Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
"Leyli və Məcnun" — özbək şairi Əlişir Nəvainin "Xəmsə" toplusuna daxil olan üçüncü əsərdir. Şair bu poemanı 1484-cü ildə yazmışdır. Əsər Nizaminin "eyni adlı" poemasına nəzirə yazılmışdır.
| Leyli və Məcnun | |
|---|---|
| Müəllif | Nəvai |
| Janr | məsnəvi |
| Orijinalın dili | özbək dili |
| Orijinalın nəşr ili | 1484 |
| Əvvəlki | Fərhad və Şirin |
| Sonrakı | Yeddi səyyah |
Məzmunu
| Əlişir Nəvainin |
|---|
 |
Xəbərdarlıq: Yazının davamı əsərin məzmunu haqqında məlumat ehtiva edir.Nəvai də əsəri Nizami kimi başlayır. Burada Qeysin doğulması, əzizliklə böyüdülməsi, məktəbə gedib Leylini görməsi və gənclərin sevişmələri təsvir olunur. Qeys məktəbi buraxıb hər gün Leylinin qəbiləsinə gedir. Tezliklə Qeys Məcnun adı ilə məşhurlaşır. Hadisədən Leylinin atası xəbərdar olur, Məcnunun atasına qasid göndərir:
 | ''Kim boylə hadisə - namünasib, Nə bizga və nə singa münasib. Bar irmiş ulus tildə cari Sindən bu əcəb göründür bari Kim undaq iş anglab aşikara, Bu çaqqaça eladın müdara, Kim tapsa işi çünunağa peyvənd, Məcnuna ilac bənd irur bənd... Qıl zəbtin annın çü buldun gah, Mündın sarı kim nəuzibillah, Bulsa yana buyla əmr zahir, Əvvəl anı eyləkümdür axir, Sonra singa dağı qəhr surğüm, Xeyləngin bu dəştdin etir küm. |  |
Atası Məcnunu zəncirə vurur. Məcnun iztirab çəkir. Leyli gülşəndənqayıdanda İbn Salama rast gəlir. Atası Məcnunu Kəbəyə aparır. O, vəhşilərə qoşulur. Ova çıxmış Nofəlin qovduğu seydlər Məcnuna pənahlanır. Nofəl onunla söhbət edib başına gələnlərdən xəbərdar olur, Məcnun uğrunda Leyli qəbiləsi ilə vuruşur. Leyli qəbiləsi məğlub olduqda atası qızını öldürmək istəyir. Bu hadisəni yuxuda görən Məcnun Nofələ yalvarıb vuruşmanı dayandırır. Bundan sonra Məcnun Zeydə rast gəlir. Zeyd Leyli qəbiləsində yaşayan yoxsul bir adamdır. Nofəlin hücumundan sonra Leyli qəbiləsi qorxudan köçür. Zeyd avara qalır, səhrada Məəcnuna rast gəlib macəranı söyləyir. Məcnun atını, paltarını, qılınc, ox yay və qalxanını ona verir. Məcnun Leyli qəbiləsinin yurdunda qotur itə rast gəlib söhbət edir.
Zeyd Məcnunun sifarişini Leyliyə yetirir və ondan məktub gətirir, Məcnun cavab yazır. Məcnunu atası axtarıb səhrada tapır. Nofəl, Məcnunun qəbiləsilə dostluq edir, birlikdə Məcnunu axtarırlar. Nofəl öz qızını ona verib özünə oğul etmək istəyir. Lakin, Məcnun Leyli sorağındadır. O, Leyli qəbiləsinin çobanı ilə görüşür. Çoban onun halına acıyır və qoyun dərisində Leylinin evinə aparır. Leyli qəbilə qızları ilə sürü kənarına gəlir, Məcnun onu görüb ah çəkir və özündən gedir. Leyli hadisədən xəbərdar olur, o da özündən gedib onun yanında qalır, qızlar bunu görüb özlərini itirirlər. Bu zaman Məcnunun atası gəlib oğlunu aparır.
