Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədə heç bir məlumatın mənbəsi . |
Bağlayıcı — sözləri, cümlələri, mətinləri, abzasları bir-birinə bağlayan, onlar arasında qramatik əlaqə yaradan köməkçi nitq hissəsi. Bağlayıcılar sintaktik funksiyasına görə 2 yerə bölünür: Tabelilik bağlayıcısı və tabesizlik bağlayıcısı. Tabesizlik bağlayıcıları həmcins üzvləri və mürəkkəb tabesiz cümlələrin tərkib hissələrini bir-birinə bağlayır, tabelilik bağlayıcılar isə yalnız tabeli mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələrini bir-birinə bağlayır.
Tabesizlik bağlayıcıları
Tabesizlik bağlayıcıları tabesiz mürəkkəb cümlənin tərkib hissələrini və həmcins sözləri bir-birinə bağlayır.
Mənaca növləri
- Birləşdirmə bağlayıcıları: və, ilə,(-la²). Və, ilə bağlayıcıları vergüllə işlədilmir. Və həm tabesiz cümləni, həm də həmcins sözləridə bir-birinə bağlayır. Məsələn: O gəldi və yemək hazırladı.(tabesiz cümlə). O qələm və dəftər aldı.(həmcins sözləri bağladı), lakin ilə isə yalnız həmcins sözləri bir-birinə bağlayır. Məsələn:O qələm ilə dəftər aldı. Həsən və Akif kəndə gedəcəklər. Onun getməyi ilə qayıtmağı bir oldu. Vergül işlənmir
- Qarşılaşdırma bağlayıcıları: amma ancaq, lakin halbuki isə, fəqət. Mən danışırdım, o isə qulaq asmırdı. Məlik bunu bildi, amma özünü bilməməzliyə vurdu.
- Bölüşdürmə bağlayıcıları: ya, ya da, ya da ki, və ya, və yaxud, yaxud da, gah, gah da, gah da ki, istər, istərsə də. Gah danışır, gah gülür. İstər bəstəkar ol, istər rəssam ol.
- İştirak bağlayıcıları:həm, həm də, həm də ki, o cümlədən, o sıradan, nəinki, hətta, habelə, həmçinin, -da², eləcə. Meşələrdə ağcaqayın ağacları da əkmişdilər. Hamı, hətta Cahan xala da məclisə gəlmişdi.
- İnkarlıq bağlayıcıları: nə, nə də, nə də ki. Nə yardan doyur, nə əldən qoyur. İnkar bağlayıcıları feilləri bir-birinə bağlayanda -ma² inkar şəkilçisini, başqa nitq hissələrini bağlayarkən deyil, yox sözlərini əvəz edir. İnkarlıq bağlayıcılarının işləndiyi cümlədə xəbər, əsasən, təsdiqdə olur.
- Aydınlaşdırma bağlayıcıları: yəni,yəni ki, məsələn. Bunların bizə, yəni Alim oğullarına heç bir aidiyyəti yoxdur. Burada xeyli ziyalı, məsələn: H. Zərdabi, M. F. Axundzadə, N. Vəzirov cəmlənmişdi.
Tabelilik bağlayıcıları
Tabelilik bağlayıcıları isə tabeli mürəkkəb cümlənin tərəflərini əlaqələndirir.
- Aydınlaşdırma bağlayıcıları: ki, belə ki və s. Məs.: Evə gəlib çatmışdıq ki, işıqlar söndü. Hamı narazı idi belə ki, müdirlə dil tapa bilmirdilər.
- Səbəb bağlayıcıları: çünki, ona görə ki, buna görə də, ona görə də, onun üçün ki, ondan ötrü ki və s. Məs.: Oxumadım, çünki vaxtım yox idi. Ondan ötrü getdim ki, bunları gözləmirdim.
- Güzəşt bağlayıcıları: hərçənd, hərçənd ki və s. Məs.: Hərçənd dünyanı qadınlar idarə edirlər, lakin tarixçilər ancaq kişilərin adını bilirlər (H. Heyne).
- Şərt bağlayıcıları: əgər, hərgah, madam ki, indi ki, yoxsa, bir halda ki və s. Məs.: Əgər sinəmizlə cəbhə yarmasaq… Madam ki gəlmir, demək bizi saymır. Tez getməliyik, yoxsa gecikərik.
- Müqayisə bağlayıcıları: guya, sanki və s. Məs.: Elə həvəslə danışırdı ki, guya bunları heç kəs bilmirdi. Səs-səmir gəlmirdi, sanki bütün kənd yatmışdı.
