Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Altay dili və ya dəqiq olaraq Cənubi Altay dili — iki Dağlıq Altay dillərindən biri, altaylıların əsas dili. Rusiya Federasiyasındakı Altay Respublikasının rəsmi dili. 1948-ci ilədək oyrot dili adlanırdı.
| Altay dili | |
|---|---|
| Orijinal adı | алтайдыҥ тил алтай тил |
| Ölkə | |
| Danışanların ümumi sayı |
|
| Təsnifatı | |
| Yazı | kiril əlifbası |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | alt |
| ISO 639-3 | alt |
| Dilin strukturlarının dünya atlası | aso |
| 462 | |
| alt | |
| ELCat | 3044 |
| IETF | alt |
| Glottolog | sout2694 |
Şərh
Cənubi və şimali altay dilləri ənənəvi olaraq bir altay dili hesab edilirdi. Ancaq türk dillərinin müasir təsnifatına görə onlar iki müxtəlif dil hesab edilir. Eyni zamanda Rusiyada dialektlərin ayrılmaları da azsaylı xalqların müstəqil dili hesab edilirlər (kumandin, teleut, çelkan və tubalar dilləri).
2010-cu il ümumrusiya əhalinin siyahıya alınmasına görə Rusiyada 55 720 nəfər altay dilin ana dili hesab ediblər.
Müqayisə
| Azərbaycanca | Altayca |
|---|---|
| hə | eye (эйе), tye (је) |
| yox | tyok (јок) |
| yaxşı | tyakşı (јакшы) |
| yaman (yəni "pis") | tyaman (јаман) |
| yaramaz | tyarabas (јарабас), tyaramas (јарамас) (Qeyd: altay dilində "tyarabas (јарабас)" sözü sifət sözdür və "yaramaz, uyğun gəlməyən, tərbiyəsiz" kimi mənalar daşıyır; "tyaramas (јарамас)" sözü isə isimdir və "qanunsuzluq, özbaşınalıq" deməkdir) |
| mən | men (мен) |
| sən | sen (сен) |
| o; həmçinin ol ("o" sözünün arxaik halı, hazırda bəzən poeziyada istifadə edilir) | ol (ол) |
| biz | bis (бис) |
| siz | sler (слер) |
| onlar | olor (олор) |
| kim | kem (кем) |
| nə | ne (не) |
| hara | kaydaar (кайдаар) |
| harada | kayda (кайда) |
| necə | kanayda (канайда) |
| hansı, hankı | kandıy (кандый) |
| haçan (yəni "nə zaman, nə vaxt") | kaçan (качан) |
| indi | emdi (эмди) |
| ora | arı (ары) |
| bura, bəri | beri (бери) |
| bu | bu (бу) |
| üçün, -çün | uçun (учун) |
| -la / -lə (tərzi-hərəkət zərfi), ilə | la (ла), lo (ло), lö (лӧ) |
| -mı / -mi / -mu / -mü (sual ədatı) | ba (ба), be (бе), bo (бо), bö (бӧ) |
| da, də (bağlayıcı söz; "o da", "bu da", "mən də" sözlərindəki kimi) | da (да), de (де), do (до), dö (дӧ) |
| ən | enq (эҥ) |
| bütün | büdün (бӱдӱн) |
| yarı, yarım, yarımçıq | tyarım (јарым) |
| hamı | kamık (камык) (çoxmənalı və omonim sözdür) (Qeyd: bu söz altay dilindəki digər mənaları ilə yanaşı, "çox" (sifət) və "çoxluq" (isim) mənalarında da istifadə edilir) |
| yalın (yəni "lüt, açıq" mənasında; "ayaqyalın/yalınayaq" ifadəsindəki kimi) | tyılanqaş (јылаҥаш) |
| ayrı | ayrı (айры) (omonim sözdür) |
| böyük | biyik (бийик) |
| ulu | ulu (улу) |
| kiçik | kiçü (кичӱ), kiçinek (кичинек) |
| alt | aldı (алды) (Qeyd: bu söz altay dilində omonim sözdür, və ikinci mənası "qabaq, ön"dür) |
| üst, üstündə | üst (ӱст), üstinde (ӱстинде) |
| üzəri | üzeeri (ӱзеери) |
| az | as (ас) (omonim sözdür) |
| çox | çok- (чок-) (Qeyd: bu söz altay dilində "bir topaya yığmaq, toparlamaq" mənasında işlənən feldir, və azərbaycan və türk dillərindən fərqli olaraq ayrıca sifət kimi istifadə edilmir; lakin bu söz ilə eyni kökdən olan və bu sözə mənaca yaxın olan bir neçə digər sözlər var, məsələn: - "çoqu(m)" (чогу(м)), yəni "topa, qalaq, yığın" - "çoqul" (чогул), yəni "bir topaya yığılmaq, çoxlu camaatla dolmaq" - "çoquntı" (чогунты), yəni "topa, kütlə" Ümumiyyətlə, semantik baxımdan "topa" sözünün işləndiyi şəkildə işlənir. Lakin altay dilində həmçinin "çox" sözüylə əlaqədar ola bilən "sok" (сок) sözü də mövcuddur ki, o qüvvətləndirici ədat şəklində istifadə olunur; məsələn, "yeganə, tək, yapyalnız, tənha" mənalarındakı "sok tyanqıs" (сок јаҥыс) sözündəki kimi) |
| köp | köp (кӧп) (çoxmənalı sözdür) (Qeyd: müasir türk dillərinin əksəriyyətində olduğu kimi, altay dilində də "çox" mənasında "çox" sözüylə qohum olan istənilən bir sözün yerinə "köp" sözü (sifət halında) işlədilir. Azərbaycan dilində "köp" sözü isim olaraq "şiş, qabarma; qarının qazla dolma nəticəsində qabarması, köpməsi" mənasına gəlir və "köpmək" feli ilə yalnız bu mənalarda sıx-sıx istifadə edilir. Altay dilində buna oxşar məna həmçinin "köp-" (кӧп-) felində görülür) |
| arıq | arık (арык) |
| yeni | tyanqı (јаҥы) |
| yepyeni | tyap-tyanqı (јап-јаҥы) |
| yaraşıqlı | tyaraş (јараш) (çoxmənalı sözdür) (Qeyd: bu söz altay dilində (sifət halında) "yaraşıqlı, gözəl" mənasında işlənir) |
| çürük | çirik (чирик) |
| qalın | kalınq (калыҥ) |
| yoğun | tyoon (јоон) |
| uzun | uzun (узун) |
| uzaq, iraq | uzak (узак), ıraak (ыраак) |
| yovuq (yəni "yaxın") | tyuuk (јуук) |
| qısa | kıska (кыска) |
| dar | tar (тар) |
| ağır | uur (уур) |
| qoyu (yəni "tünd, qatı"; türk dilindəki "koyu" (məsələn "koyu renk") ilə eynidir) | koyu (койу) (Qeyd: bu söz altay dilində "sıx, qatı" (rusca "qustoy" (густой) mənasında işlənir) |
| yüngül | tyenqil (јеҥил) |
| arıq | arık (арык) |
| artıq (həm isim, həm sifət mənalarında) | artık (артык) (çoxmənalı sözdür) |
| iç, içəri | iç (ич) (omonim sözdür) |
| yalnız, yalqız | tyanqıs (јаҥыс) |
| əkiz | igis (игис), həmçinin ikre (икре) |
| çin ("doğru, gerçək, həqiqi" mənalarında, məsələn "arzularınız çin olsun" ifadəsindəki kimi) | çın (чын) |
| boş | boş (бош) |
| dolu | tolo (толо) |
| düz | tüs (тӱс) |
| dümdüz, düpdüz, düppələmdüz | tüp-tüs (тӱп-тӱс) |
| tən, dənk (yəni "bərabər") | tenq (теҥ); həmçinin tünqey (тӱҥей) (Qeyd: "tünqey (тӱҥей)" sözü altay dilində "oxşar, bənzər; eyni olan; fərq eləməz" mənalarında işlədilir) |
| dəyirmi (yəni "yumru, yuvarlaq") | bolçok (болчок), tegelik (тегелик), tegerik (тегерик), toqolok (тоголок), tulku (тулку) |
| quru | kuru (куру) (Qeyd: bu söz altay dilində "boş" mənasında istifadə edilir) |
| quraq | kurqak (кургак) |
| yaş (yəni "nəm, sulu") | tyaş (јаш) (omonim sözdür) |
| özgə (yəni "başqa, digər, yad, doğma olmayan") | öskö (ӧскӧ) |
| ögey | ööy (ӧӧй) |
| öksüz (yəni "yetim, kimsəsiz") | ösküs (ӧскӱс), həmçinin ösküs-tyabıs (ӧскӱс-јабыс) |
| dul (yəni "həyat yoldaşı vəfat etmiş") | tul (тул) |
| ölü | ölü (ӧлӱ) |
| diri | tirü (тирӱ) |
| əsən (yəni "sağ, salamat"; vaxtilə "əsənlik" formasında "salam" mənasında da istifadə edilirdi, bu cür istifadəsi məsələn türk dilinin dialektlərində də "esen, esenlik" şəkilərində görülür) | ezen (эзен) (Qeyd: bu söz altay dilində sifət olaraq "sağ, sağlam, salamat, gümrah" mənalarında, isim olaraq isə salamlaşmaq üçün "salam, salam əleyküm" ifadəsi şəklində istifadə olunur) |
| səmiz (yəni "kök") | semis (семис) |
| arı (yəni "təmiz, saf") | aru (ару) |
| isti (həm sifət, həm isim mənalarında) | izü (изӱ) (Qeyd: bu sözün isim halı bir neçə türk dillərində, o cümlədə türk dilində mövcud olan "ısı" şəklinə quruluşu baxımından nisbətən daha yaxındır) |
| ilıq | tyılu (јылу) |
| soyuq | sook (соок) |
| qatı (yəni "bərk, möhkəm") | katu (кату) |
| iti | ödü (ӧдӱ) |
| bərk | bek (бек) |
| yumşaq | tyımjak (јымжак) |
| yavaş | tyoboş (јобош) (Qeyd: bu söz altay dilində həm də fel şəklində ("tyoboş-" (јобош-)) "yavaşlamaq, sakit olmaq" mənalarında da işlənir) |
| yetər | tyeder (једер) |
| gərək | kerek (керек) |
| ər, erkək | er (эр) |
| dişi | tiji (тижи) |
| bəy | biy (бий) |
| gəlin | kelin (келин) |
| bahadur (yəni "qoçaq, qorxmaz") | baatır (баатыр) |
| yiyə (yəni "nəyinsə sahibi") | ee (ээ) |
| ata | ada (ада) |
| ana; həmçinin aba (dial.) | enye (эне) |
| bala | bala (бала) |
| bəbə, bəbək | baay (баай), baabıy (баабый) |
| oğul | uul (уул) |
| oğlan | uulan (уулан) (omonim sözdür) |
| qız | kıs |
| dədə ("baba" [yəni "atanın atası, ananın anası"] mənasında) | taada (таада) |
| dayı | taay (таай) |
| yengə | tyenqe (јеҥе) |
| yeznə | tyeste (јесте) |
| quda | kudaqay (кудагай) |
| bacanaq | batya (баја) |
| kişi ("insan" mənasında) | kiji (кижи) |
| igid | tyiit (јиит) (Qeyd: bu söz altay dilində (bir çox müasir türk dillərində olduğu kimi) "cavan; cavan oğlan" mənalarında istifadə edilir) |
| yoldaş | tyoldoş (јолдош) |
| toy | toy (той) |
| ad | at (ат) (omonim sözdür) |
| Tanrı | Tenqeri (Теҥери) |
| qul (yəni "qulluq edən, qul olan kimsə; nökər, kölə") | kul (кул) |
| çəri (yəni "qoşun, ordu") | çerü (черӱ) |
| qaçqın | kaçkın (качкын) |
| iş | iş (иш) |
| işçi | işçi (ишчи) |
| öyrənci (yəni "öyrənən, şagird") | ürençik (ӱренчик), üreneeçi (ӱренеечи) (Qeyd: bu iki söz çox yaxın mənalarda istifadə olunurlar. Belə ki, "ürençik" (ӱренчик) sözü altay dilində "şagird, təhsil alan" mənalarında, "üreneeçi" (ӱренеечи) sözü isə "təhsil alan, şagird, tələbə" mənalarında istifadə olunur.) |
| oğru (həmçinin "oğurçu/oğruçu" (xalq arasında istifadə edilən variantlar)) | uurçı (уурчы) |
| oğurluq | uurı (ууры) |
| dilmanc (yəni "tərcüməçi, mütərcim") | tilmeş (тилмеш) (Qeyd: altay dilində bu mənada həmçinin "köçüreeçi" (кӧчӱреечи)(hərfi tərcüməsi "köçürücü", görünür ki rus dilindəki "perevodçik" (переводчик) sözünün hərfi tərcüməsidir) sözü istifadə olunur. |
| söz | sös (сӧс) |
| söyüş | sögüş (сӧгӱш) (Qeyd: bu söz altay dilində daha çox "lağ, məzələnmə, ələ salma" və "tənqid, kritika" mənalarında istifadə edilir) |
| güc | küç (кӱч) |
| car (yəni "xəbər, elan, bildiriş"; "car çəkmək" ifadəsindəki kimi) | tyar (јар) (omonim sözdür) |
| uc (yəni "nəyinsə sonu, kənarı, qırağı, nöqtəsi") | uç (уч) (omonim sözdür) |
| iz | is (ис) |
| dilim (yəni "uzununa dil kimi kəsilmiş parça, ya bu cür hissələrə ayrılmış bir şeyin hər parçası"; "dilim-dilim" ifadəsindəki kimi) | tilim (тилим) (Qeyd: altay dilində "dilim / tilim" isminin kökündə duran qədim "tili-" (тили-) feli hələ də istifadə edilir (əgər dilimizə bu feli uyğunlaşdırsaq "dilimək" sözü alınar), və bizim dilimizdəki "dilimləmək" (yəni "dilim şəklində doğramaq, dilim-dilim kəsmək") felinin rolunu oynayır) |
| oyun | oyın (ойын) |
| yarış | tyarış (јарыш) |
