Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Həmid Məmmədtağı oğlu Araslı (Tam adı: azərb. Həmid Hacı Məmmədtağı oğlu Araslı; 23 fevral 1909, Yelizavetpol – 20 noyabr 1983, Bakı) – ədəbiyyatşünas, akademik, professor, əməkdar elm xadimi.
| Həmid Araslı | |
|---|---|
| Həmid Məmmədtağı oğlu Araslı | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Gəncə şəhəri |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Bakı |
| Dəfn yeri | Fəxri Xiyaban |
| Milliyyəti | azərbaycanlı |
| Elmi dərəcəsi | Filologiya elmlər doktoru |
| Elmi adı | Akademik |
| Təhsili | Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutu |
| Mükafatları |  |
Həyatı
Həmid Araslı 1909-cu ildə fevral ayının 23-də Gəncədə dünyaya göz açmışdır. Atası Hacı Məhəmmədtağı Ərəszadə zəmanəsinin mükəmməl təhsilli alim-ruhanilərindən olmuşdur. Atası qəzetlərdə çıxış edər, şəriət məsələləri ilə bağlı mülahizələr söylərdi. Ərəb dilindən etdiyi bəzi tərcümələri və yazdığı "Vəşrihi-fəraiz" adlı kitab alimin kitabxanasında saxlanılır. H.Araslı iki yaşına çatmamış atası vəfat etmişdir. Anası Dürrübəyim xanım savadlı qadın olmuş, oğlunda xalq yaradıcılığına dərin maraq aşılaya bilmişdi.
H.Araslı 1915-ci ildə Gəncənin Şah Abbas məscidi nəzdindəki mədrəsədə təhsil almağa başlayır. Çox keçmir ki, o, anasını da itirir və qohumlarının himayəsində yaşamalı olur. 1922-ci ildə Gəncə Darülmüəllimi Seminariyasında təhsilini davam etdirir. 1926-cı ildə seminariyanı bitirib Nəbiağalı kənd məktəbində əvvəlcə müəllim, sonra isə direktor vəzifəsində işləyir. O, bu illərdə folklor nümunələrini toplamaqla məşğul olur, tələbələrini də bu işə cəlb edir. 1929-cu ildə Bakıya gəlib Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun dil və ədəbiyyat fakültəsinə daxil olur. İnstitutu vaxtından əvvəl bitirib 1931-ci ildə Gəncəyə qayıdaraq maarif şöbəsində müdir müavini vəzifəsinə təyin olunur. 1932-ci ildə Bakıya gəlib aspiranturada təhsil almaqla yanaşı, keçmiş SSRİ EA-nın Azərbaycan filialının nəzdində təşkil olunmuş kitabxananın şərq şöbəsində müdir işləyir. Həmin illərdə Şərq əlyazmalarını toplayaraq Əlyazmalar Fondunu yaratmaq kimi mühüm bir işə başlayır və tezliklə yaratdığı fondun direktoru olur. 1935-ci ildən elmi yaradıcılığa başlayır. Bir il sonra (1936) Azərbaycan Yazıçılar İttifaqına üzv qəbul edilir. 1938-ci ildə fondda saxlanılan əlyazmalar içərisində sovet ideologiyasına uyğun olmayan nümunələr aşkar edib onu işdən azad edirlər. 1938-1939-cu illərdə Azərnəşrin Bədii ədəbiyyat şöbəsində redaktor vəzifəsinə qəbul olunur. 1938-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı tarixindən dərs deməyə başlayır. 1939-cu ildə Nizami adına Azərbaycan Ədəbiyyatı və Dili İnstitutunda orta əsrlər ədəbiyyatı, 1957-ci ildə isə mətnşünaslıq şöbələrinə rəhbərlik edir. 1943-cü ildə "XIII-XVI əsrlərdə Azərbaycan ədəbiyyatı" mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək filologiya elmləri namizədi elmi adını alır. 1944-cü ildə Azərbaycan Dövlət Universitetində Yaxın Şərq ədəbiyyatı kafedrasının müdiri vəzifəsinə təyin olunur. 1954-cü ildə "XVII-XVIII əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edir. Bir il sonra ona professor adı verilir.
