Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tərzi Avşar Azərbaycani – şair.
| Tərzi Avşar | |
|---|---|
| Doğum yeri | , Urmiya |
| Vəfat tarixi | 20 mart, 1678 |
| Vəfat yeri | Nəcəf |
| Fəaliyyəti | yazıçı, şair |
| Əsərlərinin dili | Azərbaycan dili |
 Tərzi Avşar Vikimənbədə | |
Həyatı
Şairin sonrakı tədqiqatçıları əsasən Rzaqulu xan Hidayətin "Məcməül-füsəha"dakı məlumatına istinad etmişlər. Tərzinin poetik irsinin öyrənilməsi və geniş araşdırma dairəsinə daxil edilməsi sahəsində ən mühüm xidmət, şübhəsiz, İran alimi M.Təməddünə məxsusdur. Hələ 1920-ci illərdə o, Berlində çıxan "İranşəhr" jurnalında Tərzi haqqında məqalə ilə birlkidə onun şeirlərindən bəzi nümunələri də dərc etdirmişdir. Şairin divanı üzərində araşdırmalarını davam etdirən M.Təməddün onun bir neçə nüsxə əsasında hazırladığı mətnini müfəssəl giriş sözü ilə 1931-ci ildə Urmiyada çap etdirmişdir. 1959-cu ildə Tehranda həmin divanın ikinci nəşri işıq üzü görmüşdür. Tərzi divanının birinci nəşri tezliklə Y.E.Bertelsin diqqətini cəlb etmiş və o, "Tərzi Əfşar və onun yaradıcılığı" adlı geniş oçerk yazmışdır. Sonralar alimin seçilmiş əsərlərinin beşinci cildinə daxil edilmiş bu oçerk Tərzi yaradıcılığının bəzi mühüm cəhətlərindən (o cümlədən, şairin ana dilində yazdığı şeirlərdən) yan keçməsinə və müəyyən ziddiyyətli məqamlarına baxmayaraq, hələlik şərqşünaslıqda şair haqqında az-çox dolğun təsəvvur verən yeganə mənbə olaraq qalır. Həmid Araslı "XVII-XVIII əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi" adlı kitabında Tərzi haqqında verdiyi qısa məlumatı, görünür, məhz bu mənbədən əxz etmişdir.
Tərzinin divanı ilə tanışlıq zamanı diqqəti cəlb edən başlıca cəhətlərlən biri şeirlərinin güclü avtobioqrafik səciyyə daşımasıdır. Məhz bunun sayəsində, yəni şeirlərində olan məlumatları sistemləşdirməklə, onun bioqrafiyasının ümumi mənzərəsini bərpa etmək mümkündür. Əsərlərindən belə məlum olur ki, Tərzi Avşar Səfəvi hökmdarlarından (1629-1642) və II Şah Abbas Səfəvinin (1642-1666) müasiri olmuşdur. Elə bu da onun XVII əsrin birinci yarısında yaşayıb-yaratdığını söyləməyə əsas verir. Nəsrabadi təzkirəsindəki məlumat XVII əsrin 70-ci illərində şairin artıq həyatda olmadığını göstərir. İstər şairin adından, istərsə də əsərlərindəki çoxsaylı faktlardan onun qədim türk tayfalarından olan Avşar elinə mənsubluğu aydınlaşır. M.Təməddün onun Urmiya yaxınlığındakı Tərzlu kəndindən olduğunu yazır. Lakin bu ehtimal yalnız ad uyğunluğuna əsaslanır. Y.E.Bertels buna şübhə ilə yanaşıb, öz növbəsində əsaslı bir dəlil gətirmədən şairin Təbrizdən olması ehtimalını irəli sürür. Bəzi tədqiqatçıların fikrincə isə "Tərzi" təxəllüsü, şairin "ixtira etdiyi" yeni "tərzlə" – ifadə manerası və üslubla bağlıdır.
