Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var.(may 2024) |
Braziliya və ya Braziliya Federativ Respublikası (port. República Federativa do Brasil) — Cənubi Amerikanın ən böyük ölkəsidir. Coğrafi ərazisi və əhalisinin sayına görə, Braziliya dünyada 5-ci yerdə gedir. Əhalisinin sayına görə, Braziliya dünya demokratiyaları arasında 4-cü yeri tutur. Atlantik okeani ilə əhatə olunmuş ölkənin şərq sahilinin uzunluğu 7,367 kilometrdir. Şimalda Venesuela, Surinam, Qayana və ilə sərhədi olan Braziliya, cənubda Uruqvay, cənub-qərbdə Argentina və Paraqvay, qərbdə Boliviya və Peru, şimal-qərbdə isə Kolumbiya ilə qonşuluq edir. Braziliyanın ərazi sularında bir çox adalar vardır: , , və .
Braziliya | |||||
---|---|---|---|---|---|
port. República Federativa do Brasil fr. République fédérative du Brésil ing. Federative Republic of Brazil slovak. Brazílska federatívna republika | |||||
| |||||
Rəsmi dilləri | |||||
Paytaxt | Braziliya | ||||
İdarəetmə forması | federal respublika[d], Nümayəndəli demokratiya, prezidentli rejim | ||||
• Əhali |
| ||||
Valyuta | Braziliya realı | ||||
İnternet domeni | .br | ||||
BR | |||||
BOK kodu | BRA | ||||
Telefon kodu | +55 | ||||
Saat qurşaqları | |||||
Nəqliyyatın yönü | sağ[d] | ||||
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Braziliya ekvator və tərəfindən iki yerə bölünür. Ölkə müxtəlif flora və fauna ilə zəngindir. Braziliyanın əhalisi əsasən sahilboyu yerləşən iri şəhərlərdə cəmləşib. Əhalisinin sayına görə dünyanın iri ölkələrindən biri olmasına baxmayaraq, Braziliya aşağıdır. Ölkənin mərkəzi hissəsinin əhali sıxlığı xüsusilə aşağıdır.
Adın etimologiyası
Portuqaliyalı dənizçi tərəfindən "Yeni Dünya"ya birləşdirilən ərazilər onun tərəfindən adlandırıldı (port. Terra da Vera Cruz), daha sonra bu ərazilər adlandırıldı (port. ), lakin daha sonra ərazinin adı dəyişilərək (Braziliya) adlandırıldı. Bu ad, ehtimalların birinə əsasən, ərazinin sahilində tapılan ağac növü ilə bağlıdı. Bu ağaclar daha sonra Avropaya idxal edilməyə başlanıldı. Portuqaliyalılar bu ağacı pau-brazil (port.pau-brasil-brazil ağacı) adlandırdılar. Onlar ərəb tacirlərinin istifadə etdiyi, brazil adlandırdıqları (brazil portuqalca: brasil-hərarət deməkdir)- qırmızı, dəyərli ağacın yerini tapdıqlarını düşünürdülər. Bu ağac növü Avropaya artıq XII əsrdən ixrac olunub, mebel və musiqi alətlerinin düzəldilməsində istifadə olunub. (Əslində ərəblər bu ağaca çox oxşayan, lakin fərqli, Asiyanın cənub-şərq hissəsində bitən ağaclardan istifadə edirdilər) Digər ehtimala əsasən ölkənin adı Brazil adasının adından əmələ gəlib ( əsasən, Brazil Atlantik okeanda yerləşən adanın adıdır).
Tarix
21 aprel 1500-cü ildə portuqaliyalı gəmiçi Pedro Alveras Cabrol ilk dəfə Cənubi Amerikaya ayaq basdı və ölkəni Portuqaliya kralı adına zəbt etdiyini elan etdi. 1530-cu illərdə Martın Alfonso da Sousa liderliyindəki bir kəşf gəzintisi əsnasında, strateji nöqtələr olan yerlərə, Rio-de-Janeyro, bir il sonra da bugünkü Santos şəhərinin əsası olan şəhərlərini qurdular. şəhəri də, 1532-ci ildə Sao Vicente yaxınlığında yüksək bir ərazidə quruldu. Portuqaliyaların İspaniya hakimiyyətinə girdiyi 1580-ci ildən 1640-cı ilədək Braziliya İspaniya müstəmləkəsi oldu. 1640-cı iildə Portuqaliyalılar Braziliyanı təkrar ələ keçirdilər. Dövlət mərkəzi 1763-cü ildə Rio-de-Janeyroya köçdü.
1698-ci ildə San Pauloda bol miqdarda qızıl tapıldı. Daha sonra iç seqmentlərə Amazon hövzəsinə edilən kəşf gəzintiləri nəticəsində başqa mədənlər də tapıldı. Bölgədə müxtəlif feodal qruplar ortaya çıxsa da, çox yaşamayıb yenidən birlik təmin edildi.
1572-ci ildə Braziliyanı rəhbərlik baxımından Salvador və Rio-de-Janeyrodan ibarət olmaq üzrə ikiyə ayıran sistem, XVII əsrin ilk rübünə qədər davam etdi. XVII və XVIII əsrlərdə ispanlar, ingilislər, fransızlar və almanlar zaman-zaman bu bölgəni ələ keçirmək istədilərsə də, müvəffəq ola bilmədilər. 1807-ci ildə Portuqaliyanın Napoleon Bonapart tərəfindən işğal edilməsi ilə kral ailəsi və dövlətin bəzi liderləri Braziliyaya qaçdılar və 1808-ci ildə hökumət mərkəzini Rio de Janeyroda qurdular. O zaman Braziliyanın əhalisi 2.5 milyon nəfər idi, onlardan 400 min nəfəri ağ irqə, 1.3 milyon nəfəri zənci irqinə mənsub idi və 800 min nəfərini yerli xalqlar təşkil edirdi. Zəncilər böyük şəkərqamışı fermalarında və mədənlərdə işlədilmək üzrə 1538-ci ildə Afrikadan kölə olaraq gətirilmişlər. 1819-cu ildə Napoleonun Avropa dövlətlərinə məğlub olması nəticəsində Portuqaliya kralı, qardaşı oğlu , təyin edərək Portuqaliyaya geri döndü.
