Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xəlili (1407, Təbriz – 1485, İznik) — Osmanlı imperiyasında yaşamış XV əsrin azərbaycan dilli şairi.
| Xəlili | |
|---|---|
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Təbriz |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | İznik |
| Milliyyəti | Azərbaycanlı |
| Fəaliyyəti | şair |
| Fəaliyyət illəri | XV əsr |
| Əsərlərinin dili | Azərbaycan dili |
| Janrlar | lirika, poema |
Həyatı
Xəlil İbrahim bəy və ya Şeyx Xəlili adı kimi tanınır. 1407-ci ildə Təbriz və ya Diyarbəkirdə anadan olub. Əsərlərindən və memuar müəlliflərinin yazdıqları məlumatlardan belə çıxır ki, Xəlili gəncliyində hürufilik ideyalarını təbliğ edən şeirlər yazıb. Hürufiliyi yaymaq məqsədilə Osmanlı imperiyasına köçüb.
Gəncliyində İznikə gələrək İstanbulda keçirdiyi 1465-ci il istisna olmaqla, ömrünün sonuna qədər bu şəhərdə yaşayıb. Özünün qurduğu xanəgahda şeyx olub.
Xəlil 1485-ci ildə İznikdə vəfat edib.
Yaradıcılığı
Xəlilinin şeirlərində Əvhədi Marağalı və İmadəddin Nəsiminin təsiri hiss edilir. Onun özü isə Həbibi və XVI əsrin başqa şairlərinin yaradıcılığına təsir göstərib.
1334 beytdən ibarət və müxtəlif üslubda (qəzəl, müxəmməs, mürəbbe və s.) şeirləri özündə əks etdirən "Fürkat-namə" (Fürkatnâme, Firkat-nâme və ya Firak-nâme) (1471–1472) məsnəvisi ilə məşhurdur. "Fürkat-namə"nin lirik qəhrəmanı Xəlilinin özü olmasına baxmayaraq, şeirin əsl qadın sevgisindən, yoxsa mistik məhəbbətdən bəhs etdiyi barədə tədqiqatçılar arasında yekdil fikir yoxdur:
Bu mənə biçarə dərvişi dilruş
Qərib bikəs biyar bihuş
Onun cəsədi çarmıxa çəkilərək yarğılanıb
Qəlbi Hicran əlindən təmizlənir
Əcəm mülkündə idum elmlə məşğuldur
Mən gah fiqh, gah məkul oxuyurdum
Tarixi zuhdi muxtarı oldum
Ey sülh əhli, mənə lütf edin
Yurdum gah mədrəsə gah məscid
Hikmət nuru dilimdə ləmi oldu
Məgər, kimə nə etdim?
Gahi süğl oldum, gahı taət
Dünən elm öyrənmək mənim üçün xoş idi
Əməlləri yerinə yetirmək caiz idi
Xəlilinin ikinci məşhur əsərinin "Divan" olduğu deyilir. Lakin Osmanlı dövrü ədəbiyyatyı tədqiqatçıları (Yavuz 1972: 168) əsərində şairin çoxşaxəli bir divanı olduğu qeyd olunsa da, "Aşıq Çələbi yaradıcılığı" əsərində "Fürkat-namə"nin xalq arasında "Divani Xəlili" adı ilə məşhurlaşdığı bildirilir. Ona görə də qeyd etmək lazımdır ki, bu gün əlimizdə olmayan Xəlili "Divanı"nın varlığı ilə bağlı Aşıq Çələbinin verdiyi başlıqdan qaynaqlanan çaşqınlıq ehtimalı var. Lakin "Fürkat-namə"dəki aşağıdakı qoşma Xəlilinin divan yazmış ola biləcəyini ehtimalını yaradır:
Xəlili Rahi İşıqda nə çətinliyə düşdü?
Pis göz etsən, kitab-i divanımıza məlum olsun
İstinadlar
- Хəлили. . X. Под ред. Дж. Кулиева. ru:Азербайджанская советская энциклопедия: Главная редакция Азербайджанской советской энциклопедии. 1987. 75.
- "Ahmet KAVAKLIYAZI. 15. Yüzyıl Şairlerinden Diyarbakırlı Halîlî'nin Şiirleri, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 34, Konya, 2015, ss. 1–88". 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-03-29.
- "Halîlî // Mustafa Özkan, Mustafa İsen, TDV İslâm Ansiklopedisi, 15, İstanbul, 1997, 329–330". 2022-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-03-29.
