Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Leyli — bir çox Yaxın Şərq xalqlarının folklorunda yayılmış "Leyli və Məcnun" haqqında dastanların qəhrəmanıdır. Yazılı ədəbiyyatda Leyli obrazı ilk dəfə Nizami Gəncəvi tərəfindən istifadə edilmiş, daha sonra Nizaminin təsiri ilə həmin mövzuda əsərlər yazmış şairlər tərəfindən istifadə olunmuşdur.
| Leyli | |
|---|---|
 Gəncə şəhərində "Leyli və Məcnun" heykəli | |
| Əsər | Leyli və Məcnun |
| İlk görünmə | Leyli və Məcnun |
| Canlandıranlar | (Leyli və Məcnun filmində) (Nizami filmində) |
| Məlumat | |
| Cinsi | qadın |
| Doğum tarixi | VII əsr |
| Yaşayış yeri | Ərəbistan |
| Milliyyəti | ərəb |
Leyli həm də, Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyov tərəfindən, Məhəmməd Füzulinin "Leyli və Məcnun" poemasının motivləri əsasında yazılmış "Leyli və Məcnun" operasının əsas qəhrəmanlarından biridir. Operada soprano səs olan Leyli rolunun ilk ifaçısı Əbdürrəhman Fərəcov olmuşdur.
Kinematoqrafiyada Leyli obrazını, 1961-ci ildə çəkilmiş Leyli və Məcnun filmində aktrisa , 1982-ci ildə çəkilmiş Nizami filmində isə Gülnarə Sayalıyeva canlandırmışlar.
Nizaminin "Leyli və Məcnun"unda
Nizami Leyli obrazında gözəlliyə məhəbbəti tərənnüm
etmişdir. Bu gözəlliyin məzmuu və mündəricəsi olduqca genişdir. O, şüur, əxlaq, ənənə gözəlliyi, həyat və yaşamaq gözəlliyidir. Məcnun şerlərində tərənnüm olunan bu gözəlliyi cəmiyyət də dərk etməlidir və bu gözəllikdən zövq almaq üçün əvvəlcə poeziyanın, sənətin gözəlliyini duymalıdır, həyat həqiqətlərini bu poeziyadan əxz etməlidir. Nizami əsərdə Leylini canlı sənət nümunəsi kimi təsvir edir:
 | Yaxşılıq şerinin ilk səhifəsi, Gözəllik mülkünün şahənşahı. Yeddi ulduz camalının mündəricəsi, Yedi xəlifədən paltarı olan. Üzünə göylər ayı həsəd aparır, Gözəlliyilə bostan sərvinin bağrını sökər. Bütpərəstlərin səcdə mehrabı, O saray qəndili və gülşən şamı. Eşqə və naza yar olan, Həm xəzinə, həm xəznədar olan. |  |
Nizaminin təsvirinə görə Leylinin saçından bənövşə qıvrım verərdi. Qönçənin ətrindən bac alardı, çəmən mükündən xərac istəyərdi. Ç. Sasanian yazır ki, Leyli Nizaminin estetik idealıdır. O, yaranmışların ən gözəlidir. Bu romantik təsvirdə Leylinin gözəlliyinin həddi-hüdudu yoxdur. Onun gözəlliyini təbiətdə olan heç nə ilə müqayisə etmək olmaz.
Nizami Leylinin gözəlliyini ideal səviyyəyə qaldırır. Leylinin gözəlliyi qarşısında göylər də, pərilər də baş əyir, yer-təbiət ondan utanır. O. "kiçik bir qəmzəsi ilə bir yox, min könül alırdı." Leyli görkəmdə "ərəb ayı, könül almaqda isə Əcəm türkü" idi.