1822-ci ildə Portuqaliya parlamenti ilk koloniya statusuna geri dönmək istəyəndə, Braziliyalılar, Don Pedro Jose Boni Faciə de Andrada Silvanın liderliyində müstəqillik hərəkətlərini başlatdılar və 7 sentyabr 1822-ci ildə müstəqilliklərini elan edib, 1824-cü ildə liberal bir konstitusiya qəbul etdilər.Braziliya İstiqlal müharibəsində mübarizə nəticənində Braziliya qalıb gəlir. Nizamsız döyüşlərdən sonra Portuqaliyalılar Braziliyanın müstəqilliyini qəbul etmək məcburiyyətində qaldılar. Braziliya 1889-cu ilə qədər krallıqla idarə edildi.
Latın Amerikasında ən uzun müddət krallıqla idarə edilən tək ölkə Braziliya idi. 1831-ci ildə Don Pedro, oğlu İkinci Don Pedroya taxtı tərk etməyi tələb etdi. 1835–1845-ci illərdə ölkənin olan respublika tərəfdarları ilə Farrapus müharibəsi baş verir. İkinci Don Pedro zamanında müasir Braziliyanın təməlləri atıldı. 1888-ci ildə 800 min kəndliyə azadlıq verildi. 1889-cu ildə qansız bir zərbə ilə krallıq idarəsi yıxılaraq respublika idarəsi quruldu. 1896–1897-ci illərdə Kanudus müharibəsi baş verir ki, hədəf imperiyanın bərpası idi. 1912–1916 illərdə ölkədə növbəti vətəndaş müharibəsi (Kontestado müharibəsi).1914-cü ildə siyasi birliyi təmin edən Braziliya, bütün dünya ölkələri tərəfindən tanındı.
1939–1941-ci illərdə Braziliya öz bitərəfliyini elan etdi, lakin sonralar antifaşist koalisiyaya daxil oldu. 1945-ci il 18 apreldə Braziliyada siyasi məhbuslar üçün amnistiya elan edildi. 1945-ci ilin mayında seçki haqqında qanun qəbul edildi. Elə həmin il 28 mayda siyasi partiyaların fəaliyyətinə icazə verildi. 1947-ci ilin sentyabrında ABŞ-la "Qərb yarımkürəsinin birgə müdafiəsi haqqında" pakt imzalandı. 1952-ci ildə ABŞ-la hərbi yardım haqqında sazış imzalandı. 1960-cı il 21 apreldə paytaxt Rio-de-Janeyrodan Braziliyaya köçürüldü. 1967-ci ildə ölkədə yeni Konstitusiya qəbul olundu, ölkədə avtoritar rejim gücləndi. Argentina ilə 1980-ci ildə atom enerjisindən istifadə haqqında sazış imzalandı. Belə bir sazış İraqla da bağlandı. 1981-ci ildə Nikaraqua, 1982-ci ildə Ekvadorla saziş bağlandı. 1983-cü ildə Braziliya və ABŞ kosmosda raketlərdən istifadə haqqında saziş bağladılar. Braziliya Latın Amerikası ölkələri içərisində kosmosa ilk süni peyk göndərən ölkə oldu.
Coğrafiya
Braziliyanın şimal və cənub nöqtəsi arasındakı nöqtəylə şərq və qərb nöqtələri arasındakı məsafə az qala bir-birinə bərabərdir (4225 km). Ümumiyyətlə səth şəkilləri iki geniş kateqoriyada araşdırılır.
1. Şimalda Amazon Çayı hövzəsinin, qərbdə Puluna və Paragvay çayı sisteminin geniş düz düzənlikləri. 2. Şərqdəki Braziliya yüksək yaylaları və şimalındakı . İki geniş çay sistemi, iki yüksək dağlıq bölgə arasında sərhədsiz bir hal alır. Az qala bütün Braziliyanın yarısından çoxu dəniz səviyyəsindən 200 metrdən az yüksək yerlər olmasına baxmayaraq, əhalisinin hakim qismi daha çox yüksək yerlərdə yaşayır. Ölkənin az qala 4%-i dəniz səviyyəsindən 900 m yüksəkliyindən çoxdur. Braziliyanın ən yüksək dağı olub, 2890 m-dir.
Axar sular
Böyük Amazon çayı dünyanın ən geniş və çox sulu çayıdır. Peruda And Dağlarının şərqindən çıxır və Braziliya düzənlikləri içində axır. Atlantik Okeanından Peru içərilərinə qədər çay nəqliyyatına əlverişlidir. Dənizə töküldüyü yerdə müxtəlif kanallar və bir çox adalar meydana gətirir. Ən böyük ada olub, 26 km² — dir. Amazonun əhəmiyyətli qolları, Tocantins, , Şingu və . Digər əhəmiyyətli çayı, .
Göllər
Braziliyada iki əhəmiyyətli göl vardır. Bunlar və .
İqlim
Ümumiyyətlə Braziliyanın iqlimi hər tərəfdə eyni olduğu zənn edilsə də, ölkədə müxtəlif iqlim fərqlilikləri görülür. Braziliyada görülən ən yüksək istilik şimal-şərq alçaq bölgələrində qeyd edilmişdir. Burada absorbe edilən yüksək miqdardakı günəş şüaları, istiliyi 38 °C'yə qədər yüksəldir. Şimalda Amazon Hövzəsində əldə edilən nəticələrə görə ilin çoxu nəmli və isti keçməkdədir. İllik yağmur ortalaması 2000 mm-dir.
Şimal-şərq sahilləri tropik nəmli bir iqlimə sahib olub, qışla birlikdə gələn yağışlı mövsüm (maydan oktyabra qədər) şimal sahillərinə soyuq hava gətirir. Şimal-şərqdəki nəmli bölgələrin iç seqmentləri səhradır. Braziliyanın şimal-şərqində Sertao deyilən davamlı quraq bölgələrdə kaktus və digər bitkilər olur. Amazon bölgəsi xaric yaz mövsümü yağışlı mövsümdür. İlin geri qalan zamanında hava normal keçir. Ümumiyyətlə sahildən içəri getdikcə yağıntı artır. Ancaq nəmli yağış gətirən sərt küləklər, iç qisimlərə getdikcə dağ maneələriylə qarşılaşır. Sao Paulonun tam cənubunda İtapanhau bölgəsində Sərərə do Mar baryeri (seti) sahədə 4500 mm yağış düşməsinə səbəb olur.
İqlim şərtlərini nəzarət edən ən əhəmiyyətli faktor, yüksəklikdir. Çünki ortalama 300 m yüksəklik üçün təxminən 1,8 °C istilik düşür. Bu səbəblə 20°Cənub paralelində iştirak edən və 850 m yüksəklikdəki Belu-Orizonti şəhərində illik istilik ortalaması 20 °C'dir. Cənub Braziliyadakı 900 metr yüksəklikdəki platolarda çox vaxt qar yağmaqdadır.