Tərzinin əsərlərindən aydın olur ki, onun mənsub olduğu tayfaya münasibəti o qədər də müsbət deyilmiş. Görünür, şairin təbiəti bu tayfada hökm sürən "vurub-yıxmaq" mühitini qəbul etməmiş, odur ki, gənc yaşlarında paytaxt İsfahana köçə bilməsini özü üçün böyük uğur sanmışdır. Sonralar fars dilində yazdığı bəhri–təhvildə bu hissini açıqca bildirmiş, yalnız olduqca səmimi və emosional bir parça ilə vətəndə qalmış qoca atasının həsrətini çəkdiyini ifadə etmişdir: "Ürəyimdə heç bir dərdim yoxdur, qoca atamdan ayrı düşməyimdən savayı. Görəsən, elə bir gün gələcəkmi ki, onun nurani simasını görüm, əlini öpüm və üzr diləyim?! Ey səhər yeli, get, mənim salamımı atama yetir və de: "Tərzi Avşar sənin fərağından o qədər ağlayıb ki, göydəki buludları xəcil edib!"".
Şairin atası ilə görüşüb-görüşmədiyi əsərlərindən məlum olmur. Məlum olan budur ki, saraya yol tapa bilməyən Tərzi saysız-hesabsız səfərlərə başlayır. Bu səyahətlərin xəritəsi müasir oxucunu da heyran qoyur: şair demək olar ki, bütün İranı, Ərəbistanı, Qafqazı gəzmiş, Hindistana, Ruma (Kiçik Asiyaya), hətta Avropaya da gedib çıxmışdır. Bütün bu səfərlər, onlardan alınan təəssüratlar, hətta bəzən onların tarixi şairin şerlərində dəqiq əksini tapıb. Tərzi Gəncədə (burada o, Nizaminin qəbrini ziyarət edib), "Dəşti-ədəm" adlandırdığı Muğan düzündə, bir neçə dəfə Şamaxıda olub, dəfələrlə Ərdəbilə, Təbrizə gedib və bütün səyahətlərinin sonunda İsfahana qayıdıb. O dövrdə bir çox şairlər Hindistana köçdükləri halda, Tərzi İsfahanı üstün tutub, özünün dediyi kimi, "dünya malına görə" Hindistana getməyib.
Tərzi, demək olar ki, bütün ömrünü maddi ehtiyac içərisində keçirmiş, lakin qürurunu sındırmayıb öz yoxsulluğuna ironik münasibətini ifadə edən şeirlər yazmışdır. Bu cəhətdən şairin yaradıcılığı daha bir maraqlı bioqrafik faktı əks etdirir: Tərzinin ağır maddi vəziyyətini görən Şah Səfi ona ayda 9 tümən məbləğində təqaüd kəsir. Şair bu 9 tüməni almaq üçün müvafiq idarələrə düz 9 ay ayaq döyür. (Burada 9 ağca təqaüdünü almaq istərkən övqaf idarəsinin süründürməçiliyi ilə qarşılaşan Füzuli yada düşür). Nəhayət, onuncu ay şair bu vəziyyəti açıqlayan bir rübai ilə Şah Səfiyə müraciət edir və özünəməxsus hazırcavablıqla artıq 9 tüməni 10 tümənlə əvəz etmək vaxtı çatdığını vurğulayır. Bu dəfə Tərzinin bəxti gətirir və o, ayda 10 tümən təqaüd almağa başlayır. Lakin o, bununla kifayətlənməyib tezliklə şaha daha bir rübai göndərir və təqaüdünün 12 tümən məbləğində müəyyənləşdirilməsini xahiş edir. Şair bu istəyini uğurlu bir tərzdə sitayiş etdiyi imamların sayı ilə əlaqələndirmiş və görünür, məqsədinə nail olmuşdu.
II Şah Abbas Tərziyə qarşı daha lütfkar olmuş, şairin özünün yazdığı kimi, "sonsuz səfərlərinə son qoymaq üçün" onu evləndrmiş və sarayda işə təyin etmişdi. Təsadüfi deyil ki, Tərzi II Şah Abbasa çoxlu şeirlər həsr etmiş və onu minnətlarlıqla tərifləmişdir.