Leylinin ideal gözəlliyini özünün romantik təxəyyülündə bu cür cazibəli şəkildə təsvir edən Nizami, öz qəhrəmanı üçün eyni zamanda ideal ictimai həyat şəraiti arayırdı. Leyli bir estetik ideal kimi mövcud tarixi şəraitin estetik düşüncələrinə zidd idi. Bu ziddiyyət Leylinin evdə dustaq edilməsində, nəcib hisslərinin cilovlanmasında, ixtiyaratının əlindən alınmasında əyani şəkildə özünü büruzə verir. Leyli bu məhkumiyyətə etiraz edir, öz şəxsi könül arzularının tələbi ilə azad həyat sürmək istəyir.
Şair Leylinin gözəlliyini ideallaşdırıb romantik şəkildə təsvir etsə də, onun bədbəxtliyini, onu məhkumiyyətə məcbur edən ictimai ziddiyyətləri daha çox real xarakterdə canlandırır. Daha doğrusu, şair həyatdakı ictimai eybəcərlikləri romantikləşdirmir.
Leyli Nizami poemasında min-min könülə şadlıq və səfa gətirən bahar təbiəti kimi füsünkar gözəlliyə malik bir qızdır. "Mümtaz adamlar onun gözəlliyinə könül verib sevdilər. Vilayətlərdən hər kəs mal ilə gəlib onun hüsnünə baxmağa can atırdı. O xəzinənin dürr istəyənləri onun yanına min dəllal göndərib. Birisi əl atıb ki, yatağı aparsın, o biri yaxasını açıb ki, bal yesin." Leyli İbn Salama ərə verildikdən sonra Məcnuna göndərdiyi peyğamlarda sadiq qalmağından danışır. Leylinin nəsihətində həyata bağlılıq, gələcəyə nikbin münasibət vardır. Leylidə vəsətə qovuşmaq meyli əsər boyu getdikcə qüvvətləndiyi halda, Məcnunda bu keyfiyyətlər tədricən azalır.H. Araslı göstərir ki, "Məcnun nə qədər romantik planda verilmişsə, Leyli bir o qədər real və həyati obrazdır." Çünki, "Nizami Leylinin məhkum vəziyyətini, onun iztirablarını canlı, təsirli bir dil ilə əks etdirir."
Füzulinin"Leyli və Məcnun"unda
Füzuli Leyli ilə əlaqədar hadisələrə yeni məzmun verərək onu yaşadığı dövr ilə bağlayır. Bununla belə Leyli bütün varlığı ilə atalardan və bütünlüklə köhnə cəmiyyətdən ayrılmışdır. O da Məcnun kimi bayağı adət və qanunların mahiyyətini dərk etdiyindən həmin qanunların gözü bağlı qulları olan atalardan bizardır.
Füzuli qəhrəmanları atalardan və ataları təmsil edən köhnə cəmiyyətdən o qədər ayrılmışdır ki, sonuncuların nəsihəti də onlara xoş gəlmirdi. Füzuli Leylisinin anasına verdiyi cavab bu baxımdan diqqətəlayiqdir:
| | Həm sən dersən ki: “Məktəbə var!” Həm dersən sən ki: “Getmə zinhar!” Hansı sözə etiqadım olsun, Sənə necə etimadım olsun. | |
Leylinin fikrincə köhnə cəmiyyətə bağlı olan ana özü də nə etdiyini bilmir. O, bir tərəfdən adətlərin əsiridir, digər tərəfdən Leylinin hərəkət və tələblərində bir həqiqət və mədəniyyət hiss edir.
Nizami Leylisindən fərqli olaraq Füzuli Leylisi zəmanədən daha çox şikayətlənir, etirazlarını ardıcıl bəyan edir. Bu cəhətdən o, Nizaminin Məcnunu ilə müqayisə oluna bilər. Füzuli lirik şair kimi yeni əlavə ricətlərlə Leyli surətinin fəaliyyətinə geniş meydan açdığını özü də qeyd edir. Əsərin bir yerində Leyli və Məcnunun məhəbbət atəşinə daha çox yandığını və tənə oxuna artıq giriftar olduğunu söyləyir. Ancaq əlavə edir ki, sevgilisi heç olmazsa "hicab məhbusu, ağzı bağlı deyil, başqaları ilə danışmaq, səhralara üz tutmaqla dərdini azaldır." O isə daxili aləmini bəyan etmək, səhralara qaçmaq hüququndan da məhrum edilmişdir. Leylinin dörd divar arasında ağlamaqdan başqa imkanı yoxdur.