Məcnunu üzdən-gözdən salıb Nofəlin qızı ilə evləndirir, toy edirlər. Nofəl görür ki, qızı gəlib Məcnunun qarşısında oturur, ona öz sirrini söyləyib əhdə vəfalı olduğunu, başqasını sevdiyini danışır. Məcnun onun sadiq və vəfalı olmasını alqışlayır, baş alıb çəkilir. Nofəl qəzəblənib evinə dönür. Bu zaman qızın aşiqi gizləndiyi yerdən çıxıb öz məşuqəsilə görüşür. O, əlində xəncər saxlayıbmış ki, qızı, Məcnunu və özünü öldürsün. Səhər qızı evdə yalnız tapırlar. Nofəl gəlib öz qızını aparır. Leylini də İbn Salama verirlər. Toy olur, qız gəlin gedir. Lakin, İbn Salam ölür. Toy matəmə çevrilir. Bu zaman yanında özünü öldürmək üçün zəhər saxlamış Leyli bəladan qurtarır. Hər iki aşiqin toyu bir gecədə imiş. Leyli evdə adamların başını qarışıq görüb səhraya çıxır. O, gərdəkdən qaçan Məcnunla rastlaşır. Onlar görüşürlər:
| | İki göhər uzun buldu bir dürc, iki quyaç ucu buldu bir bürc. | |
Onlar sübhə qədər bir yerdə qalırlar, səhər isə ayrılırlar. Məcnun yenə səhraya çəkilir, onun ata-anası ayrılığa dözməyib ölürlər. Leyli xəstələnir, Məcnunun dərdi onu əldən salır. O, anasını çağırıb vəsiyyət edir. Dərdlərini söyləyir və Məcnunu vəziyyət edib ölür. Bu ölümdən xəbər tutan Məcnun, yataqdan qalxıb özünü etdirir və evdə sevgilisinin yanında ölür. Onları bir yerdə dəfn edirlər.
Xəbərdarlığın sonu.Tədqiqi
Nizaminin eyni adlı poemasının təsiri ilə "Leyli və Məcnun" mövzusunda məsnəvi yazmış Nəvai, poemanın başlanğıcında nət və minacatdan sonra söz sənətinin yüksəkliyindən danışır və söz gövhərinin mahir ustadı hesab etdiyi Nizami haqqında deyir:
| | Bu til bilə kimsə tapmadı kam, Cüz, gənc fəşani Gəncə aram. Eyvani-şərif nəhüftə gənci, Mizani-lətif xəzanə sənci. Məna dürimiğə sikkə pərdaz, Üzlət hərəmidə məhrəmi-raz. Sərişteyi-diqqəti girehnak, Hərbir girahidə yüz düri-pak. Gəncineyi-fikri gövhər ayin, Andan barı xalq olub göhərçin. Könlü sədəfi bulub göhərriz, Kilki qamışı dağı şəkərriz. Vəhdət göhərin eligə alğan, Üzlət kəmərin beligə çalğan, Məna hərəmin müsəxxər etgən, Söz bikrini qərqə-ziyvər etgən. Həm Turi-fəzilət üzrə Musa Həm Qafi-qənaət üzrə ənqa Musa imas izsə kilki nağu, Cufi ara müzmər etdi cadu. Ənqa gər iməs nədən həmişə, Söz Qafidə üzlət etdi pişə. Nəzm əhlinin əfsəfi-kəlami, Söz dürriqə müntəzəm Nizami. Ol Gəncədə gənc dik nihani Beş gənc qoyubvəli nişani... | |
Daha sonra Nəvai Nizamini təqlid edən Dəhləvinin "Xəmsə" yazmasını qeyd edir. Öz müasiri Əbdürrəhman Camidən danışır.
H. Araslının fikrincə "Nəvainin mövzunu daha orijinal inkişaf etdirməsi, onu bu temada yazan şairlərin hamısından ayırır. Şair, ona qədər olan əsərlərdə yalnız bir müharib kimi təsvir edilən Nofəl obrazını yeni planda verir. O, bu məyus eşqin inkişafını və nəticəsini aydın özbək dilində ifadə edib, xalqının ölməz mədəniyyət yadigarlarından birini yaratmışdır."
