Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Karpat dağları — Mərkəzi Avropada dağ sistemi. Slovakiya, Macarıstan, Polşa, Ukrayna, Rumıniya, Serbiya və bir qədər də Avstriya ərazisində yerləşir. Karpat dağlarının yaşı 1,2 milyard ilə yaxındır. O, qədim dağlara aid olunur.
| Karpat dağları | |
|---|---|
 Kosmosdan görüntü | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mütləq hündürlüyü | 2655 m |
| Uzunluğu | 1500 km |
| Yerləşməsi | |
| Ölkələr | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Geologiyası
Karpat dağları Alp dağlarının şərqə davamı hesab edilir. Bu dağlar Dunayın sol sahilində yerləşən Kiçik Karpatlarla başlayaraq, Şərqi Serbiya dağlarına qədər, oraq formasında, təxminən 1300 km məsafədə uzanır. Şərqi Avropa platforması ilə Pannon qurusunun arasında yerləşməsi Karpat dağları zonasında tektonik hərəkətlərin Alp dağlarına nisbətən bir qədər başqa formada baş verməsi ilə nəticələnmişdir. Karpat dağlarında qırışıq əmələgəlmə hadisəsi Alp dağlarına nisbətən bir qədər tez, yəni hələ mezozoy erasının ikinci yarısından başlamışdır. Bu sahədə qüvvətli qırışıqlı tektonik hərəkətlər paleogenin əvvəllərində başa çatmışdır. Neogen və dördüncü dövrdə orogenik hərəkətlər və qalxma amplitudu Karpat dağlarında Alplara nisbətən zəif getmişdir. Paleogen dövründə baş vermiş tektonik qalxmalar qonşu ərazilərdə çökmə hadisəsi ilə müşayiət olunmuşdur. Pannon qurusunun çökməsi ilə əlaqədar olaraq, Karpat dağlarının daxili hissələrində yaranmış tektonik çatlar boyunca geniş sahədə vulkan püskürmələri baş vermişdir. Vulkan püskürmələri ilə əlaqədar olan intruziv və effuziv süxurlar hazırda Qərbi Karpatların cənub yamaclarında və Transilvaniya yaylasında geniş yayılmışdır. Dağlar paleogenin axırına qədər xeyli aşınmış və neogendə ümumi qalxmaya məruz qalmışdır. Bu qalxmanın ümumi amplitudu 1000–1500 m-ə, bəzi yerlərdə isə 2000 m-ə çatır.
Karpat dağlarında dördüncü dövr buzlaşması Alplara nisbətən çox zəif inkişaf etməklə, yerli xüsusiyyət daşımışdır. Hazırda Karpat dağlarında buzlaqlar yoxdur. Qədim buzlaşma ilə əlaqədar olan relyef formalarına onun ən yüksək hissələri olan yüksək Tatra və Transilvaniya Alplarında rast gəlinir. Alp dağlarından fərqli olaraq, Karpat dağlarında kristallik və metomorflaşmış süxurlardan əmələ gəlmiş mərkəzi ox silsiləsi bir-birindən dərin çay dərələri vasitəsi ilə təcrid edilmiş adalar şəklindədir. Buna müvafiq olaraq mezozoy erasının əhəngdaşlarından ibarət olan zona bir neçə yerdə kəsilmişdir. Dağların yüksək hissələrindən yuyulub gətirilmiş və fliş çöküntülərindən ibarət olan zona Alp dağlarında olduğu kimi Karpatları da fasiləsiz olaraq kənardan hər yerdə haşiyələyir.
Relyefi
Relyefin xüsusiyyətinə görə Karpat dağlarını üç rayona: Qərbi Karpatlar, və (Transilvaniya Alpları) ayırırlar. Vyana çökməsi rayonunda Kiçik Karpat dağından başlayan Qərbi Karpatlar, şərqdə dərəsinə qədər təxminən 380 km məsafədə, əvvəlcə cənub-qərb – şimal-şərq, sonra isə şərq istiqamətində uzanmışdır. Karpat dağlarının ən yüksək zirvəsi – (2663 m) burada yerləşir. Kristallik süxurlardan ibarət olan Kiçik Karpatlar Dunay çayının sol sahilində yerləşmişdir. Burada dağların yüksək nöqtəsi 754 m-dir. Şərqə doğru dağlar enliləşir. Vaq çayından şərqdə Kiçik Karpatları kristallik süxurlardan ibarət olan Ağ Karpatlar əvəz edir. Ağ Karpatlardan şərqdə Qərbi Karpatların kristallik süxurlardan və mezozoyun əhəngdaşlarından əmələ gəlmiş ən enli mərkəz hissəsi yerləşir. Bu hissədə bir-birindən dərin tektonik dərələrlə ayrılan bir sıra müstəqil dağ sıralarına rast gəlinir. Bunlara mərkəzi ox silsilənin cənubunda yerləşən Yüksək və Alçaq Tatra, Kiçik və Böyük Fatra dağları daxildir. Adları çəkilən dağ sıralarından cənubda yerləşən Slovakiya Filiz dağları və Matra, orta hündürlüyə malik, çox aşınmış əhəngdaşları ilə yanaşı, vulkan süxurlarının geniş yayıldığı, dağ sıralarıdır. Əhəngdaşlarından ibarət olan Böyük və Ağtelek massivində karst hadisəsi ilə əlaqədar relyef formaları geniş intişar tapmışdır. Əsasən kristallik süxurlardan ibarət olan, Yüksək Çexoslovakiya ilə Polşanın sərhədində yerləşmişdir. Karpat dağlarının ən yüksək zirvəsi Qerlaxovka dağı (2663 m) Yüksək Tatra massivindədir. Qərbi Karpatlarda mərkəzi ox silsilənin şimal yamacında fliş çöküntülərindən ibarət olan Qərbi Beskidlər yerləşir. Qərbi Beskidlərin orta hündürlüyü 600–800 m olub, ən yüksək zirvə Babya-Qora dağıdır (1725 m). Qərbi Karpatların ən əlverişli aşırımları (Yablunkov, 551 m) Qərbi Beskid dağlarında yerləşir. Şərqə doğru Qərbi Karpatlar alçalır və çox ensizləşir.
Şimal-qərbdən cənub-şərqə doğru uzanmış olan Şərqi Karpatlar Poprad çayı ilə Praxova çayları arasındakı sahəni tutur. Kristallik süxurlardan əmələ gəlmiş mərkəzi ox silsiləsi Şərqi Karpatlarda o qədər də aydın seçilmir. Dağların daxili (qərb) yamaclarında fliş və vulkan çöküntülərindən ibarət olan dağ sıraları geniş sahəni tutur. Şərqi Karpatların nisbətən ensiz və alçaq hissəsinə meşəli və ya Ukrayna Karpatları da deyilir. Burada dağların şimal-şərq yamacında Qərbi Beskidlərə paralel uzanmış və fliş çöküntülərindən əmələ gəlmiş Şərqi Beskidlər yerləşir. Ukrayna Karpatlarının cənub-qərb yamacları Tisa çayının qolları tərəfindən parçalanmış, bir sıra sönmüş vulkan massivlərindən ibarətdir. Bunlara Viqorlat, Qolika və s. massivləri daxildir.
