (I kitab), Bakı, 1940, səh. 291
- H.Araslı, səh. 292
Ədəbiyyat
- Sasanian, Çingiz. Nizaminin "Leyli və Məcnun" poeması. Bakı: Elm. 1985. səh. 120.
- Крачковский, И.Ю. Ранняя история повести о Меджнуне и Лейли в арабской литературе (Избр. соч., том II). Москва-Ленинград. 1956.
- Araslı, Həmid. Şərqdə Leyli və Məcnun əsərləri (“Nizami” (I kitab)). Bakı: Azərnəşr. 1940. 222.
Xarici keçidlər
portalı portalı |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Leyli ve Mecnun deqiqlesdirme Leyli ve Mecnun ereb مجنون و ليلى fars لیلی و مجنون ozb Layli va Majnun Yaxin Serq xalqlarinin folklorunda genis yayilmis dastan revayetdir Tarixi hadiselere esaslanan revayet VII esrde muasir Seudiyye Erebistani erazisinde yasamis Qeys ibn Mulevveh adli gencin heyati ve Leyli adli qiza olan nakam sevgisinden behs edir Leyli ve Mecnun mektebdeMecnun heyvanlar arasindaLeyli ve Mecnunun olumu Leyli ve Mecnunun facievi hekayesi Yaxin Serq ve Cenubi Qafqaz xalqlarinin medeniyyetine ehemiyyetli tesir gostermisdir 1186 ci ilde Nizami Gencevi hemin revayet esasinda ilk defe poema yazmisdir Leyli ve Mecnun movzusu Azerbaycan bestekari Uzeyir Hacibeyovun eyni adli operasinda oz eksini tapmisdir Azerbaycan poeziyasinin klassiki Mehemmed Fuzuli de 1536 ci ilde Leyli ve Mecnun movzusunda Azerbaycan dilinde poema yazmisdir 2023 cu ilde XXI esrin edebi hadisesi olan Azerbaycan yazicisi Vahid Memmedlinin Leyli ve Mecnun romani cap olundu Bu dastanin motivleri esasinda yazilmis roman hem bu movzuda nesrle yazilmis ilk eser hem de dunya felsefe ve sufizm tarixinde yeni Esq dini felsefesi nin esasini qoyan bir eser kimi oxucularin diqqetini celb etmisdir Leyli ve Mecnun movzusuna sufi ve behai muelliflerin eserlerinde de rast gelinir MezmunBeni Amir tayfasindan olan genc bedevi sair Qeys ibn Mulevveh hemin sulaleden olan Leyli el Amiriyye adli qiza asiq olur Qeys Leyliye sevgisini ifade eden seir ve negmeler yazir Qeys Leylinin atasindan qizini ona ere vermeyi xahis etdikde ata bunun qebile qaydalarina zidd olmasina esaslanaraq buna razi olmur ve etiraz edir Bundan sonra Leylini basqa bir adama ere verilir Leylinin ere verilmesini oyrenen Qeys qebilesini terk ederek sehrada yasamaga baslayir Yaxinlari onu eve qayitmaga razi sala bilmedikde sehraya yemek aparmaga baslayirlar Bezen Mecnunu sehrada ozu ozune Leyli haqqinda seir oxuyan bezen de qum ustunde yazan gorurler Eri ile Iraqa kocen Leyli qisa muddet sonra burda vefat edir Bi nece il sonra 688 ci ilde Mecnunu da namelun qadin mezari ustunde olmus veziyyetde tapirlar Qebir dasi uzerinde Mecnun son uc beytini yazmis olur Revayetde Qeysin sehrada yasamaga baslamasindan sonra basina gelen hadiseler de tesvir olunur Qeys serlerin boyuk bir hissesini hele aglini itirmemisden evvel yazmisdi Qeysin sevgiden aglini itiren insanlar onu Mecnun Leyli ereb مجنون ﻟﻴﻠﻲ Leyli terefinden deli edilmis ve ya sadece Mecnun adlandirmaga baslayirlar Tedqiqi ve tesiriIki gencin nakam mehebbeti haqqinda dastanin sujet motivleri hele qedim zamanlardan ereb sifahi edebiyyatinda movcud olmusdur Hemin revayetler toplu halda olmasa da tezkire muellifleri terefinden yaziya kocurulmusdur Sovet alimi akademik I Y Krackovski onlari genis tehlil ve serh etmisdir Prof Y E Bertels bu sujetin serq xalqlari folklorundaki variant ve motivlerinin butovlukde oyrenilmediyini qeyd edir Professor ise qeyd edir ki Bertels Hicazinin meshur melumatina esaslanaraq revayetin ereblerden evvel basqa xalqlarda olmasi ni nezerde tutmusdur Akademik H Arasli Leyli ve Mecnun movzusundan behs eden bir cox ereb alimlerinin fikirlerini tedqiqata celb ederek Leyli ve Mecnun haqqinda revayetlerin xalq poeziyasinda yaranib muxtelif variantlarla intisar etdiyini gosterir H Arasli Hicazi ve Dunayevskinin Leyli ve Mecnun sujetinin hele e e VI esrde Babilistanda genis yayilmasi fikrine ehtiyyatla