İstinadlar
- Araslı, 1962. səh. 232
- Araslı, 1962. səh. 234
- Nəvai. Xəmsə. Daşkənd. 1901. 89–90.
- Araslı, 1962. səh. 231
- Araslı, 1962. səh. 235
Ədəbiyyat
Araslı, Həmid. Şərqdə Leyli və Məcnun əsərləri (“Nizami” (I kitab)). Bakı: Azərnəşr. 1940. 222.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Leyli ve Mecnun deqiqlesdirme Leyli ve Mecnun ozbek sairi Elisir Nevainin Xemse toplusuna daxil olan ucuncu eserdir Sair bu poemani 1484 cu ilde yazmisdir Eser Nizaminin eyni adli poemasina nezire yazilmisdir Leyli ve MecnunMuellif NevaiJanr mesneviOrijinalin dili ozbek diliOrijinalin nesr ili 1484Evvelki Ferhad ve SirinSonraki Yeddi seyyahMezmunuElisir NevaininFerhad ve Sirin Leyli ve Mecnunr Xeberdarliq Yazinin davami eserin mezmunu haqqinda melumat ehtiva edir Nevai de eseri Nizami kimi baslayir Burada Qeysin dogulmasi ezizlikle boyudulmesi mektebe gedib Leylini gormesi ve genclerin sevismeleri tesvir olunur Qeys mektebi buraxib her gun Leylinin qebilesine gedir Tezlikle Qeys Mecnun adi ile meshurlasir Hadiseden Leylinin atasi xeberdar olur Mecnunun atasina qasid gonderir Kim boyle hadise namunasib Ne bizga ve ne singa munasib Bar irmis ulus tilde cari Sinden bu eceb gorundur bari Kim undaq is anglab asikara Bu caqqaca eladin mudara Kim tapsa isi cununaga peyvend Mecnuna ilac bend irur bend Qil zebtin annin cu buldun gah Mundin sari kim neuzibillah Bulsa yana buyla emr zahir Evvel ani eylekumdur axir Sonra singa dagi qehr surgum Xeylengin bu destdin etir kum Atasi Mecnunu zencire vurur Mecnun iztirab cekir Leyli gulsendenqayidanda Ibn Salama rast gelir Atasi Mecnunu Kebeye aparir O vehsilere qosulur Ova cixmis Nofelin qovdugu seydler Mecnuna penahlanir Nofel onunla sohbet edib basina gelenlerden xeberdar olur Mecnun ugrunda Leyli qebilesi ile vurusur Leyli qebilesi meglub olduqda atasi qizini oldurmek isteyir Bu hadiseni yuxuda goren Mecnun Nofele yalvarib vurusmani dayandirir Bundan sonra Mecnun Zeyde rast gelir Zeyd Leyli qebilesinde yasayan yoxsul bir adamdir Nofelin hucumundan sonra Leyli qebilesi qorxudan kocur Zeyd avara qalir sehrada Meecnuna rast gelib macerani soyleyir Mecnun atini paltarini qilinc ox yay ve qalxanini ona verir Mecnun Leyli qebilesinin yurdunda qotur ite rast gelib sohbet edir Zeyd Mecnunun sifarisini Leyliye yetirir ve ondan mektub getirir Mecnun cavab yazir Mecnunu atasi axtarib sehrada tapir Nofel Mecnunun qebilesile dostluq edir birlikde Mecnunu axtarirlar Nofel oz qizini ona verib ozune ogul etmek isteyir Lakin Mecnun Leyli soragindadir O Leyli qebilesinin cobani ile gorusur Coban onun halina aciyir ve qoyun derisinde Leylinin evine aparir Leyli qebile qizlari ile suru kenarina gelir Mecnun onu gorub ah cekir ve ozunden gedir Leyli hadiseden xeberdar olur o da ozunden gedib onun yaninda qalir qizlar bunu gorub ozlerini itirirler Bu zaman Mecnunun atasi gelib oglunu aparir Mecnunu uzden gozden salib Nofelin qizi ile