Şərqi Karpatların cənub hissəsi Rumıniya Karpatları adlanır. Rumıniya Karpatlarının şərq yamaclarında Şərqi Beskidlərin cənuba davamı olan Moldaviya Karpatları yerləşir. Əsasən fliş çöküntülərindən təşkil olunmuş və 1000–1500 m-ə qədər yüksələn Moldaviya Karpatları, şərqdə 400–500 m hündürlüyündəki Moldaviya yaylası ilə əvəz olunur. Rumıniya Karpatlarının qərb yamacları kristallik və vulkanik süxurlardan əmələ gəlmiş, 1300–1700 m-ə qədər yüksələn ayrı-ayrı (Rodna, Keliman, Qutin, Xarqita və s.) dağ sıralarından ibarətdir. Bu dağ sıraları Mureş, , Olt və s. çayların dərələri tərəfindən çox kəsilib parçalanmışdır. Karpat dağlarının 46° şimal en dairəsindən cənubda qalan hissəsi Cənubi Karpatlar və ya Transilvaniya Alpları adlanır. Kristallik süxurlardan əmələ gəlmiş bu hissədə, Karpat dağlarının hündürlüyü yenidən artır və burada geniş sahə tutan peneplen səthləri vardır. Dımbovisa ilə Olt çayları arasındakı Faraqaş dağlarının Neqoyu zirvəsi (2544 m) Karpat dağlarında Qerlaxovkadan sonra hündürlüyünə görə ikinci yeri tutur. Sebeş (2245 m), Parınqulay (2529 m) və Retzad (2511 m) dağları Cənubi Karpatların ən yüksək hissələri olub, buzlaq relyef formalarının geniş yayılması ilə səciyyələnir. Şərqi və Cənubi Karpatların üçbucağa oxşar əyrisi arasındakı çökəklikdə geniş sahəni Transilvaniya yaylası tutur. Üçüncü dövrün qum və gillicələrindən əmələ gəlmiş bu yaylanın relyefi çay dərələri tərəfindən kəskin parçalanmış alçaq təpələrdən ibarətdir. Yaylanı qərb tərəfdən 1500 m-ə qədər yüksələn Bixor və Metalliçi dağ sıraları haşiyələmişdir.
İqlimi
Karpat dağları Qərbi Avropanın şərqə tərəf daha çox irəliyə çıxmış fızıki coğrafi sahəsi olduğundan, buranın iqlimində kontinentallıq əlamətləri aydın nəzərə çarpır. Qərbdən gələn mülayim və rütubətli hava kütlələri öz yağıntılarının çoxunu Alp dağlarına verdiyi üçün Karpat dağlarına gəlib çatana qədər çox dəyişikləri uğrayır. Şərqi Avropa düzənliyində yaranan mülayim kontinental hava kütlələri isə heç bir maneəyə rast gəlmədən Karpat dağlarına gəlib çatır. Lakin Karpat dağlarının hündür olması onun qonşu sahələrə nisbətən daha çox yağıntı almasına şərait yaradır. Burada ayrı-ayrı dağ silsilələrinə il ərzində 800–1200 mm yağıntı düşür. Ümumiyyətlə yağıntının paylanmasında yamacların səmti və ərazinin relyef xüsusiyyəti böyük rol oynayır. Karpat dağlarında yağıntının şimaldan cənuba və qərbdən şərqə azalması qeyd edilir. Nisbətən şimalda yerləşən Qərbi Karpatlara il ərzində 1200–1300 mm, Şərqi və Cənubi Karpatlara isə 800–1000 mm yağıntı düşür. Dağətəkləri və çökəkliklərdə yağıntının miqdarı daha az olub, 600–800 mm-ə qədərdir. Hər tərəfdən dağ sıraları ilə əhatələnmiş Transilvaniya yaylası, Karpat dağlarında ən az yağıntı alan sahədir. Burada yağıntının illik miqdarı 400–500 mm-dən çox deyildir. Yağıntılar adətən yay aylarında düşür. Qışı soyuq və şaxtalı keçir. Yanvar ayının temperaturu dağ ətəklərində -3°, dağların yuxarı hissəsində isə -19-20° olub, qar örtüyünün davamlılığı 4-7 aydır. Yay ayları dağ ətəklərində isti (19-22°), yüksək sahələrdə isə sərin (4-6°) keçir. Ümumiyyətlə, Karpat dağlarında eyni yüksəklikdə yerləşən sahələrdə qış və yay aylarının temperaturu Alp dağlarına nisbətən xeyli alçaqdır.
