Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hümam Təbrizi və ya Xacə Hümam Təbrizi (fars. همام الدین تبریزی, Hümamüddin Təbrizi, Hümam ibn Məhəmməd Əla;1238, Təbriz – 1314) — Elxanilər dövlətində yaşamış Azərbaycan və İran sufi şairi. O, şeiri, təlimi, təqvası, təsəvvüfə əsaslanan mənəviyyatına görə dövrünün ən seçilən simalarından biri idi.
| Hümam Təbrizi | |
|---|---|
| fars. همام الدین تبریزی | |
 Hümam Təbrizi və Şiraz şeyxi hamamda. 1573–1574-cü illərə aid "Nigaristan" əlyazmasından folio. | |
| Doğum tarixi | 1238 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1314 |
| Fəaliyyəti | şair |
| Tanınmış əsərləri |
|
Hümam ömrünün çox hissəsini Təbriz şəhərində keçirmiş və burada nüfuzlu şəxsiyyət olmuşdur. O, Cüveynilər ailəsinə yaxın olmuş, onlardan siyasi və mədəni himayə almış və onların dəstəyi ilə Təbrizdə xanəgah qurmuşdur. 1284-cü ildə Hümamın himayədarı Şəmsəddin Cüveyni edam edildikdən sonra o, Rəşidəddin Həmədani kimi digər siyasi xadimlər arasında dəstək tapmağı bacarmışdır. Hümam 78 yaşında vəfat etmiş və Təbrizin Sürxab mahalında dəfn olunmuşdur.
Onun poeziyasının əksəriyyəti qəzəl formasında yazılmış, müasiri Sədi Şirazinin üslub və ahənginə uyğun olmuşdur. O, həmçinin iki məsnəvi – "Söhbətnamə" və "Kitab-i mənəviyyat"ın müəllifi olmuşdur.
Həyatı
Hümamın erkən illəri və təhsili ilə bağlı təfərrüatlar, o cümlədən doğulduğu yer qaranlıq qalmışdır. Hümamın ölümündən dərhal sonra tərtib edilən "Divan"ına görə, o, 78 yaşında vəfat etmişdir. Bu, Hümamın 1238-ci və ya 1239-cu ildə anadan olduğunu, 1314-cü və ya 1315-ci ildə vəfat etdiyini göstərir. Digər, daha az qəbul edilən mənbələrdə onun 116 yaşında vəfat etdiyi və doğum tarixinin də 1198–1200-cü illərə təsadüf etdiyi bildirilmişdir. Hər halda, mənbələrdə Hümamın atasının adının Əla olduğu, onun arabir şeirlər yazdığı qeyd edilmişdir. Atası Hümamın təlim-tərbiyəsi ilə ciddi məşğul olmuş, xüsusilə ərəb, fars dillərini dərindən bilməsi üçün böyük səy göstərmişdir. Hümam ömrünün çox hissəsini Azərbaycanın Təbriz şəhərində yaşamışdır. Bu region 1265–1307-ci illərdə monqol Elxanilər dövlətinin paytaxt bölgəsi olmuşdur. O, vaxtaşırı başqa yerlərə getmiş, o cümlədən Bağdada səfər etmiş və Məkkəyə həcc ziyarətinə getmişdir.
Əksər mənbələr bioqraf Dövlətşah Səmərqəndinin məlumatlarını doğru hesab edirlər. O, Hümamın Nəsirəddin Tusinin tələbəsi olduğunu irəli sürmüşdür. Hümam həmçinin, Qütbəddin Şirazinin tələbəsi idi. O, "Miftəh əl-miftəh" (azərb. Açarın açarı) əsərini Hümama həsr etmişdir. Əsər Siracəddin Səkkakinin tərtib etdiyi, ərəb ritorikasına, qrammatikasına və üslubuna diqqət yetirən "Miftəhul-ulum" (azərb. Elmlərin açarı) dərsliyinə şərh idi. Hümam cavabında Qütbəddin Şiraziyə hörmət əlaməti kimi panegirik kitab tərtib etmişdir.