H.Araslı 1958-ci ildə Azərbaycan EA-nın müxbir üzvü, 1968-ci ildə həqiqi üzvü seçilir. 1953-cü ildə , 1968-ci ildə Özbəkistan SSR, 1979-cu ildə Azərbaycan SSR əməkdar elm xadimi fəxri adına layiq görülüb.
Elmi fəaliyyəti
H.Araslı XX əsr Azərbaycanının elmi və ədəbi-ictimai həyatında aparıcı mövqeyə malik şəxsiyyətlərdən biri idi. Şərq xalqlarının ədəbi-bədii fikir tarixinə, qədim türk, fars, ərəb dillərinə yaxşı bələd olan alim tədqiqatlarında olduğu kimi, dərsliklərində də klassik Azərbaycan şerinin incəliklərinin elmi-nəzəri şərhinə xüsusi diqqət yetirmiş, nəsilləri milli türkçülük ruhunda tərbiyələndirmək, soykökünə bağlı məsələləri doğru-düzgün şərh etmək üçün əlindən gələni əsirgəməmişdir.
Alimin yaradıcılığının mühüm bir dövrü repressiyanın baş alıb getdiyi ağır illərə təsadüf edir. Dəfələrlə haqsız tənqidlərə, xüsusilə də "Kitabi-Dədə Qorqud"un nəşri ilə bağlı təzyiq və hücumlara məruz qalır. Ancaq prinsipiallıq göstərərək yad təsirlərə uymur, öz mövqeyini sona qədər qətiyyətlə müdafiə edir. "Kitabi-Dədə Qorqud"la bağlı deyilənlərin müqabilində nə öz "günahını" boynuna alır, nə də abidə ilə bağlı deyilən sözlərlə razılaşdığını dilinə gətirir. "Dədə Qorqud" eposu ilə yanaşı, Xaqani, Xətai, Hadi, Səməd Vurğun yaradıcılıqlarının yanlış mövqedən qiymətləndirildiyi zamanlarda da öz mövqeyini dəyişmir.
H. Araslı Azərbaycan ədəbiyyatı ilə bağlı təkcə keçmiş sovet məkanında deyil, dünya miqyasında aparılan tədqiqatları diqqətlə izləyir, onun qədimliyinə xələl gətirən mülahizələrə həssaslıqla yanaşır, Azərbaycan ədəbiyyatı və onun nümayəndələri haqqında söylənilən haqsız fikirlərə, qərəzli mülahizələrə qarşı çıxır, həqiqəti axıra qədər müdafiə edir. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin sistemləşdirilərək elmi istiqamətdə öyrənilməsində H.Araslının müstəsna xidməti olmuşdur. 1943-1944-cü illərdə nəşr olunmuş iki cildliyin – "Müxtəsər Azərbaycan ədəbiyyatı" tarixinin ilk cildində Azərbaycan ədəbiyyatının ən qədim dövrlərindən başlayaraq XVII əsrə qədərki inkişaf mərhələlərinin ədəbi-mədəni mənzərəsini vermiş, o əsrlərdə yaşayan sənətkarların dolğun portretlərini yaratmışdır.
Onun Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi ilə bağlı mühüm xidmətlərindən biri də 1960-cı ildə nəşr olunan üç cildlik "Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi" kitabıdir.
Türkdilli Azərbaycan ədəbiyyatının təşəkkülündə mühüm rol oynamış Qazi Bürhanəddin, Nəsimi, Kişvəri, Xətai, Füzuli kimi sənətkarların da Azərbaycan ədəbiyyatı tarixindəki yerini müəyyənləşdirərək onların bədii-ictimai fikir tarixinə təsirini aydınlaşdırır. Azərbaycan şairlərindən İ.Həsənoğlu, Q.Bürhanəddin, İ.Nəsimi, Ş.İ.Xətai, Kişvəri, Həbibi, Füzuli, Qövsi, Saib, Məsihi, Fədai, Vidadi, Vaqif və başqaları haqqında ilkin mötəbər tədqiqat, dəyərli elmi-nəzəri ümumiləşdirmələr də H.Araslıya məxsusdur.
H.Araslının klassik irsin öyrənilməsi ilə bağlı fəaliyyətinin mühüm bir hissəsi Nizami və Füzuli yaradıcılığının tədqiqi istiqamətində olmuşdur. SSRİ və dünya ədəbiyyatşünaslığında yanlış konsepsiyaların geniş yayıldığı bir zamanda Nizami sənətinin milli ruhuna xüsusi həssaslıqla yanaşmış, "Şairin həyatı", "Nizami Gəncəvi əsərləri" və ayrı-ayrı tədqiqatlarında şairin öz irsinə əsaslanaraq onun türkcə düşünüb farsca yazdığını elmi dəlillərlə sübut etmişdir. Alim Nizami sənətinin XII əsr Azərbaycanında təsadüfi hadisə olmadığını, şairi ictimai-mədəni yüksəlişlə səciyyələnən əlamətdar bir dövr, mərhələnin yetirdiyini söyləyir.
H.Araslı Nizaminin Qumdan olması haqqındakı əfsanəni alt-üst etmişdir. O, Məhəmməd Füzulinin də ardıcıl tədqiqatçısı və Azərbaycandan uzaqlarda tanınan naşiri olmuşdur. Şairin həyat və yaradıcılığının müxtəlif problemlərinə həsr etdiyi 20-dən artıq məqaləsi və çoxillik araşdırmalarının yekunu – rus və Azərbaycan dillərində nəşr edilən "Böyük Azərbaycan şairi Füzuli" monoqrafiyası vardır.
H.Araslı tərəfindən nəşr olunan beş cildlik füzulişünaslığın inkişafında mühüm əhəmiyyət daşımışdır, dünya füzulişünas alimlərinin bu gün də müraciət etdikləri mötəbər mənbədir.
H.Araslı Nəsiminin də ilk araşdırıcılarından sayılır, "Fədakar şair" oçerki, elmi məqalələr və Nəsimi əsərlərinin nəşrlərinə müqəddimələr yazmışdır. Nəsiminin 600 illik yubileyi ərəfəsində nəşr olunan "İmadəddin Nəsimi" kitabçasında şairin həyatının bəzi qaranlıq məqamlarına aydınlıq gətirmiş, Nəsimi şeirinin dil və poetik ifadə gözəlliklərindən söz açmışdır.
H.Araslı mətnşünas alim kimi də çox məhsuldar olmuşdur. Onun bu sahədəki fəaliyyəti Azərbaycan mətnşünaslıq elmində ayrıca bir mərhələ təşkil edir. Alim müxtəlif illərdə Məhsəti, Nəsimi, Xətai, Füzuli, Saib, Qövsi, Vidadi, Vaqif və başqa görkəmli şairlərin əsərlərini dəfələrlə nəşr etdirmişdir. Bu sahədəki axtarışları, klassik irslə yaxından tanışlığı, əlyazmalarla işləmək səriştəsi sayəsində mətnlər üzərində təshihlər aparır, sözlük və şərhlərə yenidən nəzər salır. Bunun nəticəsidir ki, tərtib etdiyi mətnlər tədqiqatçılar tərəfindən daha mötəbər sayılır. H.Araslı 1939-cu ildə "Kitabi-Dədə Qorqud"u nəşr etdirməklə Azərbaycan ədəbiyyatına, mədəniyyətinə, eləcə də bütün türkologiya elminə böyük xidmət göstərmişdir. Alim əsərin nəşri ilə yanaşı onun tədqiqi və təhlili ilə də ciddi məşğul olmuşdur. O, türk xalqlarının müştərək eposu olan "Kitabi-Dədə Qorduq"da dil, üslub, hadisələrin cərəyan etdiyi məkan etibarilə Azərbaycanla bağlılığını konkret dəlillərlə əsaslandırmış, dastanda çətin anlaşılan müasir Azərbaycan dilindən çıxmış bir çox kəlmələrin folklor və klassik şairlərin əsərlərində işlənməsini bədii nümunələrlə təsdiq edərək abidənin dilinin Azərbaycan dilinə yaxınlığını göstərmişdir. Böyük əmək sərf etdiyi bu abidə ilə bağlı axtarışlarını sonralar da davam etdirərək 1962 və 1978-ci illər nəşrlərində bəzi təshihlərlə daha da təkmilləşdirmişdir.
