Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Braziliya İstiqlal müharibəsi (port. Guerra da İndependencia do Brasil).Bu münaqişə özünü müstəqil elan etmiş Braziliya İmperiyası və Portuqaliyanın silahlı qüvvələri arasında 1822-1824 ci illərdə Braziliyanın azadlığı uğrunda baş vermişdir.
| Braziliya İstiqlal müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Tarix | 18 fevral 1822-8 may 1924 | ||
| Yeri | Braziliya və Uruqvay | ||
| Nəticəsi | Braziliyanın qalibiyyəti
| ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| Ümumi itkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Müharibədən əvvəlki vəziyyət
1808-ci ildə Portuqaliya kral ailəsinin üzvləri fransız ordularından qaçaraq Braziliyaya gəlirlər.Kral burada böyük işlər görərək Rio de Janeyrodan ölkəni idarə edir.Napoleon Bonapart işğalları bitdikdən sonra belə geriyə Avropaya qayıtmır.Kral Juan rəhbərlik etdiyi ölkənin adını dəyişərək Birləşmiş Portuqaliya,Braziliya və Alqarv krallığı elan edir. 1820-ci ildə Portuqaliyada inqilab baş verir.Bu səbəbdən 1821-ci ildə konsitutsiya qəbul edilir.İnqilab dalğası Braziliyayada gəlib cıxır.1821-ci ilin fevral ayında Baiedə qanunverici orqan yaradılır,kral isə buna qarşılıq olaraq məhdud səlahiyyətə malik parlament təşkil edirki,buda münaqişəni alovlandırır.26 sentyabrda şəhərin meydanlarına çıxışçılar toplanır və onlar konsitutsiyanıın qəbulunu istəyirdilər.Onları kralın oğlu Pedro sakitləşdirərək,konsitutsiya qəbul ediləcəyini bildirir.2 ay sonra Xalq Konvernti yaradılır.Pedru ordunun sayəsində Konverntləri qovmağa nail olur.Braziliyada inqilab yatırılır ancaq kral Juanın xalq arasında nüfuzu azalır.Kral Lissabona getməli olur.Rio de Janeyranı tərk edərkən oğlu Perdonu vəliəhd təyin edərək bu sözləri deyir: <<Əgər Braziliya müstəqil olmaq istəsə onda qoy sənin rəhbərliyin altında baş versin,nəyinki avanturis qüvvələrin.Sən mənə ehtiram etməlisən>> Portuqaliyada Juan artıq hec bir addım ata bilmir,belə ki Liberal çoxluq Lissabonda nazirləri özü təyin edirdilər.Onlar 1807-ci ildə Braziliyaya verilən yüksək muxtariyyəti ləğv etmək niyyətində idilər.Rio de Janeyrada yerləşən qoşun (hansı ki Legion adlanırdı) Portuqaliyanın Braziliyada dominantlığının qarantı idi.Lissabon hökumətinin bu cür addımlar xalqı gənc vəliəhd ətrafında birləşməyə vadar olurlar.İlk əvvəl gizli hərəkat yaradılır ki,onun başında Pedrunun keçmiş baş naziri Arkuşa dururdu.Juan oğluna gizli məktub yazaraq Potuqaliyadan gələn təklifləri qəbul etməməyi məsləhət görür.Cünki əgər mərkəzi hökumətin qərarlarını qəbul edilərsə Cənubi Amerikada baş verən inqilablar Braziliyadan yan keçməyəcək
Müharibənin gedişi