Füzuli qəhrəmanı özünün tədbirliliyini, sədaqətini və kamalını İbn Səlamın evində də nümayiş etdirir. Nizamidə Leyli İbn Səlama şillə vurub onu özündən uzaqlaşdırır. Füzuli isə poemada konfliktin kluminasiya nöqtələrindən olan bu hissəni özünə məxsus inandırıcılıqla təsvir edir. Füzuli Leylisi İbn Səlama şillə vurmur. Burada Leyli İbn Səlamı xürafatla aldadır.
İstinadlar
- Sasanian, 1985. səh. 90
- Gəncəvi, Nizami. Leyli və Məcnun (tənqidi mətni). Moskva. 1963. 174.
- Gəncəvi, Nizami. Leyli və Məcnun (tənqidi mətni). Moskva. 1963. 176.
- Sasanian, 1985. səh. 91
- Gəncəvi, Nizami. Leyli və Məcnun (tənqidi mətni). Moskva. 1963. 111–112.
- Gəncəvi, Nizami. Leyli və Məcnun (tənqidi mətni). Moskva. 1963. 178–181.
- Sasanian, 1985. səh. 92
- Gəncəvi, Nizami. Leyli və Məcnun (tənqidi mətni). Moskva. 1963. 260.
- Gəncəvi, Nizami. Leyli və Məcnun (tənqidi mətni). Moskva. 1963. 358–359.
- Sultanlı, Ə. “Leyli və Məcnun” və Qərbi Avropa ədəbiyyatı (Azərbaycan məktəbi, No.4). 1947. 39.
- Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi (müxtəsər) (I cild). Bakı. 1943.
- Quluzadə, M. Nizami Gəncəvi. Bakı. 1953. 65.
- Cahani, 1979. səh. 132
Ədəbiyyat
- Cahani, Qasım, Azərbaycan ədəbiyyatında Nizami ənənələri, Bakı: Elm, 1979
- Füzuli, Məhəmməd, «Leyli və Məcnun», Bakı: Maarif, 1991
- Sasanian, Çingiz. Nizaminin "Leyli və Məcnun" poeması. Bakı: Elm. 1985. səh. 120.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Leyli bir cox Yaxin Serq xalqlarinin folklorunda yayilmis Leyli ve Mecnun haqqinda dastanlarin qehremanidir Yazili edebiyyatda Leyli obrazi ilk defe Nizami Gencevi terefinden istifade edilmis daha sonra Nizaminin tesiri ile hemin movzuda eserler yazmis sairler terefinden istifade olunmusdur LeyliGence seherinde Leyli ve Mecnun heykeliEser Leyli ve MecnunIlk gorunme Leyli ve MecnunCanlandiranlar Leyli ve Mecnun filminde Nizami filminde MelumatCinsi qadinDogum tarixi VII esrYasayis yeri ErebistanMilliyyeti ereb Leyli hem de Azerbaycan bestekari Uzeyir Hacibeyov terefinden Mehemmed Fuzulinin Leyli ve Mecnun poemasinin motivleri esasinda yazilmis Leyli ve Mecnun operasinin esas qehremanlarindan biridir Operada soprano ses olan Leyli rolunun ilk ifacisi Ebdurrehman Ferecov olmusdur Kinematoqrafiyada Leyli obrazini 1961 ci ilde cekilmis Leyli ve Mecnun filminde aktrisa 1982 ci ilde cekilmis Nizami filminde ise Gulnare Sayaliyeva canlandirmislar Nizaminin Leyli ve Mecnun undaNizami Leyli obrazinda gozelliye mehebbeti terennum etmisdir Bu gozelliyin mezmuu ve mundericesi olduqca genisdir O suur exlaq enene gozelliyi heyat ve yasamaq gozelliyidir Mecnun serlerinde terennum olunan bu gozelliyi cemiyyet de derk etmelidir ve bu gozellikden zovq almaq ucun evvelce