İlə köməkçi nitq hissəsi
İlə sözü həm qoşma, həm də bağlayıcı kimi işlənə bilər. Onları bir-birindən fərqləndirmək üçün bunları bilmək lazımdır.
- İlə köməkçi sözü bağlayıcı kimi işləndikdə onu "vergül işarəsi" ilə, yaxud "və" bağlayıcısı ilə əvəz etmək olur; Məs.: Akif ilə Malik qonşudur — Akif, Malik qonşudur — Akif və Malik qonşudur.
- İlə köməkçi sözü qoşma kimi işlənərkən, qoşulduğu sözlərlə birlikdə bir suala cavab verir və bir cümlə üzvü olur; Məs.: Akif ilə (kim ilə?) gedirəm, amma ilə köməkçi sözü bağlayıcı kimi işləndikdə bu xüsusiyyətə malik olmur.
Bağlayıcıların quruluşu
Bağlayıcılar quruluşca sadə və mürəkkəb olur.
- Sadə bağlayıcılar bir tərkib hissədən ibarət olur: amma yəni, məsələn, ilə, əgər, hərçənd, məgər və s.
- Mürəkkəb bağlayıcılar iki və ya üç müxtəlif nitq hissəsinə aid sözlərdən yaranır və bitişik yazılır: hərgah, halbuki habelə, nəinki. Bəzən tərkibi bağlayıcılar da fərqləndirilir. Bu bağlayıcılar ayrı yazılan tərkib hissələrindən ibarət olur: yəni ki, belə ki, həm də və s.
Bağlayıcılarda vergülün işlənməsi qaydaları
- Və, ilə bağlayıcıları vergüllə işlədilmir.
- Amma, ancaq, lakin, hətta, fəqət, halbuki, ona görə ki, ondan ötrü ki, həmçinin, habelə, o cümlədən, məsələn, yəni və s. bu kimi tək işlənən bağlayıcılarından əvvəl vergül qoyulur. Məs.: Mən istəyirdim, amma onlar razı qalmadılar. Mən gələnləri, yəni təzə tələbələri tanımırdım. Məhəmməd demədi, ona görə ki buna ehtiyac duymadı.
- Ki, belə ki bağlayıcılarından sonra vergül qoyulur. Məs.: Evə çatdırdım ki, Akif məni səslədi. O da bizə aydındır ki, əhali bunu bilməli idi.
- Təkrarlanan -da² bağlayıcısından sonra (sonuncusundan başqa) vergül qoyulur, lakin -da² bağlayıcısı tək işləndikdə ondan əvvəl və sonra vergül qoyulmur. Lalə də, Gülnar da dərsə gəlmədi.
- Gah, həm, nə, ya, istər bağlayıcılarında birincidən başqa, qalanlarından əvvəl vergül qoyulur. Məs.: Gah yağış yağırdı, gah külək əsirdi. Nə yardan doyur, nə əldən qoyur.
Həmçinin bax
 | Dilçilik ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalede hec bir melumatin menbesi gosterilmemisdir Lutfen etibarli menbeler elave etmekle meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Qerez yaradan menbesiz hisseler muzakiresiz siline biler Baglayici sozleri cumleleri metinleri abzaslari bir birine baglayan onlar arasinda qramatik elaqe yaradan komekci nitq hissesi Baglayicilar sintaktik funksiyasina gore 2 yere bolunur Tabelilik baglayicisi ve tabesizlik baglayicisi Tabesizlik baglayicilari hemcins uzvleri ve murekkeb tabesiz cumlelerin terkib hisselerini bir birine baglayir tabelilik baglayicilar ise yalniz tabeli murekkeb cumlelerin terkib hisselerini bir birine baglayir Tabesizlik baglayicilariTabesizlik baglayicilari tabesiz murekkeb cumlenin terkib hisselerini ve hemcins sozleri bir birine baglayir Menaca novleri Birlesdirme baglayicilari ve ile la Ve ile baglayicilari vergulle isledilmir Ve hem tabesiz cumleni hem de hemcins sozleride bir birine baglayir Meselen O geldi ve yemek hazirladi tabesiz cumle O qelem ve defter aldi hemcins sozleri bagladi lakin ile ise yalniz hemcins sozleri bir birine baglayir Meselen O qelem ile defter aldi Hesen ve Akif kende gedecekler Onun getmeyi ile qayitmagi bir oldu Vergul islenmir Qarsilasdirma baglayicilari amma ancaq lakin halbuki ise feqet Men danisirdim o ise qulaq asmirdi Melik bunu bildi amma ozunu bilmemezliye vurdu Bolusdurme baglayicilari ya ya da ya da ki ve ya ve yaxud yaxud da gah gah da gah da ki ister isterse de Gah danisir