Hümam, Raşidi xilafətinin dörd xəlifəsini mədh edən şeirindən göründüyü kimi, sünni müsəlman idi. Onun sufi Kübraviyyə təriqətinin iki ustadı və sonuncunun oğlu Sədrəddin İbrahim Həməviyyə haqqında ərəbcə təriflər söyləməsi, Hümamın, ehtimal ki, təriqətlə əlaqəli olduğunu göstərir. Hafiz Hüseyn ibn Kərbəlayinin yazdığına görə, Hümamın sufi ustadı Həsən Bulqari olmuşdur. Buna baxmayaraq, XVIII əsrə aid "Təzkirə-yi suhuf-i İbrahim" (azərb. İbrahimin kitabəsinin xatirəsi) mətnində Hümamın ustadının olduğu iddia edilmişdir. Buna baxmaraq, Hümamın yazılarında həmin rəqəmlərin heç birindən bəhs edilməmişdir.
Hümam məhz Təbrizdə siyasi və ziyalı fiqurlar arasında özünü fərqləndirə bilmişdir. O, Cüveynilər ailəsinə yaxın olmuş, onlardan siyasi və mədəni himayə almışdır. Hümama Təbrizdə bir xanəgah tikdirməsi üçün Şərəfəddin Harun Cüveyni tərəfindən vəsait ayrılmışdır. O, müəllifi olduğu "Söhbətnamə"ni (azərb. Yoldaşlıq kitabı) Şərəfəddin Harun Cüveyniyə həsr etmişdir. Onun atası, Elxanilər dövlətinin sədrəzəmi Şəmsəddin Cüveyni saray xəzinəsindən alınan 1,000 dinar illik gəlirlə xanəgahı təmin edirdi. O, Hümamı "bütün fanilər üçün nümunə, dövrünün ən yaxşısı … öz çağında bənzərsiz bir insan, bütün insan növünün ən mükəmməl insanı" kimi təsvir etmişdir.
Məhz bu xanəgah vasitəsilə Hümam farsdilli siyasi elitanın mənəvi və ədəbi dairəsinə daxil ola bilmişdir. O, Elxanilər dövlətinin hökmdarlarının islamlaşdığı bir dövrdə Təbrizin mədəni və siyasi mühitində mühüm rol oynamışdır. Hümam, xüsusilə Elxani hökmdarı Abaqa xanın (1265–1282-ci illərdə hakimiyyətdə olmuşdur) hakimiyyəti dövründə mövcud dini sinkretizmi haqqında mütəmadi olaraq qəzəllər yazmışdır. Hümama daha sonra Rum sultanlığının vəziri müşaviri olaraq Anadoluya təyinat zamanı Şəmsəddin Cüveyni ilə birlikdə olmaq imkanı verilmişdir. Hümam Şəmsəddin Cüveynini dörd yüz çini qabda təqdim olunan ziyafətə dəvət edərək bu lütfün qarşılığını vermişdir.
Şəmsəddin Cüveyni maliyyə mənimsəmə ittihamı ilə 17 oktyabr 1284-cü ildə edam edilmişdir. O, edamından əvvəl vida məktubu yazmış, burada Təbriz din xadimlərinə müraciət edərkən Hümamın adının xüsusiilə qeyd etmişdir. Hümam Cüveynilər ailəsinə yaxın olsa da, Şəmsəddin Cüveyninin edam edilməsi onun karyerasına xələl gətirməmişdi. O, baş vəzir Sədəddin Savəci, sonra isə onun varisi Rəşidəddin Həmədani ilə yaxınlıq qurmağa nail olmuşdur. Hümam əsərlərinin çoxunu Həmədaniyə həsr etmişdir. Humam Elxani sultanları Təkudar (1282–1284-cü illərdə hakimiyyətdə olmuşdur), Qazan (1295–1304-cü illərdə hakimiyyətdə olmuşdur) və Olcaytu (1304–1316-cı illərdə hakimiyyətdə olmuşdur) arasında da dəstək tapmışdır.
