Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Həbibi (az-əbcəd. حبيبي; təq. 1470, Bərgüşad, Ucar rayonu – 1520, Konstantinopol) — XV əsrin sonu və XVI əsrin əvvəllərində yaşamış Azərbaycan şairi. O, yaşadığı dövrün ən mühüm Azərbaycan şairi hesab olunur.
| Həbibi | |
|---|---|
| az-əbcəd. حبيبي | |
 Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin binasının pəncərəsində Həbibinin təsviri. | |
| Doğum adı | naməlum. |
| Təxəllüsləri | Həbibi, Əcəm Həbibi, Həbibiyi Azərbaycani, Həbibiyi Bərgüşadi, Həbibi Çələbi |
| Doğum tarixi | təq. 1470 |
| Doğum yeri | Bərgüşad |
| Vəfat tarixi | 1520 |
| Vəfat yeri | |
| Vətəndaşlığı | Ağqoyunlu,Səfəvi |
| Milliyyəti | azərbaycanlı |
| Fəaliyyəti | yazıçı, şair |
| Əsərlərinin dili | Azərbaycan dili, türk dili |
 Həbibi Vikimənbədə | |
Həbibi həyatının ilk illərini Ağqoyunlu hökmdarı Yaqub padşah sarayında keçirmiş və ilk şeirlərini burada yazmağa başlamışdır. O, 1502-ci ildə Səfəvi şahı I İsmayıl tərəfindən "şairlərin şahı" tituluna layiq görülmüş və beləliklə, Səfəvilər dövlətində saray şairi olmuşdur. Həbibi öz əsərlərini doğma Azərbaycan dilində yazmış, hürufilik və təsəvvüf kimi mövzulardan bəhs etmişdir. O, özündən sonrakı illərdə yazıb-yaratmış şairlərə, o cümlədən Füzuliyə ustadlıq etmiş, ümumi mənzərədə isə Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafına mühüm təsir göstərmişdir. Həbibi ömrünün son illərini Anadoluda keçirmiş, 1519-cu və ya 1520-ci ildə vəfat etmişdir.
Həyatı
Həbibi 1470-ci ildə Bergüşad kəndində (indiki Azərbaycan Respublikasına bağlı Ucar rayonunun tərkibində) anadan olmuşdur. O, uşaqlıq illərində çobanlıqla məşğul olmuşdur. Səfəvi şahzadəsi Sam Mirzənin qeydlərinə görə, Həbibi bir dəfə çobanlıq etdiyi vaxt ov səfərində olan Ağqoyunlu hökmdarı Yaqub bəy ilə görüşmüşdür. Yaqub bəy bu zaman Həbibinin dahiliyinə görə onu öz himayəsinə götürmək qərarına gəlmişdir. O, ilk şeirlərini məhz Yaqub bəyin hakimiyyəti dövründə, Ağqoyunlu sarayında yaşayarkən ərsəyə gətirmişdir.
1490-cı ildə Yaqub bəyin vəfat etməsindən 1502-ci ilə qədər Həbibinin həyatı haqqında heç nə məlum deyil. O, 1502-ci ildə Səfəvilər dövlətində saray şairi olmuş, özü də şair olan Səfəvi şahı I İsmayıl (1487–1524) ona "məlik üş-şüəra" (mənası – şairlərin şahı) titulunu layiq görmüşdür. Həbibi 1514-cü ildə Osmanlı imperiyasının paytaxtı Konstantinopol (indiki İstanbul) şəhərinə köçmüşdür. Müasir tarixçilər bunu Osmanlı sultanı I Səlimin o vaxt Səfəvilərin paytaxtı olan Təbriz şəhərini tutması ilə əlaqələndirirlər. Akademik Həmid Araslıya (1902–1983) görə, Həbibi 1514-cü ildə Təbriz ələ keçirildikdən sonra Osmanlı sultanı I Səlim tərəfindən Konstantinopola gətirilmiş 1,700 incəsənət xadimindən biri idi. Övliya Çələbi Həbibini I Səlimin saray əyanı kimi təsvir etmişdir. Müasir tarixçilər buna əsaslanaraq güman edirlər ki, türk və fars ədəbiyyatı ilə yaxından maraqlanan sultan Həbibini sarayını tərk etdiyinə görə ondan məyus qalmış Şah İsmayıldan qorumağa çalışırdı.