Torpaqları
Karpatlarda torpaqəmələgətirən süxurlar təbaşir və üçüncü dövrün çökmə və vulkanik süxurlardan ibarət nazik aşınma məhsullarıdır. Subalp qurşaqda dağ-çəmən torpaqları, küknar meşələri altında qonur podzol torpaqlar, fıstıq meşələri altında qonur-meşə torpaqları yayılmışdır. Önkarptda yüksəkliklərdən ibarət düzənliklərdə boz-meşə torpaqları üstünlük təşkil edir.
Daxili sular
Çay şəbəkəsinin sıxlığı və sululuğuna görə Karpat dağları Alp dağlarından geridə qalır. Çaylarda yüksək səviyyə aprel-may aylarında, qarların əriməsi zamanı müşahidə edilir. Alçaq səviyyə qış və yay ayları üçün səciyyəvidir. Payızda yağıntıların artması ilə çaylarda ikinci dəfə yüksək səviyyə olur. Çayları Qara və Baltik dənizi hövzələrinə aiddir. Ən əsas çayları Tissa, , , Vaq, Qron və yuxarı axarlarında Visla və Oderdir. Karpat dağlarının gölləri adətən kiçik olub, buzlaq mənşəlidir.
Flora
Podzol və boz meşə torpaqları geniş yayılmışdır. Qarışıq meşələr zonasında dağ podzol torpaqlarına, enliyarpaqlı meşələr zonasında isə boz meşə torpaqlarına rast gəlinir. Dağarası çökəkliklər tünd qara rəngli çox məhsuldar torpaqların yayılması ilə səciyyələnir. Karpat dağları Qərbi Avropada meşələrin geniş yayıldığı sahələrdən biridir. Alp dağlarında olduğu kimi, burada da bitki örtüyü şaquli zonallığa uyğun inkişaf etmişdir. Lakin burada ayrı-ayrı qurşaqların yüksəkliyi Alp dağlarından fərqlidir. Hündürlükdən asılı olaraq Karpat dağlarında bir neçə landşaft qurşağı ayrılır. Birinci landşaft qurşağı 500–600 m, bəzən 800 m hündürlüyündə olan dağətəyi sahələri əhatə edir. Bu qurşaq Alp dağlarının ətəklərindəki mədəni landşaft qurşağına uyğun gəlir. Burada üzümlüklər, meyvə bağları və taxıl zəmiləri diqqəti daha çox cəlb edir. Meşə ağacları içərisində fısdıq, palıd, qoz və şabalıd üstünlük təşkil edir. İkinci landşaft qurşağı Karpatların şimalında 600–1500 m, cənubunda isə 800–1800 m hündürlükdə olan sahələri tutur. Bu tipik dağ meşələri qurşağı hesab olunur və iki yarımzonaya: fıstıq və vələs meşələrindən ibarət olan aşağı, qarışıq meşələrin üstünlük təşkil etdiyi yuxarı yarımzonalara bölünür. Küknar və şam meşələrinə Karpat dağlarında təxminən 1300–1400 m yüksəklikdən başlayaraq, ikinci landşaft qurşağının yuxarı sərhədinə qədər (1800 m) rast gəlinir.
Dağ meşələri qurşağını 2200 m hündürlükdə olan sahələri əhatə edən subalp çəmənlikləri qurşağı əvəz edir. Bu qurşağın bəzi yerlərində çəmənliklərlə yanaşı alçaqboylu dağ şamı meşələrindən ibarət kolluqlar və rododendron inkişaf etmişdir. Yüksək Tatrada bu növ kolluqlara 2000 m-ə qədər yüksəklikdə rast gəlmək olar. Ümumiyyətlə, subalp çəmənləri landşaft qurşağı, mal-qaranın yay otlağı olub, daha böyük əhəmiyyətə malikdir. Karpat dağlarında Alp çəmənliklərindən ibarət, dördüncü landşaft qurşağı, 2200 m-dən yüksək hissələri əhatə etməklə, az sahəni tutur. Adətən çoxillik ot bitkilərinin geniş yayıldığı bu landşaft qurşağına, Transilvaniya Alplarında və yüksək Tatrada rast gəlmək olar.