Hümam 1314 və ya 1315-ci ildə 78 yaşında vəfat etmiş, Təbrizin Sürxab mahalında yerləşən, özünün tikdirdiyi xanəgahda dəfn edilmişdir. Vəfatından az sonra Rəşidəddin Həmədan Hümamıni həm ərəb, həm də fars dillərində yazdığı şeirlərini özündə əks etdirən "Divan"ını tərtib etmişdir. Dövlətşahın məlumatına görə, Hümamın xanəgahı 1487-ci ildə də fəaliyyət göstərirdi.
Yaradıcılığı
Hümamın poeziyasında Sənai, Ənvəri, Sədi Şirazi kimi şairlərin təsiri olmuşdur.
1972-ci ildə tarixçi Rəşid Eyvəzi Hümamın "''Divan''"ının tənqidi nəşrini tərtib etmişdir. Bu nəşr 220 qəzəli və beləliklə, 165-i ərəb dilində olan 3944 məsnəvini əhatə edirdi. "Divan" beş qəzəl ilə başlayır, daha sonra bir qəsidə verilir, islam peyğəmbəri Məhəmmədi vəsf edən bir şeirl ilə davam edir, ardınca Şəmsəddin Cüveyni, Rəşidəddin Həmədani, Sultan Təkudar və Sultan Olcaytu kimi Elxani səltənətinin görkəmli siyasətçiləri və hökmdarları haqqında müxtəlif panegiriklər təqdim edilir. Hümam həmçinin, bir neçə sufi ustadının şərəfinə çoxlu qəsidələr yazmışdır.
Hümamın iki məsnəvi yazdığı məlumdur. Birincisi, 40 yaşının ortalarında tamamladığı, məhəbbət haqqında risalə olan,Nizaminin ''Xosrov və Şirin'' poeması vəznində yazılmış və ''Sirlər xəzinəsi'' poemasının ənənəsinə uyğun olaraq qələmə alınmış "Söhbətnamə" idi. İkincisi ömrünün son illərində tamamladığı, həcm baxımından daha böyük "Kitab-i məsnəviyyət" (azərb. Məsnəvilər kitabı) idi. Sonuncu, Sənainin təsirli "" (azərb. Həqiqət bağı) şeiri ilə eyni metrdə yazılmışdır.
Hümam Sədini romantik qəzəl janrının ən böyük yazıçısı hesab etmiş, onun üslubunu, ahəngini təqlid etmişdir. Sədi kimi Hümam da daha çox məhəbbət mövzusunda yazıb-yaratmışdır. O, "məcaz" (insanın romantik sevgisi) və xüsusən də "həqiqi"yə (ilahi eşq) diqqət yetirirdi. Hümam Sədinin qəzəl və qəsidələrinin əksəriyyətinə mənzum cavablar da yazmışdır. Buna görə də Hümam sonralar "Azərbaycan Sədisi" adlandırılmışdır.
Hümamın Azərbaycan dilində məlum yeganə şeiri ''Cümə günü'' adında rədifli bir mürəbbedir. Hümamın bir qəzəli iki dilin qarışığında yazılmışdır. İranşünas fikrinə görə, bu, fars və İran dilləri qrupuna daxil olan azəri dillərinin qarışığı idi.
İrsi və təhlili
ABŞ İranşünası Riçard N. Fray Hümamı Azərbaycanın yetişdirdiyi "ən yaxşı fars yazıçıları və klassik fars şairləri" sırasına daxil etmişdir. Leonard Lyuison onu poeziyası, təlimi, təqvası və sufi mənəviyyatına görə dövrünün ən görkəmli simalarından biri adlandırmışdır. Müasir tarixçi Zəbihullah Səfanın fikrinə görə, "Sədinin qəzəllərindən çox təsirlənməsinə baxmayaraq, Hümamın özünəməxsus orijinal və şirin üslubu var, onun tematik ixtiraçılığı füsunkar və təravətlidir, poetik sənətdə yüksək dərəcəyə malikdir".