Mənbələrdə I Səlimin dövründə vəfat etdiyi bildirilən Həbibinin dəqiq ölüm tarixi məlum deyil. Övliya Çələbinin qeydlərinə görə, o, Sütlücədə yerləşən Cəfərabad xanəgahında dəfn edilmişdir. "İranika Ensiklopediyası" və "İslam Ensiklopediyası" Həbibinin 1519-cu ildə vəfat etdiyini qeyd edilir, Böyük Sovet Ensiklopediyasında və "Meydan Larousse"da isə şairin vəfat tarixi 1520-ci il göstərilir.
Yaradıcılığı
Həbibinin əsərlərinin çoxu itmiş, onlardan sadəcə 40-ı indiki dövrə qədər gəlib çatmışdır. Müasir tarixçilər sağlığında olan şöhrətini nəzərə alaraq güman edirlər ki, o, öz "Divan"ını hələ Anadoluya gəlməmişdən əvvəl yazmışdır. Həbibinin şeirlərində istifadə olunan dil sırf Azərbaycan türkcəsinə aid edilir, lakin burada fars dilinə xarakterik çoxsaylı elementlər, həmçinin cığatay dilinin təsiri də müşahidə olunur. Onun şeirləri "sadə və səmimi" kimi təsvir olunur. Həbibinin şeirlərində hürufiliklə bağlı məzmunlar öz yerini tapmışdır. O, aydın və canlı metaforalarla məhəbbət və sufilik mövzularında fəlsəfi şeirlər yazmışdır. Həbibi öz dövrünün ən görkəmli Azərbaycan şairlərindən biri idi.Mehmed Fuad Köprülüyə görə, o, Nəsimi, Xətai (Səfəvi şahı I İsmayılın təxəllüsü) və Füzuli arasında keçid dövrünü təmsil edirdi. Həbibinin şeirləri xüsusilə Xətai və Füzulinin yaradıcılığına təsir göstərmişdir.
Həbibi yaradıcılığında XIV əsr Azərbaycan şairiNəsimidən, bir qədər də Osmanlı şairləri Yusif Şeyxi və Əhməd Paşadan, həmçinin Azərbaycandilli Xəlilidən çox təsirlənmişdir. Sevgi, içki, Adəmə səcdə və tanrı ilə birliyə nail olmaq kimi mənəvi mövzular Həbibinin şeirlərində ən mühüm məfhumlardır. Bundan əlavə, o, şeirlərində dini idarəni rişxənd edir. Həbibi Anadolu türkcəsində də şeirlər yazmış, misralarının quruluşuna, xüsusən də qafiyələrin düzgünlüyünə çox diqqət yetirmişdir. Buna baxmayaraq, o, bəzən Anadolu türkcəsindən yanlış formada istifadə edir və Osmanlı şairlərinin nəzm texnikasındakı ustalığı ilə uyğunlaşa bilmirdi. Çakəri Sinan Çələbi, Səfayi Çələbi, Cəlalzadə Mustafa Çələbi, Həyati Çələbi, Tutmaçı kimi XVI əsr şairlərinin Həbibiyə nəzirələr yazmaları onun Osmanlı poeziyasında tutduğu yerin əhəmiyyətini nümayiş etdirir.
Həbibi Anadolu türkcəsində şeir yazmağı öyrənsə də, Osmanlı bioqrafı Aşıq Çələbi (1520–1572) Həbibinin poeziyasını Osmanlı üslubuna deyil, İran (əcəmanə) üslubuna aid hesab etmiş və onun poeziyasının "çağdaş poetik cərəyanlar"a uyğun gəlmədiyini qeyd etmişdir.
İrsi
Müasir tarixçilər güman edirlər ki, Həbibi sağlığında və ölümündən sonra bir müddət məşhur bir şair idi. Onlar əsas olaraq Füzulinin Həbibinin öz qəzəllərindən birinin mətləsindən götürülmüş müxəmməs yazmasını göstərirlər. Həbibi Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında böyük rol oynamış bir çox gələcək şairlərə təsir etmişdir. Buna baxmayaraq, Həbibi indiki dövrdə demək olar ki, tamamilə unudulmuşdur. Onun şeirlərindən yalnız bir neçəsi qorunub saxlanmışdır, bu da öz növbəsində ölümündən qısa müddət sonra məşhurluq baxımından onu ötmüş Füzuli və Osmanlı şairi Baki (1526–1600) ilə bağlıdır.
Nəşrlər
- Həbibi. Şeirlər (PDF) (az.). Bakı: Şərq-Qərb. 2006.
- Şerlər (az.). Bakı. 1981.
- Qəsidələr, qəzəllər // Azərbaycan klassik ədəbiyyatı kitabxanası (az.). III cild. Bakı. 1984.