Tərzi yaradacılığının ən mühüm və orijinal cəhəti onun özünəməxsus dili, ifadə tərzidir. Şairin yaşadığı əsr, ümumiyyətlə, poeziyada yeni üslub axtarışları dövrü idi. Həmin axtarışlar son dərəcə intensiv, ardıcıl və şüurlu səciyyə daşıyırdı. Tərzinin müasirlərindən Kəlim Kaşani, Saib Təbrizi, Qəni Kəşmiri və b. şairlərin əsərlərində dönə-dönə işlətdikləri "tərz-e noy" və "tərz-e taze" ifadələri məhz bu məqsədin açıqlanmasına xidmət edirdi. Bu ifadələrə Tərzinin şeirlərində də tez-tez təsadüf olunur. Lakin araşdırma göstərir ki, Tərzi yaradıcılığında həmin ifadələr nisbətən fərqli məna yükünə malik idi. Adı çəkilən şairlərin poeziyasında yeni üslub yaradıcılığı daha çox tematik və estetik istiqamətlərdə aparılırdısa, Tərzi həmin işi sırf linqvistik planda həyata keçirirdi. Şairin irsinin ən qabarıq xüsusiyyəti – onun qeyri-adi söz yaradıcılığı da həmin seçimin bilavasitə nəticəsi idi.
Məsələn, şairin Avşarları məzəmmətlə yazdığı məsnəvisində və digər şerlərində Duraq bəy, Qarlı ağa, Yağmur, Çavğun, Gökcə, Yarmış, Daşdəmur, Atluxan, Yoloğlu, Qılınc bəy, Xəncər bəy və s. kimi şəxs adları işlənmişdir.
Tərzinin divanında Azərbaycan dilində bütöv şeirlər də vardır – bunlar bir qəsidə, bir qitə və üç rübaidən ibarətdir.
Tərzi Avşar 20 mart 1678-ci ildə vəfat edib.
Yaradıcılığı
Mənbə
- 1. Tərzi Əfşar. Divan. Tehran: 1338.
- 2. Məhəmmədəli Tərbiyət. Danişməndani-Azərbaycan. Bakı: 1987.
- 3. Rzaqulu xan Hidayət. Məcməül-füsəha. Tehran, 1295.
- 4. Həmid Araslı. XVII – XVIII əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. Bakı: 1956.
- 5. Е.Э.Бертельс. История литературы и культуры Ирана. М.: 1988.
- 6. Ənvər Çingizoğlu, Aydın Avşar. Avşarlar. Bakı: Suşa, 2008, 348 səh.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Terzi Avsar Azerbaycani sair Terzi AvsarDogum yeri UrmiyaVefat tarixi 20 mart 1678Vefat yeri NecefFealiyyeti yazici sairEserlerinin dili Azerbaycan diliTerzi Avsar VikimenbedeHeyatiSairin sonraki tedqiqatcilari esasen Rzaqulu xan Hidayetin Mecmeul fuseha daki melumatina istinad etmisler Terzinin poetik irsinin oyrenilmesi ve genis arasdirma dairesine daxil edilmesi sahesinde en muhum xidmet subhesiz Iran alimi M Temeddune mexsusdur Hele 1920 ci illerde o Berlinde cixan Iransehr jurnalinda Terzi haqqinda meqale ile birlkide onun seirlerinden bezi numuneleri de derc etdirmisdir Sairin divani uzerinde arasdirmalarini davam etdiren M Temeddun onun bir nece nusxe esasinda hazirladigi metnini mufessel giris sozu ile 1931 ci ilde Urmiyada cap etdirmisdir 1959 cu ilde Tehranda hemin divanin ikinci nesri isiq uzu gormusdur Terzi divaninin birinci nesri tezlikle Y E Bertelsin diqqetini celb etmis ve o Terzi Efsar ve onun yaradiciligi adli genis ocerk yazmisdir Sonralar alimin secilmis eserlerinin besinci cildine daxil edilmis bu ocerk Terzi yaradiciliginin bezi muhum cehetlerinden o cumleden sairin ana dilinde yazdigi seirlerden