evlendirir toy edirler Nofel gorur ki qizi gelib Mecnunun qarsisinda oturur ona oz sirrini soyleyib ehde vefali oldugunu basqasini sevdiyini danisir Mecnun onun sadiq ve vefali olmasini alqislayir bas alib cekilir Nofel qezeblenib evine donur Bu zaman qizin asiqi gizlendiyi yerden cixib oz mesuqesile gorusur O elinde xencer saxlayibmis ki qizi Mecnunu ve ozunu oldursun Seher qizi evde yalniz tapirlar Nofel gelib oz qizini aparir Leylini de Ibn Salama verirler Toy olur qiz gelin gedir Lakin Ibn Salam olur Toy mateme cevrilir Bu zaman yaninda ozunu oldurmek ucun zeher saxlamis Leyli beladan qurtarir Her iki asiqin toyu bir gecede imis Leyli evde adamlarin basini qarisiq gorub sehraya cixir O gerdekden qacan Mecnunla rastlasir Onlar gorusurler Iki goher uzun buldu bir durc iki quyac ucu buldu bir burc Onlar subhe qeder bir yerde qalirlar seher ise ayrilirlar Mecnun yene sehraya cekilir onun ata anasi ayriliga dozmeyib olurler Leyli xestelenir Mecnunun derdi onu elden salir O anasini cagirib vesiyyet edir Derdlerini soyleyir ve Mecnunu veziyyet edib olur Bu olumden xeber tutan Mecnun yataqdan qalxib ozunu etdirir ve evde sevgilisinin yaninda olur Onlari bir yerde defn edirler Xeberdarligin sonu TedqiqiNizaminin eyni adli poemasinin tesiri ile Leyli ve Mecnun movzusunda mesnevi yazmis Nevai poemanin baslangicinda net ve minacatdan sonra soz senetinin yuksekliyinden danisir ve soz govherinin mahir ustadi hesab etdiyi Nizami haqqinda deyir Bu til bile kimse tapmadi kam Cuz genc fesani Gence aram Eyvani serif nehufte genci Mizani letif xezane senci Mena durimige sikke perdaz Uzlet heremide mehremi raz Seristeyi diqqeti girehnak Herbir girahide yuz duri pak Gencineyi fikri govher ayin Andan bari xalq olub gohercin Konlu sedefi bulub goherriz Kilki qamisi dagi sekerriz Vehdet goherin elige algan Uzlet kemerin belige calgan Mena heremin musexxer etgen Soz bikrini qerqe ziyver etgen Hem Turi fezilet uzre Musa Hem Qafi qenaet uzre enqa Musa imas izse kilki nagu Cufi ara muzmer etdi cadu Enqa ger imes neden hemise Soz Qafide uzlet etdi pise Nezm ehlinin efsefi kelami Soz durriqe muntezem Nizami Ol Gencede genc dik nihani Bes genc qoyubveli nisani Daha sonra Nevai Nizamini teqlid eden Dehlevinin Xemse yazmasini qeyd edir Oz muasiri Ebdurrehman Camiden danisir H Araslinin fikrince Nevainin movzunu daha orijinal inkisaf etdirmesi onu bu temada yazan sairlerin hamisindan ayirir Sair ona qeder olan eserlerde yalniz bir muharib kimi tesvir edilen Nofel obrazini yeni planda verir O bu meyus esqin inkisafini ve neticesini aydin ozbek dilinde ifade edib xalqinin olmez medeniyyet yadigarlarindan birini yaratmisdir IstinadlarArasli 1962 seh 232 Arasli 1962 seh 234 Nevai Xemse Daskend 1901 89 90 Arasli 1962 seh 231 Arasli 1962 seh 235EdebiyyatArasli Hemid Serqde Leyli ve Mecnun eserleri Nizami I kitab Baki Azernesr 1940 222 Hemcinin baxLeyli ve Mecnun Ozbekistan edebiyyati