H.Araslının 1956-cı ildə nəşr edilmiş "XVII-XVIII əsrlərdə Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi" əsəri də Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının nailiyyətlərindən biri kimi dəyərləndirilir. O bu əsərində Azərbaycan ədəbiyyatının az öyrənilmiş və bu səbəbdən də doğru səciyyələndirilməyib tənəzzül mərhələsi kimi anlaşılan həmin yüzillikləri ilkin mənbələr əsasında araşdıraraq onun əsas mahiyyətini müəyyənləşdirmişdir. İlk dəfə üzə çıxardığı ayrı-ayrı əlyazmalara istinad etməklə dövrün ədəbi-mədəni mənzərəsini ətraflı işıqlandırmış, qaranlıq olan bəzi məsələlərə aydınlıq gətirmiş, oxuculara məlum olmayan və ya az tanınan ədəbi simalar – Əmani, Fədai, Kişvəri, Saib Təbrizi, Qövsi Təbrizi, Tərzi Avşar, Nişat Şirvani, Məhcur Şirvani haqqında ətraflı məlumat vermişdir.
H.Araslı müasir Azərbaycan folklorşünaslığını yaradan alimlərdən biri kimi də tanınır. O, Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı və folklorunun tədqiqi sahəsində də böyük əmək sərf etmişdir. "XVII-XVIII əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi" kitabı və "Aşıq yaradıcılığı" əsərlərində Qurbani, Sarı Aşıq, Aşıq Abbas Tufarqanlı, Xəstə Qasım, Aşıq Ələsgər və başqa klassik aşıqların həyat və yaradıcılığı, XVII əsrdə yaranan "Əsli və Kərəm", "Aşıq Qərib", "Şah İsmayıl" və "Koroğlu" eposu haqqında orijinal elmi mülahizələr söyləmişdir.
Alim digər Şərq xalqlarının ədəbi irsinə də geniş maraq göstərmiş, Azərbaycan ədəbiyyatı və klassikləri ilə bağlı olan Şərq şairləri Firdovsi, Cami, Hafiz, xüsusilə böyük özbək şairi Əlişir Nəvai irsini də tədqiq etmiş, orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatının əlaqələrinə dair ilkin araşdırmaların müəllifi kimi də məşhurlaşmışdır.
H.Araslı elmi-tədqiqat işləri ilə təşkilatçılıq fəaliyyətini özündə birləşdirən elm adamlarından idi. Azərbaycanın mədəni-ictimai həyatında yaxından iştirak edirdi. Nizami adına Ədəbiyyat Muzeyinin yaranmasında onun böyük zəhməti olmuşdur. 1940-cı ildən öz elmi-təşkilati fəaliyyətini bu muzeylə bağlamış, əvvəlcə elmi katib, sonra elmi işlər üzrə direktor müavini, 1960-1968-ci illərdə isə direktor vəzifəsində çalışmışdır.
H.Araslı həyatı boyu yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması üçün də fədakarlıqla çalışmış, təkcə Azərbaycanda deyil, Özbəkistanda, Türkmənistanda və Tatarıstanda aspirant, dissertant və doktorantlara rəhbərlik etmiş, onlarca elmlər doktoru, 50-yə qədər elmlər namizədi yetişdirmişdir.
Filmoqrafiya
Xatirəsi
Azərbaycan Respublikası Prezidenti 11 fevral 2019-cu il tarixində Akademik Həmid Araslının 110 illiyinin qeyd edilməsi haqqında Sərəncam imzalamışdır.