Bitki örtüyü və heyvanlar
Bitkilər ümumiyyətlə iqlim və torpaq vəziyyətinə möhkəm bağlıdır. Braziliya bitkiləri üç qrupda araşdırılır.
Meşələr: Az qala Braziliyanın yarısı meşələrlə örtülüdür. Meşələr dörd ana qrupda toplanır: Selva, mata, araucaris, caatinya. Amazon Hövzəsində iştirak edən ekvatorial dayaz yağmur meşələrindəki ağaclara "selva" deyilir. Dünyanın ən böyük tropik yağışlı meşələridir. Əkinçilik terminləri arasında çox mənalı bir termin də Şərqi Braziliyanın tropik, yarpaqlarının yarısını tökən "mata" təbiridir. Bu meşələr Braziliyada yaxşı torpağın, humusun və geniş fermalara uyğun yerlərin bir simvoludur. Bu ağaclar kəsilərək əkinçilik üçün orqanik baxımdan zəngin torpaqlar əldə edilir.
Braziliyanın cənub yüksək dağlarındakı meşələrdə olan "araucaria" ağacı, Braziliyada inşaat taxta-şalbanı olaraq çox istifadə edilir. Xüsusilə sürətlə inkişaf edən şəhərlərdə tökülən betonlara şəkil vermək üçün, quruluş vəsaiti olaraq istifadə edilməkdədir. Ancaq çox istismar edildiyi üçün tükənmə təhlükəsiylə qarşı-qarşıyadır. Caatinga deyilən meşə, ölkənin şimal-şərq bölgəsindədir. Burada Lokustlar və səhra/çöl bitkiləri olur.
Savannalar: Ümumiyyətlə otluqlar baxımından Braziliyanın mərkəz qisiminin böyük bir hissəsini örtür. Braziliyanın yeni paytaxtı Brasilia bu sovan bölgəsində qurulmuşdur. Şimali Amerikadakı çayırlar qədər bir münbit ərazi deyil.
Otlaqlar: Campos deyilən otlaqların başlıcaları Braziliyanın cənubunda və bəzi yaxşı sulanan mərkəz platolarda iştirak edir. Amazon bölgəsində də otlaq ərazilər tapılır
Braziliyada heyvanlar, balıqlar, quşlar və böcəklər istiqamətiylə çox fərqliliklər göstərir. Asiya, Afrika hətta Şimal Amerika ilə müqayisə edilsə Braziliyada bəzi böyük məməlilər yoxdur. Şimaldakı meşələr heyvanlar baxımından, meymun və quşlar baxımından zəngindir. Balıq kimi bəzi heyvanlardan ticari olaraq istifadə edilir. Böcəklər əkinçilik üçün ciddi təhlükə ifadə etməkdədir. 200 növdən çox zəhərli ilan mövcuddur. Ancaq ilanlar nadir olaraq məskunlaşma yerlərində görünür. Bir çox vəhşi heyvanlar ovlanmaq səbəbiylə nəsli kəsilmişdir
Əhali və ictimai həyat
Əhali: Braziliya, ictimai ehtiyatı baxımından çox böyük fərqliliklər ifadə edir. Cənub seqmentləri, daha çox şəhərləşmiş, daha çox sənayeləşmiş, siyasi və ictimai ağırlığa malikdir.
Şimal və şimal-şərq bölgələri isə, çöl bölgələr olub, daha çox aristokratlaşmıştır. Bu səbəbdən ötəri tarixçilər Braziliyadan bəhs edərlərkən, şimal və şimal-şərqdəki ənənəvi əkinçiliklə məşğul olan aristokrat siniflə, cənub bölgədəki sənayeləşmiş demokrat ictimai sinfi bir-birindən ayırırlar.
Braziliyada əhali artımı çox yüksəkdir. İyirminci əsrin sonlarında dünyanın ən sıx ölkələrindən biri olacağı təxmin edilir: Braziliya əhalisi 4 etnik qrupda birləşir: Yerli Qırmızıdərililər, Kolonizator Portuqaliyalılar, Afrika zənciləri və 1850-ci ildən bəri Avropa və digər məmləkətlərdən gələn immiqrantlardır. Siyahıyaalma qeydlərinə görə əhalinin 62%i ağlar, 11%i zəncilər, 27%i qəhvəyi dərililərdən meydana gəlir.
Ancaq fərqli irqlər arasında evlənmələr səbəbiylə metis xalq artmaqdadır. Braziliyaya xaricdən gələnlər olduqca çoxdur. Hələ də Braziliyada 300.000 insan, Portuqaliya vətəndaşı olaraq yaşayır.1875 ilə 1960-cı illər arasında Braziliyaya 5 milyon Avropalı köç etmişdir.
Ailədə ata hakimdir. Ancaq son zamanlarda bu hakimiyyət zəifləmişdir.
Braziliyalılar yaz və havanın normal olduğu qış günlərində küçəyə tökülürlər. Evlərini açıq, ancaq kölgəli yerlərə inşa edirlər. Musiqi və samba xalqın çox çox rəğbət etdiyi oyunlardır. İdmanın hər növü inkişaf edir. Xüsusilə futbolda dünyada söz sahibidir. 1958, 1962, 1970, 1994, 2002-ci illərdə Dünya Kubokunu qazanmışdır.
Əhalinin bir qismi sahildəki məskunlaşma mərkəzlərində toplanmışdır. Ən əhəmiyyətlilərindən Rio-de-Janeyro ölkənin köhnə paytaxtıdır. 1960-cı ildə qurulan paytaxt Brazilia və San-Paulu, Kuritiba, Belu-Orizonti, Portu-Aleqri, Resifi, Fortaleza, Salvador və Manaus digər əhəmiyyətli şəhərlərdəndir.
İnzibati ərazilər
Braziliya 22 əyalətdən meydana gələn federal bir respublikadır. Başçılıq sistemi ilə idarə olunur. Parlament, Senat və Millət Məclisindən meydana gəlir. Hər əyalətdən 3 senator 8 illiyinə, millət vəkilləri 4 illiyinə seçilirlər. Əyalətlərdə ayrıca xalq tərəfindən seçilən bir qubernator və müstəqil mühakimə orqanları olur. Oxucu-yazar 18 yaşını doldurmuş hər Braziliyalının səs istifadə etməsi məcburidir. 67 yaşından böyük olanlar üçün səs vermək məcburi deyil. Vergilər əyalətlər tərəfindən toplanır.