yanasaraq bu kitabelerle yaxindan tanis olan alimlerin bele bir abideye tesaduf etmediklerini gosterir Alim dastanin Emeviler dovrunde yarandigi fikrine haqq qazandirir Revayet ereb folklorundan fars edebiyyatina kecmisdir Leyli ve Mecnun movzusunda ilk musteqil eser yaradan sair Nizami Gencevi olmusdur Bu eseri ile fars dilli edebiyyata ciddi tesir etmis Nizamiden sonra bir cox sairler revayeti oz baxislarina uygun muxtelif variantlarda qeleme almislar Nizaminin tesvirinde Leyli ve Mecnun mektebde bir birini gorerek asiq olurlar Lakin aileleri arasinda olan dusmenciliye gore vusala cata bilmirler ve Leyli basqa bir adama ere verilir Ereb enenesinde Leyli ve Mecnunun esqi bakire adlandirilir yeni sevgililer hec vaxt bir biri ile nigaha girmemis ve bir yatagi bolusmemisler Bu motiv Qeys ve Lubna Qutair ve Azza Merve ve Mecnun el Faransi Enter ve Abla kimi basqa revayetlerin de sujeti ucun esas rol oynamisdir IncesenetdeBedii edebiyyatda Gencede Leyli ve Mecnun heykeliNizami metrostansiyasinin vestibulunde Leyli ve Mecnun mozaik pannosuLeyli ve Mecnun Nizami Gencevinin poemasi Leyli ve Mecnun Emir Xosrov Dehlevinin poemasi Leyli ve Mecnun Ebdurrehman Caminin poemasi Leyli ve Mecnun Elisir Nevainin poemasi Leyli ve Mecnun poemasi Leyli ve Mecnun poemasi Leyli ve Mecnun Heqiri Tebrizinin poemasi Leyli ve Mecnun Mehemmed Fuzulinin poemasi Leyli ve Mecnun Endelib Qaracadaginin poemasi Sekerim Kudayberdiyevin poemasi Leyli ve Mecnun Mirze Mehemmed Hadi Rusvanin drami Leyli ve Mecnun Xursidin poemasi Necatinin romani Leyli ve Mecnun roman Vahid Memmedlinin romani Musiqi Leyli ve Mecnun Uzeyir Hacibeyovun operasi Qara Qarayevin simfonik poemasi 1947 Simfoniya 24 Mecnun Op 273 1973 solo tenor skripka xor ve kamera orkestri ucun simfoniyasi musiqisi esasinda trefinden hazirlanmis balet 1964 Leyli ve Mecnun Qara Qarayevin baleti 1969 Kinematoqrafiya 1936 ci ilde cekilmis Iran filmi 1960 ci ilde cekilmis Tacikistan SSR filmi Leyli ve Mecnun 1961 ci ilde cekilmis Azerbaycan SSR filmi 1976 ci ilde cekilmis Hindistan filmi Leyli ve Mecnun 1996 ci ilde cekilmis Azerbaycan filmi Populyar medeniyyetde Leyli ve Mecnun movzulari Baki metropoliteninin Nizami metrostansiyasi bax Nizami metrostansiyasinin mozaikalari ve Daskend metropoliteninin interyer tertibatinda istifade edilmisdir Sevgi efsanesi Erik Kleptonu albomuna daxil olan Layla mahnisinin yazilmasina ilhamlandirmisdir Mahni ve albomun adi Leyli adindan goturulmusdur Hemcinin baxAzerbaycan edebiyyati Fars edebiyyati Ereb edebiyyatiIstinadlar Leyli ve Mecnun adli yeni roman capdan cixib 2023 07 26 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 16 Yazici Vahid Memmedlinin yeni romani cap olunub 2023 07 03 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 16 Vahid Memmedlinin yeni romani cap olundu 2023 07 03 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 16 Leyli ve Mecnun varligi ve dunyani esqle tanimaq Vahid Memmedlinin yeni romani haqqinda Elnare Akimova 2023 07 15 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 16 Leyli ve Mecnun haqqinda en dogru hekaye Celil Cavansir Vahid Memmedlinin yeni romani haqqinda yazir 2023 07 15 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 16 Azerbaycan edebiyyati tarixi I cild Baki 1969 seh 230 231 Y Bertels Nizami ve Fuzuli Moskva 1962 seh 230 231 Q Cahani Azerbacan edebiyyatinda Nizami eneneleri Baki Elm 1979 seh 21 H Arasli Serqde Leyli ve Mecnun eserleri Nizami I kitab Baki 1940 seh 291 H Arasli seh 292EdebiyyatSasanian Cingiz Nizaminin Leyli ve Mecnun poemasi Baki Elm 1985 seh 120 Krachkovskij I Yu Rannyaya istoriya povesti o Medzhnune i Lejli v arabskoj literature Izbr soch tom II Moskva Leningrad 1956 Arasli Hemid Serqde Leyli ve Mecnun eserleri Nizami I kitab Baki Azernesr 1940 222 Xarici kecidler Edebiyyat portali Nizami Gencevi portali