Übeyd Zəkaninin "Üşşəqnamə" (azərb. Aşiqlər kitabı) məsnəvisində Hümam ən böyük ustadlardan biri adlandırılır. Hafiz Şirazi və Kamal Xocəndi kimi digər şairlər də Hümamı misralarına istinad edərək tərifləmiş, isə yeddi qəzəlində onun üslubunu təqlid etmişdir. Əmir Xosrov Hümamı Sədi ilə bərabər "fars qəzəli janrının yeganə iki kamil ustadı" hesab etmişdir.
Mənbə
İstinadlar
- Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu, 2012
- Fərəcov, 2014. səh. 13
- Lewisohn, 2016
- Hanaway, Lewisohn, 2004. səh. 434–435
- Babayev, 2016
- Minorsky, Blair, 2000. səh. 44
- Woods, Tucker, 2006. səh. 530
- Ingenito, 2013. səh. 77
- Ingenito, 2013. səh. 81
- Biran, 2009. səh. 71–74
- Lane, 2003. səh. 242
- Yarshater, 1988. səh. 238–245
- Frye, 2004. səh. 321–326
Ədəbiyyat
- Yarshater, E., redaktorJovayni, Ṣāḥeb Divān [Sahib Divan Cüveyni] // Encyclopædia Iranica (ingilis). Volume XV/1: Joči–Judeopersian communities of Iran V. Qajar period (1786-1925). London and New York: Routledge & Kegan Paul. 2009. 71–74. ISBN .
- Frye, R. N., redaktorIran v. Peoples of Iran (1) A General Survey [İran v. İran xalqları (1) Ümumi sorğu] // Encyclopædia Iranica (ingilis). Volume XIII/3: Iran II. Iranian history–Iran V. Peoples of Iran. London and New York: Routledge & Kegan Paul. 2004. 71–74. ISBN .
- Hanaway, William; Lewisohn, Leonard, redaktorlar Homām-al-Din [Hümaməddin] // Encyclopædia Iranica (ingilis). Volume XII/4: Historiography III–Homosexuality III. London and New York: Routledge & Kegan Paul. 2004. 434–435. ISBN .
- Ingenito, Domenico. 'Tabrizis in Shiraz are Worth Less than a Dog:' Sa'dī and Humām, a Lyrical Encounter // Pfeiffer, Judith (redaktor). Politics, Patronage and the Transmission of Knowledge in 13th - 15th Century Tabriz [13-15-ci əsrlər Təbrizində siyasət, himayədarlıq və biliyin ötürülməsi]. Brill. 2013. 77–129. doi:10.1163/9789004262577_005. ISBN .
- Lane, George. Early Mongol Rule in Thirteenth-Century Iran: A Persian Renaissance [XIII əsr İranda erkən monqol hökmranlığı: Fars intibahı]. Routledge. 2003. doi:10.4324/9780203417874. ISBN .
- Lewisohn, Leonard. Humām al-Dīn al-Tabrīzī [Hümaməddin əl-Təbrizi] // Bearman, P. J.; Bianquis, Th.; Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P. (redaktorlar ). Encyclopedia of Islam (ingilis). THREE. Leiden: E. J. Brill. 2016. doi:10.1163/1573-3912_ei3_COM_30552. ISBN .
- Minorsky, Vladimir; Sheila, Blair. Tabrīz [Təbriz] // Bearman, P. J.; Bianquis, Th.; Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P. (redaktorlar ). Encyclopedia of Islam (ingilis). Volume X: T–U. Leiden: E. J. Brill. 2000. 41–50. doi:10.1163/1573-3912_islam_COM_1137. ISBN .
- Woods, John E.; Tucker, Ernest. History and Historiography of Post-Mongol Central Asia and the Middle East: Studies in Honor of John E. Woods [Postmonqol Mərkəzi Asiya və Orta Şərqin tarixi və tarixşünaslığı: Con E. Vudsun şərəfinə tədqiqatlar]. Otto Harrassowitz Verlag. 2006. ISBN .