| en, enlilik | en (эн) (Qeyd: bu söz altay dilində "parçanın, kətanın eni" mənasında istifadə edilir) |
| kəndir | kendir (кендир) (Qeyd: bu söz altay dilində "kənaf bitkisi, kənafkimilər" mənalarında istifadə olunur. Həmçinin qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan dilinin özündə də "kəndir" sözü əslində bir bitki adı kimi istifadə olunur (bax kəndir, kəndirkimilər, kəndirotu)) |
| düyün | tüyün (тӱйӱн) |
| səs | |
| küy ("səs" mənasında; "səs-küy" ifadəsindəki kimi) | küü (кӱӱ) |
| sabun | samın (самын) |
| kükürd | |
| şəkər | çikir (чикир) |
| sağ (yəni "sağ tərəf") | |
| sol (yəni "sol tərəf") | sol (сол) |
| solaxay | soloqoy (сологой) |
| orta | orto (орто) |
| güzgü | küskü (кӱскӱ) (Qeyd: altay dilində "güzgü, ayna" mənasında "küskü" sözüylə yanaşı həmçinin "körnöş" (кӧрнӧш) sözü istifadə olunur) |
| daraq | |
| börk (yəni "papaq") | börük (бӧрӱк) |
| köynək | künek (кӱнек) |
| geyim | kiyim (кийим) |
| tük, tüklü (həmçinin "tükdü" (xalq arasındakı tələffüz variantı)) | tük (тӱк), tüktü (тӱктӱ) |
| saç | çaç (чач) (omonim sözdür) |
| saqqal | saqal (сагал), həmçinin tyaak saqal (јаак сагал) [hərfi tərcüməsi - "yanaq saqqal"] |
| baş | baş (баш) |
| başçı | başçı (башчы) |
| beyin | mee (мее) |
| üz | tyüs (јӱс) (omonim sözdür) |
| göz | kös (кӧс) |
| yaş ("göz yaşı" mənasında) | tyaş (јаш) (omonim sözdür) |
| qabaq ("qaş" mənasında; "qaş-qabaq" ifadəsindəki kimi) | kabak (кабак) |
| kirpik | kirbik (кирбик) |
| iy (yəni "qoxu") | tyıt (јыт) |
| tumov (yəni "zökəm") | tımu (тыму) |
| qulaq | kulak (кулак) |
| yanaq | tyaak (јаак) |
| dodaq | |
| dil | til (тил) |
| diş | tiş (тиш) |
| azı, azıdişi (yəni "ağzın hər iki tərəfində altda və üstdə olub, yeyilən şeyi çeynəməyə məxsus dişlər", "orta dişlər", "premolyar dişlər") | azu (азу) (Qeyd: bu söz altay dilində "köpək diş", "qaflan diş", "ağzın hər iki tərəfində azı dişlərlə ön dişlər arasında olan diş(lər)" mənasında istifadə edilir) |
| ağız | oos (оос) |
| boğaz | |
| çənə | |
| qan | kan (кан) |
| damar | tamır (тамыр) |
| dəri | tere (тере) |
| tər ("xüsusi dərialtı vəzilərin ifraz etdiyi şəffaf maye" mənasında) | ter (тер) (omonim sözdür) |
| sümük | söök (сӧӧк) (çoxmənalı sözdür) |
| qabırğa | kabırqa (кабырга) |
| arxa | arka (арка) (çoxmənalı sözdür) |
| bel | bel (бел) |
| qol | kol (кол) (Qeyd: bu söz həm altay dilində, həm də müasir türk dillərinin əksəriyyətində həm "əl", həm "qol" mənasında istifadə edilir, yəni bu dillərdə əl ilə qol arasında ayrım itib; altayca həmçinin "çayın qolu" mənasında "kool (коол)" sözü işlədilir) |
| ovuc | uuş (ууш) (Qeyd: bu söz altay dilində məhz "əlin içi tutan qədər, ovuca yerləşən miqdar (adətən saylarla)" (məsələn "Bir ovuc") mənasında istifadə edilir) |
| barmaq | |
| dırnaq | tırmak (тырмак) |
| ayaq | |
| qıç, bud | |
| diz | tize (тизе) |
| öfkə (yəni "ağciyər") | ökpö (ӧкпӧ) |
| boyun | moyın (мойын) |
| döş | töş (тӧш) |
| əmcək | emçek (эмчек) |
| əmzik | umçı (умчы) |
| köks (yəni "sinə") | kögüs (кӧгӱс) (Qeyd: bu söz altay dilində həmçinin "müdriklik, zehin" mənalarında da istifadə edilir) |
| ürək | tyürek (јӱрек) |
| qarın | karın (карын) |
| tırıq(yəni "diareya, ishal") | tırık (тырык) (Qeyd: bu söz altay dilində "qəbizlik, pəndəm, konstipasiya, qarının tutulması" (rusca "zapor" (запор)) mənalarında işlənir) |
| bağır (yəni "ciyər, qaraciyər") | buur (буур) |
| böyrək | böörök (бӧӧрӧк) |
| öd, öd kisəsi | öt (ӧт) (omonim sözdür) |
| yol | tyol (јол) |
| il | tyıl (јыл) |
| yaş ("doğuluş, dünyaya gəlmə günündən keçən vaxt, il; insanın, heyvanın, bitkinin böyüməsində, inkişafında dövr; ömür" mənasında; məsələn "Yaşın neçədir?", "Onun 20 yaşı var" kimi) | tyaş (јаш) (omonim sözdür) |
| yaşıd (yəni "bir başqası ilə bir yaşda olan (adam), həmyaş") | tyajıt bala, tyajıt kiji (јажыт бала, јажыт кижи) (omonim sözdür) (Qeyd: altay dilində "tyajıt" (јажыт) sözü təklikdə işləndikdə "sirr" mənasında istifadə edilir; bu omonim sözdür, yaş mənasındakı sözün kökü "yaş-" sözündən, sirr mənasındakının isə "gizlətmək" mənasındakı "yaş-/yaşı-/yaşır-" kökündən (azərbaycan dilindəki "yaşmaq"(isim) və "yaşırmaq"(fel) sözlərindəki kimi) ibarətdir) |
| yuxu | uyku (уйку) |
| gecə | |
| gün, günəş, gündüz | kün (кӱн) |
| bu gün / bu gün | bügün (бӱгӱн) |
| bugünkü | bügüngi (бӱгӱнги) |
| ertə | erte (эрте) |
| ay | ay (ай) |
| ulduz | tyıldıs (јылдыс); həmçinin çolmon (чолмон)(dilimizdəki "çolpan" (Venera planetinin digər adı) sözüylə eynidir) |
| su | suu (суу) |
| köpük | köbük (кӧбӱк) |
| çay ("isti içki" mənasında) | |
| çay ("axarsu" mənasında) | |
| yar ("suyun yuyub apardığı yer, sahil" mənasında; əsasən dilimizin dialektlərində (məsələn, İrəvan dialektində), habelə Azərbaycanın və bir çox türk xalqlarının yaşadığı bölgələrin toponimikasında görülən bir sözdür) | tyar (јар) (omonim sözdür) |
| yaxa (yəni "sahil, kənar, tərəf, qıraq; paltarın boyun keçən hissəsi, habelə bu hissəyə tikilən və boyunu əhatə edən parça zolağı") | tyaka (јака) |
| yan (yəni "tərəf, ətraf, kənar, künc"; "o yanda", "bu yanda" sözlərindəki kimi) | tyan (јан) |
| göl | köl (кӧл) |
| dəniz | tenqis (теҥис) (Qeyd: bu söz altay dilində "okean" mənasında istifadə edilir; "dəniz" mənasında isə monqol mənşəli "talay (талай)" sözü istifadə olunur) |
| sal ("üzərində suda üzmək, şey daşımaq və ya bir sahildən o biri sahilə keçmək üçün bir və ya bir neçə sıra bir-birinə bağlanmış şalbanlardan ibarət nəqliyyat vasitəsi" mənasında) | |
| gəmi | keme (кеме) (Qeyd: bu söz altay dilində "qayıq" mənasında istifadə olunur; "gəmi" mənasında isə rus dilindəki "korabl'" (корабль) sözündən alınma olan "kerep" (кереп) sözü istifadə olunur) |
| göy | kök (кӧк) (Qeyd: bu söz çoxmənalı sözdür; belə ki, bizim dilimizdə də olduğu kimi, altay dilində də bu söz həm "göy/mavi rəng", həm də "yaşıllıq, göyərti" mənalarında istifadə olunur, və bundan başqa dilimizdəki "kökləmək" sözündə görülən mənaya oxşar şəkildə altayca "tikiş" mənasını da verir) |
| yaşıl | tyajıl (јажыл) |
| ağ | ak (ак) (omonim sözdür) |
| apağ, ağappaq | ap-ak (ап-ак), ak-ak (ак-ак) |
| qara | kara (кара) |
| sarı | sarı (сары) |
| qızıl (yəni "qırmızı"; "qızıl" sözünün dilimizdə artıq köhnəlmiş mənası) | kızıl (кызыл) |
| qonur (yəni "qəhvəyi rəng") | konqır (коҥыр) (Qeyd: bu söz altay dilində "tünd-şabalıdı rəng" mənasında istifadə olunur) |
| kürən (yəni "saçı, tükü parıltı sarı, qırmızı rəngdə olan"; məsələn: Kürən at.) | kürenq (кӱреҥ) |
| dəmir | temir (темир) |
| polad | bolot (болот) |
| qapı | |
| eşik (yəni "qapı") | ejik (эжик) |
| körpü | kür (кӱр) |
| yastıq | tyastık (јастык) |
| ev (həmçinin öy (dialekt söz)) | üy (ӱй) |
| yuva | uya (уйа) |
| yurd | tyurt (јурт) (Qeyd: bu söz altay dilində əsasən "kənd, yaşayış məntəqəsi" mənalarında işlənir) |
| türmə | türme (тӱрме) |
| qat (yəni "təbəqə, lay"; həmçinin "mərtəbə"[köhnəlmiş/nadir hallarda işlənilən mənası, türk dilindəki "kat" sözündəki kimi; məsələn "Ben üst katda oturuyorum.", yəni "Mən yuxarı mərtəbədə qalıram."]) | kat (кат) (omonim sözdür) (Qeyd: bu söz altay dilində həm "təbəqə, lay", həm də (bizim dilimizdə də belə mənasının mövcud olmasına baxmayaraq, o mənada adətən istifadə edilməyən, və əksinə olaraq, həmin mənada daha çox türk dilində rast gəlinən) "mərtəbə, binanın mərtəbəsi" mənalarında işlədilir.) |
| kömür | kömür (кӧмӱр) |
| baqır (yəni "mis") | |
| altun (yəni "qızıl") | altın (алтын) |
| gümüş | kümüş (кӱмӱш) (Qeyd: altay dilində "gümüş" mənasında əslən monqol dillərindən (müqayisə üçün: monqolca (xalx monqolcası) - möngö (мөнгө); buryatca - "müngen" (мүнгэн); kalmıkca - "mönqgn" (мөңгн)) olan "mönqün" (мӧҥӱн) sözü istifadə olunur) |
| inci | tyintyi (јинји) |
| üzük | tyüstük (јӱстӱк) |
| qazan | kazan (казан) |
| qapaq | kakpak (какпак) |
| qarmaq | karmak (кармак) |
| ələk (yəni "xəlbir", "süzgəc") | elgek (элгек) |
| küp | küp (кӱп) (Qeyd: bu söz altay dilində "çegen (чеген; rusca "çegen'" (чегень))(altaylıların mətbəxinə xas olan, ayrana və qımıza bənzər süd məhsulu olan içki) saxlanılması üçün saxsı qab" mənasında istifadə edilir) |
| qalpaq | kalbak (калбак) (Qeyd: bu söz altay dilində "qaşıq" mənasında işlənir) |
| qamçı | kamçı (камчы) |
| bıçaq | bıçak (бычак) |
| qayçı | kayçı (кайчы) (çoxmənalı və omonim sözdür) |
| iynə | iyne (ийне) |
| balta | malta (малта) |
| sap ("bir şeyin əl tutulan yeri, tutacaq yeri, qulpu" mənasında, məsələn "Baltanın sapı.") | sap (сап) (çoxmənalı sözdür) |
| kürək ("qazı aləti" mənasında) | kürek (кӱрек) |
| deşik | tejik (тежик) |
| oyuq | oyık (ойык), oydık (ойдык) |
| dağ | tuu (туу) |
| yer | tyer (јер) |
| torpaq | tobrak (тобрак) (Qeyd: bu söz altay dilində "toz" mənasında işlənir) |
| yük | tyük (јӱк) |
| daş | taş (таш) |
| toz | |
| duz | |
| yağ | |
| bal | bal (Qeyd: altay dilində "bal" mənasında əsasən rus dilindəki "myod" (мёд) sözündən alınan "möt" (мӧт) sözü istifadə olunur) |
| süd | süt (сӱт) |
| qurut | kurut (курут) |
| yumurta | tyımırtka (јымыртка) |
| dad | |
| dadlı | |
| ac | aç (ач) (çoxmənalı və omonim sözdür) (Qeyd: bu söz altay dilində əsasən "xəsis", habelə "ac" mənasında işlənir) |
| acgöz | aç kös (ач кӧс) |
| tox | toyu (тойу) |
| doydurucu | tok (ток), toyu-tok (тойу-ток) |
| acı | açu (ачу) |
| şorba | |
| göbələk | |
| soğan | soqono (согоно) |
| yemiş ("meyvə" mənasında) | |
| qax (yəni "qurudulmuş meyvə") | kak (как) (omonim sözdür) (Qeyd: bu söz altay dilində qədim mənada, "quru" və "qumlu" mənalarında (yəni sifət şəklində) istifadə edilir) |
| alma | |
| üzüm | |
| çiyələk, giləmeyvə | tyiilek (јиилек) |
| qarağat | karaqat (карагат) |
| arpa | arba (арба) |
| buğda | buuday (буудай) |
| urluq ("toxum, dənə" mənasında) | |
| un | |
| dəyirman | teermen (теермен) |