5 iyun 1821-ci ildə <<Legion>> Rio de Janeyroda hakimiyyəti ələ keçirir.Pedruya ultimatum göndərərək Arkusun istefasını və müstəqillik əlehdarı olan Xuntanın yaradılmasını tələb edirlər.Belə ki,Portuqaliya ordusu say və təhcizat baxımından daha güçlü idilər.Pedru <<Legionun>> tələblərini,qəbul etməli olur,amma onun tərəfdarları onu braziliya xalqını satmaqda itiham edirlər.2 ay sonra kortes Pedruya Avropaya qayıtmağı tələb edirlər.Bəhanə isə <<onun siyasi təhsilini davam etdirmək>> olur.Kortesdə onun qurtuluş hərəkatına rəhbərlik edəcəyindən qoxurdular.Buna cavab Pedru xalqa müraciət edir.Bütün əsas şəhərlərə emisarlar göndərilir.Xalq onun qalmasını istəyir.9 yanvar 1822-ci ildə Pedru tarixi bir kəlmə işlədir:<<Mən qalıram>> (port. Fico).Bu gün Braziliya tarixinə Fiko günü kimi qalır.Legion generalı Avileş öz ordusunu şəhərinən hündür nöqtələrinə yerləşdirir.Hədəf Kampu di Santan idiki bu ərazidə Pedrunun tərəfdarları toplanmışdı.Bununla belə o ölkəsinin vəliəhdinə zərər yetirmək niyyətində olmaması səbəbindən tərədüd içində idi.Bu ərəfədə Pedrunun nizamsız ordusu hüdür məntəqələrdə yerləşən potuqaliyalıları mühasirəyə alır.Avileş ordunu Praya-Qrandiyə geriyə çəkməli olur.Pedrunun qoşunu portuqaliyalıları limana sıxışdırılır.Avileşə ordunu toplayıb Portuqaliyaya qayıtmaq əmr edilir.Ancaq o acıq dənizdə mövqe tutaraq yardımçı qüvvələrin gəlməsini gözləyir.Pedru isə Minas-Jerays və San Pauludan əlavə qüvvələr çağrılır. Pedru bundan sonra portuqaliyalılara ya gəmilərə minib getmək ya da ölmək seçimi verir.Avileş getməyi üstün tutaraq Rio de Janeyonu tərk edir.Minas Jerays və San Paulu vilayyətləri Pedruya tabe olsa da, Baye vilayəti isə ona qarşı cıxır.1822-ci ildə İpiranqa çayı sahilində Pedru geyimində olan portuqal gerbini qopararaq,qılıncını yuxarı qaldıraraq bu kəlmələri deyir:Mənin qanımla,mənim şərəfimlə və Tanrının köməyi ilə.Mən Braziliyanı müstəqil edəcəyəm.Sonra bunuda,əla edərək deyir:^Vaxt catıb.Ya Azadlıq ya Ölüm!Biz Portuqaliyadan ayrılırıq^.Onun ^Ya Azadlıq ya da Ölüm^ kəlməsi istiqlaliyyatın şuarına çevrilir.
12 Oktyabr 1822-ci ildə Pedru Braziliyanın birinci İmperatoru seçilir.1 dekabrda tac qoyma mərasimi baş tutur.İmperatorun ilk işi pərakəndə halında olan qüvvələri birləşdirmək idi. Şimal vilayyətləri Baya,Marapon və Para portuqal ordusunun nəzarətində idi.Bu ərazilərə məsafənin uzaqlığı quru əməliyyatları keçirməyi mümküsüz edirdi.Qalibiyyət üçün dənizdə hakim olmaq lazım idi.Bu ərəfədə 1823-ci ilin martında məkşur admiral Kokreyn Rio de Janeyroya gəir.O Latın Amerikasının yeni yaranmış dövlətlərinin donanmasına rəhbərlik etmişdir.Hətta O Sakit okeanında İspan donanmasını darmadağın etmişdir.Pedru və Kokreyn arasında dosluq yaranır ki ,o da imperatora xidmət etməyə razılıq verir.
Braziliya donanmasında cəmi 8 gəmi vardı ki ,onunda 2 istismara yararsız idi.Bunula belə o döyüşə hazırlaşırdı yolda gəmi heyətlərinin səriştəsizliyi ortaya cıxır.Bu zaman o ingilis və amerikalı gəmiçiləri <<Pedru Primeyru>> gəmisinə toplayaraq öz cinahını gücləndirir.1923 -ci ilin martında Kokreyn Baiya limanına daxil olur.Pnun bu cəsur addımı Qarnizon rəhbəri olan Madyeryanı təşvişə salır.Kokreyn ona göndərdiyi məktubda mülki və hərbi itgilərin olmaması üçün təslim olmasını tələb edir.Madyerya qarnizonu və portuqalları 13 gəmiyə yükləyərək San Luiş di Maranonaya yola düşür.
Gəmi karvanı təqib edilərək qarnizonun yarısı sıradan cıxarılır.Kokreyn zədələri düzəltmək üçün 26 iyulda portuqal donanmasından əvvəl San Luiş di Maranona limanına catır.Şəhər Qubermatoruna artıq portuqal donanmasının artıq məhv edildiyini bildirərək dirənişin mənasız olduğunu bildirir.Qubernator qarnizonu topluyaraq Portuqaliyaya getməli olur. Kokreyn şəhərin müdafiəsini gücləndirir Maranon şəhərinin tutulmasını öyrənən Madyerya öz donanmasını portuqalların son istinadgahı olan Pare Hoya yönləndirir.Kokneyn artıq təcrübəli dənizçi olan Qrenfelli zəbt olunmuş gəmidə ora göndərir.O əvvəlki hiyləni təkrarlayır.Şəhər rəhbərliyi əlavə qüvvələr gəlməyincə şəhəri mühafiəyəsinin təşkili mümkünsüz olmasını anlayaraq 12 avqustda təslim olurlar.Bununla da bütün şimali Braziliya Pedrunun hakimiyyəti altına düşür.
Nəticə
Kral Juan VI 1823-ci ildə Vilafrankad üsyanı nəticəsində Portuqaliyada hakimiyyəti tam əlinə alır.O Braziliyaya öz nümayyəndəsini göndərir,ancaq onu hec sahilə belə buraxmırlar.Juan oğluna göndərdiyi məktubda Braziliyanın müstəqilliyini tanıya bilməyəcəyini bildirir,cünki o ölkədə yarana biləcək vəziyyətdən çəkinir.Bununla belə qurtuluşu boğmaq üçün hec vaxt ordu göndərməyəcəyini bildirir. 1825-ci ildə Böyük Britaniyanın vatəçiliyi ilə Rio-da-Janeyroda Portuqal-Braziliya anlaşması imzalanır.
İstinad
- [1] 2014-05-20 at the Wayback Machine İbidem,Qomes
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Braziliya Istiqlal muharibesi port Guerra da Independencia do Brasil Bu munaqise ozunu musteqil elan etmis Braziliya Imperiyasi ve Portuqaliyanin silahli quvveleri arasinda 1822 1824 ci illerde Braziliyanin azadligi ugrunda bas vermisdir Braziliya Istiqlal muharibesiTarix 18 fevral 1822 8 may 1924Yeri Braziliya ve UruqvayNeticesi Braziliyanin qalibiyyeti Portuqal Braziliya anlasmasi Braziliyanin Portiqaliya terefinden taninmasi Potuqaliyanin Cenubi Amerikadaki agaligina sonMunaqise terefleriBraziliya imperiyasi Braziliya koloniya ordusu Braziliya koloniya donanmasi Avropali muzdlular Braziliyali vetenperverler Portuqal ordusuKomandan lar I Pedru Braziliya imperatoru Tomas Kokreyn Con Qrenfell Pedro Labatut Juan VITereflerin quvvesi27 000 nefer 90 gemi 18 000 nefer 55 gemiUmumi itkiler5700 6200 arasi olu Vikianbarda elaqeli mediafayllarMuharibeden evvelki veziyyet1808 ci ilde Portuqaliya kral ailesinin uzvleri fransiz ordularindan qacaraq Braziliyaya gelirler Kral burada boyuk isler gorerek Rio de Janeyrodan olkeni idare edir Napoleon Bonapart isgallari bitdikden sonra bele geriye Avropaya qayitmir Kral Juan rehberlik etdiyi olkenin adini deyiserek Birlesmis Portuqaliya Braziliya ve Alqarv kralligi elan edir 1820 ci ilde Portuqaliyada inqilab bas verir Bu sebebden 1821 ci ilde konsitutsiya qebul edilir Inqilab dalgasi Braziliyayada gelib cixir 1821 ci ilin fevral ayinda Baiede qanunverici orqan yaradilir kral ise buna qarsiliq olaraq mehdud selahiyyete malik parlament teskil edirki buda munaqiseni alovlandirir 26 sentyabrda seherin meydanlarina cixiscilar toplanir ve onlar konsitutsiyaniin