İqtisadiyyat
Braziliya iqtisadiyyatı İkinci dünya müharibəsindən sonra qısa bir durğunluq göstərməsinə baxmayaraq, sonradan böyük bir inkişaf göstərmişdir. Ancaq inflyasiya faizi baxımından dünyada ən irəli ölkələr arasında olub, minli rəqəmlərə çatmışdır. 1967 və 1986-cı illərdəiki dəfə pul vahidi dəyişdirilmişdir.
Əkinçilik: Braziliya, sənayesinin inkişafına baxmayaraq, ümumiyyətlə əkinçilik ölkəsidir. Ərazinin yarıdan çoxu qida məhsulları olmasına baxmayaraq yenə də qida ehtiyacının bir qisimini xaricdən idxal etməkdədir.
Braziliya dünyanın ən böyük qəhvə istehsalçısı və ixracatçısıdır. Ancaq bu qəhvə Amerika qitəsindəki ölkələrin ehtiyacını ancaq qarşılayır. Pambıq istehsalı da inkişaf etmişdir, qəhvə ilə birlikdə kurs qaynağını təşkil etməkdədir. Şəkərqamışı və kakaonun da az bir qisimini ixrac etməsinə baxmayaraq, böyük bir qisimini daxili istehlak üçün istifadə edir.
Qiymətli taxta-şalbanlıq ağaclar, düyü, təzə paxla, pambıq, qəhvə, şəkərqamışı, kakao və qarğıdalı başlıca məhsullarıdır. Ölkənin bəzi yerlərində az miqdarda portağal, banan, yerfıstığı, tütün, lif və bəzi tərəvəzlər yetişdirilir.
Braziliya maldarlıqda dünyanın qabaqda gələn ölkələrindəndir. Fermalarda bol miqdarda ət üçün mal yetişdirilir.
Braziliyada əkinçilik iki qrupa ayrılır
1. Rio da Janerionun şimal qisimlərində ibtidai üsullarla edilən əkinçilik
2. Ölkənin cənubunda daha çox müasir alətlərlə edilən əkinçilik
Meşəçilik və balıqçılıq
Braziliyada meşələrdəki araucaria ağacları taxta-şalbançılıqda geniş şəkildə istifadə edilir. Amazon meşələrindəki meşələr, yeni yeni istehsala girir. Bal mumu, qabıqlı bitkilər, zamk ağacı, satışa çıxarıla bilər meşə məhsullarıdır. Ancaq bu bitkilərin heç biri hələ satışa çıxarma mühitinə girməmişdir. Meşə məhsulları eyni zamanda tibb sahəsində də istifadə edilir. İpəyə siropu, kokain, tiryək vs. narkotiklər bu tip meşə məhsullarından əldə edilir. Balıqçılıq gün keçdikcə artır və ölkə iqtisadiyyatına böyük rol oynayır
Sənaye: Son illərdə Braziliya məmul sənaye məhsulları ixracatı, əkinçilik məhsullarından daha çox olmuşdur. Sənayedə elektrik və enerji ehtiyacını önləmək üçün dünyanın ən böyük hidro-elektrik stansiyasını qurmuşdur. 1976-cı ildə başlanılan bu İtaipu Anbarı 1980-ci ildə tamamlanmışdır, 100 milyard kilowatt/saatdan çox elektrik enerjisi istehsal edə bilir. 1977-ci ildə Almanlarla texniki əməkdaşlıq edilərək nüvə stansiyalar işlədilməyə başlanmışdır. Dəmir-polad, toxuma, kağız, şüşə, təkər, plastik vs. emalında fabriklər qurularaq, öz-özünə çatacaq hala gətirilmişdir. İllik polad istehsalı 20 milyon tona çatmışdır.
Mədənlər: Braziliya zəngin mədən yataqlarına malikdir. On səkkizinci əsrdən etibarən zəngin qızıl, almaz mədənləri tapılmışdır. Braziliya eyni zamanda dünyanın ən bol dəmir ehtiyatlarına malikdir. Amapo bölgəsində bol miqdarda manqan çıxarılır. Salvador yaxınlarında neft tapılmışdır. Braziliyada çox az kömür yataqları var.. Xaricdən idxal yolu ilə ehtiyacını ödəyir
Nəqliyyat: Braziliyanın nəqliyyat çətinliyi əhəmiyyətli məsələlərdəndir. Coğrafi quruluşundan ötrü müasir quru yollarının qurulması gecikmişdir. Yeni yeni nəqliyyat inkişaf edir və müasir hava limanları qurulur. Amazon çayı və qolları üzərində gəmiçilik və nəqliyyat yüksək səviyyədədir.
Daşınma və kommunikasiyalar
Demoqrafiya
2000-ci ildə aparılmış siyahıya almanın yekunlarına əsasən Braziliyanın əhalisi 169.872.856 nəfər olmuşdur. 2009-cu ildə isə Braziliyanın əhalisi 192,272,890 nəfər olmuşdur. Ölkə həm əhalisinin sayına görə, həm də ərazisinin böyüklüyünə görə dünyada 5-ci yerdə dayanır. Əhalisinin böyük hissəsi şəhərlərdə yaşayır. Urbanizasiya səviyyəsi 83,75 % təşkil edir. Əhalisinin böyük hissəsi ağdərili və qarışıq irqə məxsus insanlardan ibarətdir.
Dil
Braziliyanın rəsmi dili Portuqal dilidir.
Din
Xalqın 90%i Roma Katolik Kilsəsinə mənsubdur. % 5 ətrafında Protestantdır. Braziliyada digər bir dini qrup, Ruhçular (Spiritualistlər)dır. Bunların 2 mindən çox yığıncaq yerləri vardır.
Mədəniyyət
Elm
Oxuma-yazma bilməyənlərin nisbəti bəzi çöl bölgələrdə çox yüksəkdir. Sao Paulo, Rio Grande do Sul, Minas Geraısda isə aşağıdır. Konstitusiyada təhsil üçün dövlət gəlirlərinin % 10i ayrılmışdır. İbtidai təhsil məcburdur. Üç növ ibtidai məktəb vardır. Məşhur olanı dövlət ibtidai məktəbi olub, əyalət idarəçiləri tərəfindən idarə edilir. İkincisi bələdiyyə məktəbləri, üçüncüsü də xüsusi ibtidai məktəblərdir. İbtidai məktəb 4 ildir və 7 və ya 8 yaşında şagird qəbul edilir. Orta məktəblər Şimal Amerikadakı orta məktəblərə bənzədilir. Braziliyada ilk universitet 1920-ci ildə qurulmuşdur. Bununla birlikdə XX əsrdə də diqqətə dəyər inkişaflar olub yeni universitetlər də quruldu. Bəzi universitetlər kilsənin idarəsi altındadır. Ən böyük universiteti Braziliya Universiteti olub, Rio da Janeriodadır.
Şəkillər
Həmçinin bax
İstinadlar
Xarici keçidlər
- Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE) : censo demografico 2000
Mənbə
- S. Mustafayeva. Avropa və Amerika ölkələrinin ən yeni tarixi. II hissə.(1945–2007-ci illər). Bakı.2011.
- http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf.
- Official Names of the United Nations Membership (ing.). UN, 2016. 5 p.
- https://www.skgeodesy.sk/sk/ugkk/geodezia-kartografia/standardizacia-geografickeho-nazvoslovia/nazvy-statov/.
- http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/_Ato2007-2010/2008/Decreto/D6583.htm.
- 13 // Constituição da República Federativa do Brasil (por.). 1988.
- https://agenciadenoticias.ibge.gov.br/agencia-noticias/2012-agencia-de-noticias/noticias/37237-de-2010-a-2022-populacao-brasileira-cresce-6-5-e-chega-a-203-1-milhoes.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin may 2024 Braziliya ve ya Braziliya Federativ Respublikasi port Republica Federativa do Brasil Cenubi Amerikanin en boyuk olkesidir Cografi erazisi ve ehalisinin sayina gore Braziliya dunyada 5 ci yerde gedir Ehalisinin sayina gore Braziliya dunya demokratiyalari arasinda 4 cu yeri tutur Atlantik okeani ile ehate olunmus olkenin serq sahilinin uzunlugu 7 367 kilometrdir Simalda Venesuela Surinam Qayana ve ile serhedi olan Braziliya cenubda Uruqvay cenub qerbde Argentina ve Paraqvay qerbde Boliviya ve Peru simal qerbde ise Kolumbiya ile qonsuluq edir Braziliyanin erazi sularinda bir cox adalar vardir ve Braziliyaport Republica Federativa do Brasil fr Republique federative du Bresil ing Federative Republic of Brazil slovak Brazilska federativna republikaBayraq Gerb d Resmi dilleri portuqal diliPaytaxt BraziliyaIdareetme formasi federal respublika d Numayendeli demokratiya prezidentli rejim Ehali 203 062 512 nef 1 avqust 2022 Valyuta Braziliya realiInternet domeni brBRBOK kodu BRATelefon kodu 55Saat qursaqlari UTC 02 00Neqliyyatin yonu sag d Vikianbarda elaqeli mediafayllar Braziliya ekvator ve terefinden iki yere bolunur Olke muxtelif flora ve fauna ile zengindir Braziliyanin ehalisi esasen sahilboyu yerlesen iri seherlerde cemlesib Ehalisinin sayina gore dunyanin iri olkelerinden biri olmasina baxmayaraq Braziliya asagidir Olkenin merkezi hissesinin ehali sixligi xususile asagidir Adin etimologiyasiPortuqaliyali denizci terefinden Yeni Dunya ya birlesdirilen eraziler onun terefinden adlandirildi port Terra da Vera Cruz daha sonra bu eraziler adlandirildi port lakin daha sonra erazinin adi deyisilerek Braziliya adlandirildi Bu ad ehtimallarin birine esasen erazinin sahilinde tapilan agac novu ile baglidi Bu agaclar daha sonra Avropaya idxal edilmeye baslanildi Portuqaliyalilar bu agaci pau brazil port pau brasil brazil agaci adlandirdilar Onlar ereb tacirlerinin istifade etdiyi brazil adlandirdiqlari brazil portuqalca brasil heraret demekdir qirmizi deyerli agacin yerini tapdiqlarini dusunurduler Bu agac novu Avropaya artiq XII esrden ixrac olunub mebel ve musiqi aletlerinin duzeldilmesinde istifade olunub Eslinde erebler bu agaca cox oxsayan lakin ferqli Asiyanin cenub serq hissesinde biten agaclardan istifade edirdiler Diger ehtimala esasen olkenin adi Brazil adasinin adindan emele gelib esasen Brazil Atlantik okeanda yerlesen adanin adidir TarixI Pedru Braziliyanin Portuqaliyadan musteqilliyini beyan edir 7 sentyabr 1822 ci il 21 aprel 1500 cu ilde portuqaliyali gemici Pedro Alveras Cabrol ilk defe Cenubi Amerikaya ayaq basdi ve olkeni Portuqaliya krali adina zebt etdiyini elan etdi 1530 cu illerde Martin Alfonso da Sousa liderliyindeki bir kesf gezintisi esnasinda strateji noqteler olan yerlere Rio de Janeyro bir il sonra da bugunku Santos seherinin esasi olan seherlerini qurdular seheri de 1532 ci ilde Sao Vicente yaxinliginda yuksek bir erazide quruldu Portuqaliyalarin Ispaniya hakimiyyetine girdiyi 1580 ci ilden 1640 ci iledek Braziliya Ispaniya mustemlekesi oldu 1640 ci iilde Portuqaliyalilar Braziliyani tekrar ele kecirdiler Dovlet merkezi 1763 cu ilde Rio de Janeyroya kocdu 1698 ci ilde San Pauloda bol miqdarda qizil tapildi Daha sonra ic seqmentlere Amazon hovzesine edilen kesf gezintileri neticesinde basqa medenler de tapildi Bolgede muxtelif feodal qruplar ortaya cixsa da cox yasamayib yeniden birlik temin edildi 1572 ci ilde Braziliyani rehberlik baximindan Salvador ve Rio de Janeyrodan ibaret olmaq uzre ikiye ayiran sistem XVII esrin ilk rubune qeder davam etdi XVII ve XVIII esrlerde ispanlar ingilisler fransizlar ve almanlar zaman zaman bu bolgeni ele kecirmek istedilerse de muveffeq ola bilmediler 1807 ci ilde Portuqaliyanin Napoleon Bonapart terefinden isgal edilmesi ile kral ailesi ve dovletin bezi liderleri Braziliyaya qacdilar ve 1808 ci ilde hokumet merkezini Rio de Janeyroda qurdular O zaman Braziliyanin ehalisi 2 5 milyon nefer idi onlardan 400 min neferi ag irqe 1 3 milyon neferi zenci irqine mensub idi ve 800 min neferini yerli xalqlar teskil edirdi Zenciler boyuk sekerqamisi fermalarinda ve medenlerde isledilmek