| yem (yəni "heyvanlara verilən yeyəcək (arpa, ot, saman və s.); quş və heyvanı cəlb etmək üçün tələyə, cələyə, duzağa qoyulan yeyəcək şey") | tyem (јем) |
| at | at (ат) (omonim sözdür) |
| ilxı | tyılkı (јылкы) |
| qısraq, madyan | |
| yəhər | eer (ээр) |
| üzəngi | üzenqi (ӱзеҥи) |
| yedək | tyedek at (једек ат) |
| yal ("atın (və bəzi heyvanların) boynunun üst hissəsində bitən uzun tüklər" mənasında) | tyal (јал) (omonim sözdür) (Qeyd: bu söz altay dilində həmçinin "ödəniş, maaş" kimi mənalarda da istifadə edilir.) |
| yorğa | tyorqo (јорго) / tyorqo at (јорго ат) |
| qulun (yəni "körpə at balası") | kulun (кулун) |
| daylaq (yəni "at balası (altı aylıqdan iki yaşa qədər)") | tay (тай) (omonim sözdür) |
| ceyran | tyeeren (јеерен) |
| maral | maral (марал) |
| it | iyt (ийт) (omonim sözdür) |
| küçük (yəni "itin balası") | küçük (кӱчӱк) |
| ilan | tyılan (јылан) |
| balıq | balık (балык) |
| qarışqa | |
| hörümçək | |
| kəpənək | köbölök (кӧбӧлӧк) |
| qurd ("həşərat növü" mənasında) | kurt (курт) |
| bit ("həşərat/parazit növü" mənasında) | biyt (бийт) |
| aslan, arslan (yəni "şir") | arslan (арслан); həmçinin karaqula (карагула) |
| tülkü | tülkü (тӱлкӱ) |
| ayı | ayu (айу) |
| quş | kuş (куш) |
| toyuq | takaa (такаа) |
| durna | turna (турна) |
| qaz ("quş növü" mənasında) | kas (кас) (omonim sözdür) |
| göyərçin | küüle (кӱӱле) |
| qu, qu quşu | kuu (куу) (çoxmənalı sözdür) (Qeyd: bu söz altay dilində sifət şəklində "ağ (rəngdə olan)", "saçı ağarmış", "üzü ağarmış" mənalarında istifadə edilir) |
| porsuq | borsık (борсык) |
| qunduz | |
| donuz | |
| inək | uy (уй) |
| buzov | bozu (бозу) |
| buğa | buka (бука) |
| öküz | |
| dəvə | töö (тӧӧ) |
| keçi | eçki (эчки) |
| oğlaq (yəni "çəpiş; körpə, südəmər keçi balası") | uulak (уулак) |
| təkə (yəni "erkək keçi", "vəhşi keçi, dağ keçisi") | teke (теке) |
| əlik (yəni "vəhşi keçi; keyik") | elik (элик) |
| qoşqar / qoçqar (yəni "erkək qoyun"; Şərur dialektində "qoşar" şəklində isə "qoşqu camışı" mənasında)(Azərbaycandakı Qoşqar dağı ilə Qoşqarçay çayı və Türkiyədəki Kaçkar dağları adlarında da mövcuddur) | koçkor (кочкор) |
| arğalı (yəni "vəhşi qoç") | arkar (аркар) |
| eşşək | |
| qoyun | koy (кой) |
| yun | tyunq (јуҥ) (Qeyd: bu söz altay dilində "quş tükü" mənasında istifadə olunur) |
| buynuz | müüs (мӱӱс) |
| quyruq | |
| qanad | kanat (канат); həmçinin kurkun (куркун) |
| orman (yəni "meşə") | |
| ağac | aqaş (агаш) |
| yarpaq | tyalbırak (јалбырак) |
| qabıq | |
| budaq | budak (будак) |
| taxta | takta (такта) (Qeyd: bu söz altay dilində "stol, skamya" mənasında istifadə olunur) |
| odun | odın (одын) |
| dayaq, dəyənək | tayak (тайак) |
| çiçək | çeçek (чечек) |
| düz, düzənlik | tüzenq (тӱзеҥ) |
| bulud | bulut (булут) |
| şimşək, ildırım | |
| yağış, yağmur | tyaaş (јааш), tyanqmır (јаҥмыр) |
| damcı, damla | tamçı (тамчы) |
| palçıq | |
| yel ("külək" mənasında) | |
| tütün ("tüstü" mənasında) | tüdün (тӱдӱн) |
| kül | |
| ocaq | oçok (очок) |
| od (yəni "alov") | ot (от) (çoxmənalı sözdür) |
| buz | |
| qar | |
| qırov | kıru (кыру) |
| qış | kış (кыш) |
| yaz | tyas (јас) (omonim sözdür) |
| yay | tyay (јай) (omonim sözdür) |
| güz (yəni "payız") | küs (кӱс) |
| qışlaq | kıştu (кышту) |
| yaylaq | tyaylu (јайлу) |
| olmaq | bol- (бол-) |
| demək, ayıtmaq | de- (де-), ayt- (айт-) |
| etmək | et- (эт-) |
| dəymək ("toxunmaq" mənasında) | tiy- (тий-) |
| baxmaq | |
| görmək | kör- (кӧр-) |
| görünmək | körün- (кӧрӱн-) |
| görkəzmək (yəni "görsətmək, göstərmək") | körgüs- (кӧргӱс-) |
| görüşmək | körüş- (кӧрӱш-) |
| görüşdürmək | körüştir- (кӧрӱштир-) (Qeyd: bu söz altay dilində əsasən "(küsülüləri) barışdırmaq" mənasında işlənir) |
| yummaq (yəni "göz qapaqlarını bağlamaq") | tyum- (јум-) |
| uzanmaq | |
| yatmaq | tyat- (јат-) |
| durmaq | tur- (тур-) (çoxmənalı sözdür) (Qeyd: altay dilində "tur-" (тур-) feli "durmaq, dayanmaq" kimi mənalardan başqa həmçinin "(nədənsə) ibarət olmaq", "xidmət göstərmək, muzdlu iş görmək" kimi mənalarda da istifadə olunur; habelə altay dilində tez-tez köməkçi fel qismində istifadə olunur və hərəkətin müddəti və davamiyyətini bildirir) |
| durğuzmaq (həmçinin "durquzmaq" (xalq arasındakı tələffüz variantı)) | turqus- (тургус-) (çoxmənalı sözdür) (Qeyd: bu söz altay dilində həmçinin "qoymaq, dikmək, ucaltmaq ["abidə ucaltmaq" kimi], (nələrisə) düzmək" kimi mənalarda istifadə olunur) |
| oyanmaq, oyatmaq | oyqon- (ойгон-), oyqos- (ойгос-) |
| dayanmaq ("söykənmək" mənasında) | tayan- (тайан-) |
| eşitmək | |
| dinləmək | tınqda- (тыҥда-) |
| yemək | tyi- (ји-) |
| yedirmək, yedizdirmək | tyidir- (јидир-) |
| yalamaq | tyala- (јала-) (omonim sözdür) (Qeyd: bu söz altay dilində həmçinin "cəza, ştraf" kimi mənalarda da istifadə edilir.) |
| içmək | iç- (ич-) (omonim sözdür) |
| doymaq | toy- (той-) (omonim sözdür) |
| sezmək (yəni "hiss etmək"); həmçinin Xanlar/Göygöl dialektində "şübhələnmək" mənasında istifadə olunan "səsiyməx’" sözü | sezin- (сезин-) (Qeyd: "sezin-" (сезин-) sözü altay dilində "hiss etmək, təhmin etmək, şübhələnmək" mənalarında işlədilir. Bu söz ilə eyni kökdən olan və bu sözə mənaca yaxın olan bir neçə digər sözlər var, məsələn: - "sezik" (сезик), yəni "təhmin, şübhə" - "seziktü" (сезиктӱ), yəni "təhmin edə bilən" - "sezim" (сезим), yəni "hiss, hissiyat, təhmin edə bilmə, anlaşılırlıq, anlaq" - "sezimdü" (сезимдӱ), yəni "həssas, təhmin edə biləcək, anlayışlı, dərrakəli" - "sezü" (сезӱ), yəni "qəbul etmə, reaksiya, qavrayış, hissiyat") |
| işləmək (həmçinin "işdəmək" (xalq arasındakı tələffüz variantı)) | işte- (иште-) |
| başlamaq (həmçinin "başdamaq" (xalq arasındakı tələffüz variantı)) | başta- (башта-) |
| bağlamaq | buula- (буула-) (Qeyd: bu söz altay dilində "düyün vurmaq", "ip və başqa materiallar vasitəsilə şeyləri bir-birinə rəbt etmək" mənalarında işlənir) |
| bişmək | bış- (быш-) (Qeyd: bu söz altay dilində əsasən "yetişmək, kal olmamaq [giləmeyvə haqqında]", habelə "bişmək, bişmiş olmaq, hazır olmaq [yemək haqqında]" və onunla yanaşı "qatışdırmaq, süd və ya yağ çalmaq" mənalarında istifadə edilir) |
| qovurmaq | kaar- (каар-), həmçinin kuur- (куур-) (Qeyd: altay dilində "kaar-" (каар-) sözü "qızartmaq, bişirmək (məsələn əti, kartofu)", və "kuur-" (куур-) sözü isə konkret olaraq "arpanı qovurmaq" mənalarında işlədilirlər) |
| qaynamaq | kayna- (кайна-) |
| qatılaşmaq (yəni "bərkimək") | kat- (кат-) (çoxmənalı omonim sözdür) |
| almaq | al- (ал-) |
| açmaq | aç- (ач-) |
| qapamaq (yəni "bağlamaq, örtmək") | kakpa- (какпа-) |
| acımaq (yəni "dadı acı olmaq"), acılaşmaq | açı- (ачы-) |
| minmək | min- (мин-) |
| unutmaq | undı- (унды-) |
| unudulmaq | undıl- (ундыл-) |
| soruşmaq, sormaq ("soruşmaq, sual vermək, sorağını almaq" mənasında) | sura- (сура-) |
| sormaq ("əmmək" mənasında) (həmçinin "soormaq / sourmaq" (xalq arasındakı tələffüz variantı)) | soor- (соор-) |
| sovurmaq (yəni "havaya qaldırmaq, səpələmək, dağıtmaq") | sobır- (собыр-) |
| soymaq | soy- (сой-) |
| solmaq (yəni "rəngi qaçmaq, rəngini, parlaqlığını itirmək, saralmaq, təravətini itirmək" [məcazi mənada adam haqqında da istifadə edilə bilər]) | sool- (соол-) (Qeyd: bu söz altay dilində əsasən "buxarlanmaq", habelə "qurumaq" və "solmaq, solub getmək" mənalarında istifadə edilir) |
| qovalamaq | |
| əkmək | |
| tikmək | |
| dişləmək (həmçinin "dişdəmək" (xalq arasındakı tələffüz variantı)) | tişte- (тиште-) |
| gəmirmək | tyemir- (јемир-) (Qeyd: bu söz altay dilində "dağıtmaq, sındırmaq, əzik-üzük etmək" mənalarında işlənir) |
| ağrımaq | oorı- (ооры-) |
| ağlamaq, ağlatmaq | ıyla- (ыйла-), ıylat- (ыйлат-) |
| qışqırmaq | kışkır- (кышкыр-); həmçinin kıyqır- (кыйгыр-) |
| qıdıqlamaq | kıçıkta- (кычыкта-) (Qeyd: quruluşu baxımından daha çox bu sözə mənaca nisbətən yaxın olan "qıcıqlamaq" sözünü xatırladır) |
| göyərmək ("göy rəng almaq" mənasında), göyləşmək | kögör- (кӧгӧр-) |
| qızarmaq | kızar- (кызар-) |
| yaşıllanmaq, yaşıllaşmaq, göyərmək ("yaşıllaşmaq" mənasında) | tyajar- (јажар-) |
| ağarmaq | aqar- (агар-) |
| saralmaq | sarqar- (саргар-) (Qeyd: bu söz quruluşu baxımından türk dilindəki "sararmak" şəklinə nisbətən daha yaxındır) |
| boyamaq | budı- (буды-) |
| əmmək | em- (эм-) |
| əmizmək, əmizdirmək | emis- (эмис-) |
| tapmaq | tap- (тап-) |
| tapılmaq | tabıl- (табыл-) |
| daramaq | tara- (тара-) |
| tüpürmək | tükür- (тӱкӱр-) (Qeyd: bu söz quruluşu baxımından "tüpürmək" sözünün türk dilindəki variantı olan "tükürmek" sözünə (ki belə variant bir çox digər türk dillərində də görülür) yaxındır) |
| tıxmaq (yəni "(acgözlüklə) yemək") | tık- (тык-) |
| dammaq, damcılamaq | tam- (там-), tamçıla- (тамчыла-) |
| gəyirmək | kegir- (кегир-) |
| asqırmaq | askır- (аскыр-); həmçinin çüçkür- (чӱчкӱр-) |
| üfürmək, üfləmək | ür- (ӱр-) (omonim sözdür) |
| hürmək | ür- (ӱр-) (omonim sözdür) |
| fışqırmaq, fısqırmaq (yəni "fit çalmaq") | sıqır- (сыгыр-) |
| kişnəmək | kişte- (киште-) |
| əsnəmək | este- (эсте-) |
| silkələmək, silkələnmək | silki- (силки-), silkin- (силкин-) |
| gülümsəmək, gülümsünmək | külümziren- (кӱлӱмзирен-) (Qeyd: "külümziren-" (кӱлӱмзирен-) sözü altay dilində "gülümsəmək, təbəssüm etmək" mənalarında işlədilir. Bu söz ilə eyni kökdən olan və bu sözə mənaca yaxın olan bir neçə digər sözlər var, məsələn: - "külümtyi" (кӱлӱмји), yəni "təbəssüm" - "külümtyilü" (кӱлӱмјилӱ), yəni "təbəssümlü, təbəssüm ilə" Altay dilində "gülmək" felinin kökü olan "gül-" sözü müstəqil olaraq işlənmir; habelə, altay dilində "gülmək, qəhqəhə etmək" mənasında "katkır-" (каткыр-) sözü istifadə edilir.) |
| güdmək | küt- (кӱт-) |
| iyləmək | tyıta- (јыта-), tyıtkar- (јыткар-) |
| qoşmaq, qoşulmaq | koş- (кош-) (çoxmənalı sözdür), kojul- (кожул-) |
| qaçmaq | kaç- (кач-) |
| qaçırmaq | kaçır- (качыр-) |
| aparmaq | apar- (апар-) |