- Yarshater, E., redaktorAzerbaijan vii. The Iranian Language of Azerbaijan [Azərbaycan vii. Azərbaycanın İran dili] // Encyclopædia Iranica (ingilis). Volume III/3: Azerbaijan IV–Bačča(-ye) Saqqā. London and New York: Routledge & Kegan Paul. 1988. 238–245. ISBN .
- Fərəcov, Savalan. "Aşiqi-sadiq olanın tərki-dünyadır işi..." Mədəniyyət (az.). 23 may 2014.
- Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu. ""Alimlərin başçısı" Xacə Hümam Təbrizi". Azadlıq (az.). 22 noyabr 2012.
- Babayev, Yaqub. "Azərbaycan şeirinin sədisi Xacə Hümam Təbrizi". Azərbaycan Yazıçılar Birliyi (az.). 10 fevral 2016.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Tebrizi Humam Tebrizi ve ya Xace Humam Tebrizi fars همام الدین تبریزی Humamuddin Tebrizi Humam ibn Mehemmed Ela 1238 Tebriz 1314 Elxaniler dovletinde yasamis Azerbaycan ve Iran sufi sairi O seiri telimi teqvasi tesevvufe esaslanan meneviyyatina gore dovrunun en secilen simalarindan biri idi Humam Tebrizifars همام الدین تبریزی Humam Tebrizi ve Siraz seyxi hamamda 1573 1574 cu illere aid Nigaristan elyazmasindan folio Dogum tarixi 1238Dogum yeri Tebriz Tebriz sehristani Serqi Azerbaycan ostani IranVefat tarixi 1314Fealiyyeti sairTaninmis eserleri Divan Sohbetname Kitab i mesneviyyat Humam omrunun cox hissesini Tebriz seherinde kecirmis ve burada nufuzlu sexsiyyet olmusdur O Cuveyniler ailesine yaxin olmus onlardan siyasi ve medeni himaye almis ve onlarin desteyi ile Tebrizde xanegah qurmusdur 1284 cu ilde Humamin himayedari Semseddin Cuveyni edam edildikden sonra o Resideddin Hemedani kimi diger siyasi xadimler arasinda destek tapmagi bacarmisdir Humam 78 yasinda vefat etmis ve Tebrizin Surxab mahalinda defn olunmusdur Onun poeziyasinin ekseriyyeti qezel formasinda yazilmis muasiri Sedi Sirazinin uslub ve ahengine uygun olmusdur O hemcinin iki mesnevi Sohbetname ve Kitab i meneviyyat in muellifi olmusdur HeyatiHumamin erken illeri ve tehsili ile bagli teferruatlar o cumleden doguldugu yer qaranliq qalmisdir Humamin olumunden derhal sonra tertib edilen Divan ina gore o 78 yasinda vefat etmisdir Bu Humamin 1238 ci ve ya 1239 cu ilde anadan oldugunu 1314 cu ve ya 1315 ci ilde vefat etdiyini gosterir Diger daha az qebul edilen menbelerde onun 116 yasinda vefat etdiyi ve dogum tarixinin de 1198 1200 cu illere tesaduf etdiyi bildirilmisdir Her halda menbelerde Humamin atasinin adinin Ela oldugu onun arabir seirler yazdigi qeyd edilmisdir Atasi Humamin telim terbiyesi ile ciddi mesgul olmus xususile ereb fars dillerini derinden bilmesi ucun boyuk sey gostermisdir Humam omrunun cox hissesini Azerbaycanin Tebriz seherinde yasamisdir Bu region 1265 1307 ci illerde monqol Elxaniler dovletinin paytaxt bolgesi olmusdur O vaxtasiri basqa yerlere getmis o cumleden Bagdada sefer etmis ve Mekkeye hecc ziyaretine getmisdir Ekser menbeler bioqraf Dovletsah Semerqendinin melumatlarini dogru hesab edirler O Humamin Nesireddin Tusinin telebesi oldugunu ireli surmusdur Humam hemcinin Qutbeddin Sirazinin