yan kecmesine ve mueyyen ziddiyyetli meqamlarina baxmayaraq helelik serqsunasliqda sair haqqinda az cox dolgun tesevvur veren yegane menbe olaraq qalir Hemid Arasli XVII XVIII esrler Azerbaycan edebiyyati tarixi adli kitabinda Terzi haqqinda verdiyi qisa melumati gorunur mehz bu menbeden exz etmisdir Terzinin divani ile tanisliq zamani diqqeti celb eden baslica cehetlerlen biri seirlerinin guclu avtobioqrafik seciyye dasimasidir Mehz bunun sayesinde yeni seirlerinde olan melumatlari sistemlesdirmekle onun bioqrafiyasinin umumi menzeresini berpa etmek mumkundur Eserlerinden bele melum olur ki Terzi Avsar Sefevi hokmdarlarindan 1629 1642 ve II Sah Abbas Sefevinin 1642 1666 muasiri olmusdur Ele bu da onun XVII esrin birinci yarisinda yasayib yaratdigini soylemeye esas verir Nesrabadi tezkiresindeki melumat XVII esrin 70 ci illerinde sairin artiq heyatda olmadigini gosterir Ister sairin adindan isterse de eserlerindeki coxsayli faktlardan onun qedim turk tayfalarindan olan Avsar eline mensublugu aydinlasir M Temeddun onun Urmiya yaxinligindaki Terzlu kendinden oldugunu yazir Lakin bu ehtimal yalniz ad uygunluguna esaslanir Y E Bertels buna subhe ile yanasib oz novbesinde esasli bir delil getirmeden sairin Tebrizden olmasi ehtimalini ireli surur Bezi tedqiqatcilarin fikrince ise Terzi texellusu sairin ixtira etdiyi yeni terzle ifade manerasi ve uslubla baglidir Terzinin eserlerinden aydin olur ki onun mensub oldugu tayfaya munasibeti o qeder de musbet deyilmis Gorunur sairin tebieti bu tayfada hokm suren vurub yixmaq muhitini qebul etmemis odur ki genc yaslarinda paytaxt Isfahana koce bilmesini ozu ucun boyuk ugur sanmisdir Sonralar fars dilinde yazdigi behri tehvilde bu hissini aciqca bildirmis yalniz olduqca semimi ve emosional bir parca ile vetende qalmis qoca atasinin hesretini cekdiyini ifade etmisdir Ureyimde hec bir derdim yoxdur qoca atamdan ayri dusmeyimden savayi Goresen ele bir gun gelecekmi ki onun nurani simasini gorum elini opum ve uzr dileyim Ey seher yeli get menim salamimi atama yetir ve de Terzi Avsar senin feragindan o qeder aglayib ki goydeki buludlari xecil edib Sairin atasi ile gorusub gorusmediyi eserlerinden melum olmur Melum olan budur ki saraya yol tapa bilmeyen Terzi saysiz hesabsiz seferlere baslayir Bu seyahetlerin xeritesi muasir oxucunu da heyran qoyur sair demek olar ki butun Irani Erebistani Qafqazi gezmis Hindistana Ruma Kicik Asiyaya hetta Avropaya da gedib cixmisdir Butun bu seferler onlardan alinan teessuratlar hetta bezen onlarin tarixi sairin serlerinde deqiq eksini tapib Terzi Gencede burada o Nizaminin qebrini ziyaret edib Desti edem adlandirdigi Mugan duzunde bir nece defe Samaxida olub defelerle Erdebile Tebrize gedib ve butun seyahetlerinin sonunda Isfahana qayidib O dovrde bir cox sairler Hindistana kocdukleri halda Terzi Isfahani ustun tutub ozunun dediyi kimi dunya malina gore