Həmçinin bax
- Həmid Araslı Azərbaycan diplomatı Elman Araslının atasıdır.
İstinadlar
- Library of Congress Authorities (ing.). Library of Congress.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-07-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-04-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-07-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-04-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2018-06-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-04-20.
- Akademik Həmid Araslının 110 illiyinin qeyd edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı 2020-10-30 at the Wayback Machine. president.az, 11.02.2019 (az.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hemid Memmedtagi oglu Arasli Tam adi azerb Hemid Haci Memmedtagi oglu Arasli 23 fevral 1909 Yelizavetpol 20 noyabr 1983 Baki edebiyyatsunas akademik professor emekdar elm xadimi Hemid ArasliHemid Memmedtagi oglu ArasliDogum tarixi 23 fevral 1909Dogum yeri Gence seheriVefat tarixi 1983Vefat yeri BakiDefn yeri Fexri XiyabanMilliyyeti azerbaycanliElmi derecesi Filologiya elmler doktoruElmi adi AkademikTehsili Azer baycan Dovlet Pedaqoji InstitutuMukafatlari 1953HeyatiHemid Arasli 1909 cu ilde fevral ayinin 23 de Gencede dunyaya goz acmisdir Atasi Haci Mehemmedtagi Ereszade zemanesinin mukemmel tehsilli alim ruhanilerinden olmusdur Atasi qezetlerde cixis eder seriet meseleleri ile bagli mulahizeler soylerdi Ereb dilinden etdiyi bezi tercumeleri ve yazdigi Vesrihi feraiz adli kitab alimin kitabxanasinda saxlanilir H Arasli iki yasina catmamis atasi vefat etmisdir Anasi Durrubeyim xanim savadli qadin olmus oglunda xalq yaradiciligina derin maraq asilaya bilmisdi H Arasli 1915 ci ilde Gencenin Sah Abbas mescidi nezdindeki medresede tehsil almaga baslayir Cox kecmir ki o anasini da itirir ve qohumlarinin himayesinde yasamali olur 1922 ci ilde Gence Darulmuellimi Seminariyasinda tehsilini davam etdirir 1926 ci ilde seminariyani bitirib Nebiagali kend mektebinde evvelce muellim sonra ise direktor vezifesinde isleyir O bu illerde folklor numunelerini toplamaqla mesgul olur telebelerini de bu ise celb edir 1929 cu ilde Bakiya gelib Azerbaycan Dovlet Pedaqoji Institutunun dil ve edebiyyat fakultesine daxil olur Institutu vaxtindan evvel bitirib 1931 ci ilde Genceye qayidaraq maarif sobesinde mudir muavini vezifesine teyin olunur 1932 ci ilde Bakiya gelib aspiranturada tehsil almaqla yanasi kecmis SSRI EA nin Azerbaycan filialinin nezdinde teskil olunmus kitabxananin serq sobesinde mudir isleyir Hemin illerde Serq elyazmalarini toplayaraq Elyazmalar Fondunu yaratmaq kimi muhum bir ise baslayir ve tezlikle yaratdigi fondun direktoru olur 1935 ci ilden elmi yaradiciliga baslayir Bir il sonra 1936 Azerbaycan Yazicilar Ittifaqina uzv qebul edilir 1938 ci ilde fondda saxlanilan elyazmalar icerisinde sovet ideologiyasina uygun olmayan numuneler askar edib onu isden azad edirler 1938 1939 cu illerde Azernesrin Bedii edebiyyat sobesinde redaktor vezifesine qebul olunur 1938 ci ilde Azerbaycan Dovlet Universitetinin filologiya fakultesinde orta esrler Azerbaycan edebiyyati tarixinden ders demeye baslayir 1939 cu ilde Nizami adina Azerbaycan Edebiyyati ve Dili Institutunda orta esrler edebiyyati 1957 ci ilde ise metnsunasliq sobelerine rehberlik edir 1943 cu ilde XIII XVI esrlerde Azerbaycan edebiyyati movzusunda dissertasiya mudafie ederek filologiya elmleri namizedi elmi adini alir 1944 cu ilde Azerbaycan Dovlet Universitetinde Yaxin Serq edebiyyati kafedrasinin mudiri vezifesine teyin olunur 1954 cu ilde XVII XVIII esrler Azerbaycan edebiyyati tarixi movzusunda doktorluq dissertasiyasi mudafie edir Bir il sonra ona professor adi verilir H Arasli 1958 ci ilde Azerbaycan EA nin muxbir uzvu 1968 ci ilde heqiqi uzvu secilir 1953 cu ilde Seref nisani ordenine 1968 ci ilde Ozbekistan SSR 1979 cu ilde Azerbaycan SSR emekdar elm xadimi fexri adina layiq gorulub Elmi fealiyyetiH Arasli XX esr Azerbaycaninin elmi ve edebi ictimai heyatinda aparici movqeye malik sexsiyyetlerden biri idi Serq xalqlarinin edebi bedii fikir tarixine qedim turk fars ereb dillerine yaxsi beled olan alim tedqiqatlarinda oldugu kimi dersliklerinde de klassik Azerbaycan serinin inceliklerinin elmi nezeri serhine xususi diqqet yetirmis nesilleri milli turkculuk ruhunda terbiyelendirmek soykokune bagli meseleleri dogru duzgun serh etmek ucun elinden geleni esirgememisdir Alimin yaradiciliginin muhum bir dovru repressiyanin bas alib getdiyi agir illere tesaduf edir Defelerle haqsiz tenqidlere xususile de Kitabi Dede Qorqud un nesri ile bagli tezyiq ve hucumlara meruz qalir Ancaq prinsipialliq gostererek yad tesirlere uymur oz movqeyini sona qeder qetiyyetle mudafie edir Kitabi Dede Qorqud la bagli deyilenlerin muqabilinde ne oz gunahini boynuna alir ne de abide ile bagli deyilen sozlerle razilasdigini diline getirir Dede Qorqud eposu ile yanasi Xaqani Xetai Hadi Semed Vurgun yaradiciliqlarinin yanlis movqeden qiymetlendirildiyi zamanlarda da oz movqeyini deyismir H Arasli Azerbaycan edebiyyati ile bagli tekce kecmis sovet mekaninda deyil dunya miqyasinda aparilan tedqiqatlari diqqetle izleyir onun qedimliyine xelel getiren mulahizelere hessasliqla yanasir Azerbaycan edebiyyati ve onun numayendeleri haqqinda soylenilen haqsiz fikirlere qerezli mulahizelere qarsi cixir heqiqeti axira qeder mudafie edir Azerbaycan edebiyyati tarixinin sistemlesdirilerek elmi istiqametde oyrenilmesinde H Araslinin mustesna xidmeti olmusdur 1943 1944 cu illerde nesr olunmus iki cildliyin Muxteser Azerbaycan edebiyyati tarixinin ilk cildinde Azerbaycan edebiyyatinin en qedim dovrlerinden baslayaraq XVII esre qederki inkisaf merhelelerinin edebi medeni menzeresini vermis o esrlerde yasayan senetkarlarin dolgun portretlerini yaratmisdir Onun Azerbaycan edebiyyati tarixi ile bagli muhum xidmetlerinden biri de 1960 ci ilde nesr olunan uc cildlik Azerbaycan edebiyyati tarixi kitabidir Turkdilli Azerbaycan edebiyyatinin tesekkulunde muhum rol oynamis Qazi Burhaneddin Nesimi Kisveri Xetai Fuzuli kimi senetkarlarin da Azerbaycan edebiyyati tarixindeki yerini mueyyenlesdirerek onlarin bedii ictimai fikir tarixine tesirini aydinlasdirir