Qeydlər
- Həbibinin gerçək adı bilinmir. Fərqli mənbələrdə onun adı Əcəm Həbibi, Həbibiyi Azərbaycani, Həbibiyi Bərgüşadi və Həbibi Çələbi kimi qeyd olunmuşdur.
Mənbə
İstinadlar
- Oğuz, Üst və Gürbüz, 2020
- Prokhorov, 1969–1978
- Erden, 2018. səh. 5
- Sadıkoğlu, 1996. səh. 374–375
- Erden, 2018. səh. 6
- Erden, 2018. səh. 7
- Hess, 2020
- Javadi, Burrill, 1988. səh. 251–255
- Meydan Larousse, 1960. səh. 287
- Great Soviet Encyclopedia, 1969–1978
- Mustafayeva, 2021. səh. 5
- Erden, 2018. səh. 9
- Péri, 2021. səh. 245
- Erden, 2018. səh. 8
Ədəbiyyat
- Oğuz, Fatma Sabiha Kutlar; Üst, Sibel; Gürbüz, Mehmet. "HABÎBÎ, Acem Habîbî, Habîbî-i Azerbaycânî, Habîbî-i Bergüşâdî, Habîbî Çelebi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (türk). Əhməd Yəsəvi Universiteti. 31 mart 2015.
- Erden, Murat. XV. Yüzyıl şairi Habîbî ve dîvânı (Tezis) (türk). Mərmərə: Mərmərə Universiteti. 2018.
- Hess, Michael R. Hǝbibi // Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Rowson, Everett (redaktorlar ). Encylopedia of Islam (ingilis). THREE. Brill Online. 2020. doi:10.1163/1573-3912_ei3_COM_30148. ISSN 1873-9830. }}
- Javadi, H.; Burrill, K. AZERBAIJAN x. Azeri Turkish Literature // Yarshater, Ehsan (redaktor). Encyclopædia Iranica (ingilis). Volume III/3: Azerbaijan IV–Bačča(-ye) Saqqā. London and New York: Routledge & Kegan Paul. 1988. 251–255. ISBN .
- Mustafayeva, Nurlana. "Study of Azerbaijani Poet İmadeddin Nasimi's Creativity in Turkish Literary Crit". Journal of Turkish Research Institute (ingilis) (72). 1 January 2021: 1–10. doi:10.14222/Turkiyat4378.
- Prokhorov, Alexander, redaktorХАБИБИ // Больша́я сове́тская энциклопе́дия (rus) (3). Moskva: Советская энциклопедия. 1969–1978.
- Péri, Benedek. 'O Muhibbi! You've Lit Your Lamp with Khosrow's Burning Passion': Persian Poetry as Perceived by Sixteenth-Century Ottoman Authors // Melville, Charles (redaktor). Safavid Persia in the Age of Empires: The Idea of Iran Vol. 10 (ingilis). I.B. Tauris. 2021. ISBN .
- Sadıkoğlu, Cengiz. HABÎBÎ // TDV İslam Ansiklopedisi (türk). 14 (Geli̇bolu – Haddesenâ). İstanbul: . ISBN .
- HABİBİ // Meydan Larousse (türk). 8. Meydan Yayınevi. 1960.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hebibi az ebced حبيبي teq 1470 Bergusad Ucar rayonu 1520 Konstantinopol XV esrin sonu ve XVI esrin evvellerinde yasamis Azerbaycan sairi O yasadigi dovrun en muhum Azerbaycan sairi hesab olunur Hebibiaz ebced حبيبي Nizami Gencevi adina Milli Azerbaycan Edebiyyati Muzeyinin binasinin penceresinde Hebibinin tesviri Dogum adi namelum Texellusleri Hebibi Ecem Hebibi Hebibiyi Azerbaycani Hebibiyi Bergusadi Hebibi CelebiDogum tarixi teq 1470Dogum yeri BergusadVefat tarixi 1520Vefat yeri Konstantinopol Osmanli imperiyasiVetendasligi Agqoyunlu SefeviMilliyyeti azerbaycanliFealiyyeti yazici sairEserlerinin dili Azerbaycan dili turk diliHebibi Vikimenbede Hebibi heyatinin ilk illerini Agqoyunlu hokmdari Yaqub padsah sarayinda kecirmis ve ilk seirlerini burada yazmaga baslamisdir O 1502 ci ilde Sefevi sahi I Ismayil terefinden sairlerin sahi tituluna layiq gorulmus ve belelikle Sefeviler dovletinde saray sairi olmusdur Hebibi oz eserlerini dogma Azerbaycan dilinde yazmis hurufilik ve tesevvuf kimi movzulardan behs etmisdir O ozunden sonraki illerde yazib yaratmis sairlere o cumleden Fuzuliye ustadliq etmis umumi menzerede ise Azerbaycan