gah gulur Ister bestekar ol ister ressam ol Istirak baglayicilari hem hem de hem de ki o cumleden o siradan neinki hetta habele hemcinin da elece Meselerde agcaqayin agaclari da ekmisdiler Hami hetta Cahan xala da meclise gelmisdi Inkarliq baglayicilari ne ne de ne de ki Ne yardan doyur ne elden qoyur Inkar baglayicilari feilleri bir birine baglayanda ma inkar sekilcisini basqa nitq hisselerini baglayarken deyil yox sozlerini evez edir Inkarliq baglayicilarinin islendiyi cumlede xeber esasen tesdiqde olur Aydinlasdirma baglayicilari yeni yeni ki meselen Bunlarin bize yeni Alim ogullarina hec bir aidiyyeti yoxdur Burada xeyli ziyali meselen H Zerdabi M F Axundzade N Vezirov cemlenmisdi Tabelilik baglayicilariTabelilik baglayicilari ise tabeli murekkeb cumlenin tereflerini elaqelendirir Aydinlasdirma baglayicilari ki bele ki ve s Mes Eve gelib catmisdiq ki isiqlar sondu Hami narazi idi bele ki mudirle dil tapa bilmirdiler Sebeb baglayicilari cunki ona gore ki buna gore de ona gore de onun ucun ki ondan otru ki ve s Mes Oxumadim cunki vaxtim yox idi Ondan otru getdim ki bunlari gozlemirdim Guzest baglayicilari hercend hercend ki ve s Mes Hercend dunyani qadinlar idare edirler lakin tarixciler ancaq kisilerin adini bilirler H Heyne Sert baglayicilari eger hergah madam ki indi ki yoxsa bir halda ki ve s Mes Eger sinemizle cebhe yarmasaq Madam ki gelmir demek bizi saymir Tez getmeliyik yoxsa gecikerik Muqayise baglayicilari guya sanki ve s Mes Ele hevesle danisirdi ki guya bunlari hec kes bilmirdi Ses semir gelmirdi sanki butun kend yatmisdi Ile komekci nitq hissesi Ile sozu hem qosma hem de baglayici kimi islene biler Onlari bir birinden ferqlendirmek ucun bunlari bilmek lazimdir Ile komekci sozu baglayici kimi islendikde onu vergul isaresi ile yaxud ve baglayicisi ile evez etmek olur Mes Akif ile Malik qonsudur Akif Malik qonsudur Akif ve Malik qonsudur Ile komekci sozu qosma kimi islenerken qosuldugu sozlerle birlikde bir suala cavab verir ve bir cumle uzvu olur Mes Akif ile kim ile gedirem amma ile komekci sozu baglayici kimi islendikde bu xususiyyete malik olmur Baglayicilarin qurulusu Baglayicilar qurulusca sade ve murekkeb olur Sade baglayicilar bir terkib hisseden ibaret olur amma yeni meselen ile eger hercend meger ve s Murekkeb baglayicilar iki ve ya uc muxtelif nitq hissesine aid sozlerden yaranir ve bitisik yazilir hergah halbuki habele neinki Bezen terkibi baglayicilar da ferqlendirilir Bu baglayicilar ayri yazilan terkib hisselerinden ibaret olur yeni ki bele ki hem de ve s Baglayicilarda vergulun islenmesi qaydalari Ve ile baglayicilari vergulle isledilmir Amma ancaq lakin hetta feqet halbuki ona gore ki ondan otru ki hemcinin habele o cumleden meselen yeni ve s bu kimi tek islenen baglayicilarindan evvel vergul qoyulur Mes Men isteyirdim amma onlar razi qalmadilar Men gelenleri yeni teze telebeleri tanimirdim Mehemmed demedi ona gore ki buna ehtiyac duymadi Ki bele ki baglayicilarindan sonra vergul qoyulur Mes Eve catdirdim ki Akif meni sesledi O da bize aydindir ki ehali bunu bilmeli idi Tekrarlanan da baglayicisindan sonra sonuncusundan basqa vergul qoyulur lakin da baglayicisi tek islendikde ondan evvel ve sonra vergul qoyulmur Lale de Gulnar da derse gelmedi Gah hem ne ya ister baglayicilarinda birinciden basqa qalanlarindan evvel vergul qoyulur Mes Gah yagis yagirdi gah kulek esirdi Ne yardan doyur ne elden qoyur Hemcinin baxNitq hissesi Dilcilik ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin