Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Apennin dağları (it. Appennini; lat. Apenninus, Apennini montes) — İtaliya ərazisində, Apennin yarımadasında dağ sistemi. İtaliyanın, əsasən, Apennin yarımadası istiqamətində şimalından cənubuna qədər 1000 km boyunca uzanır. Orta hündürlüyü 1200–1800 m, maksimal hündürlüyü 2912 m-dir ( zirvəsi). Kadibona aşırımı ilə Alp dağlarından, dərəli-təpəli dağətəyi və sahilboyu düzənliklər zolağı ilə isə Adriatik və Tirren dənizlərindən ayrılır. Fəaliyyətdə olan Vezuvi vulkanı Neapol körfəzi yaxınlığındadır. Dağ sisteminə “Apennin” adını ilk dəfə e.ə. 2 əsrdə Polibi vermişdir.
| Apennin | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mütləq hündürlüyü | 2 912 m |
| Uzunluğu | 1 000 km |
| Eni | ≈140 km |
| Hündür nöqtəsi | dağı |
| Yerləşməsi | |
| Ölkələr | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Relyef
Geomorfoloji quruluşuna görə Şimali, Mərkəzi və Cənubi Apennin dağlarına ayrılır. Şimali Apennin dağları Liquriya Apennin dağlarından (hünd. 1803 m-ədək – Macoraska d.) və Toskana-Emilian Apennin dağlarından (hünd. 2165 m-ədək – Çimone d.), nisbətən yüksək Mərkəzi Apennin dağları Umbro–Mark Apennin dağlarından (hünd. 2476 m-ədək – Vettore d.) və Abrutsi Apennin dağ massivlərindən (Qran-Sasso d΄İtaliya massivi (o cümlədən Korno d.) və Maella massivi (hünd. 2795 m-ədək – Monte-Amaro d.), Cənubi Apennin dağalrı isə Kampan Apennin dağlarından (hünd. 1421 m-ədək – La-Montanyola d.) və Lukaniya Apennin dağlarından (hünd. 2267 m-ədək – Dolçedorme d.) ibarətdir. Apennin dağları Alp orogenezində əmələ gəlmişdir. Hündürlüyü 3000 m-ədək çatsa da ortadağlıq relyefi səciyyəvidir. Şərq yamacları az meyilli, qərb yamacları nisbətən dikdir. Yamaclar sıx çay şəbəkəsi və yarğanlarla parçalanmışdır. Qərb ətəklərin də relyefi sönmüş vulkan və vulkan konusları, lava platoları, ayrı-ayrı dağ massivləri (Apuan Apennin dağları, Pizanino d. və s.) ilə mürəkkəbləşmişdir; sürüşmələr inkişaf etmişdir. Apennin dağları relyefinin formalaşmasında vulkanik proseslərin rolu böyükdür.
Geoloji quruluş
Apennin dağları tektonik cəhətdən Alp-Himalay mütəhərrik qurşağının qırışıqlı-örtük orogenik sistemidir – Alp tektogenezi epoxasında formalaşmışdır. Mezozoy, Paleogen və Neogen yaşlı süxurlardan (əhəngdaşı, şist, qumdaşı, gil və s.-dən) təşkil olunmuşdur. Apennin dağları üçün yüksək seysmiklik, dağıdıcı zəlzələlər (1905, 1915, 1930, 1959, 1980-ci illərdə) və vulkanizm səciyyəvidir.
Faydalı qazıntılar
Qonur kömür (Mərkəzi Apennin dağları), şist və boksit (Abrutsi Apennin dağları), civə, neft, qaz, tikinti materialları, məmulat daşları yataqları var.
İqlim
İqlimi Aralıq dənizi tipinə aiddir (qışı yağıntılı, yayı quraq). Şərq yamacının iqlimi qərbə nisbətən kontinentaldır. Apennin dağlarının ətəklərində yanvarın orta temperaturu şimalda 0oC, c.-da 11˚C-yə qədərdir. Öndağlıq hissədə yayı isti keçir. İyulun orta temperaturu 24–28oC-dir. İllik yağıntı ən çox qərb yamaclarında (1000–2000 mm) düşür (Liquriya Apennin dağlarında 3000 mm-ədək), qapalı çökəklərdə isə 600–800 mm-dir. 2000 m-dən yuxarıda qar 6 aya qədər qalır. Qran-Sasso d΄İtaliya massivində, Korno dağları yaxınlığında kiçik Kalderoni asılı dərə buzlağı var.