edebiyyatinin inkisafina muhum tesir gostermisdir Hebibi omrunun son illerini Anadoluda kecirmis 1519 cu ve ya 1520 ci ilde vefat etmisdir HeyatiHebibi 1470 ci ilde Bergusad kendinde indiki Azerbaycan Respublikasina bagli Ucar rayonunun terkibinde anadan olmusdur O usaqliq illerinde cobanliqla mesgul olmusdur Sefevi sahzadesi Sam Mirzenin qeydlerine gore Hebibi bir defe cobanliq etdiyi vaxt ov seferinde olan Agqoyunlu hokmdari Yaqub bey ile gorusmusdur Yaqub bey bu zaman Hebibinin dahiliyine gore onu oz himayesine goturmek qerarina gelmisdir O ilk seirlerini mehz Yaqub beyin hakimiyyeti dovrunde Agqoyunlu sarayinda yasayarken erseye getirmisdir 1490 ci ilde Yaqub beyin vefat etmesinden 1502 ci ile qeder Hebibinin heyati haqqinda hec ne melum deyil O 1502 ci ilde Sefeviler dovletinde saray sairi olmus ozu de sair olan Sefevi sahi I Ismayil 1487 1524 ona melik us suera menasi sairlerin sahi titulunu layiq gormusdur Hebibi 1514 cu ilde Osmanli imperiyasinin paytaxti Konstantinopol indiki Istanbul seherine kocmusdur Muasir tarixciler bunu Osmanli sultani I Selimin o vaxt Sefevilerin paytaxti olan Tebriz seherini tutmasi ile elaqelendirirler Akademik Hemid Arasliya 1902 1983 gore Hebibi 1514 cu ilde Tebriz ele kecirildikden sonra Osmanli sultani I Selim terefinden Konstantinopola getirilmis 1 700 incesenet xadiminden biri idi Ovliya Celebi Hebibini I Selimin saray eyani kimi tesvir etmisdir Muasir tarixciler buna esaslanaraq guman edirler ki turk ve fars edebiyyati ile yaxindan maraqlanan sultan Hebibini sarayini terk etdiyine gore ondan meyus qalmis Sah Ismayildan qorumaga calisirdi Menbelerde I Selimin dovrunde vefat etdiyi bildirilen Hebibinin deqiq olum tarixi melum deyil Ovliya Celebinin qeydlerine gore o Sutlucede yerlesen Ceferabad xanegahinda defn edilmisdir Iranika Ensiklopediyasi ve Islam Ensiklopediyasi Hebibinin 1519 cu ilde vefat etdiyini qeyd edilir Boyuk Sovet Ensiklopediyasinda ve Meydan Larousse da ise sairin vefat tarixi 1520 ci il gosterilir YaradiciligiHebibinin eserlerinin coxu itmis onlardan sadece 40 i indiki dovre qeder gelib catmisdir Muasir tarixciler sagliginda olan sohretini nezere alaraq guman edirler ki o oz Divan ini hele Anadoluya gelmemisden evvel yazmisdir Hebibinin seirlerinde istifade olunan dil sirf Azerbaycan turkcesine aid edilir lakin burada fars diline xarakterik coxsayli elementler hemcinin cigatay dilinin tesiri de musahide olunur Onun seirleri sade ve semimi kimi tesvir olunur Hebibinin seirlerinde hurufilikle bagli mezmunlar oz yerini tapmisdir O aydin ve canli metaforalarla mehebbet ve sufilik movzularinda felsefi seirler yazmisdir Hebibi oz dovrunun en gorkemli Azerbaycan sairlerinden biri idi Mehmed Fuad Kopruluye gore o Nesimi Xetai Sefevi sahi I Ismayilin texellusu ve Fuzuli arasinda kecid dovrunu temsil edirdi Hebibinin seirleri xususile Xetai ve Fuzulinin yaradiciligina tesir gostermisdir Hebibi yaradiciliginda XIV esr Azerbaycan sairiNesimiden bir qeder de Osmanli sairleri Yusif Seyxi ve Ehmed Pasadan hemcinin Azerbaycandilli Xeliliden cox tesirlenmisdir Sevgi icki Ademe secde ve tanri ile birliye nail olmaq kimi menevi movzular Hebibinin seirlerinde en muhum mefhumlardir Bundan elave o seirlerinde dini idareni risxend edir Hebibi Anadolu turkcesinde de seirler yazmis misralarinin qurulusuna xususen de qafiyelerin duzgunluyune cox diqqet