Vilayətləri
Karpat dağlarının relyef və iqlim xüsusiyyətini nəzərə alaraq, burada aşağıdakı vilayətləri ayırmaq olar:
- Slovakiya-Polşa və Şimal-Qərbi Karpatlar;
- Ukrayna və ya Meşəli Karpatlar;
- Rumıniya və ya Cənub-Şərqi Karpatlar;
- Cənubi Karpatlar və ya Transilvaniya Alpları;
- Transilvaniya yaylası;
- Qərbi Rumıniya və ya Bixor və Metalliçi dağları.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Karpat daglari Merkezi Avropada dag sistemi Slovakiya Macaristan Polsa Ukrayna Ruminiya Serbiya ve bir qeder de Avstriya erazisinde yerlesir Karpat daglarinin yasi 1 2 milyard ile yaxindir O qedim daglara aid olunur Karpat daglariKosmosdan goruntuUmumi melumatlarMutleq hundurluyu 2655 mUzunlugu 1500 kmYerlesmesi47 00 sm e 25 30 s u Olkeler Slovakiya Macaristan Polsa Ukrayna Ruminiya Serbiya AvstriyaKarpat daglari Vikianbarda elaqeli mediafayllarGeologiyasiKarpat daglari Alp daglarinin serqe davami hesab edilir Bu daglar Dunayin sol sahilinde yerlesen Kicik Karpatlarla baslayaraq Serqi Serbiya daglarina qeder oraq formasinda texminen 1300 km mesafede uzanir Serqi Avropa platformasi ile Pannon qurusunun arasinda yerlesmesi Karpat daglari zonasinda tektonik hereketlerin Alp daglarina nisbeten bir qeder basqa formada bas vermesi ile neticelenmisdir Karpat daglarinda qirisiq emelegelme hadisesi Alp daglarina nisbeten bir qeder tez yeni hele mezozoy erasinin ikinci yarisindan baslamisdir Bu sahede quvvetli qirisiqli tektonik hereketler paleogenin evvellerinde basa catmisdir Neogen ve dorduncu dovrde orogenik hereketler ve qalxma amplitudu Karpat daglarinda Alplara nisbeten zeif getmisdir Paleogen dovrunde bas vermis tektonik qalxmalar qonsu erazilerde cokme hadisesi ile musayiet olunmusdur Pannon qurusunun cokmesi ile elaqedar olaraq Karpat daglarinin daxili hisselerinde yaranmis tektonik catlar boyunca genis sahede vulkan puskurmeleri bas vermisdir Vulkan puskurmeleri ile elaqedar olan intruziv ve effuziv suxurlar hazirda Qerbi Karpatlarin cenub yamaclarinda ve Transilvaniya yaylasinda genis yayilmisdir Daglar paleogenin axirina qeder xeyli asinmis ve neogende umumi qalxmaya meruz qalmisdir Bu qalxmanin umumi amplitudu 1000 1500 m e bezi yerlerde ise 2000 m e catir Karpat daglarinda dorduncu dovr buzlasmasi Alplara nisbeten cox zeif inkisaf etmekle yerli xususiyyet dasimisdir Hazirda Karpat daglarinda buzlaqlar yoxdur Qedim buzlasma ile elaqedar olan relyef formalarina onun en yuksek hisseleri olan yuksek Tatra ve Transilvaniya Alplarinda rast gelinir Alp daglarindan ferqli olaraq Karpat daglarinda kristallik ve metomorflasmis suxurlardan emele gelmis merkezi ox silsilesi bir birinden derin cay dereleri vasitesi ile tecrid edilmis adalar seklindedir Buna muvafiq olaraq mezozoy erasinin ehengdaslarindan ibaret olan zona bir nece yerde kesilmisdir Daglarin yuksek hisselerinden yuyulub getirilmis ve flis cokuntulerinden ibaret olan zona Alp daglarinda oldugu kimi Karpatlari da fasilesiz olaraq kenardan her yerde hasiyeleyir RelyefiRelyefin xususiyyetine gore Karpat daglarini uc rayona Qerbi Karpatlar ve Transilvaniya Alplari ayirirlar Vyana cokmesi rayonunda Kicik Karpat dagindan baslayan Qerbi Karpatlar serqde deresine qeder texminen 380 km mesafede evvelce cenub qerb simal serq sonra ise serq istiqametinde uzanmisdir Karpat daglarinin en yuksek zirvesi 2663 m burada yerlesir Kristallik suxurlardan ibaret olan Kicik Karpatlar Dunay cayinin sol sahilinde yerlesmisdir Burada daglarin yuksek noqtesi 754 m dir Serqe dogru daglar enlilesir Vaq cayindan serqde Kicik Karpatlari kristallik suxurlardan ibaret olan Ag Karpatlar evez edir Ag Karpatlardan serqde Qerbi Karpatlarin kristallik suxurlardan ve mezozoyun ehengdaslarindan emele gelmis en enli merkez hissesi yerlesir Bu hissede bir birinden derin tektonik derelerle ayrilan bir sira musteqil dag siralarina rast gelinir Bunlara merkezi ox silsilenin cenubunda yerlesen Yuksek ve Alcaq Tatra Kicik ve Boyuk Fatra daglari daxildir Adlari cekilen dag siralarindan cenubda yerlesen Slovakiya Filiz daglari ve Matra orta hundurluye malik cox asinmis ehengdaslari ile yanasi vulkan suxurlarinin genis yayildigi dag siralaridir Ehengdaslarindan ibaret olan Boyuk ve Agtelek massivinde karst hadisesi ile elaqedar relyef formalari genis intisar tapmisdir Esasen kristallik suxurlardan ibaret olan Yuksek Cexoslovakiya ile Polsanin serhedinde yerlesmisdir Karpat daglarinin en yuksek zirvesi Qerlaxovka dagi 2663 m Yuksek Tatra massivindedir Qerbi Karpatlarda merkezi ox silsilenin simal yamacinda flis cokuntulerinden ibaret olan Qerbi Beskidler yerlesir Qerbi Beskidlerin orta hundurluyu 600 800 m olub en yuksek zirve Babya Qora dagidir 1725 m Qerbi Karpatlarin en elverisli asirimlari Yablunkov 551 m Qerbi Beskid daglarinda yerlesir Serqe dogru Qerbi Karpatlar alcalir ve cox ensizlesir Simal qerbden cenub serqe dogru uzanmis olan Serqi Karpatlar Poprad cayi ile Praxova caylari arasindaki saheni tutur Kristallik suxurlardan emele gelmis merkezi ox silsilesi Serqi Karpatlarda o qeder de aydin secilmir Daglarin daxili qerb yamaclarinda flis ve vulkan cokuntulerinden ibaret olan dag siralari genis saheni tutur Serqi Karpatlarin nisbeten ensiz ve alcaq hissesine meseli ve ya Ukrayna Karpatlari da deyilir Burada daglarin simal serq yamacinda Qerbi Beskidlere paralel uzanmis ve flis cokuntulerinden emele gelmis Serqi Beskidler yerlesir Ukrayna Karpatlarinin cenub qerb yamaclari Tisa cayinin qollari terefinden parcalanmis bir sira sonmus vulkan massivlerinden ibaretdir Bunlara Viqorlat Qolika ve s massivleri daxildir Serqi Karpatlarin cenub hissesi Ruminiya Karpatlari adlanir Ruminiya Karpatlarinin serq yamaclarinda Serqi Beskidlerin cenuba davami olan Moldaviya Karpatlari yerlesir Esasen flis cokuntulerinden teskil olunmus ve 1000 1500 m e qeder yukselen Moldaviya Karpatlari serqde 400 500 m hundurluyundeki Moldaviya yaylasi ile evez olunur Ruminiya Karpatlarinin qerb yamaclari kristallik ve vulkanik suxurlardan emele