telebesi idi O Mifteh el mifteh azerb Acarin acari eserini Humama hesr etmisdir Eser Siraceddin Sekkakinin tertib etdiyi ereb ritorikasina qrammatikasina ve uslubuna diqqet yetiren Miftehul ulum azerb Elmlerin acari dersliyine serh idi Humam cavabinda Qutbeddin Siraziye hormet elameti kimi panegirik kitab tertib etmisdir Humam Rasidi xilafetinin dord xelifesini medh eden seirinden gorunduyu kimi sunni muselman idi Onun sufi Kubraviyye teriqetinin iki ustadi ve sonuncunun oglu Sedreddin Ibrahim Hemeviyye haqqinda erebce terifler soylemesi Humamin ehtimal ki teriqetle elaqeli oldugunu gosterir Hafiz Huseyn ibn Kerbelayinin yazdigina gore Humamin sufi ustadi Hesen Bulqari olmusdur Buna baxmayaraq XVIII esre aid Tezkire yi suhuf i Ibrahim azerb Ibrahimin kitabesinin xatiresi metninde Humamin ustadinin oldugu iddia edilmisdir Buna baxmaraq Humamin yazilarinda hemin reqemlerin hec birinden behs edilmemisdir Humami Tebrizinin her iki himayedari olan Tekudar xan ve Semseddin Cuveynini tesvir eden miniatur XV esr Humam mehz Tebrizde siyasi ve ziyali fiqurlar arasinda ozunu ferqlendire bilmisdir O Cuveyniler ailesine yaxin olmus onlardan siyasi ve medeni himaye almisdir Humama Tebrizde bir xanegah tikdirmesi ucun Serefeddin Harun Cuveyni terefinden vesait ayrilmisdir O muellifi oldugu Sohbetname ni azerb Yoldasliq kitabi Serefeddin Harun Cuveyniye hesr etmisdir Onun atasi Elxaniler dovletinin sedrezemi Semseddin Cuveyni saray xezinesinden alinan 1 000 dinar illik gelirle xanegahi temin edirdi O Humami butun faniler ucun numune dovrunun en yaxsisi oz caginda benzersiz bir insan butun insan novunun en mukemmel insani kimi tesvir etmisdir Mehz bu xanegah vasitesile Humam farsdilli siyasi elitanin menevi ve edebi dairesine daxil ola bilmisdir O Elxaniler dovletinin hokmdarlarinin islamlasdigi bir dovrde Tebrizin medeni ve siyasi muhitinde muhum rol oynamisdir Humam xususile Elxani hokmdari Abaqa xanin 1265 1282 ci illerde hakimiyyetde olmusdur hakimiyyeti dovrunde movcud dini sinkretizmi haqqinda mutemadi olaraq qezeller yazmisdir Humama daha sonra Rum sultanliginin veziri musaviri olaraq Anadoluya teyinat zamani Semseddin Cuveyni ile birlikde olmaq imkani verilmisdir Humam Semseddin Cuveynini dord yuz cini qabda teqdim olunan ziyafete devet ederek bu lutfun qarsiligini vermisdir Semseddin Cuveyni maliyye menimseme ittihami ile 17 oktyabr 1284 cu ilde edam edilmisdir O edamindan evvel vida mektubu yazmis burada Tebriz din xadimlerine muraciet ederken Humamin adinin xususiile qeyd etmisdir Humam Cuveyniler ailesine yaxin olsa da Semseddin Cuveyninin edam edilmesi onun karyerasina xelel getirmemisdi O bas vezir Sededdin Saveci sonra ise onun varisi Resideddin Hemedani ile yaxinliq qurmaga nail olmusdur Humam eserlerinin coxunu Hemedaniye hesr etmisdir Humam Elxani sultanlari Tekudar 1282 1284 cu illerde hakimiyyetde olmusdur Qazan 1295 1304 cu illerde hakimiyyetde olmusdur ve Olcaytu 1304 1316 ci illerde hakimiyyetde olmusdur arasinda da destek