- "Halîlî, Halîl İbrâhim — Ahmet Yesevi Üniversitesi". 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-03-29.
- Kut, Günay (1977). "Fürkat-nâme". TDAY Belleten. 335.
- Kut, Günay (1977). "Fürkat-nâme". TDAY Belleten. 333–353.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xelili 1407 Tebriz 1485 Iznik Osmanli imperiyasinda yasamis XV esrin azerbaycan dilli sairi XeliliDogum tarixi 1407Dogum yeri TebrizVefat tarixi 1485Vefat yeri IznikMilliyyeti AzerbaycanliFealiyyeti sairFealiyyet illeri XV esrEserlerinin dili Azerbaycan diliJanrlar lirika poemaHeyatiXelil Ibrahim bey ve ya Seyx Xelili adi kimi taninir 1407 ci ilde Tebriz ve ya Diyarbekirde anadan olub Eserlerinden ve memuar muelliflerinin yazdiqlari melumatlardan bele cixir ki Xelili gencliyinde hurufilik ideyalarini teblig eden seirler yazib Hurufiliyi yaymaq meqsedile Osmanli imperiyasina kocub Gencliyinde Iznike gelerek Istanbulda kecirdiyi 1465 ci il istisna olmaqla omrunun sonuna qeder bu seherde yasayib Ozunun qurdugu xanegahda seyx olub Xelil 1485 ci ilde Iznikde vefat edib YaradiciligiXelilinin seirlerinde Evhedi Maragali ve Imadeddin Nesiminin tesiri hiss edilir Onun ozu ise Hebibi ve XVI esrin basqa sairlerinin yaradiciligina tesir gosterib 1334 beytden ibaret ve muxtelif uslubda qezel muxemmes murebbe ve s seirleri ozunde eks etdiren Furkat name Furkatname Firkat name ve ya Firak name 1471 1472 mesnevisi ile meshurdur Furkat name nin lirik qehremani Xelilinin ozu olmasina baxmayaraq seirin esl qadin sevgisinden yoxsa mistik mehebbetden behs etdiyi barede tedqiqatcilar arasinda yekdil fikir yoxdur Bu mene bicare dervisi dilrus Qerib bikes biyar bihus Onun cesedi carmixa cekilerek yargilanib Qelbi Hicran elinden temizlenir Ecem mulkunde idum elmle mesguldur Men gah fiqh gah mekul oxuyurdum Tarixi zuhdi muxtari oldum Ey sulh ehli mene lutf edin Yurdum gah medrese gah mescid Hikmet nuru dilimde lemi oldu Meger kime ne etdim Gahi sugl oldum gahi taet Dunen elm oyrenmek menim ucun xos idi Emelleri yerine yetirmek caiz idi Xelilinin ikinci meshur eserinin Divan oldugu deyilir Lakin Osmanli dovru edebiyyatyi tedqiqatcilari Yavuz 1972 168 eserinde sairin coxsaxeli bir divani oldugu qeyd olunsa da Asiq Celebi yaradiciligi eserinde Furkat name nin xalq arasinda Divani Xelili adi ile meshurlasdigi bildirilir Ona gore de qeyd etmek lazimdir ki bu gun elimizde olmayan Xelili Divani nin varligi ile bagli Asiq Celebinin verdiyi basliqdan qaynaqlanan casqinliq ehtimali var Lakin Furkat name deki asagidaki qosma Xelilinin divan yazmis ola bileceyini ehtimalini yaradir Xelili Rahi Isiqda ne cetinliye dusdu Pis goz etsen kitab i divanimiza melum olsunIstinadlarHelili X Pod red Dzh Kulieva ru Azerbajdzhanskaya sovetskaya enciklopediya Glavnaya redakciya Azerbajdzhanskoj sovetskoj enciklopedii 1987 75 Ahmet KAVAKLIYAZI 15 Yuzyil Sairlerinden Diyarbakirli Halili nin Siirleri Selcuk Universitesi Edebiyat Fakultesi Dergisi S 34 Konya 2015 ss 1 88 2022 03 29 tarixinde Istifade tarixi 2022 03 29 Halili Mustafa Ozkan Mustafa Isen TDV Islam Ansiklopedisi 15 Istanbul 1997 329 330 2022 03 31 tarixinde Istifade tarixi 2022 03 29 Halili Halil Ibrahim Ahmet Yesevi Universitesi 2022 03 29 tarixinde Istifade tarixi 2022 03 29 Kut Gunay 1977 Furkat name TDAY Belleten 335 Kut Gunay 1977 Furkat name TDAY Belleten 333 353