Azerbaycan sairlerinden I Hesenoglu Q Burhaneddin I Nesimi S I Xetai Kisveri Hebibi Fuzuli Qovsi Saib Mesihi Fedai Vidadi Vaqif ve basqalari haqqinda ilkin moteber tedqiqat deyerli elmi nezeri umumilesdirmeler de H Arasliya mexsusdur H Araslinin klassik irsin oyrenilmesi ile bagli fealiyyetinin muhum bir hissesi Nizami ve Fuzuli yaradiciliginin tedqiqi istiqametinde olmusdur SSRI ve dunya edebiyyatsunasliginda yanlis konsepsiyalarin genis yayildigi bir zamanda Nizami senetinin milli ruhuna xususi hessasliqla yanasmis Sairin heyati Nizami Gencevi eserleri ve ayri ayri tedqiqatlarinda sairin oz irsine esaslanaraq onun turkce dusunub farsca yazdigini elmi delillerle subut etmisdir Alim Nizami senetinin XII esr Azerbaycaninda tesadufi hadise olmadigini sairi ictimai medeni yukselisle seciyyelenen elametdar bir dovr merhelenin yetirdiyini soyleyir H Arasli Nizaminin Qumdan olmasi haqqindaki efsaneni alt ust etmisdir O Mehemmed Fuzulinin de ardicil tedqiqatcisi ve Azerbaycandan uzaqlarda taninan nasiri olmusdur Sairin heyat ve yaradiciliginin muxtelif problemlerine hesr etdiyi 20 den artiq meqalesi ve coxillik arasdirmalarinin yekunu rus ve Azerbaycan dillerinde nesr edilen Boyuk Azerbaycan sairi Fuzuli monoqrafiyasi vardir H Arasli terefinden nesr olunan bes cildlik fuzulisunasligin inkisafinda muhum ehemiyyet dasimisdir dunya fuzulisunas alimlerinin bu gun de muraciet etdikleri moteber menbedir H Arasli Nesiminin de ilk arasdiricilarindan sayilir Fedakar sair ocerki elmi meqaleler ve Nesimi eserlerinin nesrlerine muqeddimeler yazmisdir Nesiminin 600 illik yubileyi erefesinde nesr olunan Imadeddin Nesimi kitabcasinda sairin heyatinin bezi qaranliq meqamlarina aydinliq getirmis Nesimi seirinin dil ve poetik ifade gozelliklerinden soz acmisdir Gencede adini dasidigi kucede barelyefi H Arasli metnsunas alim kimi de cox mehsuldar olmusdur Onun bu sahedeki fealiyyeti Azerbaycan metnsunasliq elminde ayrica bir merhele teskil edir Alim muxtelif illerde Mehseti Nesimi Xetai Fuzuli Saib Qovsi Vidadi Vaqif ve basqa gorkemli sairlerin eserlerini defelerle nesr etdirmisdir Bu sahedeki axtarislari klassik irsle yaxindan tanisligi elyazmalarla islemek seristesi sayesinde metnler uzerinde teshihler aparir sozluk ve serhlere yeniden nezer salir Bunun neticesidir ki tertib etdiyi metnler tedqiqatcilar terefinden daha moteber sayilir H Arasli 1939 cu ilde Kitabi Dede Qorqud u nesr etdirmekle Azerbaycan edebiyyatina medeniyyetine elece de butun turkologiya elmine boyuk xidmet gostermisdir Alim eserin nesri ile yanasi onun tedqiqi ve tehlili ile de ciddi mesgul olmusdur O turk xalqlarinin musterek eposu olan Kitabi Dede Qorduq da dil uslub hadiselerin cereyan etdiyi mekan etibarile Azerbaycanla bagliligini konkret delillerle esaslandirmis dastanda cetin anlasilan muasir Azerbaycan dilinden cixmis bir cox kelmelerin folklor ve klassik sairlerin eserlerinde islenmesini bedii numunelerle tesdiq ederek abidenin dilinin Azerbaycan diline yaxinligini gostermisdir Boyuk emek serf etdiyi bu abide ile bagli axtarislarini sonralar da davam etdirerek 1962 