| daşımaq | tajı- (тажы-) (Qeyd: bu söz altay dilində əsasən "şapalaq vurmaq, əlin içi ilə nəyisə vurmaq", habelə "daşımaq, harasa aparmaq" mənalarında istifadə edilir) |
| dərmək ("meyvə, çiçək və s.-ni birbir qoparmaq, toplamaq" mənasında) | ter- (тер-) (omonim sözdür) |
| bilmək | bil- (бил-) |
| öyrənmək | üren- (ӱрен-) |
| öyrətmək | üret- (ӱрет-) |
| söz vermək | sös ber- (сӧс бер-) |
| anlamaq | |
| aldatmaq | |
| qorxmaq | korkı- (коркы-) |
| ürkmək, ürkmək (yəni "gözlənilməz səsdən, adamdan və s.-dən qorxub çəkilmək və ya qaçmaq; ürkmək, qorxmaq (heyvanlar və quşlar haqqında)") | ürki- (ӱрки-) (Qeyd: bu söz altay dilində məhz heyvanların qorxması/ürkməsi ilə bağlı olan sözdür və yalnız heyvanlara şamil edilir; azərbaycan dilində isə bu söz öz ilkin mənasından başqa həmçinin insanlara da aid edilir) |
| azmaq (yəni "yolunu itirmək, qeyb olmaq, düz yoldan sapmaq") | as- (ас-) |
| titrəmək | |
| enmək | |
| tərləmək | terle- (терле-) |
| tökmək | tök- (тӧк-) |
| tökülmək | tögül- (тӧгӱл-) |
| yağmaq (yəni "havadan qar, yağış, dolu kimi şeylər düşmək", "çox miqdarda, arası kəsilmədən tökülmək") | tyaa- (јаа-) |
| bulamaq | bulqa- (булга-) |
| doğmaq | tuu- (туу-) |
| doğulmaq | tuul- (туул-) |
| yaşamaq | tyaja- (јажа-) |
| qarımaq (yəni "qocalmaq") | karı- (кары-) |
| ölmək, öldürmək | öl- (ӧл-), öltür- (ӧлтӱр-) |
| savaşmaq | |
| vuruşmaq | uruş- (уруш-) (çoxmənalı sözdür) (Qeyd: bu söz altay dilində həmçinin "qoşulmaq" mənasında da istifadə edilir) |
| udmaq ("qalib gəlmək, qələbə çalmaq" mənasında) | tyut- (јут-) (Qeyd: bu söz altay dilində istifadəsi kobud sayılan sözdür) |
| güləşmək | küreş- |
| boğmaq | buur- (буур-) (omonim sözdür) |
| təpmək, təpikləmək, təpik vurmaq | tep- (теп-) |
| axsamaq | aksa- (акса-) |
| qaxmaq (yəni "var gücü ilə bir şeyi bir yerə vurmaq, çırpmaq", "çalmaq, vurmaq, sancmaq, girdirmək") | kak- (как-) (omonim sözdür) |
| əsmək | es- (эс-) (Qeyd: bu söz altay dilində "sovurmaq" mənasında istifadə olunur) |
| burmaq | |
| buraxmaq | |
| bükmək | bük- (бӱк-) (çoxmənalı sözdür) |
| kəsmək | kes- (кес-) |
| kəsilmək | kezil- (кезил-) |
| soxmaq | sok- (сок-) (çoxmənalı və omonim sözdür) (Qeyd: bu söz altay dilində əsas olaraq "döymək, vurmaq, zərbə yetirmək" kimi mənalarda işlənir) |
| soxulmaq | soqul- (согул-) (Qeyd: bu söz altay dilində "vurulmaq, döyülmək" mənasında işlənir) |
| batmaq | bat- (бат-) (çoxmənalı və omonim sözdür) (Qeyd: bu söz altay dilində "nəyəsə yerləşmək" və "qürub etmək, gözdən itmək" ("günəşin batması" ifadəsindəki kimi)mənalarında istifadə edilir) |
| batırmaq | badır- (бадыр-) (Qeyd: bu söz altay dilində "salmaq, yerləşdirmək" mənalarında istifadə edilir) |
| cırmaqlamaq, dırnaqlamaq | tırma- (тырма-); tırman- (тырман-) ("qaşınmaq" mənasında) |
| üzülmək ("cırılmaq, süzülmək, qırılmaq, yıpranmaq" mənalarında) | üzül- (ӱзӱл-) |
| sınmaq | sın- (сын-) |
| sındırmaq | sındır- (сындыр-) |
| sökülmək | sögül- (сӧгӱл-) (Qeyd: bu söz altay dilində daha çox "parçanın, geyimin sökülməsi" ilə bağlı mənalar daşıyır) |
| süpürmək | sibir- (сибир-) |
| ayırmaq | ayrı- (айры-) |
| bölmək | böli- (бӧли-); həmçinin üle- (ӱле-), üleş- (ӱлеш-) (Qeyd: "üle-" (ӱле-) və "üleş-" (ӱлеш-) sözləri həm qədim türk yazılı abidələrində keçən, həm də bir neçə digər türk dillərində qorunub saxlanan "ülüş", "üləşmək" sözləriylə eyni kökə sahibdirlər. |
| bölünmək | bölin- (бӧлин-) |
| yarmaq ("qırmaq, yarıya bölmək, ayırmaq" mənalarında) | tyar- (јар-) (Qeyd: bu söz altay dilində "deşmək, iynələmək; qırmaq, sındırmaq" kimi mənaları daşıyır) |
| yaramaq (yəni "yararlı, xeyirli olmaq") | tyara- (јара-) |
| yaraşmaq | tyaraş- (јараш-) (çoxmənalı sözdür) (Qeyd: bu söz altay dilində (fel halında) "bir-birini bəyənmək, bir-birindən xoşu gəlmək" mənasında işlənir) |
| yaşırmaq (yəni "gizlətmək") | tyajır- (јажыр-) |
| yırtmaq | tyırt- (јырт-) |
| yırtılmaq | tyırtıl- (јыртыл-) |
| yortmaq | tyort- (јорт-) |
| kökləmək (həmçinin "kökdəmək" (xalq arasındakı tələffüz variantı)) | köktö- (кӧктӧ-) |
| oymaq, ovmaq (ikisi də "deşmək" mənasında) | oy- (ой-) |
| qazmaq | kas- (кас-) (omonim sözdür) |
| gömmək | köm- (кӧм-) |
| üzmək ("suda üzmək, su ilə hərəkət etmək" mənasında) | tyüs- (јӱс-) (omonim sözdür) |
| axmaq ("suyun, mayenin axması" mənasında) | ak- (ак-) |
| uçmaq | uç- (уч-) |
| yetmək | tyet- (јет-) |
| yetirmək | tyetir- (јетир-) |
| yerimək | tyeri- (јери-) (Qeyd: bu söz altay dilində konkret olaraq "[heyvanlar haqqında] öz balasını atıb tərk etmək" mənasında işlənir; həmçinin bu cür bir heyvanı bildirən "tyerinqkey" (јериҥкей) isimi də mövcuddur) |
| yürümək | tyür- (јӱр-) |
| yüyürmək | tyügür- (јӱгӱр-) |
| varmaq (yəni "harasa getmək, harasa istiqamətlənmək") | bar- (бар-) |
| getmək | |
| gəlmək | kel- (кел-) |
| qalmaq | kal- (кал-) (Qeyd: bu söz altay dilində həmçinin tez-tez köməkçi fel qismində istifadə olunur və bitmiş, yerinə yetirilmiş bir hərəkəti bildirir) |
| girmək | kir- (кир-) |
| çıxmaq | çık- (чык)- |
| çıxarmaq | çıqar- (чыгар-) |
| ötmək | öt- (ӧт-) |
| ötürmək | ötkür- (ӧткӱр-) |
| sürmək | sür- (сӱр-) (Qeyd: bu söz altay dilində daha çox heyvan sürüsü ilə bağlı olan mənalarda istifadə olunur, yəni müasir azərbaycan dilindəki əsas mənası olan "maşın idarə etmək" mənasında yox) |
| keçmək | keç- (кеч-) |
| köçmək | köç- (кӧч-) |
| köçürmək | köçür- (кӧчӱр-) |
| köpmək (yəni "şişmək") | köp- (кӧп-) (çoxmənalı sözdür) (Qeyd: bu söz altay dilində sifət halında "çox" mənasını verir) |
| səmirmək (yəni "kökəlmək, gombullaşmaq"), həmçinin səmizmək (yəni "yağlanmaq, piylənmək") | semir- (семир-) |
| yenmək (yəni "udmaq, qalib gəlmək, qələbə çalmaq") | tyenq- (јеҥ-) (omonim sözdür; digər mənası (isim halında) "paltarın qolu (rusca "rukav (рукав)")"dır) |
| yaxarmaq (yəni "israrla yalvarmaq"; "yalvar-yaxar" ifadəsindəki kimi) | tyakar- (јакар-) (Qeyd: bu söz altay dilində "əmr etmək, tələb etmək" mənalarında işlədilir) |
| toxtamaq | tokto- (токто-) |
| düşmək | tüş- (тӱш-) |
| düşürmək, düşürtmək, düşdürmək | tüjür- (тӱжӱр-) |
| dolmaq | tol- (тол-) |
| doldurmaq | toltır- (толтыр-) |
| düzəlmək | tüzel- (тӱзел-) |
| düzəltmək | tüzet- (тӱзет-) |
| vermək | ber- (бер-) |
| götürmək | ködür- (кӧдӱр-) |
| satmaq | sat- (сат-) |
| oğurlamaq | uurda- (уурда-) |
| sağmaq ("südverən heyvanların yelinindən südü süzüb çıxarmaq" mənasında; məsələn "Camışı sağmaq.", "İnəyi sağmaq." kimi) | saa- (саа-) |
| salmaq | sal- (сал-) |
| tüləmək (yəni "müəyyən vaxtlarda köhnə tükünü, yununu, qabığını tökmək, təzələmək (heyvanlar və quşlar haqqında)") | tüle- (тӱле-) |
| dazlanmaq, dazlaşmaq (yəni "keçəlləşmək, saçları tökülmək") | taza- (таза-) |
| tutmaq | tut- (тут-) |
| qısmaq | |
| basmaq | bas- (бас-) (çoxmənalı sözdür) |
| sıxmaq, sıxılmaq | sık- (сык-), sıqıl- (сыгыл-); həmçinin sıqın- (сыгын-) |
| qonmaq | kon- (кон-) |
| oturmaq | otur- (отур-) |
| oturtmaq, otuzdurmaq | oturqıs- (отургыс-) |
| itələmək | iyt- (ийт-) (omonim sözdür) (Qeyd: quruluşu baxımından türk dilində ("itmek" şəklində) və bir neçə digər türk dillərində, habelə azərbaycan dilinin bəzi dialektlərində (məsələn Şəkidə "idmax" şəklində)görülən "itələmək" mənasındakı "itmək" sözüylə birdir) |
| hörmək ("saçları hörmək" kimi) | ör- (ӧр-) |
| yolmaq ("saçları yolmaq" kimi) | tyul- (јул-) |
| yoluxmaq (yəni "sirayət etmək, keçmək (xəstəlik, mikrob); hal-əhval bilmək üçün birinin yanına getmək (gəlmək)") | tyolık- (јолык-) (Qeyd: bu söz altay dilində "görüşmək" mənasında işlənir, yəni istifadəsi baxımından azərbaycan dilindəki görüşmək ilə bağlı ikinci mənasından nisbətən fərqlənir; azərbaycan dilindəki xəstəliklərin keçməsi ilə bağlı birinci mənasında altay dilində "tyuquş" (југуш) sözü istifadə edilir) |
| dartmaq | tart- (тарт-) (Qeyd: bu söz altay dilində çoxmənalı sözdür. Belə ki, altayca "tart" sözü həm "özünə tərəf dartıb çəkmək", həm "aparmaq", həm də (bir neçə türk dillərində (məsələn qazax dilində) olduğu kimi) "siqaret çəkmək" mənalarında istifadə olunur. Semantik olaraq bizim dilimizdə "çəkmək" sözünün işləndiyi yerlərdə işlənilir.) |
| sürtmək | sürt- (сӱрт-) |
| sərmək | |
| sarmaq, sarımaq | |
| səpmək, səpələmək | |
| saçmaq | çaç- (чач-) (omonim sözdür) |
| yaymaq | tyay- (јай-) (omonim sözdür) |
| yayılmaq | tyayıl- (јайыл-) |
| bürümək | bürke- (бӱрке-) |
| sevmək (həmçinin "söymək" (dialekt söz, "sevmək" mənasında)) | süü- (сӱӱ-) |
| sevinmək (həmçinin "söyünmək" (dialekt söz)) | süün- (сӱӱн-) |
| qucaqlamaq, qucaqlaşmaq (həmçinin "qucaqdamaq, qucaqdaşmaq" (xalq arasındakı tələffüz variantları)) | kuçakta- (кучакта-), kuçaktaş- (кучакташ-) |
| geymək | kiy- (кий-) |
| geyinmək | kiyin- (кийин-) |
| yumaq ("su ilə təmizləmək" mənasında) | |
| yıxamaq (yəni "yumaq") | |
| yaxalamaq ("yaxasından tutmaq, boğazından yapışmaq; tutmaq, ələ keçirmək" mənalarında) | tyakala- (јакала-) |
| yığmaq | tyuu- (јуу-) |
| yığılmaq | tyuul- (јуул-) |
| yıxmaq (yəni "yerə düşməsini, tarazlıqdan çıxmasını sağlamaq, aşırmaq") | tyık- (јык-) |
| yıxılmaq | tyıkıl- (јыгыл-) |
| yumşalmaq | tyımja- (јымжа-) |
| silmək | |
| atmaq | at- (ат-) (omonim sözdür) (Qeyd: bu söz altay dilində (fel halında) "doldurulmuş tüfəngdən, tapançadan, topdan və s. silahdan atəş açmaq" mənasında işlənir) |
| oynamaq | oyno- (ойно-) (çoxmənalı sözdür) |
| donmaq | tonq- (тоҥ-) |
| üşümək | üji- (ӱжи-) (Qeyd: bu söz altay dilində "dondurmaq", "buz bağlamaq" kimi mənalarda istifadə edilir) |
| soyumaq | |
| soyutmaq | |
| isinmək | izi- (изи-) |
| isitmək | izit- (изит-) |
| ərimək | eri- (эри-) |
| şişmək | |
| say, san | |
| saysız | |
| 1 - bir | bir (бир) |
| 2 - iki | eki (эки) |
| 3 - üç | üç (ӱч) |
| 4 - dörd | tört (тӧрт) |
| 5 - beş | beş (беш) |
| 6 - altı | altı (алты) |
| 7 - yeddi | tyeti (јети) |
| 8 - səkkiz | segis (сегис) |
| 9 - doqquz | toqus (тогус) |
| 10 - on | on (он) |
| 20 - iyirmi | tyirme (јирме) |