qebulunu isteyirdiler Onlari kralin oglu Pedro sakitlesdirerek konsitutsiya qebul edileceyini bildirir 2 ay sonra Xalq Konvernti yaradilir Pedru ordunun sayesinde Konverntleri qovmaga nail olur Braziliyada inqilab yatirilir ancaq kral Juanin xalq arasinda nufuzu azalir Kral Lissabona getmeli olur Rio de Janeyrani terk ederken oglu Perdonu veliehd teyin ederek bu sozleri deyir lt lt Eger Braziliya musteqil olmaq istese onda qoy senin rehberliyin altinda bas versin neyinki avanturis quvvelerin Sen mene ehtiram etmelisen gt gt Portuqaliyada Juan artiq hec bir addim ata bilmir bele ki Liberal coxluq Lissabonda nazirleri ozu teyin edirdiler Onlar 1807 ci ilde Braziliyaya verilen yuksek muxtariyyeti legv etmek niyyetinde idiler Rio de Janeyrada yerlesen qosun hansi ki Legion adlanirdi Portuqaliyanin Braziliyada dominantliginin qaranti idi Lissabon hokumetinin bu cur addimlar xalqi genc veliehd etrafinda birlesmeye vadar olurlar Ilk evvel gizli herekat yaradilir ki onun basinda Pedrunun kecmis bas naziri Arkusa dururdu Juan ogluna gizli mektub yazaraq Potuqaliyadan gelen teklifleri qebul etmemeyi meslehet gorur Cunki eger merkezi hokumetin qerarlarini qebul edilerse Cenubi Amerikada bas veren inqilablar Braziliyadan yan kecmeyecekMuharibenin gedisiBraziliya Imperiyasinin bayragi 5 iyun 1821 ci ilde lt lt Legion gt gt Rio de Janeyroda hakimiyyeti ele kecirir Pedruya ultimatum gondererek Arkusun istefasini ve musteqillik elehdari olan Xuntanin yaradilmasini teleb edirler Bele ki Portuqaliya ordusu say ve tehcizat baximindan daha guclu idiler Pedru lt lt Legionun gt gt teleblerini qebul etmeli olur amma onun terefdarlari onu braziliya xalqini satmaqda itiham edirler 2 ay sonra kortes Pedruya Avropaya qayitmagi teleb edirler Behane ise lt lt onun siyasi tehsilini davam etdirmek gt gt olur Kortesde onun qurtulus herekatina rehberlik edeceyinden qoxurdular Buna cavab Pedru xalqa muraciet edir Butun esas seherlere emisarlar gonderilir Xalq onun qalmasini isteyir 9 yanvar 1822 ci ilde Pedru tarixi bir kelme isledir lt lt Men qaliram gt gt port Fico Bu gun Braziliya tarixine Fiko gunu kimi qalir Legion generali Aviles oz ordusunu seherinen hundur noqtelerine yerlesdirir Hedef Kampu di Santan idiki bu erazide Pedrunun terefdarlari toplanmisdi Bununla bele o olkesinin veliehdine zerer yetirmek niyyetinde olmamasi sebebinden teredud icinde idi Bu erefede Pedrunun nizamsiz ordusu hudur menteqelerde yerlesen potuqaliyalilari muhasireye alir Aviles ordunu Praya Qrandiye geriye cekmeli olur Pedrunun qosunu portuqaliyalilari limana sixisdirilir Avilese ordunu toplayib Portuqaliyaya qayitmaq emr edilir Ancaq o aciq denizde movqe tutaraq yardimci quvvelerin gelmesini gozleyir Pedru ise Minas Jerays ve San Pauludan elave quvveler cagrilir Pedru bundan sonra portuqaliyalilara ya gemilere minib getmek ya da olmek secimi verir Aviles getmeyi ustun tutaraq Rio de Janeyonu terk edir Minas Jerays ve San Paulu vilayyetleri Pedruya tabe olsa da Baye vilayeti ise ona qarsi cixir 1822 ci ilde Ipiranqa cayi sahilinde Pedru geyiminde olan