poeziyanin senetin gozelliyini duymalidir heyat heqiqetlerini bu poeziyadan exz etmelidir Nizami eserde Leylini canli senet numunesi kimi tesvir edir Yaxsiliq serinin ilk sehifesi Gozellik mulkunun sahensahi Yeddi ulduz camalinin mundericesi Yedi xelifeden paltari olan Uzune goyler ayi hesed aparir Gozelliyile bostan servinin bagrini soker Butperestlerin secde mehrabi O saray qendili ve gulsen sami Esqe ve naza yar olan Hem xezine hem xeznedar olan Nizaminin tesvirine gore Leylinin sacindan benovse qivrim vererdi Qoncenin etrinden bac alardi cemen mukunden xerac isteyerdi C Sasanian yazir ki Leyli Nizaminin estetik idealidir O yaranmislarin en gozelidir Bu romantik tesvirde Leylinin gozelliyinin heddi hududu yoxdur Onun gozelliyini tebietde olan hec ne ile muqayise etmek olmaz Nizami Leylinin gozelliyini ideal seviyyeye qaldirir Leylinin gozelliyi qarsisinda goyler de periler de bas eyir yer tebiet ondan utanir O kicik bir qemzesi ile bir yox min konul alirdi Leyli gorkemde ereb ayi konul almaqda ise Ecem turku idi Sekixanovlarin evinin interyerinde Leylinin bedii portreti Leylinin ideal gozelliyini ozunun romantik texeyyulunde bu cur cazibeli sekilde tesvir eden Nizami oz qehremani ucun eyni zamanda ideal ictimai heyat seraiti arayirdi Leyli bir estetik ideal kimi movcud tarixi seraitin estetik dusuncelerine zidd idi Bu ziddiyyet Leylinin evde dustaq edilmesinde necib hisslerinin cilovlanmasinda ixtiyaratinin elinden alinmasinda eyani sekilde ozunu buruze verir Leyli bu mehkumiyyete etiraz edir oz sexsi konul arzularinin telebi ile azad heyat surmek isteyir Sair Leylinin gozelliyini ideallasdirib romantik sekilde tesvir etse de onun bedbextliyini onu mehkumiyyete mecbur eden ictimai ziddiyyetleri daha cox real xarakterde canlandirir Daha dogrusu sair heyatdaki ictimai eybecerlikleri romantiklesdirmir Leyli Nizami poemasinda min min konule sadliq ve sefa getiren bahar tebieti kimi fusunkar gozelliye malik bir qizdir Mumtaz adamlar onun gozelliyine konul verib sevdiler Vilayetlerden her kes mal ile gelib onun husnune baxmaga can atirdi O xezinenin durr isteyenleri onun yanina min dellal gonderib Birisi el atib ki yatagi aparsin o biri yaxasini acib ki bal yesin Leyli Ibn Salama ere verildikden sonra Mecnuna gonderdiyi peygamlarda sadiq qalmagindan danisir Leylinin nesihetinde heyata bagliliq geleceye nikbin munasibet vardir Leylide vesete qovusmaq meyli eser boyu getdikce quvvetlendiyi halda Mecnunda bu keyfiyyetler tedricen azalir H Arasli gosterir ki Mecnun ne qeder romantik planda verilmisse Leyli bir o qeder real ve heyati obrazdir Cunki Nizami Leylinin mehkum veziyyetini onun iztirablarini canli tesirli bir dil ile eks etdirir Fuzulinin Leyli ve Mecnun