| 30 - otuz | odus (одус) |
| 40 - qırx | törtön (одус) |
| 50 - əlli | bejen (бежен) |
| 60 - altmış | altan (алтан) |
| 70 - yetmiş | tyeten (јетен) |
| 80 - səksən | segizen (сегизен) |
| 90 - doxsan | toquzon (тогузон) |
| 100 - yüz | tyüs (јӱс) (omonim sözdür) |
| 1000 - min | munq (муҥ) |
Həmçinin bax
- Kiril qrafikalı əlifbalı dillər siyahısı
- Şimali Altay dilləri
Mənbə
- Школьный алтайско-русский словарик
- Кафедра алтайского языка и литературы 2007-01-08 at the Wayback Machine Горно-Алтайского государственного университета
- Алтайский язык в проекте ETHEO 2013-02-27 at the Wayback Machine (коротко о грамматике и фонетике, этнические группы)
- Страница Ethnologue для южного алтайского
- Информация о телеутах на сайте Совета Федерации
- Телеутский язык 2009-09-14 at the Wayback Machine
Ədəbiyyat
- Баскаков Н. А. Алтайский язык. — М., 1958.
- Грамматика алтайского языка, составленная членами Алтайской духовной миссии. — Казань, 1869.
- Дыренкова Н. П. Грамматика ойротского языка. — М.-Л., 1940.
- Тощакова Т. М. Грамматика ойротского языка. — Новосибирск, 1939.
- Исследования по алтайскому языку: Сборник научных трудов/ Под ред. А. Э. Чумакова. — Горно-Алтайск: РИО ГАГУ, 2003. — 160 с.
- Ерленбаева Н. В. Бытовая лексика алтайского языка. — Горно-Алтайск: РИО ГАГУ, 2008. — 184 с.
- Lüğətlər
- Баскаков Н. А., Тощакова Т. М. Ойротско-русский словарь. С приложением краткого грамматического очерка ойротского языка Н. А. Баскакова. — М., 1947.
- Вербицкий В. И. Словарь алтайского и аладагского наречий тюркского языка. — Казань, 1884.
- Коргунбаева Н. И. Алтайско-русский — русско-алтайский словарь. — Горно-Алтайск, 1991.
İstinadlar
- ScriptSource - Russian Federation.
- http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab6.xls.
- . 2012-02-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-07-08.
- . 2014-08-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-07.
- https://azerdict.com/izahli-luget/yovuq[ölü keçid]
- https://obastan.com/az/dict/dialect/word/566718-QOYU
- https://azerdict.com/izahli-luget/%C3%B6ks%C3%BCz[ölü keçid]
- https://azerdict.com/izahli-luget/%C9%99s%C9%99n[ölü keçid]
- "Arxivlənmiş surət". 2016-12-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-12-14.
- https://obastan.com/az/search/?q=s%C9%99miz
- https://azerdict.com/az/izahli-luget/%C3%B6yr%C9%99nci[ölü keçid]
- https://azerdict.com/izahli-luget/tumov[ölü keçid]
- https://obastan.com/az/search/?q=t%C4%B1r%C4%B1q
- https://azerdict.com/izahli-luget/ishal[ölü keçid]
- https://azerdict.com/izahli-luget/q%C9%99biz[ölü keçid]
- https://azerdict.com/izahli-luget/ya%C5%9Fmaq[ölü keçid]
- https://azerdict.com/izahli-luget/ya%C5%9F%C4%B1rmaq[ölü keçid]
- "Arxivlənmiş surət". 2017-07-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-12-07.
- . 2014-01-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-06.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-12-14.
- https://azerdict.com/izahli-luget/üzəngi[ölü keçid]
- . 2014-08-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-07.
- https://azerdict.com/izahli-luget/yor%C4%9Fa[ölü keçid]
- https://obastan.com/az/search/?q=ar%C4%9Fal%C4%B1
- . 2014-08-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-13.
- . 2015-08-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-13.
- http://obastan.com/az/dict/dialect/word/570601-S%C6%8FS%C4%B0YM%C6%8FX%E2%80%99
- https://azerdict.com/izahli-luget/sovurmaq[ölü keçid]
- . 2020-09-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-06.
- https://azerdict.com/izahli-luget/qaxmaq[ölü keçid]
- . 2016-03-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-14.
- . 2020-08-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-07.
- https://azerdict.com/izahli-luget/yort[ölü keçid]
- https://obastan.com/ru/search/?q=toxtamaq
- https://azerdict.com/izahli-luget/t%C3%BCl%C9%99m%C9%99k[ölü keçid]
- https://obastan.com/az/dict/dialect/word/564158-%C4%B0DMAX
- https://azerdict.com/izahli-luget/yoluxmaq[ölü keçid]
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Altay dili ve ya deqiq olaraq Cenubi Altay dili iki Dagliq Altay dillerinden biri altaylilarin esas dili Rusiya Federasiyasindaki Altay Respublikasinin resmi dili 1948 ci iledek oyrot dili adlanirdi Altay diliOrijinal adi altajdyҥ til altaj tilOlke RusiyaDanisanlarin umumi sayi 55 720 nef Tesnifatiturk dilleriOrtaq turk diliQipcaq dilleriQirgiz qipcaq dilleriAltay dili dd dd dd dd Yazi kiril elifbasiDil kodlariISO 639 1 ISO 639 2 altISO 639 3 altDilin strukturlarinin dunya atlasi aso462altELCat 3044IETF altGlottolog sout2694SerhCenubi ve simali altay dilleri enenevi olaraq bir altay dili hesab edilirdi Ancaq turk dillerinin muasir tesnifatina gore onlar iki muxtelif dil hesab edilir Eyni zamanda Rusiyada dialektlerin ayrilmalari da azsayli xalqlarin musteqil dili hesab edilirler kumandin teleut celkan ve tubalar dilleri 2010 cu il umumrusiya ehalinin siyahiya alinmasina gore Rusiyada 55 720 nefer altay dilin ana dili hesab edibler MuqayiseMuqayise Azerbaycanca Altaycahe eye eje tye јe yox tyok јok yaxsi tyaksi јakshy yaman yeni pis tyaman јaman yaramaz tyarabas јarabas tyaramas јaramas Qeyd altay dilinde tyarabas јarabas sozu sifet sozdur ve yaramaz uygun gelmeyen terbiyesiz kimi menalar dasiyir tyaramas јaramas sozu ise isimdir ve qanunsuzluq ozbasinaliq demekdir men men men sen sen sen o hemcinin ol o sozunun arxaik hali hazirda bezen poeziyada istifade edilir ol ol biz bis bis siz sler sler onlar olor olor kim kem kem ne ne ne hara kaydaar kajdaar harada kayda kajda nece kanayda kanajda hansi hanki kandiy kandyj hacan yeni ne zaman ne vaxt kacan kachan indi emdi emdi ora ari ary bura beri beri beri bu bu bu ucun cun ucun uchun la le terzi hereket zerfi ile la la lo lo lo lӧ mi mi mu mu sual edati ba ba be be bo bo bo bӧ da de baglayici soz o da bu da men de sozlerindeki kimi da da de de do do do dӧ en enq eҥ butun budun bӱdӱn yari yarim yarimciq tyarim јarym hami kamik kamyk coxmenali ve omonim sozdur Qeyd bu soz altay dilindeki diger menalari ile yanasi cox sifet ve coxluq isim menalarinda da istifade edilir yalin yeni lut aciq menasinda ayaqyalin yalinayaq ifadesindeki kimi tyilanqas јylaҥash ayri ayri ajry omonim sozdur boyuk biyik bijik ulu ulu ulu kicik kicu kichӱ kicinek kichinek alt aldi aldy Qeyd bu soz altay dilinde omonim sozdur ve ikinci menasi qabaq on dur ust ustunde ust ӱst ustinde ӱstinde uzeri uzeeri ӱzeeri az as as omonim sozdur cox cok chok Qeyd bu soz altay dilinde bir topaya yigmaq toparlamaq menasinda islenen feldir ve azerbaycan ve turk dillerinden ferqli olaraq ayrica sifet kimi istifade edilmir lakin bu soz ile eyni kokden olan ve bu soze menaca yaxin olan bir nece diger sozler var meselen coqu m chogu m yeni topa qalaq yigin coqul chogul yeni bir topaya yigilmaq coxlu camaatla dolmaq coqunti chogunty yeni topa kutle Umumiyyetle semantik baximdan topa sozunun islendiyi sekilde islenir Lakin altay dilinde hemcinin cox sozuyle elaqedar ola bilen sok sok sozu de movcuddur ki o quvvetlendirici edat seklinde istifade olunur meselen yegane tek yapyalniz tenha menalarindaki sok tyanqis sok јaҥys sozundeki kimi kop kop kӧp coxmenali sozdur Qeyd muasir turk dillerinin ekseriyyetinde oldugu kimi altay dilinde de cox menasinda cox sozuyle qohum olan istenilen bir sozun yerine kop sozu sifet halinda isledilir Azerbaycan dilinde kop sozu isim olaraq sis qabarma qarinin qazla dolma neticesinde qabarmasi kopmesi menasina gelir ve kopmek feli ile yalniz bu menalarda six six istifade edilir Altay dilinde buna oxsar mena hemcinin kop kӧp felinde gorulur ariq arik aryk yeni tyanqi јaҥy yepyeni tyap tyanqi јap јaҥy yarasiqli tyaras јarash coxmenali sozdur Qeyd bu soz altay dilinde sifet halinda yarasiqli gozel menasinda islenir curuk cirik chirik qalin kalinq kalyҥ yogun tyoon јoon uzun uzun uzun uzaq iraq uzak uzak iraak yraak yovuq yeni yaxin tyuuk јuuk qisa kiska kyska dar tar tar agir uur uur qoyu yeni tund qati turk dilindeki koyu meselen koyu renk ile eynidir koyu koju Qeyd bu soz altay dilinde six qati rusca qustoy gustoj menasinda islenir yungul tyenqil јeҥil ariq arik aryk artiq hem isim hem sifet menalarinda artik artyk coxmenali sozdur ic iceri ic ich omonim sozdur yalniz yalqiz tyanqis јaҥys ekiz igis igis hemcinin ikre ikre cin dogru gercek heqiqi menalarinda meselen arzulariniz cin olsun ifadesindeki kimi cin chyn bos bos bosh dolu tolo tolo duz tus tӱs dumduz dupduz duppelemduz tup tus tӱp tӱs ten denk yeni beraber tenq teҥ hemcinin tunqey tӱҥej Qeyd tunqey tӱҥej sozu altay dilinde oxsar benzer eyni olan ferq elemez menalarinda isledilir deyirmi yeni yumru yuvarlaq bolcok bolchok tegelik tegelik tegerik tegerik toqolok togolok tulku tulku quru kuru kuru Qeyd bu soz altay dilinde bos menasinda istifade edilir quraq kurqak kurgak yas yeni nem sulu tyas јash omonim sozdur ozge yeni basqa diger yad dogma olmayan osko ӧskӧ ogey ooy ӧӧj oksuz yeni yetim kimsesiz oskus ӧskӱs hemcinin oskus tyabis ӧskӱs јabys dul yeni heyat yoldasi vefat etmis tul tul olu olu ӧlӱ diri tiru tirӱ esen yeni sag salamat vaxtile esenlik formasinda salam menasinda da istifade edilirdi bu cur istifadesi meselen turk dilinin dialektlerinde de esen esenlik sekilerinde gorulur ezen ezen Qeyd bu soz altay dilinde sifet olaraq sag saglam salamat gumrah menalarinda isim olaraq ise salamlasmaq ucun salam salam eleykum ifadesi seklinde istifade olunur semiz yeni kok semis semis ari yeni temiz saf aru aru isti hem sifet hem isim menalarinda izu izӱ Qeyd bu sozun isim hali bir nece turk dillerinde o cumlede turk dilinde movcud olan isi sekline qurulusu baximindan nisbeten daha yaxindir iliq tyilu јylu soyuq sook sook qati yeni berk mohkem katu katu iti odu ӧdӱ berk bek bek yumsaq tyimjak јymzhak