uzre 1538 ci ilde Afrikadan kole olaraq getirilmisler 1819 cu ilde Napoleonun Avropa dovletlerine meglub olmasi neticesinde Portuqaliya krali qardasi oglu teyin ederek Portuqaliyaya geri dondu 1822 ci ilde Portuqaliya parlamenti ilk koloniya statusuna geri donmek isteyende Braziliyalilar Don Pedro Jose Boni Facie de Andrada Silvanin liderliyinde musteqillik hereketlerini baslatdilar ve 7 sentyabr 1822 ci ilde musteqilliklerini elan edib 1824 cu ilde liberal bir konstitusiya qebul etdiler Braziliya Istiqlal muharibesinde mubarize neticeninde Braziliya qalib gelir Nizamsiz doyuslerden sonra Portuqaliyalilar Braziliyanin musteqilliyini qebul etmek mecburiyyetinde qaldilar Braziliya 1889 cu ile qeder kralliqla idare edildi Latin Amerikasinda en uzun muddet kralliqla idare edilen tek olke Braziliya idi 1831 ci ilde Don Pedro oglu Ikinci Don Pedroya taxti terk etmeyi teleb etdi 1835 1845 ci illerde olkenin olan respublika terefdarlari ile Farrapus muharibesi bas verir Ikinci Don Pedro zamaninda muasir Braziliyanin temelleri atildi 1888 ci ilde 800 min kendliye azadliq verildi 1889 cu ilde qansiz bir zerbe ile kralliq idaresi yixilaraq respublika idaresi quruldu 1896 1897 ci illerde Kanudus muharibesi bas verir ki hedef imperiyanin berpasi idi 1912 1916 illerde olkede novbeti vetendas muharibesi Kontestado muharibesi 1914 cu ilde siyasi birliyi temin eden Braziliya butun dunya olkeleri terefinden tanindi 1939 1941 ci illerde Braziliya oz biterefliyini elan etdi lakin sonralar antifasist koalisiyaya daxil oldu 1945 ci il 18 aprelde Braziliyada siyasi mehbuslar ucun amnistiya elan edildi 1945 ci ilin mayinda secki haqqinda qanun qebul edildi Ele hemin il 28 mayda siyasi partiyalarin fealiyyetine icaze verildi 1947 ci ilin sentyabrinda ABS la Qerb yarimkuresinin birge mudafiesi haqqinda pakt imzalandi 1952 ci ilde ABS la herbi yardim haqqinda sazis imzalandi 1960 ci il 21 aprelde paytaxt Rio de Janeyrodan Braziliyaya kocuruldu 1967 ci ilde olkede yeni Konstitusiya qebul olundu olkede avtoritar rejim guclendi Argentina ile 1980 ci ilde atom enerjisinden istifade haqqinda sazis imzalandi Bele bir sazis Iraqla da baglandi 1981 ci ilde Nikaraqua 1982 ci ilde Ekvadorla sazis baglandi 1983 cu ilde Braziliya ve ABS kosmosda raketlerden istifade haqqinda sazis bagladilar Braziliya Latin Amerikasi olkeleri icerisinde kosmosa ilk suni peyk gonderen olke oldu CografiyaBraziliyanin simal ve cenub noqtesi arasindaki noqteyle serq ve qerb noqteleri arasindaki mesafe az qala bir birine beraberdir 4225 km Umumiyyetle seth sekilleri iki genis kateqoriyada arasdirilir 1 Simalda Amazon Cayi hovzesinin qerbde Puluna ve Paragvay cayi sisteminin genis duz duzenlikleri 2 Serqdeki Braziliya yuksek yaylalari ve simalindaki Iki genis cay sistemi iki yuksek dagliq bolge arasinda serhedsiz bir hal alir Az qala butun Braziliyanin yarisindan coxu deniz seviyyesinden 200 metrden az yuksek yerler olmasina baxmayaraq ehalisinin hakim qismi daha cox yuksek yerlerde yasayir Olkenin az qala 4 i deniz seviyyesinden 900 m yuksekliyinden coxdur Braziliyanin en yuksek dagi olub 2890 m dir Axar sularIquasu selalesi Boyuk Amazon cayi dunyanin en genis ve cox sulu cayidir Peruda And Daglarinin serqinden cixir ve Braziliya duzenlikleri icinde axir Atlantik Okeanindan Peru icerilerine qeder cay neqliyyatina elverislidir Denize tokulduyu yerde muxtelif kanallar ve bir cox adalar meydana getirir En boyuk ada olub 26 km dir Amazonun ehemiyyetli qollari Tocantins Singu ve Diger ehemiyyetli cayi GollerBraziliyada iki ehemiyyetli gol vardir Bunlar ve IqlimAmazon cengerliklerinde cay Umumiyyetle Braziliyanin iqlimi her terefde eyni oldugu zenn edilse de olkede muxtelif iqlim ferqlilikleri gorulur Braziliyada gorulen en yuksek istilik simal serq alcaq bolgelerinde qeyd edilmisdir Burada absorbe edilen yuksek miqdardaki gunes sualari istiliyi 38 C ye qeder yukseldir Simalda Amazon Hovzesinde elde edilen neticelere gore ilin coxu nemli ve isti kecmekdedir Illik yagmur ortalamasi 2000 mm dir Simal serq sahilleri tropik nemli bir iqlime sahib olub qisla birlikde gelen yagisli movsum maydan oktyabra qeder simal sahillerine soyuq hava getirir Simal serqdeki nemli bolgelerin ic seqmentleri sehradir Braziliyanin simal serqinde Sertao deyilen davamli quraq bolgelerde kaktus ve diger bitkiler olur Amazon bolgesi xaric yaz movsumu yagisli movsumdur Ilin geri qalan zamaninda hava normal kecir Umumiyyetle sahilden iceri getdikce yaginti artir Ancaq nemli yagis getiren sert kulekler ic qisimlere getdikce dag maneeleriyle qarsilasir Sao Paulonun tam cenubunda Itapanhau bolgesinde Serere do Mar baryeri seti sahede 4500 mm yagis dusmesine sebeb olur Iqlim sertlerini nezaret eden en ehemiyyetli faktor yukseklikdir Cunki ortalama 300 m yukseklik ucun texminen 1 8 C istilik dusur Bu sebeble 20 Cenub paralelinde istirak eden ve 850 m yukseklikdeki Belu Orizonti seherinde illik istilik ortalamasi 20 C dir Cenub Braziliyadaki 900 metr yukseklikdeki platolarda cox vaxt qar yagmaqdadir Fernando de Noronya arxipelaqinda tropik iqlim Bitki ortuyu ve heyvanlar Bitkiler umumiyyetle iqlim ve torpaq veziyyetine mohkem baglidir Braziliya bitkileri uc qrupda arasdirilir Meseler Az qala Braziliyanin yarisi meselerle ortuludur Meseler dord ana qrupda toplanir Selva mata araucaris caatinya Amazon Hovzesinde istirak eden ekvatorial dayaz yagmur meselerindeki agaclara selva deyilir Dunyanin en boyuk tropik yagisli meseleridir Ekincilik terminleri arasinda cox menali bir termin de Serqi Braziliyanin tropik yarpaqlarinin yarisini token mata tebiridir Bu meseler Braziliyada yaxsi torpagin humusun ve genis fermalara uygun yerlerin bir simvoludur Bu agaclar kesilerek ekincilik ucun orqanik baximdan zengin torpaqlar elde edilir Braziliyanin cenub yuksek daglarindaki meselerde olan araucaria agaci Braziliyada insaat taxta salbani olaraq cox istifade edilir Xususile suretle inkisaf eden seherlerde tokulen betonlara sekil vermek ucun qurulus vesaiti olaraq istifade edilmekdedir Ancaq cox istismar edildiyi ucun tukenme tehlukesiyle qarsi qarsiyadir Caatinga deyilen mese olkenin simal serq bolgesindedir Burada Lokustlar ve sehra col bitkileri olur Savannalar Umumiyyetle otluqlar baximindan Braziliyanin merkez qisiminin boyuk bir hissesini ortur Braziliyanin yeni paytaxti Brasilia bu sovan bolgesinde qurulmusdur Simali Amerikadaki cayirlar qeder bir munbit erazi deyil Otlaqlar Campos deyilen otlaqlarin baslicalari Braziliyanin cenubunda ve bezi yaxsi sulanan merkez platolarda istirak edir Amazon bolgesinde de otlaq eraziler tapilir Braziliyada heyvanlar baliqlar quslar ve bocekler istiqametiyle cox ferqlilikler gosterir Asiya Afrika hetta Simal Amerika ile muqayise edilse Braziliyada bezi boyuk memeliler yoxdur Simaldaki meseler heyvanlar baximindan meymun ve quslar baximindan zengindir Baliq kimi bezi heyvanlardan ticari olaraq istifade edilir Bocekler ekincilik ucun ciddi tehluke ifade etmekdedir 200 novden cox zeherli ilan movcuddur Ancaq ilanlar nadir olaraq meskunlasma yerlerinde gorunur Bir cox vehsi heyvanlar ovlanmaq sebebiyle nesli kesilmisdirEhali ve ictimai heyatEhali Braziliya ictimai ehtiyati baximindan cox boyuk ferqlilikler ifade edir Cenub seqmentleri daha cox seherlesmis daha cox senayelesmis siyasi ve ictimai agirliga malikdir Simal ve simal serq bolgeleri ise col bolgeler olub daha cox aristokratlasmistir Bu sebebden oteri tarixciler Braziliyadan behs ederlerken simal ve simal serqdeki enenevi ekincilikle mesgul olan aristokrat sinifle cenub bolgedeki senayelesmis demokrat ictimai sinfi bir birinden ayirirlar Braziliyada ehali artimi cox yuksekdir Iyirminci esrin sonlarinda dunyanin en six olkelerinden biri olacagi texmin edilir Braziliya ehalisi 4 etnik qrupda birlesir Yerli Qirmiziderililer Kolonizator Portuqaliyalilar Afrika zencileri ve 1850 ci ilden beri Avropa ve diger memleketlerden gelen immiqrantlardir Siyahiyaalma qeydlerine gore ehalinin 62 i aglar 11 i zenciler 27 i qehveyi derililerden meydana gelir Ancaq ferqli irqler arasinda evlenmeler sebebiyle metis xalq artmaqdadir Braziliyaya xaricden gelenler olduqca coxdur Hele de Braziliyada 300 000 insan Portuqaliya vetendasi olaraq yasayir 1875 ile 1960 ci iller arasinda Braziliyaya 5 milyon Avropali koc etmisdir Ailede ata hakimdir Ancaq son zamanlarda bu hakimiyyet zeiflemisdir Braziliyalilar yaz ve havanin normal oldugu qis gunlerinde kuceye tokulurler Evlerini aciq ancaq kolgeli yerlere insa edirler Musiqi ve samba xalqin cox cox regbet etdiyi oyunlardir Idmanin her novu inkisaf edir Xususile futbolda dunyada soz sahibidir 1958 1962 1970 1994 2002 ci illerde Dunya Kubokunu qazanmisdir Ehalinin bir qismi sahildeki meskunlasma merkezlerinde toplanmisdir En ehemiyyetlilerinden Rio de Janeyro olkenin kohne paytaxtidir 1960 ci ilde qurulan paytaxt Brazilia ve San Paulu Kuritiba Belu Orizonti Portu Aleqri Resifi Fortaleza Salvador ve Manaus diger ehemiyyetli seherlerdendir Inzibati erazilerBraziliya 22 eyaletden meydana gelen federal bir respublikadir Basciliq sistemi ile idare olunur Parlament Senat ve Millet Meclisinden meydana gelir Her eyaletden 3 senator 8 illiyine millet vekilleri 4 illiyine secilirler Eyaletlerde ayrica xalq terefinden secilen bir qubernator ve musteqil muhakime orqanlari olur Oxucu yazar 18 yasini doldurmus her Braziliyalinin ses istifade etmesi mecburidir 67 yasindan boyuk olanlar ucun ses vermek mecburi deyil Vergiler eyaletler terefinden toplanir IqtisadiyyatBraziliya iqtisadiyyati Ikinci dunya muharibesinden sonra qisa bir durgunluq gostermesine baxmayaraq sonradan boyuk bir inkisaf gostermisdir Ancaq inflyasiya faizi baximindan dunyada en ireli olkeler arasinda olub minli reqemlere catmisdir 1967 ve 1986 ci illerdeiki defe pul vahidi deyisdirilmisdir Ekincilik Braziliya senayesinin inkisafina baxmayaraq umumiyyetle ekincilik olkesidir Erazinin yaridan coxu qida mehsullari olmasina baxmayaraq yene de qida ehtiyacinin bir qisimini xaricden idxal etmekdedir Braziliya dunyanin en boyuk qehve istehsalcisi