tapmisdir Humam 1314 ve ya 1315 ci ilde 78 yasinda vefat etmis Tebrizin Surxab mahalinda yerlesen ozunun tikdirdiyi xanegahda defn edilmisdir Vefatindan az sonra Resideddin Hemedan Humamini hem ereb hem de fars dillerinde yazdigi seirlerini ozunde eks etdiren Divan ini tertib etmisdir Dovletsahin melumatina gore Humamin xanegahi 1487 ci ilde de fealiyyet gosterirdi YaradiciligiHumamin poeziyasinda Senai Enveri Sedi Sirazi kimi sairlerin tesiri olmusdur 1972 ci ilde tarixci Resid Eyvezi Humamin Divan inin tenqidi nesrini tertib etmisdir Bu nesr 220 qezeli ve belelikle 165 i ereb dilinde olan 3944 mesnevini ehate edirdi Divan bes qezel ile baslayir daha sonra bir qeside verilir islam peygemberi Mehemmedi vesf eden bir seirl ile davam edir ardinca Semseddin Cuveyni Resideddin Hemedani Sultan Tekudar ve Sultan Olcaytu kimi Elxani seltenetinin gorkemli siyasetcileri ve hokmdarlari haqqinda muxtelif panegirikler teqdim edilir Humam hemcinin bir nece sufi ustadinin serefine coxlu qesideler yazmisdir Humamin iki mesnevi yazdigi melumdur Birincisi 40 yasinin ortalarinda tamamladigi mehebbet haqqinda risale olan Nizaminin Xosrov ve Sirin poemasi vezninde yazilmis ve Sirler xezinesi poemasinin enenesine uygun olaraq qeleme alinmis Sohbetname idi Ikincisi omrunun son illerinde tamamladigi hecm baximindan daha boyuk Kitab i mesneviyyet azerb Mesneviler kitabi idi Sonuncu Senainin tesirli azerb Heqiqet bagi seiri ile eyni metrde yazilmisdir Humam Sedini romantik qezel janrinin en boyuk yazicisi hesab etmis onun uslubunu ahengini teqlid etmisdir Sedi kimi Humam da daha cox mehebbet movzusunda yazib yaratmisdir O mecaz insanin romantik sevgisi ve xususen de heqiqi ye ilahi esq diqqet yetirirdi Humam Sedinin qezel ve qesidelerinin ekseriyyetine menzum cavablar da yazmisdir Buna gore de Humam sonralar Azerbaycan Sedisi adlandirilmisdir Humamin Azerbaycan dilinde melum yegane seiri Cume gunu adinda redifli bir murebbedir Humamin bir qezeli iki dilin qarisiginda yazilmisdir Iransunas fikrine gore bu fars ve Iran dilleri qrupuna daxil olan azeri dillerinin qarisigi idi Irsi ve tehliliABS Iransunasi Ricard N Fray Humami Azerbaycanin yetisdirdiyi en yaxsi fars yazicilari ve klassik fars sairleri sirasina daxil etmisdir Leonard Lyuison onu poeziyasi telimi teqvasi ve sufi meneviyyatina gore dovrunun en gorkemli simalarindan biri adlandirmisdir Muasir tarixci Zebihullah Sefanin fikrine gore Sedinin qezellerinden cox tesirlenmesine baxmayaraq Humamin ozunemexsus orijinal ve sirin uslubu var onun tematik ixtiraciligi fusunkar ve teravetlidir poetik senetde yuksek dereceye malikdir Ubeyd Zekaninin Usseqname azerb Asiqler kitabi mesnevisinde Humam en boyuk ustadlardan biri adlandirilir Hafiz Sirazi ve Kamal Xocendi kimi diger sairler de Humami misralarina istinad ederek teriflemis ise yeddi qezelinde onun uslubunu teqlid etmisdir Emir Xosrov Humami Sedi ile beraber fars qezeli janrinin yegane iki kamil ustadi hesab etmisdir MenbeIstinadlar Arasdirmaci Jurnalistler