yavas tyobos јobosh Qeyd bu soz altay dilinde hem de fel seklinde tyobos јobosh yavaslamaq sakit olmaq menalarinda da islenir yeter tyeder јeder gerek kerek kerek er erkek er er disi tiji tizhi bey biy bij gelin kelin kelin bahadur yeni qocaq qorxmaz baatir baatyr yiye yeni neyinse sahibi ee ee ata ada ada ana hemcinin aba dial enye ene bala bala bala bebe bebek baay baaj baabiy baabyj ogul uul uul oglan uulan uulan omonim sozdur qiz kisdede baba yeni atanin atasi ananin anasi menasinda taada taada dayi taay taaj yenge tyenqe јeҥe yezne tyeste јeste quda kudaqay kudagaj bacanaq batya baјa kisi insan menasinda kiji kizhi igid tyiit јiit Qeyd bu soz altay dilinde bir cox muasir turk dillerinde oldugu kimi cavan cavan oglan menalarinda istifade edilir yoldas tyoldos јoldosh toy toy toj ad at at omonim sozdur Tanri Tenqeri Teҥeri qul yeni qulluq eden qul olan kimse noker kole kul kul ceri yeni qosun ordu ceru cherӱ qacqin kackin kachkyn is is ish isci isci ishchi oyrenci yeni oyrenen sagird urencik ӱrenchik ureneeci ӱreneechi Qeyd bu iki soz cox yaxin menalarda istifade olunurlar Bele ki urencik ӱrenchik sozu altay dilinde sagird tehsil alan menalarinda ureneeci ӱreneechi sozu ise tehsil alan sagird telebe menalarinda istifade olunur ogru hemcinin ogurcu ogrucu xalq arasinda istifade edilen variantlar uurci uurchy ogurluq uuri uury dilmanc yeni tercumeci mutercim tilmes tilmesh Qeyd altay dilinde bu menada hemcinin kocureeci kӧchӱreechi herfi tercumesi kocurucu gorunur ki rus dilindeki perevodcik perevodchik sozunun herfi tercumesidir sozu istifade olunur soz sos sӧs soyus sogus sӧgӱsh Qeyd bu soz altay dilinde daha cox lag mezelenme ele salma ve tenqid kritika menalarinda istifade edilir guc kuc kӱch car yeni xeber elan bildiris car cekmek ifadesindeki kimi tyar јar omonim sozdur uc yeni neyinse sonu kenari qiragi noqtesi uc uch omonim sozdur iz is is dilim yeni uzununa dil kimi kesilmis parca ya bu cur hisselere ayrilmis bir seyin her parcasi dilim dilim ifadesindeki kimi tilim tilim Qeyd altay dilinde dilim tilim isminin kokunde duran qedim tili tili feli hele de istifade edilir eger dilimize bu feli uygunlasdirsaq dilimek sozu alinar ve bizim dilimizdeki dilimlemek yeni dilim seklinde dogramaq dilim dilim kesmek felinin rolunu oynayir oyun oyin ojyn yaris tyaris јarysh en enlilik en en Qeyd bu soz altay dilinde parcanin ketanin eni menasinda istifade edilir kendir kendir kendir Qeyd bu soz altay dilinde kenaf bitkisi kenafkimiler menalarinda istifade olunur Hemcinin qeyd etmek lazimdir ki Azerbaycan dilinin ozunde de kendir sozu eslinde bir bitki adi kimi istifade olunur bax kendir kendirkimiler kendirotu duyun tuyun tӱjӱn seskuy ses menasinda ses kuy ifadesindeki kimi kuu kӱӱ sabun samin samyn kukurdseker cikir chikir sag yeni sag teref sol yeni sol teref sol sol solaxay soloqoy sologoj orta orto orto guzgu kusku kӱskӱ Qeyd altay dilinde guzgu ayna menasinda kusku sozuyle yanasi hemcinin kornos kӧrnӧsh sozu istifade olunur daraqbork yeni papaq boruk bӧrӱk koynek kunek kӱnek geyim kiyim kijim tuk tuklu hemcinin tukdu xalq arasindaki teleffuz varianti tuk tӱk tuktu tӱktӱ sac cac chach omonim sozdur saqqal saqal sagal hemcinin tyaak saqal јaak sagal herfi tercumesi yanaq saqqal bas bas bash basci basci bashchy beyin mee mee uz tyus јӱs omonim sozdur goz kos kӧs yas goz yasi menasinda tyas јash omonim sozdur qabaq qas menasinda qas qabaq ifadesindeki kimi kabak kabak kirpik kirbik kirbik iy yeni qoxu tyit јyt tumov yeni zokem timu tymu qulaq kulak kulak yanaq tyaak јaak dodaqdil til til dis tis tish azi azidisi yeni agzin her iki terefinde altda ve ustde olub yeyilen seyi ceynemeye mexsus disler orta disler premolyar disler azu azu Qeyd bu soz altay dilinde kopek dis qaflan dis agzin her iki terefinde azi dislerle on disler arasinda olan dis ler menasinda istifade edilir agiz oos oos bogazceneqan kan kan damar tamir tamyr deri tere tere ter xususi derialti vezilerin ifraz etdiyi seffaf maye menasinda ter ter omonim sozdur sumuk sook sӧӧk coxmenali sozdur qabirga kabirqa kabyrga arxa arka arka coxmenali sozdur bel bel bel qol kol kol Qeyd bu soz hem altay dilinde hem de muasir turk dillerinin ekseriyyetinde hem el hem qol menasinda istifade edilir yeni bu dillerde el ile qol arasinda ayrim itib altayca hemcinin cayin qolu menasinda kool kool sozu isledilir ovuc uus uush Qeyd bu soz altay dilinde mehz elin ici tutan qeder ovuca yerlesen miqdar adeten saylarla meselen Bir ovuc menasinda istifade edilir barmaqdirnaq tirmak tyrmak ayaqqic buddiz tize tize ofke yeni agciyer okpo ӧkpӧ boyun moyin mojyn dos tos tӧsh emcek emcek emchek emzik umci umchy koks yeni sine kogus kӧgӱs Qeyd bu soz altay dilinde hemcinin mudriklik zehin menalarinda da istifade edilir urek tyurek јӱrek qarin karin karyn tiriq yeni diareya ishal tirik tyryk Qeyd bu soz altay dilinde qebizlik pendem konstipasiya qarinin tutulmasi rusca zapor zapor menalarinda islenir bagir yeni ciyer qaraciyer buur buur boyrek boorok bӧӧrӧk od od kisesi ot ӧt omonim sozdur yol tyol јol il tyil јyl yas dogulus dunyaya gelme gununden kecen vaxt il insanin heyvanin bitkinin boyumesinde inkisafinda dovr omur menasinda meselen Yasin necedir Onun 20 yasi var kimi tyas јash omonim sozdur yasid yeni bir basqasi ile bir yasda olan adam hemyas tyajit bala tyajit kiji јazhyt bala јazhyt kizhi omonim sozdur Qeyd altay dilinde tyajit јazhyt sozu teklikde islendikde sirr menasinda istifade edilir bu omonim sozdur yas menasindaki sozun koku yas sozunden sirr menasindakinin ise gizletmek menasindaki yas yasi yasir kokunden azerbaycan dilindeki yasmaq isim ve yasirmaq fel sozlerindeki kimi ibaretdir yuxu uyku ujku gecegun gunes gunduz kun kӱn bu gun bu gun bugun bӱgӱn bugunku bugungi bӱgӱngi erte erte erte ay ay aj ulduz tyildis јyldys hemcinin colmon cholmon dilimizdeki colpan Venera planetinin diger adi sozuyle eynidir su suu suu kopuk kobuk kӧbӱk cay isti icki menasinda cay axarsu menasinda yar suyun yuyub apardigi yer sahil menasinda esasen dilimizin dialektlerinde meselen Irevan dialektinde habele Azerbaycanin ve bir cox turk xalqlarinin yasadigi bolgelerin toponimikasinda gorulen bir sozdur tyar јar omonim sozdur yaxa yeni sahil kenar teref qiraq paltarin boyun kecen hissesi habele bu hisseye tikilen ve boyunu ehate eden parca zolagi tyaka јaka yan yeni teref etraf kenar kunc o yanda bu yanda sozlerindeki kimi tyan јan gol kol kӧl deniz tenqis teҥis Qeyd bu soz altay dilinde okean menasinda istifade edilir deniz menasinda ise monqol menseli talay talaj sozu istifade olunur sal uzerinde suda uzmek sey dasimaq ve ya bir sahilden o biri sahile kecmek ucun bir ve ya bir nece sira bir birine baglanmis salbanlardan ibaret neqliyyat vasitesi menasinda gemi keme keme Qeyd bu soz altay dilinde qayiq menasinda istifade olunur gemi menasinda ise rus dilindeki korabl korabl sozunden alinma olan kerep kerep sozu istifade olunur goy kok kӧk Qeyd bu soz coxmenali sozdur bele ki bizim dilimizde de oldugu kimi altay dilinde de bu soz hem goy mavi reng hem de yasilliq goyerti menalarinda istifade olunur ve bundan basqa dilimizdeki koklemek sozunde gorulen menaya oxsar sekilde altayca tikis menasini da verir yasil tyajil јazhyl ag ak ak omonim sozdur apag agappaq ap ak ap ak ak ak ak ak qara kara kara sari sari sary qizil yeni qirmizi qizil sozunun dilimizde artiq kohnelmis menasi kizil kyzyl qonur yeni qehveyi reng konqir koҥyr Qeyd bu soz altay dilinde tund sabalidi reng menasinda istifade olunur kuren yeni saci tuku parilti sari qirmizi rengde olan meselen Kuren at kurenq kӱreҥ demir temir temir polad bolot bolot qapiesik yeni qapi ejik ezhik korpu kur kӱr yastiq tyastik јastyk ev hemcinin oy dialekt soz uy ӱj yuva uya uja yurd tyurt јurt Qeyd bu soz altay dilinde esasen kend yasayis menteqesi menalarinda islenir turme turme tӱrme qat yeni tebeqe lay hemcinin mertebe kohnelmis nadir hallarda islenilen menasi turk dilindeki kat sozundeki kimi meselen Ben ust katda oturuyorum yeni Men yuxari mertebede qaliram kat kat omonim sozdur Qeyd bu soz altay dilinde hem tebeqe lay hem de bizim dilimizde de bele menasinin movcud olmasina baxmayaraq o menada adeten istifade edilmeyen ve eksine olaraq hemin menada daha cox turk dilinde rast gelinen mertebe binanin mertebesi menalarinda isledilir komur komur kӧmӱr baqir yeni mis altun yeni qizil altin altyn gumus kumus kӱmӱsh Qeyd altay dilinde gumus menasinda eslen monqol dillerinden muqayise ucun monqolca xalx monqolcasi mongo mongo buryatca mungen mүngen kalmikca monqgn mongn olan monqun mӧҥӱn sozu istifade olunur inci tyintyi јinјi uzuk tyustuk јӱstӱk qazan kazan kazan qapaq kakpak kakpak qarmaq karmak karmak elek yeni xelbir suzgec elgek elgek kup kup kӱp Qeyd bu soz altay dilinde cegen chegen rusca cegen chegen altaylilarin metbexine xas olan ayrana ve qimiza benzer sud mehsulu olan icki saxlanilmasi ucun saxsi qab menasinda istifade edilir qalpaq kalbak kalbak Qeyd bu soz altay dilinde qasiq menasinda islenir qamci kamci kamchy bicaq bicak bychak qayci kayci kajchy coxmenali ve omonim sozdur iyne iyne ijne balta malta malta sap bir seyin el tutulan yeri tutacaq yeri qulpu menasinda meselen Baltanin sapi sap sap coxmenali sozdur kurek qazi aleti menasinda kurek kӱrek desik tejik tezhik oyuq oyik ojyk oydik ojdyk dag tuu tuu yer tyer јer torpaq tobrak tobrak Qeyd bu soz altay dilinde toz menasinda islenir yuk tyuk јӱk das tas tash tozduzyagbal bal Qeyd altay dilinde bal menasinda esasen rus dilindeki myod myod sozunden alinan mot mӧt sozu istifade olunur sud sut sӱt qurut kurut kurut yumurta tyimirtka јymyrtka daddadliac ac ach coxmenali ve omonim sozdur Qeyd bu soz altay dilinde esasen xesis habele ac menasinda islenir acgoz ac kos ach kӧs tox toyu toju doydurucu tok