Çaylar və göllər
Appenin dağları Adriatik, Liquriya, Tirren və İoni dənizi hövzələrinin suayrıcısıdır. Çayları qısadır, yayda qurumaq dərəcəsinə çatır. Nisbətən iri çayları: Tibr, Arno, Volturno, Kar və karst mənşəli kiçik göllər, karst bulaqlar var.
Torpaq, flora və fauna
Apennin dağları üçün yüksəklik landşaft qurşaqları səciyyəvidir. Aralıq dənizi landşaftları (həmişəyaşıl palıd meşələri, həmişəyaşıl makvis və qarriqa kolluqları) qəhvəyi torpaqlarda çay dərələri boyunca şimalda 300–500 m-ədək, cənubda 700–800 m-ədək qalxır. Landşaftlar insan fəaliyyəti nəticəsində xeyli dəyişdiyindən bu qurşaqda zeytunluqlar, əkin yerləri, üzümlüklər, bağlar üstünlük təşkil edir. Bitki aləmi aralıq dənizi sahili kollar, fıstıq və iynəyarpaqlı meşələrindən ibarət olub, zirvlərində çəmənliyə rast gəlinir. 800–1000 m-ədək şimalda və 1000–1500 m-ədək cənubda qonur və karbonatlı dağ-meşə torpaqlarında enliyarpaqlı meşələr qurşağı mövcuddur. Şimalda 1300–1400 m-ədək və cənubda 1800–2000 m-ədək yüksəkliklərdə podzol torpaqlarda otlaqlar, nadir hallarda isə qarışıq şam-fıstıq və palıd meşələri vardır. 2000–2500 m-dən yuxarılar da isə kiçik sahələrdə subalp və Alp çəmənlikləri nəzərə çarpır. Heyvanlar aləmi kasıbdır. Dağlarda vəhşi pişik, dələ, safsar, sincab, qurd, bəzən cüyür, xallı maral və oxlu kirpiyə rast gəlinir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 1-ci cild: A – Argelander (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2009. səh. 571 – 572. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Apennin daglari it Appennini lat Apenninus Apennini montes Italiya erazisinde Apennin yarimadasinda dag sistemi Italiyanin esasen Apennin yarimadasi istiqametinde simalindan cenubuna qeder 1000 km boyunca uzanir Orta hundurluyu 1200 1800 m maksimal hundurluyu 2912 m dir zirvesi Kadibona asirimi ile Alp daglarindan dereli tepeli dageteyi ve sahilboyu duzenlikler zolagi ile ise Adriatik ve Tirren denizlerinden ayrilir Fealiyyetde olan Vezuvi vulkani Neapol korfezi yaxinligindadir Dag sistemine Apennin adini ilk defe e e 2 esrde Polibi vermisdir ApenninUmumi melumatlarMutleq hundurluyu 2 912 mUzunlugu 1 000 kmEni 140 kmHundur noqtesi dagiYerlesmesi43 16 54 sm e 12 34 54 s u Olkeler Italiya San MarinoApennin Vikianbarda elaqeli mediafayllarRelyefGeomorfoloji qurulusuna gore Simali Merkezi ve Cenubi Apennin daglarina ayrilir Simali Apennin daglari Liquriya Apennin daglarindan hund 1803 m edek Macoraska d ve Toskana Emilian Apennin daglarindan hund 2165 m edek Cimone d nisbeten yuksek Merkezi Apennin daglari Umbro Mark Apennin daglarindan hund 2476 m edek Vettore d ve Abrutsi Apennin dag massivlerinden Qran Sasso d Italiya massivi o cumleden Korno d ve Maella massivi hund 2795 m edek Monte Amaro d Cenubi Apennin dagalri ise Kampan Apennin daglarindan hund 1421 m edek La Montanyola d ve Lukaniya Apennin daglarindan hund 2267 m edek Dolcedorme d ibaretdir Apennin daglari Alp orogenezinde emele gelmisdir Hundurluyu 3000 m edek catsa da ortadagliq relyefi seciyyevidir Serq yamaclari az meyilli qerb yamaclari nisbeten dikdir Yamaclar six cay sebekesi ve yarganlarla parcalanmisdir Qerb eteklerin de relyefi sonmus vulkan ve vulkan konuslari lava platolari ayri ayri dag massivleri Apuan Apennin daglari Pizanino d ve s ile murekkeblesmisdir surusmeler inkisaf etmisdir Apennin daglari relyefinin formalasmasinda vulkanik proseslerin rolu boyukdur Geoloji qurulusApennin daglari tektonik cehetden Alp Himalay muteherrik qursaginin qirisiqli ortuk orogenik sistemidir Alp tektogenezi epoxasinda formalasmisdir Mezozoy Paleogen ve Neogen yasli suxurlardan ehengdasi sist qumdasi gil ve s den teskil olunmusdur Apennin daglari ucun yuksek seysmiklik dagidici zelzeleler 1905 1915 1930 1959 1980 ci illerde ve vulkanizm seciyyevidir Faydali qazintilarQonur komur Merkezi Apennin daglari sist ve boksit Abrutsi Apennin daglari cive neft qaz tikinti materiallari memulat daslari yataqlari var IqlimIqlimi Araliq denizi tipine aiddir qisi yagintili yayi quraq Serq yamacinin iqlimi qerbe nisbeten kontinentaldir Apennin daglarinin eteklerinde yanvarin orta temperaturu simalda 0oC c da 11 C ye qederdir Ondagliq hissede yayi isti kecir Iyulun orta temperaturu 24 28oC dir Illik yaginti en cox qerb yamaclarinda 1000 2000 mm dusur Liquriya Apennin daglarinda 3000 mm edek qapali cokeklerde ise 600 800 mm dir 2000 m den yuxarida qar 6 aya qeder qalir Qran Sasso d Italiya massivinde Korno daglari yaxinliginda kicik Kalderoni asili dere buzlagi var Caylar ve gollerAppenin daglari Adriatik Liquriya Tirren ve Ioni denizi hovzelerinin suayricisidir Caylari qisadir yayda qurumaq derecesine catir Nisbeten iri caylari Tibr Arno Volturno Kar ve karst menseli kicik goller karst bulaqlar var Torpaq flora ve faunaApennin daglari ucun yukseklik landsaft qursaqlari seciyyevidir Araliq denizi landsaftlari hemiseyasil palid meseleri hemiseyasil makvis ve qarriqa kolluqlari qehveyi torpaqlarda cay dereleri boyunca simalda 300 500 m edek cenubda 700 800 m edek qalxir Landsaftlar insan fealiyyeti neticesinde xeyli deyisdiyinden bu qursaqda zeytunluqlar ekin yerleri uzumlukler baglar ustunluk teskil edir Bitki alemi araliq denizi sahili kollar fistiq ve iyneyarpaqli meselerinden ibaret olub zirvlerinde cemenliye rast gelinir 800 1000 m edek simalda ve 1000 1500 m edek cenubda qonur ve karbonatli dag mese torpaqlarinda enliyarpaqli meseler qursagi movcuddur Simalda 1300 1400 m edek ve cenubda 1800 2000 m edek yuksekliklerde podzol torpaqlarda otlaqlar nadir hallarda ise qarisiq sam fistiq ve palid meseleri vardir 2000 2500 m den yuxarilar da ise kicik sahelerde subalp ve Alp cemenlikleri nezere carpir Heyvanlar alemi kasibdir Daglarda vehsi pisik dele safsar sincab qurd bezen cuyur xalli maral ve oxlu kirpiye rast gelinir Hemcinin baxAlp daglari Boyuk Qafqaz Qafqaz daglari Karpat Pirin Ural daglariIstinadlarAzerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 1 ci cild A Argelander 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2009 seh 571 572 ISBN 978 9952 441 02 4