gelmis 1300 1700 m e qeder yukselen ayri ayri Rodna Keliman Qutin Xarqita ve s dag siralarindan ibaretdir Bu dag siralari Mures Olt ve s caylarin dereleri terefinden cox kesilib parcalanmisdir Karpat daglarinin 46 simal en dairesinden cenubda qalan hissesi Cenubi Karpatlar ve ya Transilvaniya Alplari adlanir Kristallik suxurlardan emele gelmis bu hissede Karpat daglarinin hundurluyu yeniden artir ve burada genis sahe tutan peneplen sethleri vardir Dimbovisa ile Olt caylari arasindaki Faraqas daglarinin Neqoyu zirvesi 2544 m Karpat daglarinda Qerlaxovkadan sonra hundurluyune gore ikinci yeri tutur Sebes 2245 m Parinqulay 2529 m ve Retzad 2511 m daglari Cenubi Karpatlarin en yuksek hisseleri olub buzlaq relyef formalarinin genis yayilmasi ile seciyyelenir Serqi ve Cenubi Karpatlarin ucbucaga oxsar eyrisi arasindaki cokeklikde genis saheni Transilvaniya yaylasi tutur Ucuncu dovrun qum ve gillicelerinden emele gelmis bu yaylanin relyefi cay dereleri terefinden keskin parcalanmis alcaq tepelerden ibaretdir Yaylani qerb terefden 1500 m e qeder yukselen Bixor ve Metallici dag siralari hasiyelemisdir IqlimiKarpat daglari Qerbi Avropanin serqe teref daha cox ireliye cixmis fiziki cografi sahesi oldugundan buranin iqliminde kontinentalliq elametleri aydin nezere carpir Qerbden gelen mulayim ve rutubetli hava kutleleri oz yagintilarinin coxunu Alp daglarina verdiyi ucun Karpat daglarina gelib catana qeder cox deyisikleri ugrayir Serqi Avropa duzenliyinde yaranan mulayim kontinental hava kutleleri ise hec bir maneeye rast gelmeden Karpat daglarina gelib catir Lakin Karpat daglarinin hundur olmasi onun qonsu sahelere nisbeten daha cox yaginti almasina serait yaradir Burada ayri ayri dag silsilelerine il erzinde 800 1200 mm yaginti dusur Umumiyyetle yagintinin paylanmasinda yamaclarin semti ve erazinin relyef xususiyyeti boyuk rol oynayir Karpat daglarinda yagintinin simaldan cenuba ve qerbden serqe azalmasi qeyd edilir Nisbeten simalda yerlesen Qerbi Karpatlara il erzinde 1200 1300 mm Serqi ve Cenubi Karpatlara ise 800 1000 mm yaginti dusur Dagetekleri ve cokekliklerde yagintinin miqdari daha az olub 600 800 mm e qederdir Her terefden dag siralari ile ehatelenmis Transilvaniya yaylasi Karpat daglarinda en az yaginti alan sahedir Burada yagintinin illik miqdari 400 500 mm den cox deyildir Yagintilar adeten yay aylarinda dusur Qisi soyuq ve saxtali kecir Yanvar ayinin temperaturu dag eteklerinde 3 daglarin yuxari hissesinde ise 19 20 olub qar ortuyunun davamliligi 4 7 aydir Yay aylari dag eteklerinde isti 19 22 yuksek sahelerde ise serin 4 6 kecir Umumiyyetle Karpat daglarinda eyni yukseklikde yerlesen sahelerde qis ve yay aylarinin temperaturu Alp daglarina nisbeten xeyli alcaqdir TorpaqlariKarpatlarda torpaqemelegetiren suxurlar tebasir ve ucuncu dovrun cokme ve vulkanik suxurlardan ibaret nazik asinma mehsullaridir Subalp qursaqda dag cemen torpaqlari kuknar meseleri altinda qonur podzol torpaqlar fistiq meseleri altinda qonur