tok toyu tok toju tok aci acu achu sorbagobeleksogan soqono sogono yemis meyve menasinda qax yeni qurudulmus meyve kak kak omonim sozdur Qeyd bu soz altay dilinde qedim menada quru ve qumlu menalarinda yeni sifet seklinde istifade edilir almauzumciyelek gilemeyve tyiilek јiilek qaragat karaqat karagat arpa arba arba bugda buuday buudaj urluq toxum dene menasinda undeyirman teermen teermen yem yeni heyvanlara verilen yeyecek arpa ot saman ve s qus ve heyvani celb etmek ucun teleye celeye duzaga qoyulan yeyecek sey tyem јem at at at omonim sozdur ilxi tyilki јylky qisraq madyanyeher eer eer uzengi uzenqi ӱzeҥi yedek tyedek at јedek at yal atin ve bezi heyvanlarin boynunun ust hissesinde biten uzun tukler menasinda tyal јal omonim sozdur Qeyd bu soz altay dilinde hemcinin odenis maas kimi menalarda da istifade edilir yorga tyorqo јorgo tyorqo at јorgo at qulun yeni korpe at balasi kulun kulun daylaq yeni at balasi alti ayliqdan iki yasa qeder tay taj omonim sozdur ceyran tyeeren јeeren maral maral maral it iyt ijt omonim sozdur kucuk yeni itin balasi kucuk kӱchӱk ilan tyilan јylan baliq balik balyk qarisqahorumcekkepenek kobolok kӧbӧlӧk qurd heserat novu menasinda kurt kurt bit heserat parazit novu menasinda biyt bijt aslan arslan yeni sir arslan arslan hemcinin karaqula karagula tulku tulku tӱlkӱ ayi ayu aju qus kus kush toyuq takaa takaa durna turna turna qaz qus novu menasinda kas kas omonim sozdur goyercin kuule kӱӱle qu qu qusu kuu kuu coxmenali sozdur Qeyd bu soz altay dilinde sifet seklinde ag rengde olan saci agarmis uzu agarmis menalarinda istifade edilir porsuq borsik borsyk qunduzdonuzinek uy uj buzov bozu bozu buga buka buka okuzdeve too tӧӧ keci ecki echki oglaq yeni cepis korpe sudemer keci balasi uulak uulak teke yeni erkek keci vehsi keci dag kecisi teke teke elik yeni vehsi keci keyik elik elik qosqar qocqar yeni erkek qoyun Serur dialektinde qosar seklinde ise qosqu camisi menasinda Azerbaycandaki Qosqar dagi ile Qosqarcay cayi ve Turkiyedeki Kackar daglari adlarinda da movcuddur kockor kochkor argali yeni vehsi qoc arkar arkar essekqoyun koy koj yun tyunq јuҥ Qeyd bu soz altay dilinde qus tuku menasinda istifade olunur buynuz muus mӱӱs quyruqqanad kanat kanat hemcinin kurkun kurkun orman yeni mese agac aqas agash yarpaq tyalbirak јalbyrak qabiqbudaq budak budak taxta takta takta Qeyd bu soz altay dilinde stol skamya menasinda istifade olunur odun odin odyn dayaq deyenek tayak tajak cicek cecek chechek duz duzenlik tuzenq tӱzeҥ bulud bulut bulut simsek ildirimyagis yagmur tyaas јaash tyanqmir јaҥmyr damci damla tamci tamchy palciqyel kulek menasinda tutun tustu menasinda tudun tӱdӱn kulocaq ocok ochok od yeni alov ot ot coxmenali sozdur buzqarqirov kiru kyru qis kis kysh yaz tyas јas omonim sozdur yay tyay јaj omonim sozdur guz yeni payiz kus kӱs qislaq kistu kyshtu yaylaq tyaylu јajlu olmaq bol bol demek ayitmaq de de ayt ajt etmek et et deymek toxunmaq menasinda tiy tij baxmaqgormek kor kӧr gorunmek korun kӧrӱn gorkezmek yeni gorsetmek gostermek korgus kӧrgӱs gorusmek korus kӧrӱsh gorusdurmek korustir kӧrӱshtir Qeyd bu soz altay dilinde esasen kusululeri barisdirmaq menasinda islenir yummaq yeni goz qapaqlarini baglamaq tyum јum uzanmaqyatmaq tyat јat durmaq tur tur coxmenali sozdur Qeyd altay dilinde tur tur feli durmaq dayanmaq kimi menalardan basqa hemcinin nedense ibaret olmaq xidmet gostermek muzdlu is gormek kimi menalarda da istifade olunur habele altay dilinde tez tez komekci fel qisminde istifade olunur ve hereketin muddeti ve davamiyyetini bildirir durguzmaq hemcinin durquzmaq xalq arasindaki teleffuz varianti turqus turgus coxmenali sozdur Qeyd bu soz altay dilinde hemcinin qoymaq dikmek ucaltmaq abide ucaltmaq kimi nelerise duzmek kimi menalarda istifade olunur oyanmaq oyatmaq oyqon ojgon oyqos ojgos dayanmaq soykenmek menasinda tayan tajan esitmekdinlemek tinqda tyҥda yemek tyi јi yedirmek yedizdirmek tyidir јidir yalamaq tyala јala omonim sozdur Qeyd bu soz altay dilinde hemcinin ceza straf kimi menalarda da istifade edilir icmek ic ich omonim sozdur doymaq toy toj omonim sozdur sezmek yeni hiss etmek hemcinin Xanlar Goygol dialektinde subhelenmek menasinda istifade olunan sesiymex sozu sezin sezin Qeyd sezin sezin sozu altay dilinde hiss etmek tehmin etmek subhelenmek menalarinda isledilir Bu soz ile eyni kokden olan ve bu soze menaca yaxin olan bir nece diger sozler var meselen sezik sezik yeni tehmin subhe seziktu seziktӱ yeni tehmin ede bilen sezim sezim yeni hiss hissiyat tehmin ede bilme anlasilirliq anlaq sezimdu sezimdӱ yeni hessas tehmin ede bilecek anlayisli derrakeli sezu sezӱ yeni qebul etme reaksiya qavrayis hissiyat islemek hemcinin isdemek xalq arasindaki teleffuz varianti iste ishte baslamaq hemcinin basdamaq xalq arasindaki teleffuz varianti basta bashta baglamaq buula buula Qeyd bu soz altay dilinde duyun vurmaq ip ve basqa materiallar vasitesile seyleri bir birine rebt etmek menalarinda islenir bismek bis bysh Qeyd bu soz altay dilinde esasen yetismek kal olmamaq gilemeyve haqqinda habele bismek bismis olmaq hazir olmaq yemek haqqinda ve onunla yanasi qatisdirmaq sud ve ya yag calmaq menalarinda istifade edilir qovurmaq kaar kaar hemcinin kuur kuur Qeyd altay dilinde kaar kaar sozu qizartmaq bisirmek meselen eti kartofu ve kuur kuur sozu ise konkret olaraq arpani qovurmaq menalarinda isledilirler qaynamaq kayna kajna qatilasmaq yeni berkimek kat kat coxmenali omonim sozdur almaq al al acmaq ac ach qapamaq yeni baglamaq ortmek kakpa kakpa acimaq yeni dadi aci olmaq acilasmaq aci achy minmek min min unutmaq undi undy unudulmaq undil undyl sorusmaq sormaq sorusmaq sual vermek soragini almaq menasinda sura sura sormaq emmek menasinda hemcinin soormaq sourmaq xalq arasindaki teleffuz varianti soor soor sovurmaq yeni havaya qaldirmaq sepelemek dagitmaq sobir sobyr soymaq soy soj solmaq yeni rengi qacmaq rengini parlaqligini itirmek saralmaq teravetini itirmek mecazi menada adam haqqinda da istifade edile biler sool sool Qeyd bu soz altay dilinde esasen buxarlanmaq habele qurumaq ve solmaq solub getmek menalarinda istifade edilir qovalamaqekmektikmekdislemek hemcinin disdemek xalq arasindaki teleffuz varianti tiste tishte gemirmek tyemir јemir Qeyd bu soz altay dilinde dagitmaq sindirmaq ezik uzuk etmek menalarinda islenir agrimaq oori oory aglamaq aglatmaq iyla yjla iylat yjlat qisqirmaq kiskir kyshkyr hemcinin kiyqir kyjgyr qidiqlamaq kicikta kychykta Qeyd qurulusu baximindan daha cox bu soze menaca nisbeten yaxin olan qiciqlamaq sozunu xatirladir goyermek goy reng almaq menasinda goylesmek kogor kӧgӧr qizarmaq kizar kyzar yasillanmaq yasillasmaq goyermek yasillasmaq menasinda tyajar јazhar agarmaq aqar agar saralmaq sarqar sargar Qeyd bu soz qurulusu baximindan turk dilindeki sararmak sekline nisbeten daha yaxindir boyamaq budi budy emmek em em emizmek emizdirmek emis emis tapmaq tap tap tapilmaq tabil tabyl daramaq tara tara tupurmek tukur tӱkӱr Qeyd bu soz qurulusu baximindan tupurmek sozunun turk dilindeki varianti olan tukurmek sozune ki bele variant bir cox diger turk dillerinde de gorulur yaxindir tixmaq yeni acgozlukle yemek tik tyk dammaq damcilamaq tam tam tamcila tamchyla geyirmek kegir kegir asqirmaq askir askyr hemcinin cuckur chӱchkӱr ufurmek uflemek ur ӱr omonim sozdur hurmek ur ӱr omonim sozdur fisqirmaq fisqirmaq yeni fit calmaq siqir sygyr kisnemek kiste kishte esnemek este este silkelemek silkelenmek silki silki silkin silkin gulumsemek gulumsunmek kulumziren kӱlӱmziren Qeyd kulumziren kӱlӱmziren sozu altay dilinde gulumsemek tebessum etmek menalarinda isledilir Bu soz ile eyni kokden olan ve bu soze menaca yaxin olan bir nece diger sozler var meselen kulumtyi kӱlӱmјi yeni tebessum kulumtyilu kӱlӱmјilӱ yeni tebessumlu tebessum ile Altay dilinde gulmek felinin koku olan gul sozu musteqil olaraq islenmir habele altay dilinde gulmek qehqehe etmek menasinda katkir katkyr sozu istifade edilir gudmek kut kӱt iylemek tyita јyta tyitkar јytkar qosmaq qosulmaq kos kosh coxmenali sozdur kojul kozhul qacmaq kac kach qacirmaq kacir kachyr aparmaq apar apar dasimaq taji tazhy Qeyd bu soz altay dilinde esasen sapalaq vurmaq elin ici ile neyise vurmaq habele dasimaq harasa aparmaq menalarinda istifade edilir dermek meyve cicek ve s ni birbir qoparmaq toplamaq menasinda ter ter omonim sozdur bilmek bil bil oyrenmek uren ӱren oyretmek uret ӱret soz vermek sos ber sӧs ber anlamaqaldatmaqqorxmaq korki korky urkmek urkmek yeni gozlenilmez sesden adamdan ve s den qorxub cekilmek ve ya qacmaq urkmek qorxmaq heyvanlar ve quslar haqqinda urki ӱrki Qeyd bu soz altay dilinde mehz heyvanlarin qorxmasi urkmesi ile bagli olan sozdur ve yalniz heyvanlara samil edilir azerbaycan dilinde ise bu soz oz ilkin menasindan basqa hemcinin insanlara da aid edilir azmaq yeni yolunu itirmek qeyb olmaq duz yoldan sapmaq as as titremekenmekterlemek terle terle tokmek tok tӧk tokulmek togul tӧgӱl yagmaq yeni havadan qar yagis dolu kimi seyler dusmek cox miqdarda arasi kesilmeden tokulmek tyaa јaa bulamaq bulqa bulga dogmaq tuu tuu dogulmaq tuul tuul yasamaq tyaja јazha qarimaq yeni qocalmaq kari kary olmek oldurmek ol ӧl oltur ӧltӱr savasmaqvurusmaq urus urush coxmenali sozdur Qeyd bu soz altay dilinde hemcinin qosulmaq menasinda da istifade edilir udmaq qalib gelmek qelebe calmaq menasinda tyut јut Qeyd bu soz altay dilinde istifadesi kobud sayilan sozdur gulesmek kures bogmaq buur buur omonim sozdur tepmek tepiklemek tepik vurmaq tep tep axsamaq aksa aksa qaxmaq yeni var gucu ile bir seyi bir yere vurmaq cirpmaq calmaq vurmaq sancmaq girdirmek kak kak omonim sozdur esmek es es Qeyd bu soz altay dilinde sovurmaq menasinda istifade olunur burmaqburaxmaqbukmek buk bӱk coxmenali sozdur kesmek kes kes kesilmek