yetirmisdir Buna baxmayaraq o bezen Anadolu turkcesinden yanlis formada istifade edir ve Osmanli sairlerinin nezm texnikasindaki ustaligi ile uygunlasa bilmirdi Cakeri Sinan Celebi Sefayi Celebi Celalzade Mustafa Celebi Heyati Celebi Tutmaci kimi XVI esr sairlerinin Hebibiye nezireler yazmalari onun Osmanli poeziyasinda tutdugu yerin ehemiyyetini numayis etdirir Hebibi Anadolu turkcesinde seir yazmagi oyrense de Osmanli bioqrafi Asiq Celebi 1520 1572 Hebibinin poeziyasini Osmanli uslubuna deyil Iran ecemane uslubuna aid hesab etmis ve onun poeziyasinin cagdas poetik cereyanlar a uygun gelmediyini qeyd etmisdir IrsiMuasir tarixciler guman edirler ki Hebibi sagliginda ve olumunden sonra bir muddet meshur bir sair idi Onlar esas olaraq Fuzulinin Hebibinin oz qezellerinden birinin metlesinden goturulmus muxemmes yazmasini gosterirler Hebibi Azerbaycan edebiyyatinin inkisafinda boyuk rol oynamis bir cox gelecek sairlere tesir etmisdir Buna baxmayaraq Hebibi indiki dovrde demek olar ki tamamile unudulmusdur Onun seirlerinden yalniz bir necesi qorunub saxlanmisdir bu da oz novbesinde olumunden qisa muddet sonra meshurluq baximindan onu otmus Fuzuli ve Osmanli sairi Baki 1526 1600 ile baglidir NesrlerVikimenbede elaqeli metnler Hebibi Seirler PDF az Baki Serq Qerb 2006 Serler az Baki 1981 Qesideler qezeller Azerbaycan klassik edebiyyati kitabxanasi az III cild Baki 1984 QeydlerHebibinin gercek adi bilinmir Ferqli menbelerde onun adi Ecem Hebibi Hebibiyi Azerbaycani Hebibiyi Bergusadi ve Hebibi Celebi kimi qeyd olunmusdur MenbeIstinadlar Oguz Ust ve Gurbuz 2020 Prokhorov 1969 1978 Erden 2018 seh 5 Sadikoglu 1996 seh 374 375 Erden 2018 seh 6 Erden 2018 seh 7 Hess 2020 Javadi Burrill 1988 seh 251 255 Meydan Larousse 1960 seh 287 Great Soviet Encyclopedia 1969 1978 Mustafayeva 2021 seh 5 Erden 2018 seh 9 Peri 2021 seh 245 Erden 2018 seh 8 Edebiyyat Oguz Fatma Sabiha Kutlar Ust Sibel Gurbuz Mehmet HABIBI Acem Habibi Habibi i Azerbaycani Habibi i Bergusadi Habibi Celebi Turk Edebiyati Isimler Sozlugu turk Ehmed Yesevi Universiteti 31 mart 2015 Erden Murat XV Yuzyil sairi Habibi ve divani Tezis turk Mermere Mermere Universiteti 2018 Hess Michael R Hǝbibi Fleet Kate Kramer Gudrun Matringe Denis Nawas John Rowson Everett redaktorlar Encylopedia of Islam ingilis THREE Brill Online 2020 doi 10 1163 1573 3912 ei3 COM 30148 ISSN 1873 9830 Javadi H Burrill K AZERBAIJAN x Azeri Turkish Literature Yarshater Ehsan redaktor Encyclopaedia Iranica ingilis Volume III 3 Azerbaijan IV Bacca ye Saqqa London and New York Routledge amp Kegan Paul 1988 251 255 ISBN 978 0 71009 115 4 Mustafayeva Nurlana Study of Azerbaijani Poet Imadeddin Nasimi s Creativity in Turkish Literary Crit Journal of Turkish Research Institute ingilis 72 1 January 2021 1 10 doi 10 14222 Turkiyat4378 Prokhorov Alexander redaktorHABIBI Bolsha ya sove tskaya enciklope diya rus 3 Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 1978 Peri Benedek O Muhibbi You ve Lit Your Lamp with Khosrow s Burning Passion Persian Poetry as Perceived by Sixteenth Century Ottoman Authors Melville Charles redaktor Safavid Persia in the Age of Empires The Idea of Iran Vol 10 ingilis I B Tauris 2021 ISBN 978 0755633784 Sadikoglu Cengiz HABIBI TDV Islam Ansiklopedisi turk 14 Geli bolu Haddesena Istanbul ISBN 9789753894418 HABIBI Meydan Larousse turk 8 Meydan Yayinevi 1960