portuqal gerbini qopararaq qilincini yuxari qaldiraraq bu kelmeleri deyir Menin qanimla menim serefimle ve Tanrinin komeyi ile Men Braziliyani musteqil edeceyem Sonra bunuda ela ederek deyir Vaxt catib Ya Azadliq ya Olum Biz Portuqaliyadan ayriliriq Onun Ya Azadliq ya da Olum kelmesi istiqlaliyyatin suarina cevrilir Pedronun Ipiranqa cayi sahilinde meshur cixisi 12 Oktyabr 1822 ci ilde Pedru Braziliyanin birinci Imperatoru secilir 1 dekabrda tac qoyma merasimi bas tutur Imperatorun ilk isi perakende halinda olan quvveleri birlesdirmek idi Simal vilayyetleri Baya Marapon ve Para portuqal ordusunun nezaretinde idi Bu erazilere mesafenin uzaqligi quru emeliyyatlari kecirmeyi mumkusuz edirdi Qalibiyyet ucun denizde hakim olmaq lazim idi Bu erefede 1823 ci ilin martinda meksur admiral Kokreyn Rio de Janeyroya geir O Latin Amerikasinin yeni yaranmis dovletlerinin donanmasina rehberlik etmisdir Hetta O Sakit okeaninda Ispan donanmasini darmadagin etmisdir Pedru ve Kokreyn arasinda dosluq yaranir ki o da imperatora xidmet etmeye raziliq verir Lord Tomas Kokreyn Braziliya donanmasinda cemi 8 gemi vardi ki onunda 2 istismara yararsiz idi Bunula bele o doyuse hazirlasirdi yolda gemi heyetlerinin seristesizliyi ortaya cixir Bu zaman o ingilis ve amerikali gemicileri lt lt Pedru Primeyru gt gt gemisine toplayaraq oz cinahini guclendirir 1923 ci ilin martinda Kokreyn Baiya limanina daxil olur Pnun bu cesur addimi Qarnizon rehberi olan Madyeryani tesvise salir Kokreyn ona gonderdiyi mektubda mulki ve herbi itgilerin olmamasi ucun teslim olmasini teleb edir Madyerya qarnizonu ve portuqallari 13 gemiye yukleyerek San Luis di Maranonaya yola dusur Salvador Baiya 2iyul 1823 Gemi karvani teqib edilerek qarnizonun yarisi siradan cixarilir Kokreyn zedeleri duzeltmek ucun 26 iyulda portuqal donanmasindan evvel San Luis di Maranona limanina catir Seher Qubermatoruna artiq portuqal donanmasinin artiq mehv edildiyini bildirerek direnisin menasiz oldugunu bildirir Qubernator qarnizonu topluyaraq Portuqaliyaya getmeli olur Kokreyn seherin mudafiesini guclendirir Maranon seherinin tutulmasini oyrenen Madyerya oz donanmasini portuqallarin son istinadgahi olan Pare Hoya yonlendirir Kokneyn artiq tecrubeli denizci olan Qrenfelli zebt olunmus gemide ora gonderir O evvelki hiyleni tekrarlayir Seher rehberliyi elave quvveler gelmeyince seheri muhafieyesinin teskili mumkunsuz olmasini anlayaraq 12 avqustda teslim olurlar Bununla da butun simali Braziliya Pedrunun hakimiyyeti altina dusur NeticeKral Juan VI 1823 ci ilde Vilafrankad usyani neticesinde Portuqaliyada hakimiyyeti tam eline alir O Braziliyaya oz numayyendesini gonderir ancaq onu hec sahile bele buraxmirlar Juan ogluna gonderdiyi mektubda Braziliyanin musteqilliyini taniya bilmeyeceyini bildirir cunki o olkede yarana bilecek veziyyetden cekinir Bununla bele qurtulusu bogmaq ucun hec vaxt ordu gondermeyeceyini bildirir 1825 ci ilde Boyuk Britaniyanin vateciliyi ile Rio da Janeyroda Portuqal Braziliya anlasmasi imzalanir Istinad 1 2014 05 20 at the Wayback Machine Ibidem Qomes