undaFuzuli Leyli ile elaqedar hadiselere yeni mezmun vererek onu yasadigi dovr ile baglayir Bununla bele Leyli butun varligi ile atalardan ve butunlukle kohne cemiyyetden ayrilmisdir O da Mecnun kimi bayagi adet ve qanunlarin mahiyyetini derk etdiyinden hemin qanunlarin gozu bagli qullari olan atalardan bizardir Fuzuli qehremanlari atalardan ve atalari temsil eden kohne cemiyyetden o qeder ayrilmisdir ki sonuncularin nesiheti de onlara xos gelmirdi Fuzuli Leylisinin anasina verdiyi cavab bu baximdan diqqetelayiqdir Hem sen dersen ki Mektebe var Hem dersen sen ki Getme zinhar Hansi soze etiqadim olsun Sene nece etimadim olsun Leylinin fikrince kohne cemiyyete bagli olan ana ozu de ne etdiyini bilmir O bir terefden adetlerin esiridir diger terefden Leylinin hereket ve teleblerinde bir heqiqet ve medeniyyet hiss edir Nizami Leylisinden ferqli olaraq Fuzuli Leylisi zemaneden daha cox sikayetlenir etirazlarini ardicil beyan edir Bu cehetden o Nizaminin Mecnunu ile muqayise oluna biler Fuzuli lirik sair kimi yeni elave ricetlerle Leyli suretinin fealiyyetine genis meydan acdigini ozu de qeyd edir Eserin bir yerinde Leyli ve Mecnunun mehebbet atesine daha cox yandigini ve tene oxuna artiq giriftar oldugunu soyleyir Ancaq elave edir ki sevgilisi hec olmazsa hicab mehbusu agzi bagli deyil basqalari ile danismaq sehralara uz tutmaqla derdini azaldir O ise daxili alemini beyan etmek sehralara qacmaq huququndan da mehrum edilmisdir Leylinin dord divar arasinda aglamaqdan basqa imkani yoxdur Fuzuli qehremani ozunun tedbirliliyini sedaqetini ve kamalini Ibn Selamin evinde de numayis etdirir Nizamide Leyli Ibn Selama sille vurub onu ozunden uzaqlasdirir Fuzuli ise poemada konfliktin kluminasiya noqtelerinden olan bu hisseni ozune mexsus inandiriciliqla tesvir edir Fuzuli Leylisi Ibn Selama sille vurmur Burada Leyli Ibn Selami xurafatla aldadir IstinadlarSasanian 1985 seh 90 Gencevi Nizami Leyli ve Mecnun tenqidi metni Moskva 1963 174 Gencevi Nizami Leyli ve Mecnun tenqidi metni Moskva 1963 176 Sasanian 1985 seh 91 Gencevi Nizami Leyli ve Mecnun tenqidi metni Moskva 1963 111 112 Gencevi Nizami Leyli ve Mecnun tenqidi metni Moskva 1963 178 181 Sasanian 1985 seh 92 Gencevi Nizami Leyli ve Mecnun tenqidi metni Moskva 1963 260 Gencevi Nizami Leyli ve Mecnun tenqidi metni Moskva 1963 358 359 Sultanli E Leyli ve Mecnun ve Qerbi Avropa edebiyyati Azerbaycan mektebi No 4 1947 39 Azerbaycan edebiyyati tarixi muxteser I cild Baki 1943 Quluzade M Nizami Gencevi Baki 1953 65 Cahani 1979 seh 132EdebiyyatCahani Qasim Azerbaycan edebiyyatinda Nizami eneneleri Baki Elm 1979 Fuzuli Mehemmed Leyli ve Mecnun Baki Maarif 1991 Sasanian Cingiz Nizaminin Leyli ve Mecnun poemasi Baki Elm 1985 seh 120