mese torpaqlari yayilmisdir Onkarptda yuksekliklerden ibaret duzenliklerde boz mese torpaqlari ustunluk teskil edir Daxili sularCay sebekesinin sixligi ve sululuguna gore Karpat daglari Alp daglarindan geride qalir Caylarda yuksek seviyye aprel may aylarinda qarlarin erimesi zamani musahide edilir Alcaq seviyye qis ve yay aylari ucun seciyyevidir Payizda yagintilarin artmasi ile caylarda ikinci defe yuksek seviyye olur Caylari Qara ve Baltik denizi hovzelerine aiddir En esas caylari Tissa Vaq Qron ve yuxari axarlarinda Visla ve Oderdir Karpat daglarinin golleri adeten kicik olub buzlaq menselidir FloraPodzol ve boz mese torpaqlari genis yayilmisdir Qarisiq meseler zonasinda dag podzol torpaqlarina enliyarpaqli meseler zonasinda ise boz mese torpaqlarina rast gelinir Dagarasi cokeklikler tund qara rengli cox mehsuldar torpaqlarin yayilmasi ile seciyyelenir Karpat daglari Qerbi Avropada meselerin genis yayildigi sahelerden biridir Alp daglarinda oldugu kimi burada da bitki ortuyu saquli zonalliga uygun inkisaf etmisdir Lakin burada ayri ayri qursaqlarin yuksekliyi Alp daglarindan ferqlidir Hundurlukden asili olaraq Karpat daglarinda bir nece landsaft qursagi ayrilir Birinci landsaft qursagi 500 600 m bezen 800 m hundurluyunde olan dageteyi saheleri ehate edir Bu qursaq Alp daglarinin eteklerindeki medeni landsaft qursagina uygun gelir Burada uzumlukler meyve baglari ve taxil zemileri diqqeti daha cox celb edir Mese agaclari icerisinde fisdiq palid qoz ve sabalid ustunluk teskil edir Ikinci landsaft qursagi Karpatlarin simalinda 600 1500 m cenubunda ise 800 1800 m hundurlukde olan saheleri tutur Bu tipik dag meseleri qursagi hesab olunur ve iki yarimzonaya fistiq ve veles meselerinden ibaret olan asagi qarisiq meselerin ustunluk teskil etdiyi yuxari yarimzonalara bolunur Kuknar ve sam meselerine Karpat daglarinda texminen 1300 1400 m yukseklikden baslayaraq ikinci landsaft qursaginin yuxari serhedine qeder 1800 m rast gelinir Dag meseleri qursagini 2200 m hundurlukde olan saheleri ehate eden subalp cemenlikleri qursagi evez edir Bu qursagin bezi yerlerinde cemenliklerle yanasi alcaqboylu dag sami meselerinden ibaret kolluqlar ve rododendron inkisaf etmisdir Yuksek Tatrada bu nov kolluqlara 2000 m e qeder yukseklikde rast gelmek olar Umumiyyetle subalp cemenleri landsaft qursagi mal qaranin yay otlagi olub daha boyuk ehemiyyete malikdir Karpat daglarinda Alp cemenliklerinden ibaret dorduncu landsaft qursagi 2200 m den yuksek hisseleri ehate etmekle az saheni tutur Adeten coxillik ot bitkilerinin genis yayildigi bu landsaft qursagina Transilvaniya Alplarinda ve yuksek Tatrada rast gelmek olar VilayetleriKarpat daglarinin relyef ve iqlim xususiyyetini nezere alaraq burada asagidaki vilayetleri ayirmaq olar Slovakiya Polsa ve Simal Qerbi Karpatlar Ukrayna ve ya Meseli Karpatlar Ruminiya ve ya Cenub Serqi Karpatlar Cenubi Karpatlar ve ya Transilvaniya Alplari Transilvaniya yaylasi Qerbi Ruminiya ve ya Bixor ve Metallici daglari