ve ixracatcisidir Ancaq bu qehve Amerika qitesindeki olkelerin ehtiyacini ancaq qarsilayir Pambiq istehsali da inkisaf etmisdir qehve ile birlikde kurs qaynagini teskil etmekdedir Sekerqamisi ve kakaonun da az bir qisimini ixrac etmesine baxmayaraq boyuk bir qisimini daxili istehlak ucun istifade edir Qiymetli taxta salbanliq agaclar duyu teze paxla pambiq qehve sekerqamisi kakao ve qargidali baslica mehsullaridir Olkenin bezi yerlerinde az miqdarda portagal banan yerfistigi tutun lif ve bezi terevezler yetisdirilir Braziliya maldarliqda dunyanin qabaqda gelen olkelerindendir Fermalarda bol miqdarda et ucun mal yetisdirilir Braziliyada ekincilik iki qrupa ayrilir 1 Rio da Janerionun simal qisimlerinde ibtidai usullarla edilen ekincilik 2 Olkenin cenubunda daha cox muasir aletlerle edilen ekincilik Mesecilik ve baliqciliq Braziliyada meselerdeki araucaria agaclari taxta salbanciliqda genis sekilde istifade edilir Amazon meselerindeki meseler yeni yeni istehsala girir Bal mumu qabiqli bitkiler zamk agaci satisa cixarila biler mese mehsullaridir Ancaq bu bitkilerin hec biri hele satisa cixarma muhitine girmemisdir Mese mehsullari eyni zamanda tibb sahesinde de istifade edilir Ipeye siropu kokain tiryek vs narkotikler bu tip mese mehsullarindan elde edilir Baliqciliq gun kecdikce artir ve olke iqtisadiyyatina boyuk rol oynayir Senaye Son illerde Braziliya memul senaye mehsullari ixracati ekincilik mehsullarindan daha cox olmusdur Senayede elektrik ve enerji ehtiyacini onlemek ucun dunyanin en boyuk hidro elektrik stansiyasini qurmusdur 1976 ci ilde baslanilan bu Itaipu Anbari 1980 ci ilde tamamlanmisdir 100 milyard kilowatt saatdan cox elektrik enerjisi istehsal ede bilir 1977 ci ilde Almanlarla texniki emekdasliq edilerek nuve stansiyalar isledilmeye baslanmisdir Demir polad toxuma kagiz suse teker plastik vs emalinda fabrikler qurularaq oz ozune catacaq hala getirilmisdir Illik polad istehsali 20 milyon tona catmisdir Medenler Braziliya zengin meden yataqlarina malikdir On sekkizinci esrden etibaren zengin qizil almaz medenleri tapilmisdir Braziliya eyni zamanda dunyanin en bol demir ehtiyatlarina malikdir Amapo bolgesinde bol miqdarda manqan cixarilir Salvador yaxinlarinda neft tapilmisdir Braziliyada cox az komur yataqlari var Xaricden idxal yolu ile ehtiyacini odeyir Neqliyyat Braziliyanin neqliyyat cetinliyi ehemiyyetli meselelerdendir Cografi qurulusundan otru muasir quru yollarinin qurulmasi gecikmisdir Yeni yeni neqliyyat inkisaf edir ve muasir hava limanlari qurulur Amazon cayi ve qollari uzerinde gemicilik ve neqliyyat yuksek seviyyededir Dasinma ve kommunikasiyalarDemoqrafiya2000 ci ilde aparilmis siyahiya almanin yekunlarina esasen Braziliyanin ehalisi 169 872 856 nefer olmusdur 2009 cu ilde ise Braziliyanin ehalisi 192 272 890 nefer olmusdur Olke hem ehalisinin sayina gore hem de erazisinin boyukluyune gore dunyada 5 ci yerde dayanir Ehalisinin boyuk hissesi seherlerde yasayir Urbanizasiya seviyyesi 83 75 teskil edir Ehalisinin boyuk hissesi agderili ve qarisiq irqe mexsus insanlardan ibaretdir DilBraziliyanin resmi dili Portuqal dilidir DinXalqin 90 i Roma Katolik Kilsesine mensubdur 5 etrafinda Protestantdir Braziliyada diger bir dini qrup Ruhcular Spiritualistler dir Bunlarin 2 minden cox yigincaq yerleri vardir MedeniyyetElmOxuma yazma bilmeyenlerin nisbeti bezi col bolgelerde cox yuksekdir Sao Paulo Rio Grande do Sul Minas Geraisda ise asagidir Konstitusiyada tehsil ucun dovlet gelirlerinin 10i ayrilmisdir Ibtidai tehsil mecburdur Uc nov ibtidai mekteb vardir Meshur olani dovlet ibtidai mektebi olub eyalet idarecileri terefinden idare edilir Ikincisi belediyye mektebleri ucuncusu de xususi ibtidai mekteblerdir Ibtidai mekteb 4 ildir ve 7 ve ya 8 yasinda sagird qebul edilir Orta mektebler Simal Amerikadaki orta mekteblere benzedilir Braziliyada ilk universitet 1920 ci ilde qurulmusdur Bununla birlikde XX esrde de diqqete deyer inkisaflar olub yeni universitetler de quruldu Bezi universitetler kilsenin idaresi altindadir En boyuk universiteti Braziliya Universiteti olub Rio da Janeriodadir SekillerHemcinin baxBaiya Federal Institutu Braziliya Qirmizi Xac Cemiyyeti Braziliya hindi dilleri Braziliya milli voleybol komandasi Braziliya uzum agaciIstinadlarXarici kecidlerInstituto Brasileiro de Geografia e Estatistica IBGE censo demografico 2000MenbeS Mustafayeva Avropa ve Amerika olkelerinin en yeni tarixi II hisse 1945 2007 ci iller Baki 2011 http cnig gouv fr wp content uploads 2020 02 CNT PVM r C3 A9vis C3 A9 2020 01 27 1 pdf Official Names of the United Nations Membership ing UN 2016 5 p https www skgeodesy sk sk ugkk geodezia kartografia standardizacia geografickeho nazvoslovia nazvy statov http www planalto gov br ccivil 03 Ato2007 2010 2008 Decreto D6583 htm 13 Constituicao da Republica Federativa do Brasil por 1988 https agenciadenoticias ibge gov br agencia noticias 2012 agencia de noticias noticias 37237 de 2010 a 2022 populacao brasileira cresce 6 5 e chega a 203 1 milhoes