ve 1978 ci iller nesrlerinde bezi teshihlerle daha da tekmillesdirmisdir H Araslinin 1956 ci ilde nesr edilmis XVII XVIII esrlerde Azerbaycan edebiyyati tarixi eseri de Azerbaycan edebiyyatsunasliginin nailiyyetlerinden biri kimi deyerlendirilir O bu eserinde Azerbaycan edebiyyatinin az oyrenilmis ve bu sebebden de dogru seciyyelendirilmeyib tenezzul merhelesi kimi anlasilan hemin yuzillikleri ilkin menbeler esasinda arasdiraraq onun esas mahiyyetini mueyyenlesdirmisdir Ilk defe uze cixardigi ayri ayri elyazmalara istinad etmekle dovrun edebi medeni menzeresini etrafli isiqlandirmis qaranliq olan bezi meselelere aydinliq getirmis oxuculara melum olmayan ve ya az taninan edebi simalar Emani Fedai Kisveri Saib Tebrizi Qovsi Tebrizi Terzi Avsar Nisat Sirvani Mehcur Sirvani haqqinda etrafli melumat vermisdir H Arasli muasir Azerbaycan folklorsunasligini yaradan alimlerden biri kimi de taninir O Azerbaycan sifahi xalq edebiyyati ve folklorunun tedqiqi sahesinde de boyuk emek serf etmisdir XVII XVIII esrler Azerbaycan edebiyyati tarixi kitabi ve Asiq yaradiciligi eserlerinde Qurbani Sari Asiq Asiq Abbas Tufarqanli Xeste Qasim Asiq Elesger ve basqa klassik asiqlarin heyat ve yaradiciligi XVII esrde yaranan Esli ve Kerem Asiq Qerib Sah Ismayil ve Koroglu eposu haqqinda orijinal elmi mulahizeler soylemisdir Alim diger Serq xalqlarinin edebi irsine de genis maraq gostermis Azerbaycan edebiyyati ve klassikleri ile bagli olan Serq sairleri Firdovsi Cami Hafiz xususile boyuk ozbek sairi Elisir Nevai irsini de tedqiq etmis orta esrler Azerbaycan edebiyyatinin elaqelerine dair ilkin arasdirmalarin muellifi kimi de meshurlasmisdir H Arasli elmi tedqiqat isleri ile teskilatciliq fealiyyetini ozunde birlesdiren elm adamlarindan idi Azerbaycanin medeni ictimai heyatinda yaxindan istirak edirdi Nizami adina Edebiyyat Muzeyinin yaranmasinda onun boyuk zehmeti olmusdur 1940 ci ilden oz elmi teskilati fealiyyetini bu muzeyle baglamis evvelce elmi katib sonra elmi isler uzre direktor muavini 1960 1968 ci illerde ise direktor vezifesinde calismisdir H Arasli heyati boyu yuksek ixtisasli kadrlarin hazirlanmasi ucun de fedakarliqla calismis tekce Azerbaycanda deyil Ozbekistanda Turkmenistanda ve Tataristanda aspirant dissertant ve doktorantlara rehberlik etmis onlarca elmler doktoru 50 ye qeder elmler namizedi yetisdirmisdir FilmoqrafiyaDede Qorqud film 1975 Soz korpusu Akademik Hemid Arasli film 2010 XatiresiAzerbaycan Respublikasi Prezidenti 11 fevral 2019 cu il tarixinde Akademik Hemid Araslinin 110 illiyinin qeyd edilmesi haqqinda Serencam imzalamisdir Hemcinin baxHemid Arasli Azerbaycan diplomati Elman Araslinin atasidir IstinadlarLibrary of Congress Authorities ing Library of Congress Arxivlenmis suret 2022 07 14 tarixinde Istifade tarixi 2022 04 20 Arxivlenmis suret 2023 07 21 tarixinde Istifade tarixi 2022 04 20 Arxivlenmis suret 2018 06 15 tarixinde Istifade tarixi 2022 04 20 Akademik Hemid Araslinin 110 illiyinin qeyd edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Serencami 2020 10 30 at the Wayback Machine president az 11 02 2019 az