Hindistana getmeyib Terzi demek olar ki butun omrunu maddi ehtiyac icerisinde kecirmis lakin qururunu sindirmayib oz yoxsulluguna ironik munasibetini ifade eden seirler yazmisdir Bu cehetden sairin yaradiciligi daha bir maraqli bioqrafik fakti eks etdirir Terzinin agir maddi veziyyetini goren Sah Sefi ona ayda 9 tumen mebleginde teqaud kesir Sair bu 9 tumeni almaq ucun muvafiq idarelere duz 9 ay ayaq doyur Burada 9 agca teqaudunu almaq isterken ovqaf idaresinin surundurmeciliyi ile qarsilasan Fuzuli yada dusur Nehayet onuncu ay sair bu veziyyeti aciqlayan bir rubai ile Sah Sefiye muraciet edir ve ozunemexsus hazircavabliqla artiq 9 tumeni 10 tumenle evez etmek vaxti catdigini vurgulayir Bu defe Terzinin bexti getirir ve o ayda 10 tumen teqaud almaga baslayir Lakin o bununla kifayetlenmeyib tezlikle saha daha bir rubai gonderir ve teqaudunun 12 tumen mebleginde mueyyenlesdirilmesini xahis edir Sair bu isteyini ugurlu bir terzde sitayis etdiyi imamlarin sayi ile elaqelendirmis ve gorunur meqsedine nail olmusdu II Sah Abbas Terziye qarsi daha lutfkar olmus sairin ozunun yazdigi kimi sonsuz seferlerine son qoymaq ucun onu evlendrmis ve sarayda ise teyin etmisdi Tesadufi deyil ki Terzi II Sah Abbasa coxlu seirler hesr etmis ve onu minnetlarliqla teriflemisdir Terzi yaradaciliginin en muhum ve orijinal ceheti onun ozunemexsus dili ifade terzidir Sairin yasadigi esr umumiyyetle poeziyada yeni uslub axtarislari dovru idi Hemin axtarislar son derece intensiv ardicil ve suurlu seciyye dasiyirdi Terzinin muasirlerinden Kelim Kasani Saib Tebrizi Qeni Kesmiri ve b sairlerin eserlerinde done done isletdikleri terz e noy ve terz e taze ifadeleri mehz bu meqsedin aciqlanmasina xidmet edirdi Bu ifadelere Terzinin seirlerinde de tez tez tesaduf olunur Lakin arasdirma gosterir ki Terzi yaradiciliginda hemin ifadeler nisbeten ferqli mena yukune malik idi Adi cekilen sairlerin poeziyasinda yeni uslub yaradiciligi daha cox tematik ve estetik istiqametlerde aparilirdisa Terzi hemin isi sirf linqvistik planda heyata kecirirdi Sairin irsinin en qabariq xususiyyeti onun qeyri adi soz yaradiciligi da hemin secimin bilavasite neticesi idi Meselen sairin Avsarlari mezemmetle yazdigi mesnevisinde ve diger serlerinde Duraq bey Qarli aga Yagmur Cavgun Gokce Yarmis Dasdemur Atluxan Yologlu Qilinc bey Xencer bey ve s kimi sexs adlari islenmisdir Terzinin divaninda Azerbaycan dilinde butov seirler de vardir bunlar bir qeside bir qite ve uc rubaiden ibaretdir Terzi Avsar 20 mart 1678 ci ilde vefat edib YaradiciligiVikimenbede elaqeli metnlerMenbe1 Terzi Efsar Divan Tehran 1338 2 Mehemmedeli Terbiyet Danismendani Azerbaycan Baki 1987 3 Rzaqulu xan Hidayet Mecmeul fuseha Tehran 1295 4 Hemid Arasli XVII XVIII esrler Azerbaycan edebiyyati tarixi Baki 1956 5 E E Bertels Istoriya literatury i kultury Irana M 1988 6 Enver Cingizoglu Aydin Avsar Avsarlar Baki Susa 2008 348 seh