kezil kezil soxmaq sok sok coxmenali ve omonim sozdur Qeyd bu soz altay dilinde esas olaraq doymek vurmaq zerbe yetirmek kimi menalarda islenir soxulmaq soqul sogul Qeyd bu soz altay dilinde vurulmaq doyulmek menasinda islenir batmaq bat bat coxmenali ve omonim sozdur Qeyd bu soz altay dilinde neyese yerlesmek ve qurub etmek gozden itmek gunesin batmasi ifadesindeki kimi menalarinda istifade edilir batirmaq badir badyr Qeyd bu soz altay dilinde salmaq yerlesdirmek menalarinda istifade edilir cirmaqlamaq dirnaqlamaq tirma tyrma tirman tyrman qasinmaq menasinda uzulmek cirilmaq suzulmek qirilmaq yipranmaq menalarinda uzul ӱzӱl sinmaq sin syn sindirmaq sindir syndyr sokulmek sogul sӧgӱl Qeyd bu soz altay dilinde daha cox parcanin geyimin sokulmesi ile bagli menalar dasiyir supurmek sibir sibir ayirmaq ayri ajry bolmek boli bӧli hemcinin ule ӱle ules ӱlesh Qeyd ule ӱle ve ules ӱlesh sozleri hem qedim turk yazili abidelerinde kecen hem de bir nece diger turk dillerinde qorunub saxlanan ulus ulesmek sozleriyle eyni koke sahibdirler bolunmek bolin bӧlin yarmaq qirmaq yariya bolmek ayirmaq menalarinda tyar јar Qeyd bu soz altay dilinde desmek iynelemek qirmaq sindirmaq kimi menalari dasiyir yaramaq yeni yararli xeyirli olmaq tyara јara yarasmaq tyaras јarash coxmenali sozdur Qeyd bu soz altay dilinde fel halinda bir birini beyenmek bir birinden xosu gelmek menasinda islenir yasirmaq yeni gizletmek tyajir јazhyr yirtmaq tyirt јyrt yirtilmaq tyirtil јyrtyl yortmaq tyort јort koklemek hemcinin kokdemek xalq arasindaki teleffuz varianti kokto kӧktӧ oymaq ovmaq ikisi de desmek menasinda oy oj qazmaq kas kas omonim sozdur gommek kom kӧm uzmek suda uzmek su ile hereket etmek menasinda tyus јӱs omonim sozdur axmaq suyun mayenin axmasi menasinda ak ak ucmaq uc uch yetmek tyet јet yetirmek tyetir јetir yerimek tyeri јeri Qeyd bu soz altay dilinde konkret olaraq heyvanlar haqqinda oz balasini atib terk etmek menasinda islenir hemcinin bu cur bir heyvani bildiren tyerinqkey јeriҥkej isimi de movcuddur yurumek tyur јӱr yuyurmek tyugur јӱgӱr varmaq yeni harasa getmek harasa istiqametlenmek bar bar getmekgelmek kel kel qalmaq kal kal Qeyd bu soz altay dilinde hemcinin tez tez komekci fel qisminde istifade olunur ve bitmis yerine yetirilmis bir hereketi bildirir girmek kir kir cixmaq cik chyk cixarmaq ciqar chygar otmek ot ӧt oturmek otkur ӧtkӱr surmek sur sӱr Qeyd bu soz altay dilinde daha cox heyvan surusu ile bagli olan menalarda istifade olunur yeni muasir azerbaycan dilindeki esas menasi olan masin idare etmek menasinda yox kecmek kec kech kocmek koc kӧch kocurmek kocur kӧchӱr kopmek yeni sismek kop kӧp coxmenali sozdur Qeyd bu soz altay dilinde sifet halinda cox menasini verir semirmek yeni kokelmek gombullasmaq hemcinin semizmek yeni yaglanmaq piylenmek semir semir yenmek yeni udmaq qalib gelmek qelebe calmaq tyenq јeҥ omonim sozdur diger menasi isim halinda paltarin qolu rusca rukav rukav dir yaxarmaq yeni israrla yalvarmaq yalvar yaxar ifadesindeki kimi tyakar јakar Qeyd bu soz altay dilinde emr etmek teleb etmek menalarinda isledilir toxtamaq tokto tokto dusmek tus tӱsh dusurmek dusurtmek dusdurmek tujur tӱzhӱr dolmaq tol tol doldurmaq toltir toltyr duzelmek tuzel tӱzel duzeltmek tuzet tӱzet vermek ber ber goturmek kodur kӧdӱr satmaq sat sat ogurlamaq uurda uurda sagmaq sudveren heyvanlarin yelininden sudu suzub cixarmaq menasinda meselen Camisi sagmaq Ineyi sagmaq kimi saa saa salmaq sal sal tulemek yeni mueyyen vaxtlarda kohne tukunu yununu qabigini tokmek tezelemek heyvanlar ve quslar haqqinda tule tӱle dazlanmaq dazlasmaq yeni kecellesmek saclari tokulmek taza taza tutmaq tut tut qismaqbasmaq bas bas coxmenali sozdur sixmaq sixilmaq sik syk siqil sygyl hemcinin siqin sygyn qonmaq kon kon oturmaq otur otur oturtmaq otuzdurmaq oturqis oturgys itelemek iyt ijt omonim sozdur Qeyd qurulusu baximindan turk dilinde itmek seklinde ve bir nece diger turk dillerinde habele azerbaycan dilinin bezi dialektlerinde meselen Sekide idmax seklinde gorulen itelemek menasindaki itmek sozuyle birdir hormek saclari hormek kimi or ӧr yolmaq saclari yolmaq kimi tyul јul yoluxmaq yeni sirayet etmek kecmek xestelik mikrob hal ehval bilmek ucun birinin yanina getmek gelmek tyolik јolyk Qeyd bu soz altay dilinde gorusmek menasinda islenir yeni istifadesi baximindan azerbaycan dilindeki gorusmek ile bagli ikinci menasindan nisbeten ferqlenir azerbaycan dilindeki xesteliklerin kecmesi ile bagli birinci menasinda altay dilinde tyuqus јugush sozu istifade edilir dartmaq tart tart Qeyd bu soz altay dilinde coxmenali sozdur Bele ki altayca tart sozu hem ozune teref dartib cekmek hem aparmaq hem de bir nece turk dillerinde meselen qazax dilinde oldugu kimi siqaret cekmek menalarinda istifade olunur Semantik olaraq bizim dilimizde cekmek sozunun islendiyi yerlerde islenilir surtmek surt sӱrt sermeksarmaq sarimaqsepmek sepelemeksacmaq cac chach omonim sozdur yaymaq tyay јaj omonim sozdur yayilmaq tyayil јajyl burumek burke bӱrke sevmek hemcinin soymek dialekt soz sevmek menasinda suu sӱӱ sevinmek hemcinin soyunmek dialekt soz suun sӱӱn qucaqlamaq qucaqlasmaq hemcinin qucaqdamaq qucaqdasmaq xalq arasindaki teleffuz variantlari kucakta kuchakta kucaktas kuchaktash geymek kiy kij geyinmek kiyin kijin yumaq su ile temizlemek menasinda yixamaq yeni yumaq yaxalamaq yaxasindan tutmaq bogazindan yapismaq tutmaq ele kecirmek menalarinda tyakala јakala yigmaq tyuu јuu yigilmaq tyuul јuul yixmaq yeni yere dusmesini tarazliqdan cixmasini saglamaq asirmaq tyik јyk yixilmaq tyikil јygyl yumsalmaq tyimja јymzha silmekatmaq at at omonim sozdur Qeyd bu soz altay dilinde fel halinda doldurulmus tufengden tapancadan topdan ve s silahdan ates acmaq menasinda islenir oynamaq oyno ojno coxmenali sozdur donmaq tonq toҥ usumek uji ӱzhi Qeyd bu soz altay dilinde dondurmaq buz baglamaq kimi menalarda istifade edilir soyumaqsoyutmaqisinmek izi izi isitmek izit izit erimek eri eri sismeksay sansaysiz1 bir bir bir 2 iki eki eki 3 uc uc ӱch 4 dord tort tӧrt 5 bes bes besh 6 alti alti alty 7 yeddi tyeti јeti 8 sekkiz segis segis 9 doqquz toqus togus 10 on on on 20 iyirmi tyirme јirme 30 otuz odus odus 40 qirx torton odus 50 elli bejen bezhen 60 altmis altan altan 70 yetmis tyeten јeten 80 seksen segizen segizen 90 doxsan toquzon toguzon 100 yuz tyus јӱs omonim sozdur 1000 min munq muҥ Hemcinin baxKiril qrafikali elifbali diller siyahisi Simali Altay dilleriMenbeShkolnyj altajsko russkij slovarik Kafedra altajskogo yazyka i literatury 2007 01 08 at the Wayback Machine Gorno Altajskogo gosudarstvennogo universiteta Altajskij yazyk v proekte ETHEO 2013 02 27 at the Wayback Machine korotko o grammatike i fonetike etnicheskie gruppy Stranica Ethnologue dlya yuzhnogo altajskogo Informaciya o teleutah na sajte Soveta Federacii Teleutskij yazyk 2009 09 14 at the Wayback MachineEdebiyyatBaskakov N A Altajskij yazyk M 1958 Grammatika altajskogo yazyka sostavlennaya chlenami Altajskoj duhovnoj missii Kazan 1869 Dyrenkova N P Grammatika ojrotskogo yazyka M L 1940 Toshakova T M Grammatika ojrotskogo yazyka Novosibirsk 1939 Issledovaniya po altajskomu yazyku Sbornik nauchnyh trudov Pod red A E Chumakova Gorno Altajsk RIO GAGU 2003 160 s Erlenbaeva N V Bytovaya leksika altajskogo yazyka Gorno Altajsk RIO GAGU 2008 184 s LugetlerBaskakov N A Toshakova T M Ojrotsko russkij slovar S prilozheniem kratkogo grammaticheskogo ocherka ojrotskogo yazyka N A Baskakova M 1947 Verbickij V I Slovar altajskogo i aladagskogo narechij tyurkskogo yazyka Kazan 1884 Korgunbaeva N I Altajsko russkij russko altajskij slovar Gorno Altajsk 1991 IstinadlarScriptSource Russian Federation http www gks ru free doc new site population demo per itog tab6 xls 2012 02 20 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 07 08 2014 08 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 07 https azerdict com izahli luget yovuq olu kecid https obastan com az dict dialect word 566718 QOYU https azerdict com izahli luget C3 B6ks C3 BCz olu kecid https azerdict com izahli luget C9 99s C9 99n olu kecid Arxivlenmis suret 2016 12 25 tarixinde Istifade tarixi 2018 12 14 https obastan com az search q s C9 99miz https azerdict com az izahli luget C3 B6yr C9 99nci olu kecid https azerdict com izahli luget tumov olu kecid https obastan com az search q t C4 B1r C4 B1q https azerdict com izahli luget ishal olu kecid https azerdict com izahli luget q C9 99biz olu kecid https azerdict com izahli luget ya C5 9Fmaq olu kecid https azerdict com izahli luget ya C5 9F C4 B1rmaq olu kecid Arxivlenmis suret 2017 07 13 tarixinde Istifade tarixi 2018 12 07 2014 01 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 06 Arxivlenmis suret 2022 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2018 12 14 https azerdict com izahli luget uzengi olu kecid 2014 08 18 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 07 https azerdict com izahli luget yor C4 9Fa olu kecid https obastan com az search q ar C4 9Fal C4 B1 2014 08 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 13 2015 08 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 13 http obastan com az dict dialect word 570601 S C6 8FS C4 B0YM C6 8FX E2 80 99 https azerdict com izahli luget sovurmaq olu kecid 2020 09 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 06 https azerdict com izahli luget qaxmaq olu kecid 2016 03 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 14 2020 08 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 07 https azerdict com izahli luget yort olu kecid https obastan com ru search q toxtamaq https azerdict com izahli luget t C3 BCl C9 99m C9 99k olu kecid https obastan com az dict dialect word 564158 C4 B0DMAX https azerdict com izahli luget yoluxmaq olu kecid