Qrupu 2012 Ferecov 2014 seh 13 Lewisohn 2016 Hanaway Lewisohn 2004 seh 434 435 Babayev 2016 Minorsky Blair 2000 seh 44 Woods Tucker 2006 seh 530 Ingenito 2013 seh 77 Ingenito 2013 seh 81 Biran 2009 seh 71 74 Lane 2003 seh 242 Yarshater 1988 seh 238 245 Frye 2004 seh 321 326 Edebiyyat Yarshater E redaktorJovayni Ṣaḥeb Divan Sahib Divan Cuveyni Encyclopaedia Iranica ingilis Volume XV 1 Joci Judeopersian communities of Iran V Qajar period 1786 1925 London and New York Routledge amp Kegan Paul 2009 71 74 ISBN 978 1 934283 14 1 Frye R N redaktorIran v Peoples of Iran 1 A General Survey Iran v Iran xalqlari 1 Umumi sorgu Encyclopaedia Iranica ingilis Volume XIII 3 Iran II Iranian history Iran V Peoples of Iran London and New York Routledge amp Kegan Paul 2004 71 74 ISBN 978 0 933273 89 4 Hanaway William Lewisohn Leonard redaktorlar Homam al Din Humameddin Encyclopaedia Iranica ingilis Volume XII 4 Historiography III Homosexuality III London and New York Routledge amp Kegan Paul 2004 434 435 ISBN 978 0 933273 78 8 Ingenito Domenico Tabrizis in Shiraz are Worth Less than a Dog Sa di and Humam a Lyrical Encounter Pfeiffer Judith redaktor Politics Patronage and the Transmission of Knowledge in 13th 15th Century Tabriz 13 15 ci esrler Tebrizinde siyaset himayedarliq ve biliyin oturulmesi Brill 2013 77 129 doi 10 1163 9789004262577 005 ISBN 978 9004255395 Lane George Early Mongol Rule in Thirteenth Century Iran A Persian Renaissance XIII esr Iranda erken monqol hokmranligi Fars intibahi Routledge 2003 doi 10 4324 9780203417874 ISBN 978 0415297509 Lewisohn Leonard Humam al Din al Tabrizi Humameddin el Tebrizi Bearman P J Bianquis Th Bosworth C E van Donzel E Heinrichs W P redaktorlar Encyclopedia of Islam ingilis THREE Leiden E J Brill 2016 doi 10 1163 1573 3912 ei3 COM 30552 ISBN 978 90 04 11211 7 Minorsky Vladimir Sheila Blair Tabriz Tebriz Bearman P J Bianquis Th Bosworth C E van Donzel E Heinrichs W P redaktorlar Encyclopedia of Islam ingilis Volume X T U Leiden E J Brill 2000 41 50 doi 10 1163 1573 3912 islam COM 1137 ISBN 978 90 04 11211 7 https referenceworks brillonline com entries encyclopaedia of islam 2 tabriz COM 1137 Woods John E Tucker Ernest History and Historiography of Post Mongol Central Asia and the Middle East Studies in Honor of John E Woods Postmonqol Merkezi Asiya ve Orta Serqin tarixi ve tarixsunasligi Con E Vudsun serefine tedqiqatlar Otto Harrassowitz Verlag 2006 ISBN 978 9004255395 Yarshater E redaktorAzerbaijan vii The Iranian Language of Azerbaijan Azerbaycan vii Azerbaycanin Iran dili Encyclopaedia Iranica ingilis Volume III 3 Azerbaijan IV Bacca ye Saqqa London and New York Routledge amp Kegan Paul 1988 238 245 ISBN 978 0 71009 115 4 Ferecov Savalan Asiqi sadiq olanin terki dunyadir isi Medeniyyet az 23 may 2014 Arasdirmaci Jurnalistler Qrupu Alimlerin bascisi Xace Humam Tebrizi Azadliq az 22 noyabr 2012 Babayev Yaqub Azerbaycan seirinin sedisi Xace Humam Tebrizi Azerbaycan Yazicilar Birliyi az 10 fevral 2016